ROZDZIAŁ XVII ZAGROŻENIE ŻYCIA I ZDROWIA CZŁOWIEKA Instytut Zdrowia Publicznego, Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach GRAŻYNA NOWAK-STARZ, AGATA SALWA, MARTA SIWEK, ANNA BABIARZ, MONIKA BUJNOWSKA, FILIP KOWALSKI, TOMASZ WÓJCIK, KAMIL MARKOWSKI, EWA ZIĘBA Jakość życia pacjentów przed i po zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego Quality of life before and after the coronary artery bypass surgery Słowa kluczowe: jakość życia, zachowania zdrowotne, kardiochirurgia, pomostowanie aortalno-wieńcowe Key words: quality of life, health behaviours, cardiosurgery, coronary artery bypass surgery WSTĘP Współczesne warunki cywilizacyjne takie jak zanieczyszczenie atmosfery, degradacja środowiska przyrodniczego, zaniedbania dietetyczne, zwiększona pobudliwość, niedostosowanie do sytuacji wywołujących stresy, zwiększone tempo życia - stwarzają ułatwienia dla zapadalności na choroby serca i układu krążenia, które określamy wspólnym mianem - choroby cywilizacyjne. Jednym ze współczesnych problemów cywilizacyjnych są wspomniane choroby układu sercowo-naczyniowego, spowodowane przede wszystkim miażdżycą tętnic. Choroby sercowonaczyniowe są główną przyczyną chorobowości, inwalidztwa oraz przedwczesnej umieralności w krajach rozwiniętych[2]. Spośród wielu groźnych dla życia i zdrowia chorób układu krążenia należy zwrócić szczególna uwagę na chorobę niedokrwienną serca oraz zawał mięśnia sercowego. Szacuje się, że mimo znacznych postępów w diagnostyce i leczeniu, choroby sercowo-naczyniowe pozostaną w większości krajów świata główną przyczyną zgonów co najmniej do 2020 roku[2]. Rozpoznanie choroby niedokrwiennej serca opiera sie na danych z wywiadu oraz badań nieinwazyjnych i inwazyjnych. Jako uzupełnienie konieczne jest również wykonanie badań laboratoryjnych, mających głównie na celu wykrycie współistniejących czynników ryzyka [3].
ZAGROŻENIE ŻYCIA I ZDROWIA CZŁOWIEKA Stopień zaawansowania choroby wpływa na rodzaj zastosowanego leczenia, nie tylko zachowawczego, ale coraz częściej chirurgicznego. Obraz kliniczny choroby wieńcowej jest dość zróżnicowany. Przyjęte są takie pojęcia jak dławica piersiowa stabilna, niestabilna, dławica odmienna, zawał serca, niedokrwienne uszkodzenie serca z niewydolnością lewokomorową, nagła śmierć sercowa [1]. Jedną z metod chirurgicznych jest operacja wszczepienna pomostów aortalnowieńcowych. Wykonywana jest u osób z chorobą wieńcową, u których nie możliwe jest uzyskanie poprawy ukrwienia mięśnia sercowego poprzez nieinwazyjne metody. W Polsce znacznie wzrasta liczba przeprowadzonych zabiegów kardiochirurgicznych w ciągu roku. Celem leczenia przewlekłej, stabilnej choroby niedokrwiennej jest poprawa jakości życia poprzez zmniejszenie liczby ilości napadów niedokrwienia oraz poprawa rokowania. Zabieg pomostowania aortalno-wieńcowego przyczynia się do osiągniecia tych celów usuwając lub zmniejszając skutki istniejących zmian w układzie sercowo-naczyniowym poprzez wytworzenie pomostu omijającego pomiędzy aortą i odcinkiem tętnicy wieńcowej poza zmiana miażdżycową [1]. Choroba niedokrwienna serca jest zespołem objawów będących następstwem przewlekłego stanu niedostatecznego zaopatrzenia komórek mięśnia sercowego w tlen i substancje odżywcze. Zaburzenie równowagi pomiędzy zapotrzebowaniem a możliwością ich dostarczenia, pomimo wykorzystania mechanizmów autoregulacyjnych zwiększających przepływ przez mięsień sercowy, zwanych rezerwą wieńcową, doprowadza do niedotlenienia zwanego również niewydolnością wieńcową. W konsekwencji często doprowadza do dusznicy bolesnej, a także zawału mięśnia sercowego[8]. Choroba niedokrwienna serca ze wszystkimi jej podtypami jest najczęstszą przyczyną śmierci w większości państw zachodnich [8]. Ze względu na wysoką częstość występowania czynników ryzyka rozwoju choroby wieńcowej oraz starzenie się populacji, choroba niedokrwienna serca jest nadal najczęstszą przyczyna zgonów w Polsce i na świecie. W większości krajów europejskich chorobę wieńcową stwierdza się u 20 000-40 000 osób na milion mieszkańców [5]. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia liczba zgonów wzrośnie z 7 100 000 w 2002 roku do 11 000 000 w 2020 roku. Częstość wytypowania dławicy rośnie gwałtownie z wiekiem u obojga płci: od 0,1-1% u kobiet w wieku 45-54 lat do 11-15% u kobiet w wieku 65-75 lat oraz od 2-5% u mężczyzn w wieku 65-75 lat [5]. Wielkość problemu została potwierdzona w licznych badaniach POLCREEN, EUROACTION. Wyniki m.in. projektu badawczego POL-MONICA, będącego częścią światowego badania koordynowanego przez Światowa Organizację Zdrowia The WHO MONICA Project, wykazały ścisłą korelację pomiędzy rozwojem choroby niedokrwiennej serca a obecnością czynników ryzyka tej choroby. Badania te, prowadzone na dużych populacjach, dowiodły stałego wzrostu częstości występowania choroby niedokrwiennej serca w Polsce. Dla Polski częstość zachorowania wynosi średnio 620 przypadków na 100 tysięcy dla mężczyzn i 220 przypadków na 100 tysięcy u kobiet. Zapadalność jest mniejsza na wsiach niż w dużych miastach. W Polsce obserwuje się również wzrost występowania tej choroby wśród kobiet i 242
Grażyna Nowak-Starz, Agata Salwa, Marta Siwek, Anna Babiarz, Monika Bujnowska, Filip Kowalski, Tomasz Wójcik, Ewa Zięba Jakość życia pacjentów przed i po zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego ludzi młodych: obserwuje się zwiększoną zachorowalność wśród 20- i 30-latków [2]. Celem głównym badania było określenie jakości życia pacjentów przed i po zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego. W celach szczegółowych uwzględniono zmienne wpływu wykonanego zabiegu pomostowania aortalno wieńcowego na jakość życia pacjentów. Ponad to określono wpływ zabiegu na poprawę jakości życia pacjentów w wymiarze fizycznym, społecznym i psychicznym a także wpływ wieku i płci na jakość życia badanych. MATERIAŁ I METODYKA Głównym problemem badawczym niniejszego badania było pytanie: Jak jakość życia i jej uwarunkowania kształtuje się u pacjentów przed i po zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego? Problem główny pozwolił wyznaczyć kilka problemów szczegółowych: 1. Jaki wpływ na zmianę jakości życia pacjentów ma wykonanie zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego? 2. Jak zabieg wpłynął na jakość życia badanych w sferze bio-psychospołecznej? 3. W jakim stopniu wiek i płeć różnicuje jakość życia pacjentów po przebytym zabiegu kardiochirurgicznym. Grupę zmiennych zależnych stanowiła: jakość życia pacjentów leczonych chirurgicznie metodą pomostowania aortalno-wieńcowego. Wskaźnikiem zmiennej zależnej będą dane dotyczące funkcjonowania w wymiarze bio-psycho-społecznym, pacjentów przed i po zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego. Za zmienna niezależną przyjęto: płeć, wiek, miejsce zamieszkania, wzrost. Wskaźnikami zmiennych niezależnych są: Miejsce zamieszkania(miasto/wieś) Płeć (kobieta/mężczyzna) Wiek (<60,60-70, >70) Masa ciała (kg) Wysokość ciała (cm) W niniejszej pracy wykorzystana została metoda sondażu diagnostycznego. W następnym etapie badań posłużono się ankietą. Narzędziem wykorzystanym w przeprowadzeniu badań był kwestionariusz ankiety, który zawierał 30 pytań zamkniętych, jednokrotnego i wielokrotnego wyboru. Pierwsza część ankiety to metryczka, w której zamieszczono pytania ogólne, odnoszące się do: wieku, płci, wykształcenia oraz miejsca zamieszkania. W drugiej części ankiety znalazły się pytania dotyczące zachowań zdrowotnych, sposobu spędzania wolnego czasu oraz wpływu aktualnego stanu zdrowia na funkcjonowanie w sferze bio-psycho-społecznym. Wartości cech antropometrycznych wysokości, masy ciała były deklaratywne. Na ich podstawie wyliczono wskaźnik wagowo wzrostowy BMI. 243
ZAGROŻENIE ŻYCIA I ZDROWIA CZŁOWIEKA Badania były prowadzone na terenie województwa świętokrzyskiego w Wojewódzkim Szpitalu Zespolonym w Kielcach na Oddziale Kardiochirurgii oraz w Poradni Kardiologicznej. Przed rozpoczęciem badań uzyskano zgodę ordynatora oddziału oraz pielęgniarki koordynującej na prowadzenie badań oraz dostęp do informacji medycznej. Pacjenci zostali poinformowani o przebiegu badań, wyjaśniono ich kierunek oraz cel na co wyrazili zgodę. W pełni świadomie wyrazili chęć uczestnictwa w procesie badawczym. Badaniem objęto 47 osób 19 kobiet i 28 mężczyzn. WYNIKI Za pomocą testu chi-kwadrat zostały zbadane związki pomiędzy wiekiem, płcią, wykształceniem oraz miejscem zamieszkania, a różnymi zachowaniami zdrowotnymi, które są charakterystyczne dla osób przed i po zabiegu pomostowania aortalnowieńcowego. Czynność ta miała na celu wykazanie różnych, zależności. W przypadku tabel, w których wykazano istotne koligacje między zmiennymi, w celu oceny ich siły związku, zastosowane zostały współczynniki V-Cramera oraz C- Pearsona. Istnieją zależności pomiędzy spożywaniem alkoholu przez badanych a zachowaniami zdrowotnymi po zabiegu, czyli zaprzestaniem spożywania alkoholu. Aż 72,3% badanych po zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego zaprzestała spożywania alkoholu. W grupie osób oczekujących na zabieg znaczący odsetek (38,3% badanych) przyznało, że nie spożywa alkoholu. Otrzymana wartość statystyki testowej dowodzi że stan pacjentów przed i po zabiegu wpływa na spożycie alkoholu. Pacjenci przed zabiegiem częściej konsumują alkohol aniżeli pacjenci po zabiegu. Obliczona wartość x 2 jest większa od wartości tablicowej dla p=0,05;df4: 17,546>5,991, natomiast obliczona wartość p=0,02 świadczy o bardzo dużej istotności statystycznej obserwowanego zjawiska. Wskaźnik Cramera równy 0,609 wskazuje na silny związek między częstością spożywania alkoholu przez pacjentów będących przed zabiegiem oraz będących po zabiegu. Tab. I. Częstość spożywania alkoholu przez badanych pomostowania aortalno-wieńcowego Częstość spożywania Przed zabiegiem Po zabiegu alkoholu n % n % Nigdy 18 38,3 34 72,3 Rzadko 17 36,2 13 27,7 Sporadycznie 12 25,5 0 0 Często 0 0 0 0 Codziennie 0 0 0 0 Razem 47 100,00 47 100,00 Źródło: opracowanie własne x 2 =17,456>x 2 0,05;4 =5,991, VCramera=0,609 przed i po zabiegu 244
Grażyna Nowak-Starz, Agata Salwa, Marta Siwek, Anna Babiarz, Monika Bujnowska, Filip Kowalski, Tomasz Wójcik, Ewa Zięba Jakość życia pacjentów przed i po zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego Zbadano również zależność pomiędzy paleniem papierosów przez badanych a zachowaniami zdrowotnymi po zabiegu, czyli w tym przypadku zaprzestaniem palenia. Na podstawie wyników testu chi-kwadrat stwierdzono istotną zależność między zmiennymi. Największy odsetek badanych (53,2%) będących przed zabiegiem przyznało, że nie pali papierosów, najmniej zaś z osób, które oczekiwały na wykonanie zabiegu deklarowało że pali papierosy(8 badanych). Jeśli chodzi o osoby będące po zabiegu, to odsetek niepalących wynosił 83,0%. Palenie papierosów ograniczyło 29,8% badanych oczekujących na zabieg oraz 14,9% pacjentów po zabiegu. Wartość x2 jest większa od wartości tablicowej dla p=0,05;df2:17,763>7,815. VCramera=0,480 wskazuje na umiarkowany związek pomiędzy ilością osób palących przed i po zabiegu pomostowania aortalnowieńcowego. Tab. II. Częstość palenia papierosów przez badanych przed i po zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego Częstość Przed zabiegiem Po zabiegu palenia papierosów n % n % Nie 25 53,2 39 83,0 Ograniczyłem/am 14 29,8 7 14,9 Tak 8 17,0 1 2,1 Razem 47 100,00 47 100,00 Źródło: opracowanie własne x 2 =10,84>x 2 0,05;2 =5,99, VCramera =0,480 Analiza statystyczna pomiędzy częstością odczuwanych dolegliwości bólowych w klatce piersiowej przez badanych a stanem przed lub po zabiegu wykazała istotną zależność między zmiennymi. Wśród osób będących przed zabiegiem pomostowania aortalno-wieńcowego największy odsetek(57,4%) stanowili badani, u których bóle w klatce piersiowej występowały czasami, drugim najczęściej wskazywanym przez badanych był ból w klatce piersiowej występujący często (42,6%). W przypadku osób, u których wykonano zabieg pomostowania aortalno-wieńcowego największy odsetek (80,9%) stanowili Ci, którzy prawie nigdy nie odczuwali dolegliwości bólowych w klatce piersiowej. Najmniejszy odsetek (4,3%) spośród badanych po zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego stanowili badani, u których ból w klatce piersiowej występował często. Wartość obliczona x 2 jest większa od wartości tablicowej dla p=0,05;df3:69,727>9,489. Natomiast obliczona wartość p< 0,0001 co oznacza dużą istotność statystyczną obserwowanego zjawiska. Obliczona wartość VCramera wynosiła 1,218 co wskazuje na bardzo silny związek występowania dolegliwości bólowych przed i po zabiegu pomostowania aortalnowieńcowego. 245
ZAGROŻENIE ŻYCIA I ZDROWIA CZŁOWIEKA Tab. III. Częstość odczuwania bólu w klatce piersiowej przez badanych przed i po zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego Częstość odczuwania bólu w Przed zabiegiem Po zabiegu klatce piersiowej n % n % Stale 0 0,0 0 0,0 Często 20 42,6 2 4,3 Czasami 27 57,4 7 14,9 Prawie nigdy 0 0,0 38 80,9 Nigdy 0 0,0 0 0,0 Razem 47 100,00 47 100,00 Źródło: opracowanie własne x 2 =69,727>x 2 0,05;3=9,489, VCramera=1,218 Dla potrzeb niniejszej pracy założono hipotezę badawczą, mówiącą że jakość życia pacjentów przed i po zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego zależy między innymi od wieku i płci. Hipotezę weryfikowano testem x 2. Wartość obliczona x 2 jest mniejsza od wartości krytycznej dla p=0,05;df6:9,03<12,59 co nie pozwala na przyjęcie założonej hipotezy. Ponad to obliczona wartość p=0,172 oznacza brak istotności statystycznej. Zatem należy stwierdzić że na podstawie zastosowanej próby samoocena jakości życia pacjentów po zabiegu nie zależy od wieku. Największy odsetek (33,3%) badanych zaliczających się do grupy wiekowej <60 lat określiło jakość życia po przebytym zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego jako dobrą i średnią, w tej grupie tylko 1 osoba oceniła jakość życia na niskim poziomie. W kolejnym przedziale wiekowym 60-70 lat najmniejszy odsetek (7,4%) stanowili badani ze średnią samooceną, największy zaś odsetek to badani, którzy deklarowali dobrą samoocenę. W ostatniej grupie >70 lat najmniejszy odsetek (9,1%) stanowiły osoby, które oceniły jakość życia po zabiegu na poziomie średnim, niskim i bardzo dobrym. Tab. IV. Samoocena jakości życia pacjentów po zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego a wiek osób badanych Samoocena jakości Wiek życia pacjentów po <60 lat 60-70 lat >70 lat zabiegu n % n % n % Bardzo dobra 2 22,2 4 14,8 1 9,1 Dobra 3 33,3 21 77,8 8 72,7 Średnia 3 33,3 2 7,4 1 9,1 Niska 1 11,1 0 0,0 1 9,1 Razem 9 100,00 27 100,00 11 100,00 Źródło: opracowanie własne P=0,172, x 2 =9,03<x 2 0.05;6=12,59 Wynik testu nie pozwala również na przyjęcie założonej hipotezy, która mówiła o tym, iż poziom satysfakcji ze swojego życia po wykonaniu zabiegu zależy od 246
Grażyna Nowak-Starz, Agata Salwa, Marta Siwek, Anna Babiarz, Monika Bujnowska, Filip Kowalski, Tomasz Wójcik, Ewa Zięba Jakość życia pacjentów przed i po zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego wieku osób badanych. Obliczona wartość x2 jest mniejsza od wartości tablicowej dla p=0,05;df4:2,75<9,49. Ponad to obliczona wartość p=0,60 oznacza brak istotności statystycznej obserwowanego zjawiska. Zatem należy stwierdzić na podstawie zastosowanej próby badawczej, że zadowolenie z posiadanego stanu zdrowia nie zależy od wieku pacjentów po przebytym zabiegu pomostowania aortalnowieńcowego. Największy odsetek (100%) stanowili badani, którzy znajdowali się w grupie wiekowej <60 lat, ich poziom satysfakcji z posiadanego stanu zdrowia po zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego określono jako zadowolony. Podobny wynik uzyskano w przedziale wiekowym >70 lat, poziom satysfakcji-zadowolony deklarowało 90,9% badanych. Spośród ogółu badanych dwie osoby były bardzo zadowolone z posiadanego stanu zdrowia i cztery osoby, które były nie zdecydowane. Tab. V. Poziom satysfakcji z posiadanego stanu zdrowia po zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego a wiek osób badanych Poziom satysfakcji z posiadanego stanu zdrowia po zabiegu Wiek <60 60-70 >70 n % n % n % Bardzo zadowolony 0 0,0 2 7,4 0 0,0 Zadowolony 9 100,00 22 81,5 10 90,9 Nie zdecydowany 0 0,0 3 11,1 1 9,1 Razem 9 100,00 27 100,00 11 100,00 Źródło: opracowanie własne P= 0,600, x 2 =2,75<x 2 0,05;4=9,49 Dla potrzeby niniejszej pracy sformułowano hipotezę która miała na celu ocenić zależność pomiędzy poziomem zadowolenia pacjentów ze swojego zdrowia po przebytym zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego, a płcią badanych.. Wynik testu statystycznego pozwala na przyjęcie założonej hipotezy i stwierdzanie ze poziom zadowolenia ze stanu zdrowia zależy od płci badanych. Obliczona wartość x2 jest większa od wartości tablicowej dla p=0,5;df2:7,24>5,99. Ponad to obliczona wartość p=0,03 oznacza duża istotność statystyczną zjawiska. Spośród ogółu badanych największy odsetek (96,4%) stanowili mężczyźni zadowoleni ze stanu zdrowia po przebytym zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego. Najmniejszy odsetek (3,6%) to osoby nie zdecydowane, w grupie mężczyzn. Wśród kobiet znalazły się dwie badane, które były bardzo zadowolone ze stanu zdrowia i cztery nie zdecydowane. 247
ZAGROŻENIE ŻYCIA I ZDROWIA CZŁOWIEKA Tab.VI. Poziom zadowolenie ze stanu zdrowia po zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego a płeć badanych Poziom zadowolenia Płeć ze stanu zdrowia po kobiety mężczyźni zabiegu n % n % Bardzo zadowolony 2 10,5 0 0,0 Zadowolony 13 68,4 27 96,4 Nie zdecydowany 4 21,1 1 3,6 Razem 19 100,00 28 100,00 Źródło: opracowanie własne P=0,03, x 2 =7,24>x 2 0,05;2=5,99, Vc=0,420 248 DYSKUSJA Niniejsza praca badawcza dotyczyła jakości życia pacjentów przed i po zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego. Celem prowadzonych badań było określenie jakości życia pacjentów przed i po zabiegu kardiochirurgicznym. W badaniach autorki niniejszej pracy badani prezentowali w większości przypadków zmianę negatywnych zachowań zdrowotnych w szczególności tych, które dotyczyły stosowania używek, w tym palenia papierosów oraz spożywania alkoholu. Ponad połowa badanych przed zabiegiem pomostowania aortalno-wieńcowego 53,2% deklarowała, że nie pali papierosów, w grupie osób po zabiegu kardiochirurgicznym odsetek niepalących wynosił 83%. Według Ł. Małka z I Katedry i Kliniki Kardiologii, Akademii Medycznej w Warszawie w większości przypadków pomostowanie aortalno-wieńcowe uznawane jest za znaczące w zapobieganiu objawom choroby. Autor stwierdził że w leczeniu w celu poprawy rokowania musi towarzyszyć modyfikacja stylu życia [7]. Analiza wyników badań przeprowadzonych przez autorkę powyższej pracy pozwala na stwierdzenie iż zabieg miał pozytywny wpływ na strefę psychiczną badanych. Osoby biorące udział w badaniu, a które były po wykonaniu zabiegu odniosły wrażenie na zmniejszone odczuwanie lęku i niepokoju o własny stan zdrowia w porównaniu z częstością obserwowanego zjawiska przed zabiegiem. Pacjenci przed czynnością pomostowania aortalno-wieńcowego częściej odczuwali negatywne emocje (lęk lub niepokój) związane ze stanem zdrowia, odsetek takich osób stanowił 61,7%, w przypadku badanych po zabiegu odsetek osób odczuwających podobne emocje stanowił 85,1%. Podobne wyniki przedstawił zespół pod kierownictwem Ł. Krzycha z Katedry i Kiniki Kardiologii, Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. Wyniki badań pokazują że pooperacyjne nasilenie leku oraz depresji korelowało istotnie z wartością przedoperacyjną i było znacznie niższe po niż przed zabiegiem [6]. Zbliżone rezultaty opisał również zespół pod kierownictwem J. Hoyera, który zaobserwował znacznie niższe wartości lęku w 6 miesiącu po operacji w odniesieniu do poziomu sprzed zabiegu[4].
Grażyna Nowak-Starz, Agata Salwa, Marta Siwek, Anna Babiarz, Monika Bujnowska, Filip Kowalski, Tomasz Wójcik, Ewa Zięba Jakość życia pacjentów przed i po zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego Bardzo podobne rezultaty uzyskał zespół kierowany przez D. Zielińską. W dwóch grupach pacjentów operowanych z powodu choroby niedokrwiennej serca, stwierdzono zaburzenia emocjonalne przed zabiegiem natomiast po przeprowadzonym zabiegu odnotowano zmniejszone odczucia niepokoju [12]. Wyniki badań uzyskane przez autorkę wykazują pewien stopień zaangażowania w życie społeczne i pozwalają na stwierdzenie że zabieg nie wpłynął na zmianę poziomu uczestniczenia w życie społeczne. Badana grupa pacjentów to między innymi osoby powyżej 50 i 65 roku życia. W danym przedziale wiekowym zaangażowanie w życie towarzyskie i społeczne uwarunkowane jest osłabieniem organizmu oraz postępującym procesem starzenia się. Stopień aktywności zawodowej wśród badanych był niski. Odsetek pracujących zawodowo stanowił 34% podobnie jak badanych pobierających świadczenia emerytalne. Ponad 21% badanych stanowili renciści natomiast tylko 10,6% to bezrobotni. Jednym z problemów badawczych było poznanie wpływu choroby na aktywność fizyczna badanych pacjentów. Oceniono kondycje fizyczna przed zabiegiem oraz po wykonaniu zabiegu kardiochirurgicznym poprzez określenie rodzaju aktywności. Najczęściej uprawiana aktywność fizyczna wśród badanych był spacer oraz praca ogrodowe na działkach. Przed zabiegiem wysiłek był zawężony głównie do czynności nie wymagających wzmożonego wysiłku. Po zabiegu większość osób zdecydowało się na aktywność fizyczną o większym natężeniu. Zabieg wpłynął pozytywnie na jakość życia badanych znacząco je poprawiając. L. Płaszewska-Żywko oraz U. Merdko z Wydziału Nauk O Zdrowiu, Collegum Medicum, UJ w 2009 roku przedstawili badania potwierdzające wiarygodność wyżej wymienionych wyników uzyskanych przez autorkę niniejszej pracy. W badaniach tych określono wysiłek fizyczny jaki pacjenci byli w stanie wykonać w ciągu dwóch minut. W owych badaniach, stwierdzono że choroba powodowała ograniczenie aktywności fizycznej i miała wpływ na wykonanie czynności wymagających większej siły [9]. Analiza wyników badań, które uzyskał zespół M. Wójcickiej dotyczyły wczesnego okresu po operacji, dokładnie od pierwszego do czternastego dnia po wykonanym zabiegu. Uzyskane dane pozwoliły określić stan wydolności fizycznej pacjentów i jej wpływu na ocenę jakości własnego życia. Konsekwencja przeprowadzonych badań było stwierdzenie że chorzy aktywni i sprawni fizycznie oceniali korzystniej swoją jakość życia aniżeli pacjenci, których zajęcia fizyczne, aktywność były ograniczone do minimum [11]. Wyniki niniejszej pracy opracowane przez autorkę wskazują ze zdecydowanie lepiej ocenili swój stan zdrowia pacjenci będący po zabiegu, 38,3% badanych deklarowało iż jest bardzo zadowolona z obecnego poziomu, natomiast 34% osób objętych badaniem stan zdrowia ocenili dobrze. Wśród pacjentów będących przed zabiegiem największy odsetek stanowił 59,6 % badanych, którzy czuli się żle, tylko 27,7% czuło się dobrze 27,7%. Najmniejszy odsetek 12,8% charakteryzował grupę osób objętych badaniem, która deklarowała że czuje się niekorzystnie/źle. Wyniki badań pokazują również że zabieg poprawił samoocenę życia pacjentów oraz stan zdrowia. Ponad 85% badanych, u których wykonano zabieg pomostowania aortalno- 249
ZAGROŻENIE ŻYCIA I ZDROWIA CZŁOWIEKA wieńcowego odczuło zdecydowaną poprawę na każdej płaszczyźnie życia, m.in. poprawa aktywności fizycznej, życia towarzyskiego i społecznego, sferę psychiczną, zmniejszone lub całkowite wyeliminowanie niekorzystnych emocji związanych ze stanem zdrowia. Pacjenci, którzy byli w kolejce oczekujących na wykonanie zabiegu w 63% byli przekonani o słuszności zabiegu jak również o tym, że poprawa jakości życia w różnych sferach nastąpi po przeprowadzonym pomostowaniu aortalno-wieńcowym. Przedstawione przez autorkę badania wykazały że wiek badanych nie miał bezpośredniego związku na stan emocjonalny jak również na samoocenę stanu zdrowia respondentów. Inaczej było w przypadku różnicowania na płeć Mężczyźni ocenili własny stan zdrowia i stopień poprawy samopoczucia po zabiegu jako zdecydowanie lepszy. W przypadku kobiet wyniki analizy badań pokazały że w porównaniu do grupy mężczyzn objętych badaniem, Panie stan zdrowia oceniły na niższym poziomie. Uzyskane przez autorkę wyniki pozwoliły na stwierdzanie o istnieniu związku pomiędzy jakością życia pacjentów przed i po zabiegu pomostowania szczególnie jeśli chodzi o odczuwanie bólu w klatce piersiowej. Największy odsetek 42,6% stanowili pacjenci będący przed zabiegiem, a odczuwający bole w klatce piersiowej dość często. Odsetek 57,4% badanych wskazywało na występowanie takich dolegliwości czasami. Po wykonanym zabiegu aortalno-wieńcowym częste boleści dotykały tylko 4,3% badanych. Samoocena jakości życia pacjentów była jednym z najważniejszych cech poddanych analizie. Autorki wspomnianego badania, L. Płaszewska-Żywko oraz U. Merdko wysunęły wnioski dotyczące oceny zdrowia badanych. Znajdujemy w nich stwierdzenie że wykonany zabieg wpływa pozytywnie na samoocenę stanu zdrowia[9]. Czynnikiem znacznie wpływającym na ocenę zdrowia i jakości życia jest zmniejszone nasilenie bólu wieńcowego. Zabieg pomostowania istotnie i trwale poprawia stan zdrowia i jakość życia osób z chorobą niedokrwienną serca, potwierdzają to nie tylko wyniki badań przeprowadzone przez autorkę niniejszej pracy, ale również analiza wyników badań osób, które w sowich pracach badawczych zajmowały się problemem jakości życia pacjentów przed i po zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego. WNIOSKI 1. Jakość życia badanych znacznie poprawiła się po wykonaniu zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego. 2. Wykonanie zabiegu ma duże znaczenie dla poprawy jakości badanych w ujęciu bio-psycho-społecznym. 3. Samoocena jakości życia pacjentów po zabiegu pomostowania aortalno wieńcowego nie zależy od wieku badanych. 4. Płeć wpływa na samoocenę jakości życia pacjentów po zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego. 250
Grażyna Nowak-Starz, Agata Salwa, Marta Siwek, Anna Babiarz, Monika Bujnowska, Filip Kowalski, Tomasz Wójcik, Ewa Zięba Jakość życia pacjentów przed i po zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego PIŚMIENNICTWO 1. Erdman E.: Kardiologia kliniczna. Wyd. Czelej, Lublin 2010. 2. Europejskie wytyczne dotyczące prewencji chorób sercowo-naczyniowych w praktyce klinicznej. Kardiologia Polska 2008;66:4:20-24. 3. Giec L.: Choroba niedokrwienna. Wyd. PZWL, Warszawa 2012. 4. Hoyer J. i wsp.: Heart- focused anxiety before and after cardiac surgery. J. Psychosom Res 208;64:291-297. 5. Kośmicki M.: Choroba niedokrwienna serca w Polsce i na świecie- nierozwiązany w pełni problem. KOF 2010;1:35-48. 6. Krzych Ł.: Uwarunkowania nasilenia lęku i depresji w okresie okołooperacyjnym u aktywnych zawodowo mężczyzn poddawanych pomostowaniu wieńcowemu w krążeniu pozaustrojowym. Kardiochirurgia i Torakochirurgia Polska 2009;6(3):238-243. 7. Małek M.: Leczenie w celu poprawy rokowania pacjentów. Kardiologia na co dzień 2006;1(1):20-23. 8. Opolski G.: Kardiologia-kompendium. Wyd. PZWL, Warszawa 2016,Wydanie 1. 9. Płaszewska-Żywko L., Myrdko U.: Physical ability and psychosocial functioning of patients qualified for coronary artery bypass graft surgery. Kardiochirurgia i Torakochirurgia Polska 2009;6(1):23-28. 10. Szczeklik A.(red): Choroby wewnętrzne. Medycyna Praktyczna, Kraków 2006:11-25. 11. Wójcicka M., Smolis-Bąk E., Kazimierska B., Tylka J.: Wydolność fizyczna oceniana trójstopniową próbą marszową jako czynnik determinujący poczucie jakości życia u osób po zabiegu kardiochirurgicznym. Kardiochirurgia i Torakochirurgia Polska 2006;1(1):69. 12. Zielińska D., Robak A., Klodowska E., Garlicki M.: Zaburzenia zachowania i emocji w przebiegu pooperacyjnym u pacjentów po 75 roku życia operowanych z powodu choroby wieńcowej. Kardiochirurgia i Torakochirurgia Polska 2009;1(Supl.1):66-67. STRESZCZENIE Choroba niedokrwienna serca ze wszystkimi jej podtypami jest najczęstszą przyczyną śmierci w większości państw zachodnich. Najczęstszą przyczyną choroby niedokrwiennej jest miażdżyca tętnic wieńcowych. Ze względu na wysoką częstość występowania czynników ryzyka rozwoju choroby wieńcowej oraz starzenie się populacji, choroba niedokrwienna serca jest nadal najczęstszą przyczyną zgonów w Polsce i na świecie. W większości krajów europejskich chorobę wieńcową stwierdza się u 20 000-40 000 osób na milion mieszkańców. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia liczba zgonów wzrośnie z 7 100 000 w 2002 roku do 11 000 000 w 2020 roku. Częstość wytypowania dławicy rośnie gwałtownie z wiekiem u obojga płci: od 0,1-1% u kobiet w wieku 45-54 lat do 11-15% u kobiet w 251
ZAGROŻENIE ŻYCIA I ZDROWIA CZŁOWIEKA wieku 65-75 lat oraz od 2-5% u mężczyzn w wieku 65-75 lat. Celem głównym badania było określenie jakości życia pacjentów przed i po zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego. W niniejszej pracy wykorzystana została metoda sondażu diagnostycznego. W następnym etapie badań posłużono się ankietą. Narzędziem wykorzystanym w przeprowadzeniu badań był kwestionariusz ankiety, który zawierał 30 pytań zamkniętych, jednokrotnego i wielokrotnego wyboru. Badania były prowadzone na terenie województwa świętokrzyskiego w Wojewódzkim Szpitalu Zespolonym w Kielcach na Oddziale Kardiochirurgii oraz w Poradni Kardiologicznej. Badaniem objęto 47 osób 19 kobiet i 28 mężczyzn. Wyniki. Badani prezentowali w większości przypadków zmianę dotycząca stosowania używek w tym palenia papierosów oraz spożywania alkoholu. Badani odczuwali zmniejszone uczucie lęku i niepokoju o własny stan zdrowia po zabiegu w porównaniu z częstością występowania zjawiska przed zabiegiem. Pooperacyjne nasilenie lęku oraz depresji korelowało istotnie z wartością przedoperacyjną i było znacznie niższe po niż przed zabiegiem. Po zabiegu większość osób zdecydowało się na wysiłek fizyczny o większym natężeniu. Zabieg wpłynął pozytywnie na jakość życia badanych znacząco je poprawiając. Czynnikiem znacznie wpływającym na ocenę zdrowia i jakości życia jest zmniejszone nasilenie bólu wieńcowego. Zabieg pomostowania istotnie i trwale poprawia stan zdrowia i jakość żucia osób z choroba niedokrwienną serca. Wnioski. Jakość życia badanych znacznie poprawiła się po wykonaniu zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego. Ponad to wykonanie zabiegu ma duże znaczenie dla poprawy jakości życia badanych w ujęciu bio-psycho-społecznym. Zdecydowanie na samoocenę jakości życia pacjentów po przebytym zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego wpływ miała płeć badanych, wiek badanych nie miał wpływu na samoocenę jakości życia. 252 ABSTRACT Ischemic heart disease with all its subtypes is the most common cause of death in most western countries. The most common cause of coronary artery disease is atherosclerosis of the coronary arteries. Because of the high incidence of coronary heart disease risk factors and aging population, ischemic heart disease is still the leading cause of death in Poland and in the world. In most European countries, coronary heart disease is found in 20,000 to 40,000 people per million inhabitants. According to the World Health Organization, the number of deaths will increase from 7 100 000 in 2002 to 11 000 000 in 2020. The incidence of angina is increasing rapidly with age in both sexes: 0.1-1% in women aged 45-54 to 11-15% in women 65-75 years and 2-5% in men 65 years -75 years old. The main objective of the study was to determine the quality of life of patients before and after coronary artery bypass surgery. The diagnostic survey method was used in this paper. At the next stage of the survey, a questionnaire was used. The questionnaire used in the study was a questionnaire that included 30 closed, single and multiple choice questions. The study was conducted in the Świętokrzyskie voivodship in the Regional Hospital in Kielce at the Department of Cardiosurgery and in the Cardio-Thoracic Clinic. The study covered 47 persons, 19 women and 28 men.the respondents presented in the
Grażyna Nowak-Starz, Agata Salwa, Marta Siwek, Anna Babiarz, Monika Bujnowska, Filip Kowalski, Tomasz Wójcik, Ewa Zięba Jakość życia pacjentów przed i po zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego case of age a change in the use of drugs including smoking and alcohol consumption. The subjects felt reduced anxiety and anxiety about their own health after surgery compared to the prevalence of the disease. Postoperative aggravation of anxiety and depression correlated significantly with preoperative prevalence and was significantly lower than before preoperative. After surgery, most people opted for greater physical activity. The treatment positively affected the quality of life of the patients, significantly improving them. A significant factor influencing the assessment of health and quality of life is decreased coronary angina. The bridging treatment significantly and permanently improves the health and quality of chewing of patients with ischemic heart disease. The quality of life of the patients was significantly improved after coronary artery bypass graft surgery. Furthermore, the procedure is of great importance for improving the quality of life in the bio-psycho-social context. Definite self-esteem of the quality of life of patients after aortic-coronary artery bypass was influenced by the sex of the examined, the age of the subjects did not affect the self-esteem of quality of life. Artykuł zawiera 31350 znaków ze spacjami 253