Wykład: ZASOBY NATURALNE I ICH ROLA W GOSPODARCE
Model wzrostu gospodarczego Zasoby naturalne Przedsiębiorczość Energia Praca, kapitał ludzki Przemysł Eksport Wzrost PKB, bogactwo Informacja Kapitał rzeczowy Pieniądz Innowacje Instytucje Źródło: Szczepaniec, 2015.
Choroba holenderska Choroba holenderska gospodarki (ang. dutch disease) regres gospodarczy spowodowany odkryciem i intensywną eksploatacją złóż surowców naturalnych. Pojęcie wprowadził w 1977 r. tygodnik "The Economist", opisując gospodarcze konsekwencje odkrycia w latach 60. dużych złóż gazu ziemnego w Holandii. Wikipedia Produkcja gazu ziemnego w Holandii (w mld m3)
Stopa wzrostu gospodarczego w Holandii 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 0,3 6,8 3,6 8,3 8,6 2,7 5,3 6,4 6,4 13,6 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 4,3 3,5 5,4 3,4 0,0 4,5 2,5 2,7 2,0 1,3 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2,3 3,5 3,7 1,7-3,8 1,4 1,7-1,1-0,2 1,4 2015 2016 2017 2,3 2,2 3,2 Źródło: World Bank.
Wzrost gospodarczy w latach 2010-2014 Kraj Tempo wzrostu PKB (średnia z lat 2010-2014) Czynniki wzrostu 1.Turkmenistan 11,1 gaz, ropa 2.Mongolia 11,1 miedź, złoto, węgiel 3.Liberia 10,9 ruda żelaza, diamenty 4.Sierra Leone 10,7 ruda żelaza 5.Etiopia 10,6 energetyka, przemysł 6.Katar 9,7 gaz, ropa 7.Chiny 8,6 przemysł, inwestycje i eksport 8.Ghana 8,6 ropa 9.Zimbabwe 8,3 złoto, platyna, węgiel 10.Panama 8,3 przemysł, sektor finansowy 99.Polska 3,1 fundusze UE, wydatki publiczne USA 2,2 gaz, ropa, ICT, przemysł Niemcy 2,0 przemysł / eksport Norwegia 1,5 ropa, gaz Źródło: World Bank.
Wzrost gospodarczy w latach 2005-2014 Kraj Tempo wzrostu PKB (średnia z lat 2005-2014) Czynniki wzrostu 1.Katar 13,0 gaz, ropa 2.Azerbejdżan 12,1 ropa 3.Liberia 11,3 ruda żelaza, diamenty 4.Turkmenistan 11,1 gaz, ropa 5.Etiopia 10,7 energetyka, przemysł 6.Angola 10,1 ropa 7.Chiny 10,0 przemysł / eksport 8.Mongolia 8,9 miedź, złoto, węgiel 9.Afganistan 8,8 eksport narkotyków 10.Uzbekistan 8,2 uran, bawełna 84.Polska 3,9 fundusze UE, ZIB, wydatki publiczne USA 1,6 gaz, ropa, ICT, przemysł Niemcy 1,3 przemysł / eksport Norwegia 1,4 ropa, gaz Źródło: World Bank.
Klątwa zasobów? Dubaj
Kraje surowcowe o najwyższym przyroście PKB (PKB w roku bazowym = 100) Kraj Okres Wartość PKB na początku okresu = 100 Wartość PKB na końcu okresu Gwinea Równikowa 1991-2005 100 5625 Azerbejdżan 1997-2009 100 504 Katar 2001-2014 100 440 Angola 1994-2008 100 415 Nigeria 1999-2014 100 302 Turkmenistan 2003-2014 100 301 ZEA 1988-2006 100 299 Trinidad i Tobago 1997-2008 100 216 Norwegia 1970-1986 100 196 Rosja 1998-2008 100 194 Arabia Saudyjska 2002-2012 100 189 Wenezuela 2003-2008 100 164 Kuwejt 2002-2007 100 163 Kraj Okres Wartość PKB na początku okresu = 100 Wartość PKB na końcu okresu Polska 1992-2000 100 152 Polska 2002-2011 100 149 Źródło: World Bank.
Rola zasobów naturalnych w tworzeniu PKB Kraj Rola zasobów* (% PKB), 2014 PKB per capita (current USD), 2015 PKB per capita (PPP USD), 2015 Katar 28,2 74667 143788 Kuwejt 54,5 28985 71312 Brunei 25,9 36608 70817 ZEA 20,5 40438 70238 Norwegia 9,1 74735 61472 Arabia Saudyjska 41,1 20482 53430 Bahrain 19,9 23396 46946 Australia 7,1 56328 45514 Oman 30,1 15645 38234 Trinidad i Tobago 17,3 20444 32597 Gwinea Równikowa 43,3 11121 30041 Kazachstan 27,5 10508 25877 Chile 16,2 13384 22316 Polska 1,4 12494 26135 *Total natural resources rents (% of GDP) Źródło: World Bank.
Największe korporacje naftowe, 2014 Firma Kraj Obroty (w mln USD) Dochód netto (w mln USD) Zatrudnienie Sinopec Chiny 433 310 7 642 358 571 Royal Dutch Shell Wielka Brytania 385 634 13 621 94 000 PetroChina Chiny 367 854 17 269 534 652 Exxon Mobil USA 364 763 32 520 75 300 BP Wielka Brytania 334 606 3 577 84 500 Total Francja 194 159 3 887 100 307 Chevron USA 191 755 19 241 64 700 Phillips 66 USA 161 212 4 755 14 000 Petrobras Brazylia 143 351-9 175 86 111 Eni Włochy 132 826 1 561 84 405 Źródło: FT500. Polska : PKB w 2014 r. 548,0 mld USD W 2013 r. saudyjska firma ARAMCO zanotowała sprzedaż w wysokości 356 mld USD; zatrudnienie wyniosło 61,907 osób.
Wykorzystanie zasobów w Polsce na tle innych krajów węgiel (mln ton) 2004 i 2014 Kraj Wydobycie węgla (mln ton), 2004 Wydobycie węgla (mln ton), 2014 Chiny 2122,6 3874,0 USA 1008,9 906,9 Indie 407,7 644,0 Australia 363,1 491,5 Rosja 284,4 357,6 RPA 242,8 260,5 Niemcy 208,9 185,8 Polska 162,4 137,1 Indonezja 132,4 458,0 Kazachstan 86,9 108,7 Źródło: BP Statistical Review of World Energy, 2015. Ceny węgla
Historia sukcesu KGHM Wskaźnik 2001 2002 2006 2010 2011 2012 2013 Produkcja miedzi elektrolitycznej (w tys. ton) Przychody ze sprzedaży (w mln PLN) 499 509 557 547 571 566 565 4 218 4 488 11 670 15 945 22107 26705 24110 Zysk / Strata netto (w mln PLN) -190 255 3 605 4 568 11 128 4 753 3 033 Średnie roczne ceny miedzi (w USD/t) 1580 1560 7132 8823 7959 7331 7 346 Źródło: KGHM. Sierra Gorda (Chile) [projekt przejęty przy zakupie kanadyjskiej firmy Quadra FNX za 2,9 mld USD].
Kartel OPEC OPEC (Organization of the Petroleum Exporting Countries) to Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową z siedzibą w Wiedniu. Celem organizacji jest kontrolowanie światowego wydobycia ropy, poziomu cen i opłat eksploatacyjnych. Utworzona została w 1960 r. w Bagdadzie. Wzrost znaczenia OPEC przypada na okres kryzysu naftowego lat 1973-1974 kiedy to organizacja wielokrotnie podwyższała światowe ceny ropy naftowej. Do OPEC obecnie należą (w nawiasie rok przystąpienia): 1. Algieria (1969), 2. Arabia Saudyjska (1960), 3. Indonezja (1962), 4. Irak (1960), 5. Iran (1960), 6. Katar (1961), 7. Kuwejt (1960), 8. Libia (1962); 9. Nigeria (1971), 10. Wenezuela (1960), 11. Zjednoczone Emiraty Arabskie (1967).
Udział OPEC w światowych rezerwach ropy Źródło: OPEC.
Eksport krajów OPEC (w mln USD) Źródło: OPEC.
Zmiana cen nominalnych i realnych ropy naftowej
Produkcja ropy naftowej, 2014 Kraj Produkcja w 2014 (w tys. baryłek dziennie) Zmiana w ciągu ostatniego roku (w %) Udział w produkcji światowej (w %) Świat ogółem 88673 2,3% 100,0% USA 11644 15,9% 13,1% Arabia Saudyjska 11505 0,9% 12,9% Rosja 10838 0,6% 12,7% Kanada 4292 7,9% 5,0% Chiny 4246 0,7% 5,0% ZEA 3712 0,9% 4,0% Iran 3614 2,0% 4,0% Irak 3285 4,6% 3,8% Kuwejt 3123-0,5% 3,6% Meksyk 2784-3,3% 3,2% Źródło: BP Statistical Review of World Energy, 2015. Norwegia 1895
Wykorzystanie zasobów w Polsce na tle innych krajów gaz ziemny (mld m3) 2004 i 2014 Kraj Wydobycie gazu ziemnego (mld m3), 2004 Wydobycie gazu ziemnego (mld m3), 2014 USA 526,4 728,3 Rosja 573,3 578,7 Katar 39,2 177,2 Iran 96,4 172,6 Kanada 183,7 162,0 Chiny 42,8 134,5 Norwegia 79,2 108,8 Arabia Saudyjska 65,7 108,2 Algieria 82,0 83,3 Indonezja 74,6 73,4 Turkmenistan 52,8 69,3 Polska 4,4 4,2 Źródło: BP Statistical Review of World Energy, 2015.
Ceny rosyjskiego gazu, 2011-2012 Łączny eksport z Polski do Rosji w 2013 r. 8,1 mld euro, import z Rosji 19,1 mld euro; saldo bilansu handlowego -11,0 mld euro /w PLN -45,5 mld/ Źródło: GUS
Produkcja gazu w USA Date U.S. Shale Production (Billion Cubic Feet) 2007 1293 2008 2116 2009 3110 2010 5336 2011 7994 2012 10371 2013 11415 2013: 323,2 mld m3 W Polsce w 2014 r. zużycie gazu wyniosło 15 mld m3.
Średnia cena gazu w USA, 2008-2012 Średnia cena gazu w USA, IX 2014 U.S. Natural Gas Pipeline Imports Price Price of U.S. Natural Gas LNG Imports U.S. Natural Gas Citygate Price U.S. Price of Natural Gas Delivered to Residential Consumers U.S. Price of Natural Gas Sold to Commercial Consumers United States Natural Gas Industrial Price U.S. Natural Gas Electric Power Price 109,0 247,2 152,9 461,3 266,5 140,2 122,6
Izrael - Tamar gas field Szacowana wielkość złoża: 310 mld metrów sześciennych gazu koszt odwiertu Tamar 1: 92 mln USD (gł. 4900 m) Odkrycie 2009 Początek eksploatacji 2013 Zużycie gazu w Polsce 16,5 mld m sześć. (2015)
Izrael - Leviathan gas field Szacowana wielkość złoża: 620 mld metrów sześciennych gazu koszt odwiertu Leviathan 1: 92,5 mln USD (gł. 5170 m) Odkrycie 2010, Przewidywany początek eksploatacji 2017
Egipt Zohr gas field Szacowana wielkość złoża: 850 mld metrów sześciennych gazu Odkrycie 2015 Przewidywany początek eksploatacji 2017 Planowane osiągnięcie niezależności energetycznej 2022
Relacje USA - Rosja Rosja produkcja ropy (tys. baryłek dziennie) USA produkcja ropy (tys. baryłek dziennie) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 10044 9950 10139 10366 10516 10640 10777 10838 10980 6860 6784 7260 7556 7861 8904 10069 11644 12704
Ceny ropy (w USD za baryłkę), 1988-2014 4.05.2018 WTI 69,72 $ Brent 74,87 $ 1 baryłka = 159 litrów Władimir Putin, od 1999 r.
Ceny ropy a PKB w Rosji PKB Rosji: 1997: 404,9 mld USD 1998: 271,0 mld USD 1999: 195,9 mld USD PKB Rosji: 2008: 1660,8 mld USD 2009: 1222,6 mld USD 2013: 2096,8 mld USD 2014: 1860,6 mld USD 2015: 1331,2 mld USD 2016: 1283,1 mld USD
Ceny ropy a indeks giełdowy RTS 4.05.2018 RTS 1146 4.05.2018 Brent 74,87 $
Ceny ropy a kurs rubla 4.05.2018 Brent 74,87 $ 4.05.2018 USD-RUB 62,95
Eksport ropy, Rosja 2000-2015 Źródło: CBR. Rok Ilość (mln ton) Wartość (mln USD) Średnia cena (USD/baryłka) 2000 144.4 25272 23,94 2001 164.5 24990 20,78 2002 189.5 29113 21,02 2003 228.0 39679 23,81 2004 260.3 59045 31,02 2005 252.5 83438 45,21 2006 248.4 102283 56,32 2007 258.6 121503 64,28 2008 243.1 161147 90,68 2009 247.5 100593 55,61 2010 250.7 135799 74,11 2011 244.5 181812 101,74 2012 240.0 180930 103,14 2013 236.6 173670 100,41 2014 223,4 153887 94,22 2015 244,5 89588 50,12
Ceny ropy Ural (w USD za baryłkę), 2015-2018 USD/b Źródło: nesteoil.com.
Eksport gazu, Rosja 2000-2015 Źródło: CBR. Rok Ilość (mld m 3) Wartość (mln USD) Średnia cena (USD/1000 m 3) 2000 193.9 16644 85,84 2001 180.9 17770 98,25 2002 185.5 15897 85,69 2003 189.4 19981 105,51 2004 200.4 21853 109,05 2005 209.2 31671 151,36 2006 202.8 43806 216,00 2007 191.9 44837 233,66 2008 195.4 69107 353,69 2009 168.4 41971 249,27 2010 177.8 47739 268,48 2011 189.7 64290 338,88 2012 178.7 62253 348,33 2013 196.4 67232 342,29 2014 174.3 55240 317,00 2015 185,5 41844 225,62