MINISTERSTWO GOSPODARKI POLSKA 2012 RAPORT O STANIE GOSPODARKI WARSZAWA 2012
MINISTERSTWO GOSPODARKI Opracowanie: Ministerstwo Gospodarki Departament Strategii i Analiz Agnieszka Albrecht, Tomasz Chałupa, Kazimierz Cwalina, Michał Drobniak, Andrzej Grabarczyk, Dominika Hasińska, Agnieszka Kalisiewicz, Diana Łukaszek-Rozpendowska, Małgorzata Mendyk, Kazimierz Miszczyk, Marcin Mucha, Marta Ostrowska, Anna Paczkowska, Maria Szkutnicka-Pieniążek, Elżbieta Szułczyńska, Jakub Świetlik, Tomasz Tyc, Monika Walczak, Krzysztof Wójtowicz, Marcin Zelman we współudziale departamentów: Doskonalenia Regulacji Gospodarczych, Energetyki, Energii Odnawialnej, Energii Jądrowej, Funduszy Europejskich, Gospodarki Elektronicznej, Górnictwa, Innowacji i Przemysłu, Instrumentów Wsparcia, Polityki Handlowej, Ropy i Gazu, Spraw Europejskich pod kierunkiem: Anety Piątkowskiej Dyrektora Departamentu Strategii i Analiz ISSN 1429-3005 2
POLSKA 2012 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI Spis treści Synteza 7 CZĘŚĆ I POLSKA I ŚWIAT 25 1. GŁÓWNE TENDENCJE W GOSPODARCE ŚWIATOWEJ 25 1.1. Ogólna sytuacja w gospodarce światowej w 2011 roku 25 1.2. Sytuacja gospodarcza na ważniejszych rynkach światowych 26 1.2.1. Stany Zjednoczone 26 1.2.2. Japonia 28 1.2.3. Europa Zachodnia i strefa euro 29 1.2.4. Rozwijające się rynki azjatyckie 30 1.2.5. Wspólnota Niepodległych Państw 32 1.3. Realny wzrost globalnego handlu towarowego w 2011 roku 33 1.4. Uwarunkowania cenowo kursowe globalnych obrotów towarowych w 2011 roku 35 1.4.1. Zmiany cen światowych 35 1.4.2. Zmiany kursowe 36 1.4.3. Zmiany obrotów towarowych w głównych regionach 36 1.5. Perspektywy rozwoju handlu światowego w 2012 roku 39 1.6. Globalne finanse publiczne 40 2. Polska w Unii Europejskiej 45 2.1. Polska na tle Unii Europejskiej 45 2.1.1. Produkt Krajowy Brutto 46 2.1.2. Przemysł 46 2.1.3. Budownictwo 47 2.1.4. Rynek pracy 48 2.1.5. Inflacja 48 2.2. Zarządzanie gospodarcze UE 49 2.3. Strategia Europa 2020 i Krajowy Programu Reform 52 2.4. Rynek wewnętrzny 57 2.4.1. Swobodny przepływ towarów i usług 57 2.4.2. Swobodny przepływ osób 61 2.4.3. Horyzontalna polityka przemysłowa 62 2.4.4. Pakiet klimatyczno-energetyczny 64 2.4.5. Dostosowanie w zakresie energetyki 65 2.4.6. Rynek wewnętrzny a stosunki z krajami trzecimi 66 2.5. Absorpcja funduszy unijnych 69 2.5.1. Perspektywa finansowa 2004-2006 69 2.5.2. Perspektywa finansowa 2007-2013 70 2.5.3. Nowa perspektywa finansowa 2014-2020 75 3. Konkurencyjność polskiej gospodarki 79 3.1. Międzynarodowe rankingi konkurencyjności 79 3.2. Polska na tle krajów UE 83 3
MINISTERSTWO GOSPODARKI CZĘŚĆ II ROZWÓJ GOSPODARCZY POLSKI W 2011 ROKU 85 4. Produkt krajowy brutto 85 4.1. Dynamika PKB i czynniki wzrostu 85 4.2. Popyt wewnętrzny 89 4.3. Wpływ inwestycji na dynamikę PKB 91 4.4. Wpływ eksportu na dynamikę PKB 93 4.5. Rola sektorów w tworzeniu PKB 95 4.6. PKB per capita w Polsce na tle innych krajów 97 5. Rynek pracy 99 5.1. Pracujący 99 5.2. Bezrobocie i stopa bezrobocia 101 5.3. Strukturalne niedopasowania na rynku pracy 102 5.4. Zagraniczne wyjazdy zarobkowe 103 6. Handel zagraniczny 107 6.1. Sytuacja w polskim handlu zagranicznym w 2011 roku 107 6.2. Struktura geograficzna obrotów handlu zagranicznego 110 6.3. Zmiany struktury przedmiotowej obrotów towarowych 114 6.4. Handel zagraniczny w I półroczu 2012 roku 118 6.5. Uwarunkowania kursowe i ich wpływ na obroty towarowe 121 7. Inflacja i polityka pieniężna 123 7.1. Ceny 123 7.1.1. Ceny towarów i usług konsumpcyjnych 124 7.1.2. Ceny produkcji przemysłowej i budowlano-montażowej 126 7.2. Polityka pieniężna 127 7.2.1. Podstawowe uwarunkowania realizacji polityki pieniężnej 127 7.2.2. Realizacja celu polityki pieniężnej w roku 2011 128 7.2.3. Instrumenty realizacji polityki pieniężnej 129 8. Finanse Publiczne 131 8.1. Budżet państwa 131 8.2. Finanse publiczne 134 8.3. Spełnienie kryteriów Traktatu z Maastricht 137 9. Przemysł 139 9.1. Dynamika i struktura produkcji sprzedanej przemysłu 139 9.1.1. Dynamika produkcji przemysłowej 139 9.1.2. Struktura produkcji sprzedanej w sekcjach i działach przemysłu 143 9.1.3. Produkcja wybranych wyrobów 145 9.2. Główne problemy przemysłu. Sytuacja w wybranych sektorach 146 9.2.1. Górnictwo węgla kamiennego 146 9.2.2. Sektor motoryzacyjny 148 9.2.3. Sektor przemysłu chemicznego (łącznie z farmaceutycznym) 150 9.2.4. Sektor hutnictwa żelaza i stali 152 9.2.5. Sektor elektroniczny 154 9.2.6. Sektory przemysłu lekkiego 155 9.2.7. Sektory oparte na drewnie 157 4
POLSKA 2012 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI 10. BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE POLSKI 159 10.1. Sytuacja na rynku paliwowo energetycznym 159 10.1.1. Bezpieczeństwo krajowego systemu elektroenergetycznego 159 10.1.2. Sytuacja sektora elektroenergetycznego w 2011 roku 159 10.1.3. Odnawialne źródła energii (OZE) 160 10.1.4. Efektywność użytkowania energii w gospodarce 164 10.1.5. Europejski system handlu emisjami gazów cieplarnianych 167 10.1.6. Energetyka jądrowa 170 10.1.7. Bezpieczeństwo sektora naftowego 171 10.1.8. Bezpieczeństwo sektora gazowego 173 10.2. Identyfikacja zagrożeń 176 11. BUDOWNICTWO 181 11.1. Wartość dodana brutto i produkcja sprzedana budownictwa 181 11.1.1. Makroekonomiczne uwarunkowania dynamiki i wielkości produkcji budownictwa 181 11.1.2. Dynamika i struktura produkcji budowlano-montażowej 182 11.2. Budownictwo mieszkaniowe 183 11.2.1. Ogólna sytuacja budownictwa mieszkaniowego 183 11.2.2. Budownictwo mieszkaniowe w 2011 roku 184 11.3. Ocena funkcjonowania sektora budownictwa 185 12. SEKTOR USŁUG 187 12.1. Wartość dodana (usługi rynkowe i nierynkowe) 187 12.2. Ogólna charakterystyka sektora usług 187 12.3. Handel i naprawy 189 12.4. Handel elektroniczny 191 12.5. Transport, gospodarka magazynowa 192 12.6. Ogólne problemy sektora usług 193 13. PRZEDSIĘBIORSTWA 197 13.1. Struktura własnościowa i przekształcenia własnościowe przedsiębiorstw państwowych 197 13.1.1. Przekształcenia własnościowe przedsiębiorstw państwowych 198 13.1.1.1. Proces przekształceń własnościowych 199 13.1.1.2. Przychody z prywatyzacji i dochody budżetowe z tytułu dywidend 200 13.1.1.3. Przekształcenia własnościowe w 2012 roku 201 13.1.2. Rozwój małej przedsiębiorczości 202 13.2. Sytuacja finansowa przedsiębiorstw 206 13.2.1. Przychody, koszty i wyniki z poszczególnych rodzajów działalności 206 13.2.2. Nakłady inwestycyjne i możliwości ich samofinansowania 208 13.2.3. Zadłużenie, należności, płynność finansowa 209 13.2.4. Sytuacja finansowa w sekcjach gospodarki 209 13.2.5. Sytuacja finansowa w sektorach własnościowych 212 13.2.6. Sytuacja finansowa w przedsiębiorstwach wg wielkości 214 13.3. Nakłady inwestycyjne i polskie inwestycje zagraniczne 219 13.3.1. Nakłady inwestycyjne 219 13.3.2. Polskie inwestycje zagraniczne 223 5
MINISTERSTWO GOSPODARKI 13.4. Napływ BIZ do Polski 225 13.4.1. Rola i znaczenie firm z udziałem kapitału zagranicznego 225 13.4.2. Napływ BIZ do Polski 227 13.4.3. BIZ wg krajów pochodzenia kapitału 229 13.4.4. Struktura sektorowa napływu BIZ 231 13.4.5. Atrakcyjność inwestycyjna Polski 233 13.5. Innowacyjność polskich przedsiębiorstw i ich otoczenia 234 13.5.1. Innowacyjność polskich przedsiębiorstw 234 13.5.2. Otoczenie instytucjonalne polskich przedsiębiorstw 239 13.6. Rozwój przedsiębiorstw 240 13.6.1. Regulacje gospodarcze 240 13.6.2. Bariery rozwoju przedsiębiorczości 244 13.6.3. Instrumenty wsparcia przedsiębiorczości 248 13.6.3.1. Instrumenty wspierające innowacyjność przedsiębiorstw 248 13.6.3.2. Instrumenty wspierania eksportu 253 13.6.3.3. Finansowe wspieranie inwestycji 257 13.6.3.4. Specjalne strefy ekonomiczne 259 13.6.3.5. Instrumenty rozwoju sieci instytucji otoczenia biznesu 263 6
POLSKA 2012 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI SYNTEZA W latach 2008 i 2009 negatywnie na sytuację gospodarczą Polski oddziaływał globalny kryzys ekonomiczny. Efektem jego oddziaływania było ograniczenie aktywności gospodarczej skutkujące spowolnieniem tempa wzrostu PKB. W roku 2010 negatywne tendencje występujące w gospodarce w dwóch poprzednich latach zostały przełamane. Zwiększyła się aktywność gospodarcza, nastąpiło przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego. W 2011 roku tempo wzrostu gospodarczego jeszcze przyspieszyło. PKB wzrósł o 4,3% wobec 3,9% w roku poprzednim. W 2011 roku w porównaniu z rokiem poprzednim zmieniła się struktura czynników mających wpływ na tempo wzrostu PKB. W 2010 roku jedynym czynnikiem decydującym był popyt krajowy przy negatywnym wkładzie eksportu netto. O wzroście popytu krajowego zdecydowało spożycie (głównie indywidualne) oraz przyrost zapasów. W 2001 roku wkład poszczególnych czynników we wzrost PKB był znacznie bardziej wyrównany. Odnotowano dodatni wpływ popytu krajowego (w tym spożycia, inwestycji i przyrostu zapasów) oraz pozytywny wkład eksportu netto. W handlu zagranicznym zanotowano zwiększenie obrotów. Osiągnięta w 2011 roku wartość eksportu wzrosła o 13,6%, do poziomu 136,7 mld EUR. Import osiągnął poziom 152,6 mld EUR, o 13,7% większy niż w roku 2010 Deficyt obrotów towarowych wyniósł 15,9 mld EUR i był blisko o 2,1 mld EUR wyższy niż przed rokiem. Warto odnotować, iż rekordowo wysoki deficyt wymiany z 2008 roku (26,2 mld EUR) został zredukowany w ciągu minionych 3 lat o 10,3 mld EUR, tj. o ponad 40%. Produkcja przemysłu wzrosła o 7,5%, a produkcja budowlano-montażowa o 12,4%. Wysoki wzrost produkcji budowlano-montażowej był skutkiem zwiększonej skłonności do inwestowania. Nakłady inwestycyjne zwiększyły się o 9,4%. Nieznaczna poprawa koniunktury w roku 2011 nie zaowocowała zdecydowaną poprawą sytuacji na rynku pracy. Liczba pracujących wzrosła o 1,2%, ale stopa rejestrowanego bezrobocia na koniec roku (12,5%) była nieco wyższa niż rok wcześniej. Relatywnie korzystnej sytuacji w gospodarce realnej towarzyszyły istotne problemy w dziedzinie finansów publicznych. Relacja deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB zmniejszyła się w 2011roku, lecz pozostawała w dalszym ciągu na zbyt wysokim poziomie. Zgodnie z zaleceniami Komisji Europejskiej w 2012 roku Polska powinna w sposób wiarygodny i trwały zlikwidować nadmierny deficyt. W 2011 roku nastąpiło zwiększenie relacji długu publicznego do PKB. Relacja ta wynosi ponad 50%, a więc kształtuje się powyżej I progu ostrożnościowego. Sytuacja ekonomiczna Polski w porównaniu z krajami UE-27 kształtuje się korzystnie. W rezultacie następuje stopniowe zmniejszanie się różnic w poziomie rozwoju gospodarczego między Polską, a tymi krajami. Wskaźnik PKB na mieszkańca Polski wzrósł z poziomu 51,8% średniej unijnej w roku 2005 do 56,3% w roku 2008 i 65,1% w roku 2011. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE. Po szybkiej odbudowie produkcji i wymiany międzynarodowej, ożywieniu inwestycji i zatrudnienia w 2010 roku, rok 2011 przyniósł spowolnienie wzrostu globalnego PKB z 5,3% do 3,9%. Ponowne wyhamowanie koniunktury pokazało, iż zakłócenia gospodarcze, które były podstawą kryzysu z lat 2008-2009 nie zostały w pełni usunięte i wciąż oddziałują na szereg gospodarek. Głównymi następstwami globalnego kryzysu finansowego dla rynków europejskich są napięcia w sferze finansów publicznych oraz poważny kryzys zadłużeniowy w strefie euro i wynikające stąd zagrożenia dla funkcjonowania wspólnej waluty. Zakłócenia te wpływają nie tylko na spowolnienie w gospodarce unijnej, ale także w wielu innych regionach świata, w szczególności w krajach, dla których rynki europejskie są głównymi partnerami handlowymi. 7
MINISTERSTWO GOSPODARKI W minionych dwóch latach o kondycji gospodarki globalnej decydowały również wydarzenia o charakterze pozaekonomicznym, które przekładały się na spowolnienie wzrostu. Jednym z tych czynników, których możliwość przewidzenia w dłuższej perspektywie jest w zasadzie znikoma, są katastrofy naturalne. W latach 2010-2011 poważny wpływ na światową produkcję, głównie poprzez silne oddziaływanie na globalne zależności zaopatrzeniowo-kooperacyjne w procesach produkcyjnych, miały wybuchy wulkanu na Islandii, tsunami i trzęsienia ziemi w Japonii (skutkujące zagrożeniem nuklearnym) czy też ogromna powódź w Tajlandii pod koniec 2011 roku. Ponadto, począwszy od końca 2010 roku istotny wpływ na gospodarkę światową ma sytuacja polityczna w krajach Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu, w szczególności w zakresie podaży i cen ropy naftowej. Wskazane zakłócenia miały przełożenie na handel międzynarodowy. Silne globalne powiązania produkcji powodują wysoką jej wrażliwość na wahania koniunktury, co przekłada się na głębsze niż PKB wahania światowych obrotów handlowych. O ile tempo wzrostu PKB w 2011 roku obniżyło się o 1,4 pkt. proc., to wzrost wolumenu światowego handlu towarami i usługami spowolnił do 5,9%, czyli był o blisko 7 pkt. proc. niższy niż rok wcześniej. Wyniki osiągnięte w poszczególnych gospodarkach w 2011 roku potwierdzają obserwowaną od wielu lat tendencję do szybszego rozwoju rynków rozwijających się i wschodzących niż rozwiniętych. PKB w krajach rozwiniętych wzrósł o 1,6%, czyli o połowę wolniej niż w roku 2010. Z kolei w państwach rozwijających się wyhamowanie wzrostu w 2011 roku było znacznie łagodniejsze z 7,5% do 6,2%. Zarówno w czasie recesji w latach 2008-2009, jak i w okresie pokryzysowej odbudowy oraz ponownego spowolnienia w II półroczu 2011 roku, liderami wzrostu gospodarczego pozostawały duże rozwijające się gospodarki, w tym przede wszystkim Chiny i Indie. Mimo że ich tempo wzrostu również wyhamowało w 2011 roku, głównie na skutek perturbacji w otoczeniu zewnętrznym, to jednak rola tych rynków i ich siła gospodarcza i polityczna, znacząco wzrosła w okresie minionych kilku lat. KONKURENCYJNOŚĆ POLSKIEJ GOSPODARKI. Konkurencyjność gospodarki odzwierciedla sytuację i znaczenie kraju na arenie międzynarodowej. Jest pojęciem bardzo złożonym, opisywanym przez wiele wskaźników cząstkowych dotyczących makro- i mikroekonomicznych aspektów prowadzenia działalności gospodarczej. W świetle międzynarodowych porównań i rankingów polska gospodarka wciąż nie jest klasyfikowana wśród gospodarek wysoce konkurencyjnych. W ostatnich latach do słabych stron gospodarki polskiej zalicza się formalności związane z uzyskiwaniem pozwoleń budowlanych (czasochłonność, sformalizowanie i wysokie koszty) oraz długi czas dochodzenia należności z umów. Ponadto niska pozycja naszego kraju jest efektem słabo ocenianej infrastruktury, niedostatecznej innowacyjności oraz efektywności rynku pracy. Natomiast pozytywny wpływ na konkurencyjność naszej gospodarki ma dobrej jakości szkolnictwo wyższe, szkolenia oraz atrakcyjność lokowania inwestycji, wynikająca m.in. z dużego i chłonnego rynku wewnętrznego, dobrze wykwalifikowanej i profesjonalnej kadry, stabilnego systemu podatkowego i stabilnej sytuacji makroekonomicznej. WZROST GOSPODARCZY. Stabilny i zrównoważony wzrost gospodarczy, obejmujący właściwie wszystkie sektory, zapoczątkowany w 2004 roku kontynuowany był do połowy 2008 roku. Impuls wzrostowy związany był z wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Aktywność gospodarcza osiągnęła maksimum w roku 2007, kiedy to wzrost PKB wyniósł 6,8%. 8
POLSKA 2012 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI Faza szybkiego wzrostu gospodarczego została wyhamowana w II półroczu 2008 roku przez wybuch światowego kryzysu finansowego. W 2008 roku tempo wzrostu PKB spowolniło do 5,1%, a w 2009 roku do 1,6%. W okresie oddziaływania kryzysu gospodarka Polski pozostawała, jako jedna z nielicznych w Europie na ścieżce wzrostu. W 2010 roku nastąpiło ożywienie aktywności gospodarczej. Tempo wzrostu przyspieszyło do 3,9%. Ta pozytywna tendencja była kontynuowana także w 2011 roku, kiedy wzrost PKB wyniósł 4,3%. Stabilny i trwały wzrost polskiej gospodarki spowodował, że poziom PKB w naszym kraju w 2011 roku był o ponad 10% wyższy niż w 2008 roku. Druga pod tym względem Szwecja może poszczycić się niemal 5% wzrostem, zaś w całej UE PKB spadł o prawie 1%. Rok 2011 cechowała słabnąca aktywność ekonomiczna gospodarek europejskich. Po relatywnie dobrej pierwszej połowie roku, w ostatnim kwartale roku większość krajów notowała spadek PKB, w tym tak ważny dla naszego kraju partner, jak Niemcy. Z pewnym opóźnieniem odbiło się to także na naszej gospodarce. W pierwszym kwartale 2012 roku obserwowaliśmy pierwsze symptomy kolejnego spowolnienia (tempo wzrostu zmniejszyło się do 3,5%), będącego wynikiem zarówno trwającej konsolidacji fiskalnej, jak i pogarszającej się sytuacji zewnętrznej. Na wzrost gospodarczy w naszym kraju pozytywny wpływ mają trzy czynniki: spożycie, inwestycje i eksport netto oddziałujące w różnych latach z różną siłą. Sytuacja taka ma także miejsce obecnie, co stanowi pozytywną przesłankę dla rozwoju gospodarki w najbliższej perspektywie. W 2011 roku, podobnie jak w latach poprzednich, głównym czynnikiem wzrostu pozostał wzrost produktywności czynników wytwórczych, który jest także kluczową determinantą wzrostu w średnim okresie. Stabilny wkład we wzrost miał również kapitał, czyli rosnący zasób środków trwałych wykorzystywanych w gospodarce. Wciąż sprzyjającym czynnikiem pozostawała demografia, czyli rosnący udział pracowników w wieku produkcyjnym oraz rosnąca w tej grupie aktywność ekonomiczna. INWESTYCJE. Inwestycje odzwierciedlają stan gospodarki oraz jej perspektywy rozwojowe. Wzrost wydatków inwestycyjnych firm, w połączeniu z napływem bezpośrednich inwestycji zagranicznych wskazuje na dobry stan gospodarki i korzystne perspektywy jej rozwoju. Poziom inwestycji warunkuje właściwy rozwój gospodarki i jest niezbędny do wzrostu jej konkurencyjności. Wzrost inwestycji w park maszynowy i urządzenia produkcyjne przyczynia się w zasadniczy sposób do unowocześnienia gospodarki, zwiększając efektywność procesów produkcyjnych oraz poprawiając jakość produktów. W II półroczu 2008 roku gospodarka polska zaczęła odczuwać skutki globalnego kryzysu ekonomicznego. Nastąpiło istotne ograniczenie aktywności inwestycyjnej. Tempo wzrostu nakładów inwestycyjnych w 2008 roku (10,7%) w stosunku do roku poprzedniego zmniejszyło się dwukrotnie (w cenach stałych). W 2009 roku nastąpił bezwzględny spadek inwestycji (o 0,8%), a w 2010 roku symboliczny wzrost o 0,2%. W 2011 roku sytuacja poprawiła się - inwestycje wzrosły o 9,4%. W strukturze nakładów (w cenach bieżących) dominowały w 2011 roku wydatki na budynki i budowle (61,6%). Udział nakładów na maszyny i urządzenia stanowił 27,5%, a na środki transportu 9,8%. W szczególnie silny sposób globalny kryzys ekonomiczny oddziaływał na działalność inwestycyjną przedsiębiorstw. Tempo wzrostu inwestycji w 2008 roku zmniejszyło się prawie trzykrotnie (do 8,8%). W 2009 roku nastąpił spadek inwestycji przedsiębiorstw o prawie 12%, a w 2010 roku o ponad 3%. Negatywne tendencje zostały przełamane w 2011 roku, inwestycje wzrosły o prawie 11%. 9
MINISTERSTWO GOSPODARKI W latach 2008-2010 zadłużenie przedsiębiorstw z tytułu kredytów inwestycyjnych było stabilne. W 2011 roku doszło do silnego ożywienia akcji kredytowej. Wartość kredytów inwestycyjnych zwiększyła się o 18,7 mld zł, tj. o 28,7%. W 2011 roku realizował się scenariusz, w którym następujące ożywienie w gospodarce przekładało się na wzrost popytu na kredyt ze strony przedsiębiorstw. Zagrożeniem dla rozwoju akcji kredytowej w kolejnych okresach może być pogorszenie klimatu inwestycyjnego, pogorszenie koniunktury u głównych partnerów handlowych Polski, jak też oczekiwane osłabienie tempa wzrostu polskiej gospodarki. Może to prowadzić do ponownego ograniczenia popytu na kredyt ze strony przedsiębiorstw. Polscy przedsiębiorcy ulokowali w 2010 roku za granicą środki o wartości ponad 4,1 mld EUR, co jest najlepszym wynikiem w historii polskich BIZ. Wstępne szacunki NBP pokazują, że poziom polskich BIZ w 2011 roku był zbliżony do notowanego rok wcześniej. Skumulowana wartość polskich BIZ szacowana jest na blisko 30 mld EUR. Wartość polskich inwestycji zagranicznych lokowanych za granicą od kilku lat wykazuje wyraźny trend wzrostowy. Wstępne dane bilansu płatniczego za 2012 rok wskazują, że pomimo globalnego kryzysu tendencja ta się utrzymuje. W perspektywie długookresowej można oczekiwać, że wzrostowy trend wartości polskich BIZ również nie zostanie załamany. Będzie to rezultatem rosnącej ekspansji polskich firm, które zaczną odkrywać korzyści z tego tytułu i uzyskiwać przewagę konkurencyjną, która pozwoli im podejmować kolejne projekty inwestycyjne. Rosnąca konkurencyjność oraz zasoby kadry menedżerskiej mogą być poważnymi atutami polskich przedsiębiorstw w ich zagranicznej ekspansji. Mimo wzrostu wartości polskich inwestycji zagranicznych, nie należy oczekiwać, aby w najbliższym czasie Polska z importera kapitału stała się jego istotnym źródłem. Z jednej strony będzie na to wpływała kontynuacja polityki zmierzającej do przyciągania zagranicznych inwestorów do Polski. Z drugiej strony, barierą dla polskich przedsiębiorstw inwestujących poza granicami kraju mogą okazać się trudności w dostępie do źródeł finansowania.. Rok 2010 pod względem napływu BIZ do Polski nadal odzwierciedlał kryzysowe tendencje obserwowane w tym zakresie w skali całego świata. Po rekordowym 2007 roku kiedy do Polski napłynęło ponad 17,2 mld EUR, w latach 2008-2009, wg danych Narodowego Banku Polskiego, wartości BIZ były do siebie zbliżone i średnio wyniosły ok. 9,7 mld EUR. W 2010 roku napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski był znacznie niższy (ok. 6,7 mld EUR). Skumulowana wartość BIZ na koniec 2010 roku przekroczyła 150 mld EUR. Według wstępnych szacunkowych danych NBP, w 2011 roku napłynęło do Polski w formie BIZ 10,3 mld EUR. PRZEMYSŁ. Efektem oddziaływania globalnego kryzysu ekonomicznego na polską gospodarkę w 2009 roku był spadek produkcji przemysłowej w okresie trzech pierwszych kwartałów. Poczynając od IV kwartału następowało ożywienie działalności gospodarczej. Korzystna sytuacja w przemyśle występowała w latach 2010 i 2011 kiedy to notowano wzrost produkcji odpowiednio o 9,0% i 7,5%. W 2012 roku polski przemysł odczuł konsekwencje kolejnej fali kryzysu ekonomicznego w Europie. Tempo wzrostu produkcji wyraźnie osłabło, do niespełna 5% w I kwartale i ok. 3% w II kwartale. Decydujący wpływ na dynamikę produkcji przemysłu ma sekcja przetwórstwa przemysłowego, partycypująca w ponad 80% w produkcji całkowitej. W sekcji tej produkcja w 2011 roku wzrosła o 8,2%. Wzrost nastąpił także w pozostałych sekcjach przemysłu, w górnictwie i wydobywaniu o 3,7%, w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę o 1,7% oraz w dostawie wody, gospodarowaniu ściekami i odpadami o 5,6%. 10
POLSKA 2012 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI Występujące w Polsce tendencje w zakresie kształtowania się dynamiki produkcji przemysłowej w poszczególnych sekcjach w długim okresie, zgodne są z tendencjami w krajach gospodarczo rozwiniętych. Najszybciej wzrasta produkcja w przemyśle przetwórczym, który decyduje o kształtowaniu się dynamiki w całym przemyśle. Natomiast w górnictwie i wydobywaniu następuje ograniczenie działalności. W 2011 roku, w porównaniu z rokiem 2005, produkcja przemysłowa ogółem wzrosła o 43,1%, w tym produkcja przemysłu przetwórczego zwiększyła się o 52,0%, a produkcja górnictwa i wydobywania zmniejszyła się o 8,4%. W przemyśle przetwórczym na 22 badane działy wzrost produkcji w 2011 roku odnotowano w dziewiętnastu. Najbardziej wzrosła produkcja pozostałego sprzętu transportowego (o 39,1%), wyrobów z metali oraz produkcja mebli (po 18,2%). Spadki miały miejsce w produkcji wyrobów farmaceutycznych (o 12,2%), produkcji komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych (o 7,0%) oraz produkcji maszyn i urządzeń (o 2,9%). Wydajność pracy mierzona produkcją sprzedaną na jednego zatrudnionego zwiększyła się w 2011 roku o 6,5% (przed rokiem o 10,2%). Zmniejszenie tempa wzrostu wydajności spowodowane jest z jednej strony zmniejszeniem dynamiki produkcji, a z drugiej strony wzrostem zatrudnienia wobec jego spadku w 2010 roku. Wzrost wydajności nastąpił we wszystkich sekcjach. Najbardziej wydajność wzrosła w przemyśle przetwórczym (o 6,9%), gdzie relatywnie wysokiej dynamice produkcji towarzyszył stosunkowo niewielki wzrost zatrudnienia. W 2011 roku dynamika wydajności pracy, podobnie jak w 2010 roku wyprzedzała dynamikę wynagrodzeń realnych, co skutkowało obniżką jednostkowych kosztów pracy. W 2011 roku koszty te obniżyły się wolniej niż rok wcześniej, odpowiednio o 4,2% i 6,9%. Korzystniejszy wskaźnik dla roku 2010 jest rezultatem znacznie wyższego tempa wzrostu wydajności pracy. Jedyną sekcją, w której nastąpił w roku 2011 wzrost jednostkowych kosztów pracy (o 4,9%) było górnictwo i wydobywanie, gdzie wynagrodzenia realne wzrosły o ponad 9%. Największą obniżkę kosztów pracy (o 5,0%) odnotowano w przemyśle przetwórczym. BUDOWNICTWO. Aktywność inwestycyjna podmiotów gospodarczych oraz sytuacja ekonomiczna ludności są decydującym czynnikiem kreującym popyt na usługi budowlane, a w konsekwencji rozwój sekcji budownictwa. Wielkość i dynamika produkcji budownictwa są ściśle skorelowane z wielkością i dynamiką nakładów inwestycyjnych. W 2011 roku zwiększyło się tempo wzrostu sprzedaży produkcji budowlano-montażowej do ponad 12%, wobec wzrostu o 4,6% w roku 2010 oraz o 5,1% w roku 2009. Rok 2011 był już trzecim z kolei rokiem, w którym odnotowano spadek liczby mieszkań oddanych do użytku. Do użytkowania oddano nieco ponad 131 tys. mieszkań, tj. ok. 4,6 tys. mieszkań (o 3,5%) mniej niż w roku 2010. Spadek liczby mieszkań oddanych do użytku wystąpił w większości form budownictwa: w budownictwie przeznaczonym na sprzedaż lub wynajem, spółdzielczym, społecznym czynszowym i komunalnym. Więcej lokali powstało jedynie w budownictwie indywidualnym i zakładowym. HANDEL ZAGRANICZNY. Polski handel zagraniczny w roku 2011 funkcjonował w warunkach poważnych zawirowań koniunkturalnych i przy narastającym zagrożeniu drugą falą kryzysu w gospodarce globalnej Szczególnie niekorzystne symptomy miały miejsce w kluczowych dla naszej wymiany handlowej rynkach strefy euro i pozostałych krajów UE. Po okresie pokryzysowego ożywienia przebiegającego w zróżnicowanym tempie w poszczególnych regionach i krajach, w drugim półroczu 2011 roku ujawniły się strukturalne słabości finansów publicznych i systemu bankowego wielu państw rozwiniętych, które przerodziły się w kryzys zadłużenia niektórych krajów strefy euro (Grecji, Hiszpanii, Irlandii, Portugalii) stwarzając potencjalne zagrożenie dla stabilności strefy i całej UE. 11
MINISTERSTWO GOSPODARKI Obserwowane w 2011 roku, narastanie zagrożeń w sektorze finansowym strefy euro oraz coraz wyraźniejsze ich przekładanie się na sferę realną także największych gospodarek europejskich (Francji, Włoch, a nawet Niemiec) skutkowało spowolnieniem wzrostu gospodarczego w II półroczu.. Systematyczne pogarszanie się koniunktury na głównych rynkach znalazło przełożenie na dynamikę polskiego eksportu na te rynki, a także na dynamikę eksportu ogółem w kolejnych okresach 2011 roku Tempo wzrostu eksportu (w euro) w kolejnych kwartałach sukcesywnie spadało, z 21,5% w I kw. 2011 roku do 8,3% w IV kw. W ślad za tym postępowało spowolnienie tempa wzrostu importu (z 22,8% w I kw. do 4,8% w IV kw. Mimo wyraźnego spowolnienia polskich obrotów towarowych w II półroczu, osiągnięta w skali całego 2011 roku wartość eksportu wzrosła o 13,6%, do poziomu 136,7 mld EUR. Natomiast import osiągnął poziom 152,6 mld EUR, o 13,7% większy niż w roku 2010 Deficyt obrotów towarowych w 2011 roku wyniósł 15,9 mld EUR i był blisko o 2,1 mld EUR wyższy niż przed rokiem. Warto odnotować, iż rekordowo wysoki deficyt wymiany z 2008 roku (26,2 mld EUR) został zredukowany w ciągu minionych 3 lat o 10,3 mld EUR, tj. o ponad 40%. Na relatywnie wysoki wzrost obrotów towarowych w 2011 roku mimo poważnych zawirowań na rynkach głównych polskich partnerów handlowych, czyli w strefie euro wpłynęła przede wszystkim ich wysoka dynamika z rynkami rozwijającymi się i słabiej rozwiniętymi, która podobnie jak w roku 2010 było zdecydowanie wyższa niż przeciętnie. Dominującym obszarem polskiego eksportu są rynki krajów gospodarczo rozwiniętych. Ich udział w krajowym eksporcie stanowił 84,3%, w tym na kraje Unii Europejskiej przypadło 78,0%. Główną pozycję w krajowym imporcie zajmuje Unia Europejska z udziałem 59,7%. Istotny udział mają też Rosja i Chiny, łącznie 20,7%. Najwyższy deficyt występuje w wymianie z Rosją i Chinami,odpowiednio:12,2 mld EUR i 11,9 mld EUR. W 2011 roku w wymianie z krajami Unii Europejskiej odnotowano dodatnie saldo w wysokości 15,6 mld EUR. W polskich obrotach towarowych z zagranicą dominującą pozycję zajmują wyroby elektromaszynowe, które w 2011 roku stanowiły 40,5% eksportu i 35,0% importu. Drugą pozycję pod względem wartości stanowią wyroby przemysłu chemicznego z udziałem 13,8% w eksporcie i 17,5% w imporcie. RYNEK PRACY. Nieznaczna poprawa koniunktury gospodarczej w 2011 roku nie znalazła w pełni odzwierciedlenia w lepszych wskaźnikach polskiego rynku pracy. Od początku światowego kryzysu finansowego dynamika liczby pracujących wyraźnie wyhamowała. Po średnich rocznych wzrostach w wysokości ok. 4% w latach 2005-2008, od 2009 roku notujemy wzrosty na poziomie ok. 1%. W 2011 roku, liczba osób pracujących w wieku 20-64 lata wzrosła w porównaniu z rokiem poprzednim o 1,2%. Do najistotniejszych czynników koniunkturalnych, kształtujących sytuację na rynku pracy, należy zaliczyć stosunkowo niepewną sytuację gospodarczą. Pomimo poprawy koniunktury gospodarczej od czasu jej załamania w 2009 roku, przedsiębiorcy nadal wydają się często realizować strategie oszczędnościowe i nie zwiększać zatrudnienia. Według statystyk bezrobocia rejestrowanego, na koniec 2011 roku bez pracy pozostawało 1.982 tys. osób. Stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła 12,5% i była o 0,2 pkt. proc. wyższa niż w 2010 roku. Bezrobocie ma w Polsce w znacznym stopniu charakter długookresowy. Wśród badanych 57% pozostawało bez pracy dłużej niż rok, 17% - od ponad dwóch do pięciu lat, a 28% - nie pracowało od ponad pięciu lat. 12
POLSKA 2012 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI W 2011 roku wskaźnik zatrudnienia, określający udział ludności pracującej w wieku 20-64 lata w ogólnej liczbie ludności tej grupy wiekowej wyniósł 64,8% i wzrósł w porównaniu z rokiem poprzednim o 0,2 pkt.proc. (w UE-27 wskaźnik ten wyniósł 68,6%). Poziom zatrudnienia w Polsce jest jednym z niższych w Unii Europejskiej. Istotnym problemem jest poziom zatrudnienia wśród osób młodych. Wraz z pogorszeniem sytuacji gospodarczej w następstwie światowego kryzysu finansowego w roku 2009 nastąpiło odwrócenie trendu poprawy wskaźników zatrudnienia najmłodszej grupy pracowników. Procesy modernizacyjne i restrukturyzacyjne zachodzące w polskiej gospodarce przyczyniają się do zmian struktury popytu na pracę zarówno na lokalnych rynkach pracy jak i na rynku krajowym. Zmiany struktury popytu na pracę wymagają odpowiedniego dostosowania podaży pracy poprzez rozwój kwalifikacji pracowników oraz zwiększenie ich mobilności, związanej z gotowością do podjęcia pracy poza miejscem aktualnego zamieszkania. Podnoszenie kwalifikacji zawodowych nie jest w Polsce zjawiskiem powszechnym. Obserwowana jest wyraźna korelacja intensywności procesu dokształcania z wiekiem, poziomem wykształcenia oraz miejscem zamieszkania. Ilość osób uczestniczących w podnoszeniu kwalifikacji zmniejsza się wraz z ich wiekiem. Wśród osób dokształcających się dominują osoby w wykształceniem wyższym lub policealnym, Podnoszenie kwalifikacji ma wyraźny wpływ na sytuację jednostki na rynku pracy. Wśród osób, które podnosiły swoje kwalifikacje zaobserwowano systematyczny wzrost udziału pracujących. Pomimo tak jednoznacznych wyników świadczących o istotnej zależności pomiędzy dokształcaniem się a posiadaniem pracy, społeczna świadomość potrzeby podnoszenia swoich kwalifikacji zawodowych jest niska. Niedopasowania strukturalne są w znacznym stopniu również skutkiem stosunkowo niskiej mobilności siły roboczej w Polsce. Niewielka skala migracji wewnętrznych z obszarów o niskim popycie do obszarów o wysokim popycie na pracę przyczynia się do przestrzennej koncentracji bezrobocia. Pomimo niewielkiej skali zjawisk migracji wewnętrznych, zwiększa się społeczna świadomość konieczności mobilności terytorialnej na rynku pracy. Pozytywnie należy ocenić wzrost deklarowanej mobilności bezrobotnych w celu znalezienia pracy. W następstwie integracji Polski z Unią Europejską w 2004 roku i stopniowego otwierania rynków pracy przez państwa członkowskie, wielu obywateli polskich zdecydowało się na wyjazd zarobkowy za granicę. Skutkiem był istotny wzrost emigracji w pierwszych latach po akcesji. 1 maja 2011 roku dostęp do swoich rynków pracy zliberalizowały dwa ostatnie kraje Unii Europejskiej, które dotychczas utrzymywały ograniczenia w tym zakresie: Niemcy i Austria. Apogeum wyjazdów zarobkowych Polaków notowano w roku 2007, gdy za granicą przebywało 2,3 mln polskich obywateli. Wraz z pogorszeniem sytuacji gospodarczej wskutek kryzysu finansowego w państwach Europy Zachodniej, spadł tam popyt na siłę roboczą i wzrosło bezrobocie, co wpłynęło na zmniejszenie zainteresowania Polaków emigracją. Na koniec 2010 roku za granicą przebywało blisko 2 mln Polaków, w tym 1,6 mln w państwach Unii Europejskiej. Obok wyjazdów zarobkowych obserwowane jest również zjawisko emigracji powrotnej. W czasach kryzysu gospodarczego w Europie Zachodniej istotną przyczyną powrotów były przyczyny ekonomiczne takie jak: utrata pracy, zmniejszenie dochodów w porównaniu z zarobkami w kraju oraz niemożność znalezienia pracy za granicą. CENY. Rok 2010 pod względem intensywności oraz kierunku zmian cen w polskiej gospodarce charakteryzował się spowolnieniem trendu wzrostowego. W 2011 roku tempo wzrostu cen przyspieszyło, w efekcie czego średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ukształtował się na poziomie 4,3%, wobec 2,6% rok wcześniej. Wzrost cen w 2011 roku, podobnie jak w roku poprzedzającym, determinowany był głównie stosunkowo dużą zmiennością cen żywności oraz nośników energii na rynkach międzynarodowych. Wewnętrznym czynnikiem proinflacyjnym - oddziałującym silniej w pierwszej połowie roku, był głównie wzmożony popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych - będący efektem rosnącego zatrudnienia, a także obowiązująca od 1 stycznia 2011 roku podwyżka podatku VAT. 13
MINISTERSTWO GOSPODARKI Średnioroczne ceny produkcji sprzedanej przemysłu wzrosły w 2011 roku o 7,6%, tj. w szybszym tempie niż w 2010 roku (2,1%). Wzrost cen zanotowano we wszystkich sekcjach. Najbardziej dynamiczny wzrost towarzyszył produkcji sprzedanej w sekcji górnictwo i wydobywanie (16,8% wobec 17,8% w 2010 roku). Ceny produkcji budowlano-montażowej wzrosły w 2011 roku o 1,0% (w 2010 roku spadły o 0,1%). POLITYKA PIENIĘŻNA. W Założeniach polityki pieniężnej na 2011 rok wśród zewnętrznych czynników o potencjalnie największym wpływie na skalę zmienności poziomu cen w polskiej gospodarce, wymieniono osłabienie presji inflacyjnej w największych rozwiniętych oraz rozwijających się gospodarkach świata. Po stronie czynników endogenicznych - w kontekście kształtowania przebiegu procesów inflacyjnych wymieniono: stan koniunktury gospodarczej w Polsce, sytuację na rynku pracy, politykę fiskalną oraz rozwój akcji kredytowej. Za najpoważniejsze ryzyko oddziałujące w kierunku wzmacniania presji inflacyjnej uznano utrzymującą się wysoką płynność na światowych rynkach finansowych. Za główny cel polityki pieniężnej na 2011 rok przyjęto utrzymanie inflacji w pobliżu średniookresowego celu inflacyjnego (2,5%). Dążąc do osiągnięcia tego celu przy utrzymującej się presji inflacyjnej Rada Polityki Pieniężnej w I połowie 2011 roku czterokrotnie podnosiła poziom podstawowych stóp procentowych NBP, w sumie zwiększając każdą z nich o 1 pkt. proc. W drugim półroczu RPP nie zmieniła stóp, uznając dotychczas dokonane zmiany za wystarczające, a tym samym sprzyjające powrotowi polskiej gospodarki na ścieżkę potencjalnego tempa wzrostu. Na koniec 2011 roku stopa referencyjna wynosiła 4,5%. FINANSE PUBLICZNE. Dyscyplina finansów publicznych jest kluczowym elementem stabilności makroekonomicznej, a tym samym wiarygodności państwa, która ma szczególne znaczenie w okresie obecnych zawirowań na rynkach finansowych i towarzyszącej im niepewności oraz ryzyka gwałtownych przepływów kapitału. Wynik sektora finansów publicznych w dużej mierze zależy od wahań koniunktury gospodarczej. Zasadą jest, że w okresie szybkiego wzrostu gospodarczego dynamicznie rosną wpływy podatkowe oraz spadają niektóre kategorie wydatków publicznych w związku z poprawą sytuacji ekonomicznej społeczeństwa. Analogicznie, w przypadku spowolnienia gospodarczego wpływy podatkowe maleją oraz rosną poszczególne kategorie wydatków publicznych. W ostatnim czasie w Polsce można było zaobserwować tę prawidłowość - niekorzystne uwarunkowania makroekonomiczne przełożyły się na pogorszenie sytuacji w zakresie finansów publicznych. Obecna struktura wydatków budżetowych charakteryzująca się istotną,, utrzymującą się od lat dominacją wydatków zdeterminowanych, ogranicza możliwości rządu w kształtowaniu wielkości deficytu budżetowego. Podobnie jak w latach poprzednich, większość wydatków budżetu państwa stanowiły wydatki sztywne, tj. takie, które wynikały z przepisów ustawowych lub wcześniej podjętych zobowiązań ujętych w ramy prawne. Ich udział w wydatkach ogółem w 2011 roku wynosił 74,6% i był o 0,4 pkt.proc. niższy niż w 2010 roku. Poprawa stanu finansów publicznych stanowi obecnie istotne wyzwanie dla polityki gospodarczej Polski. Kluczowym celem jest przede wszystkim ograniczenie wydatków sektora finansów publicznych oraz zmniejszenie jego deficytu. Długotrwale utrzymujący się deficyt budżetowy prowadzi do narastania długu publicznego i negatywnie wpływa na sytuację gospodarczą kraju. Deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych w roku 2011 wyniósł 5,1% PKB. Dług sektora wzrósł z 55,0% do 56,4%. Według przyjętych przez Ministerstwo Finansów prognoz na 2012 rok deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych oraz dług stanowić będą odpowiednio 2,9% i 53,7% PKB. 14
POLSKA 2012 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI STRUKTURA WŁASNOŚCIOWA GOSPODARKI. Istotnym warunkiem szybszego i stabilnego wzrostu gospodarczego jest rozwój sektora prywatnego. Dokonuje się on w drodze konsekwentnej realizacji procesów prywatyzacyjnych, które skutecznie przyczyniają się do wzrostu inwestycji, poprawy kondycji finansowej podmiotów, optymalizacji procesów wytwórczych i uzyskiwania trwałej zdolności do konkurowania na rynku globalnym, ale również wpływają na równowagę budżetu państwa. Sytuacja gospodarcza zarówno u polskich, jak i zagranicznych partnerów ma istotny wpływ na skuteczność prowadzenia procesów prywatyzacyjnych, bowiem bezpośrednio oddziałuje na poziom zainteresowania potencjalnych inwestorów ofertą prywatyzacyjną. Na efektywne prowadzenie procesów prywatyzacyjnych wpływa również sytuacja na rynkach kapitałowych, która odzwierciedla stan gospodarki, wskazuje na nastroje panujące wśród inwestorów oraz jest miejscem gdzie następuje najszybsza, a zarazem najbardziej widoczna reakcja na zmiany koniunktury. Prywatyzacja może kreować nowe możliwości dla polskich przedsiębiorstw oraz korzystne warunki dla ich rozwoju. Skuteczne prowadzenie procesów prywatyzacji jest jedną z szans na utrzymanie wzrostu gospodarczego oraz poprawę konkurencyjności gospodarki. Realizowane procesy prywatyzacyjne, poprzez zmianę struktury właścicielskiej zapewniają dostęp do know-how oraz możliwości pozyskiwania środków finansowych na inwestycje. W okresie transformacji nastąpiły zdecydowane zmiany w strukturze własnościowej gospodarki. Wydatnie wzrosła rola sektora prywatnego, którego partycypacja w tworzeniu wartości dodanej stanowi obecnie ok. 80%. W latach 1990-2011 przekształceniami własnościowymi objęto 5.897 przedsiębiorstw państwowych, w tym procesy przekształceniowe zakończono w 3.811 przedsiębiorstwach. Rok 2011 był ostatnim rokiem obowiązywania przyjętego 2.04.2008 r. przez Radę Ministrów Planu prywatyzacji na lata 2008 2011. Wysokość przychodów z prywatyzacji wyniosła w 2011 roku ponad 13 mld zł. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ. Przedsiębiorczość umożliwia uzyskanie efektywności pozwalającej na bieżące funkcjonowanie przedsiębiorstw i stwarza podstawy ich rozwoju. Jest zdeterminowana przez różnorodne warunki otoczenia biznesu, takie jak przepisy prawne, system podatkowy, koszty pracy, infrastrukturę drogową i telekomunikacyjną, system finansowy oraz sądowniczy. Otoczenie regulacyjne determinuje warunki funkcjonowania przedsiębiorców. Zbyt skomplikowane i niezrozumiałe prawo jest wymieniane w sondażach publicznych jako bariera rozpoczynania i prowadzenia działalności gospodarczej. Przedsiębiorstwa ze swej natury nie są przygotowane na ryzyko regulacyjne, dlatego też częste zmiany prawa postrzegają jako działania wymierzone przeciwko nim. Dlatego też inicjatywy legislacyjne powinny wychodzić naprzeciw ich oczekiwaniom, zaś przejrzystość i jednolitość regulacji winna eliminować wątpliwości interpretacyjne, tak aby przedsiębiorcy mogli działać w oparciu o jasne i zrozumiałe dla nich normy prawne. Podjęte w ciągu ostatniego roku przez Ministra Gospodarki działania legislacyjne ukierunkowane na upraszczanie prawa gospodarczego mają przede wszystkim na celu poprawę funkcjonowania przedsiębiorstw i ograniczanie barier administracyjnych. Od 1 lipca 2011 roku każdy może zarejestrować działalność gospodarczą przez Internet, bez konieczności wizyt w urzędach, wypełniania kilku formularzy i wysokich opłat. Uproszczenia prawa wprowadzają także dwie ustawy deregulacyjne: ustawa z dnia 23 marca 2011 r. o ograniczaniu barier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców (Dz. U. Nr 106, poz. 622) - tzw. I ustawa deregulacyjna, której przepisy weszły w życie 1 lipca 2011 r. oraz ustawa z dnia 16 września 2011 r. o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców (Dz. U. Nr 232, poz. 1378) - tzw. II ustawa deregulacyjna. 15
MINISTERSTWO GOSPODARKI Uznając konieczność działań w zakresie stabilizacji istniejącego prawa oraz doskonalenia przepisów w obszarach, w których zachodzi taka potrzeba przygotowany został projekt dokumentu Program Lepsze Regulacje na lata 2012-2015. Program stanowi kontynuację dotychczas realizowanych przez resort gospodarki programów rządowych na rzecz poprawy jakości nowo tworzonego i obowiązującego prawa. U podstaw inicjatywy lepszego prawa leży założenie, że rozwiązania legislacyjne lub pozalegislacyjne powinny realizować maksimum celów gospodarczych, środowiskowych i społecznych przy minimalnym możliwym obciążeniu podmiotów gospodarczych i społeczeństwa. Podejmowanie działania regulacyjnego jest uzasadnione w sytuacji, gdy przyjęcie aktu prawnego pozwala zapobiec niedoskonałości rynku, zostaje wybrana najmniej kosztowna forma regulacji oraz korzyści netto przewyższają koszty. W tym kontekście kluczowe znaczenie ma poprawne skonstruowanie polityki regulacji i skuteczne stosowanie w jej ramach instrumentów programowych i analitycznych, takich jak Ocena Skutków Regulacji (OSR), obejmująca prezentację prognozowanych skutków podejmowanych działań. Prawidłowo funkcjonujący system OSR pozwala na identyfikację najważniejszych szans i zagrożeń, jakie niesie ze sobą nowa regulacja. OSR dokonywana na odpowiednio wczesnym etapie prac wspomaga podejmowanie decyzji legislacyjnych i zapobiega wprowadzaniu kosztownych regulacji. Badania ankietowe przedsiębiorców mogą być cennym źródłem informacji o barierach z jakimi się oni spotykają prowadząc działalność gospodarczą, dlatego też prowadzone są cykliczne badania przedsiębiorstw z sektora MSP. Ostatnie badanie ankietowe przeprowadzone przez Ministerstwo Gospodarki pokazuje, że w roku 2011 ocena otoczenia prawno-instytucjonalnego w jakim przedsiębiorstwa działają, nie uległa znaczącym zmianom w porównaniu z latami poprzednimi. INNOWACYJNOŚĆ. W międzynarodowym ujęciu porównawczym Innovation Union Scoreboard 2011 Polska podobnie jak w 2010 roku została zaliczona do grupy umiarkowanych innowatorów (moderate innovators). Zgodnie z wynikami badania, Polska charakteryzuje się niższym niż przeciętna dla państw Unii Europejskiej poziomem Sumarycznego Wskaźnika Innowacyjności (Sumary Innovation Index SII), ale wyższym (1,79%) niż średnia dla UE (0,85%) tempem wzrostu tego wskaźnika. Wartości wskaźników oceniających innowacyjność polskiej gospodarki wciąż nie są zadawalające. Ich zmiany też nie dają odpowiedzi na temat postępu w tym zakresie. Według analiz przeprowadzonych przez GUS aktywność innowacyjna polskich przedsiębiorstw badana w okresie 2008-2010 nieznacznie spadła w stosunku do poprzednich dwóch lat. Przedsiębiorstwa aktywne innowacyjnie stanowiły w przemyśle 18,1%, a w sektorze usług 13,5% ogólnej liczby tych podmiotów. Większy odsetek aktywnych innowacyjnie przedsiębiorstw zarówno przemysłowych, jak i z sektora usług wystąpił wśród jednostek z sektora publicznego. Biorąc pod uwagę wielkość przedsiębiorstw największy odsetek podmiotów aktywnych innowacyjnie występował wśród jednostek o liczbie pracujących powyżej 499 osób. Wśród charakterystyk naszej gospodarki zwraca uwagę niski poziom nakładów na B+R. Mimo, iż średni wskaźnik nakładów na B+R w relacji do PKB wzrósł z 0,57% w 2007 roku do 0,74% w 2010 roku, to jest to zaledwie 1/3 wskaźnika dla 27 krajów Unii Europejskiej. Dodatkowo w Polsce mamy do czynienia ze stosunkowo niskim udziałem środków podmiotów gospodarczych i relatywnie wyższymi nakładami publicznymi. W 2010 roku udział przedsiębiorstw w finansowaniu B+R wyniósł 26,6%, co oznacza drugi rok z rzędu zmniejszenie ich partycypacji. 16
POLSKA 2012 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI WYNIKI FINANSOWE PRZEDSIĘBIORSTW. W 2011 roku zwiększyły się wyniki finansowe brutto i netto podmiotów gospodarczych lecz jednocześnie obniżyły się wskaźniki rentowności. Przychody z całokształtu działalności wzrosły o 13,9%, a koszty uzyskania przychodów o 14,3%. Wynik na działalności gospodarczej zwiększył się o 8,9 mld zł (o 6,7%). Wzrost przychodów odnotowano na wszystkich rodzajach działalności przedsiębiorstw. Natomiast wzrost wyniku finansowego na działalności gospodarczej był wyłącznie efektem przyrostu wyniku na działalności podstawowej, którego zwiększenie z nadwyżką skompensowało pogorszenie wyników na pozostałej działalności operacyjnej oraz na działalności finansowej. Zwiększyły się wyniki finansowe brutto i netto, odpowiednio do 141,0 mld zł (o 7,0%) oraz do 116,6 mld zł (o 6,1%). Wskaźniki rentowności brutto i netto obniżyły się odpowiednio z 5,4% do 5,1% oraz z 4,5% do 4,2%. Rentowność ze sprzedaży wzrosła z 5,2% do 5,3%. Zadłużenie na koniec roku 2011 wyniosło 961,0 mld zł wykazując przyrost o 15,2%. Zmniejszyły się potencjalne możliwości spłaty zadłużenia przychodami osiąganymi ze sprzedaży, ponieważ dynamika sprzedaży nie nadążała za dynamiką zadłużenia. Spadły wskaźniki płynności finansowej: I stopnia z 42% do 40%, II stopnia z 108% do 105% oraz III stopnia z 149% do 148%. Wskaźniki płynności finansowej przekraczały dolną granicę przedziału uznawanego za rekomendowany WYZWANIA. Odmieniany przez wszystkie przypadki kryzys ekonomiczny zmienił optykę spojrzenia na gospodarkę Europy i świata. Zmiany w postrzeganiu gospodarek poszczególnych krajów okazały się szczególnie wyraźne w Europie Środkowo-Wschodniej. Gospodarki uznawane dotychczas za najbardziej konkurencyjne w naszym regionie bardzo silnie odczuły spowolnienie i jego skutki. Tylko nieliczne kraje, w tym Polska, wykazały się znaczącą odpornością na negatywny wpływ dekoniunktury światowej, co nie oznacza, że nie odczuły jej skutków. Pozostawanie jedną z nielicznych gospodarek cechujących wzrost gospodarczy w okresie kryzysu gospodarczego jest warte podkreślania, gdyż stanowi o potencjale naszej gospodarki, jednocześnie trzeba być świadomym, że tak naprawdę dopiero doświadczenie kolejnych lat dostarczyć mogą jasną odpowiedź w jakiej kondycji jest polska gospodarka po kryzysie finansowym, a lekceważenie nadal istniejących zagrożeń byłoby niewłaściwe. Lata 2010-2011 były czasem konsekwentnej odbudowy możliwości rozwojowych polskiej gospodarki, po spowolnieniu obserwowanym w 2009 r. będącym w głównej mierze wynikiem światowego kryzysu ekonomicznego. Na tle innych krajów Unii Europejskiej wyniki gospodarcze naszego kraju prezentowały się bardzo dobrze, powodując tym samym obecność Polski w gronie europejskich liderów wzrostu gospodarczego. Kolejny rok wzrostu PKB nie byłby możliwy bez wysiłku przedsiębiorców, którzy, mimo dużej dozy niepewności spowodowanej przede wszystkim przez egzogeniczne warunki gospodarowania - takie jak chociażby pogłębiające się problemy fiskalne członków strefy euro - byli w stanie osiągnąć pozytywne efekty prowadzonej działalności gospodarczej. Efekty te znalazły swoje odzwierciedlenie w zwiększonej sprzedaży produkcji (zwłaszcza w sektorze przemysłu, gdzie zanotowano wzrost w większości działów), co pozwoliło na uzyskanie lepszych wyników finansowych niż w roku poprzednim. Poprawa warunków gospodarowania w porównaniu z poprzednim rokiem oraz wyraźny wzrost nakładów na inwestycje są sygnałem świadczącym o powolnej stabilizacji gospodarki. 17
MINISTERSTWO GOSPODARKI Złożony charakter kryzysu i niekonwencjonalne działania podjęte w jego obliczu utrudniają analizę sytuacji oraz formułowanie scenariuszy rozwoju. Bezprecedensowy charakter interwencji, jej skala utrudnia oszacowanie ryzyka oraz uniemożliwia wykorzystanie dotychczas dostępnych narzędzi. Źródła niepewności wynikają z możliwych działań polityki gospodarczej, a także nowych regulacji systemu finansowego. Zmiany zachodzące w globalnym otoczeniu w istotny sposób wpływają na rozwój współczesnej gospodarki. Do głównych wyzwań przed którymi stoi gospodarka należą równolegle m.in. zmiany demograficzne, postępujący proces globalnej i regionalnej integracji, zmiany klimatyczne, a także zmiana podejścia do innowacji. Jednym z istotnych wyzwań jest postępująca globalizacja, przejawiająca się m.in. wzrostem mobilności kapitału, czy siły roboczej. Wzrastają powiązania gospodarcze, naukowe i technologiczne, zarówno pomiędzy krajami, jak i w skali mikro: pomiędzy przedsiębiorstwami, uczelniami, laboratoriami publicznymi i władzami regionalnymi. Towarzyszy temu odejście od tradycyjnych źródeł konkurencyjności w wymiarze międzynarodowym, jak niskie koszty pracy i dostęp do tanich zasobów naturalnych, na rzecz niematerialnych aktywów zakorzenionych w ludziach, organizacjach, społecznościach i regionach, które tworzą kapitał intelektualny. Podążanie w kierunku zrównoważonego rozwoju niesie ze sobą wyzwanie głębokiej i efektywnej współpracy pomiędzy instytucjami administracji publicznej, sferą biznesu oraz instytucjami społeczeństwa obywatelskiego. Zasadniczym uwarunkowaniem obecnych decyzji strategicznych, również w zakresie polityki rozwoju, pozostaje kwestia niestabilnej sytuacji makroekonomicznej i fiskalnej wielu ważnych gospodarek świata. Dostrzegalne spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego w większości krajów strefy euro, problemy związane z finansowaniem zadłużenia w kolejnych krajach, trudności we wdrożeniu już ustalonych instrumentów polityki gospodarczej oraz brak jasnej wizji przyszłych działań UE oraz docelowego kształtu współpracy stwarzają zagrożenia dla rozwoju UE w najbliższej perspektywie, co wydatnie wpływa także na sytuację Polski. W interesie naszego kraju jest wypracowanie zarówno skutecznych mechanizmów walki z bieżącymi zaburzeniami, jak i długofalowego modelu integracji. Działania koncentrują się zatem na wprowadzeniu regulacji mających na celu niedopuszczenie do powtórzenia w przyszłości zaburzeń tej skali (tzw. sześciopak, nowe regulacje rynku finansowego), jak i wypracowanie skutecznych narzędzi minimalizujących negatywne skutki (społeczne koszty) procesu dostosowań zachodzącego w gospodarce. Rozwój kraju jest złożonym procesem, na który wpływ mają liczne czynniki o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym. Kształtowanie polityki rozwoju wymaga dogłębnej ich analizy, a także gotowości i odwagi do aktywnego, skutecznego minimalizowania negatywnego oddziaływania niekorzystnych trendów. Rozróżnienie pomiędzy instrumentami ukierunkowanymi na cele długookresowe i tymi które mają realizować doraźne cele jest kluczowe w obecnej sytuacji. Koncentrowanie się na podtrzymywaniu bieżącej koniunktury, rodzi bowiem pokusę nadużycia, a nierozwiązane problemy długookresowe potęgują tylko wyzwania. Polska, podobnie jak inne kraje UE, stoi przed istotnym dylematem realizacji reform strukturalnych, które w przyszłości zagwarantują możliwość podniesienia poziomu konkurencyjności międzynarodowej, w sytuacji równoległej konieczności równoważenia finansów publicznych. Nowoczesne strategie dotyczące wzrostu gospodarczego, tworzone obecnie w większości krajów Unii Europejskiej, zakładają oparcie długoterminowego rozwoju gospodarek na wiedzy. Proponuje się budowanie tzw. gospodarki opartej na wiedzy, tworzenie przewag konkurencyjnych dzięki zastosowaniu nowatorskich i innowacyjnych rozwiązań przez przedsiębiorców działających zarówno w przemyśle jak i usługach czy też racjonalne wykorzystywanie posiadanych surowców naturalnych i energetycznych. Warto pamiętać, iż czynnikiem wpływającym na kształt danej strategii jest stopień rozwoju gospodarki 18
POLSKA 2012 - RAPORT O STANIE GOSPODARKI widziany w sposób szeroki od posiadanej infrastruktury technicznej, po rozwiązania prawne rządzące poszczególnymi sektorami gospodarki. Strategie wzrostu gospodarczego tworzone są przez kraje znajdujące się na różnych etapach rozwoju gospodarczego. Warto pamiętać, iż w poszczególnych stadiach rozwoju gospodarka narodowa bazuje na innych czynnikach wzrostu: począwszy od taniej siły roboczej, skończywszy na wiedzy i innowacjach. Stopień innowacyjności, jej udział we wzroście zwiększa się wraz z przechodzeniem gospodarki do kolejnych faz rozwoju, jednak nie jest to prosta, bezpośrednia zależność. Patrząc na rozwój gospodarczy z punktu widzenia wzmacniania innowacyjności, należy zwrócić uwagę na fakt, że do procesu tworzenia innowacji potrzebni są innowacyjni przedsiębiorcy, działający w konkurencyjnym środowisku, jako inicjatorzy rozwoju, oraz odpowiedni kapitał ludzki (wykształcenie, umiejętności), rzeczowy (oszczędzanie i akumulacja) i społeczny (instytucje, kultura, współpraca). Innowacyjność należy uznać za kluczowy czynnik trwałego rozwoju gospodarki. Dlatego niezbędne jest prowadzenie pogłębionych analiz i dyskusji nt. odpowiedniej organizacji polskiego narodowego systemu innowacji, tworzenia warunków do angażowania się w przedsięwzięcia innowacyjne i kierunkowania tego zaangażowania, jednak przede wszystkim niezbędne jest prowadzenie działań na rzecz intensywnego nadrabiania zapóźnień infrastrukturalnych, wypełniania luk edukacyjnych oraz poprawy otoczenia instytucjonalnego i regulacyjnego. Innowacyjność w coraz większym stopniu uwzględniana jest w strategiach przedsiębiorstw jako podstawa konkurowania na rynku międzynarodowym. Według danych OECD 2/3 wzrostu krajów rozwiniętych należy łączyć z wprowadzaniem innowacji. Ze względu na rozwijającą się dominację gospodarek azjatyckich w kontekście konkurowania niskimi kosztami pracy, w tym np. Chin, Polska musi liczyć się z coraz bardziej ograniczonymi możliwościami konkurowania ceną. Dalsze opieranie się na strategii niskich kosztów wiązałoby się ze zmniejszeniem możliwości eksportowych polskich wyrobów i w konsekwencji wzrostem bezrobocia. Podobne zagrożenia wynikają z dominacji importu niewytwarzanych na terenie kraju innowacyjnych produktów lub usług. Innowacje to narzędzie zarówno łagodzące skutki kryzysów gospodarczych, jak i pomagające rozwiązywać problemy, przed którymi stoi obecnie Polska i UE. Innowacyjne rozwiązania mogą przyczynić się do sprostania globalnym wyzwaniom takim, jak zmiany klimatu, starzenie się społeczeństw czy kwestie bezpieczeństwa. W aktualnym podejściu do innowacyjności podkreśla się wzmacnianie innowacyjności we wszystkich obszarach życia społeczno gospodarczego również w tych, które były postrzegane jako tradycyjne i nieinnowacyjne. Budowa gospodarki opartej na wiedzy implikuje konieczność wykształcenia umiejętności kooperacji oraz zdolności do transferu wiedzy pomiędzy różnymi aktorami rynku (przedsiębiorstwa jednostki naukowe konsumenci). W tym celu niezbędne jest podejmowanie działań w zakresie zwiększania roli nauki w rozwoju gospodarczym. Rozwój polskich przedsiębiorstw, wymaga zwiększenia roli wiedzy i innowacji jako sił napędowych przyszłego rozwoju. Wymusza to podniesienia jakości edukacji, poprawy wyników działalności badawczej, wspierania transferu innowacji i wiedzy między przedsiębiorstwami, pełnego wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT), a także zadbania o to, aby innowacyjne pomysły przeradzały się w nowe produkty i usługi, które przyczyniałyby się do zwiększenia wzrostu, tworzenia nowych miejsc pracy i rozwiązywania problemów społecznych. 19
MINISTERSTWO GOSPODARKI W kontekście realizacji przedsięwzięć na rzecz wzmacniania innowacyjności polskiej gospodarki istotne jest oparcie jej struktury na dwóch filarach: nowoczesnych usługach oraz przemysłach o największym potencjale wzrostu. Pomimo dynamicznego rozwoju usług, przemysł pozostanie ważnym sektorem polskiej gospodarki. Ważne jest jednak, aby był to przemysł nowoczesny, którego przewagą jest wysoka efektywność zaangażowanych zasobów i zaawansowane zaplecze badawcze. W strukturze przemysłowej Polski dominuje produkcja dóbr nisko przetworzonych, materiało-, energo- i pracochłonnych, o małym wkładzie wiedzy i innowacyjności. Udział przemysłów wysokiej techniki, które stanowią w krajach rozwiniętych główne źródło wzrostu gospodarczego, jest w Polsce niewielki. Wzrost udziału tych przemysłów będzie stanowić główny kierunek przemian strukturalnych w przemyśle. Dziś wyzwaniem w średnim i długim okresie jest podniesienie wewnętrznej zdolności do przyswajania technologii o odpowiednim potencjale wzrostu produktywności kapitału i pracy. Rolę głównego silnika wzrostu będą musiały stopniowo przejmować innowacje, czyli sprawnie transferowane do gospodarki wynalazki. Innowacje powstają i upowszechniają się z reguły w wyniku współpracy podmiotów, a intensywność tej współpracy jest podstawowym czynnikiem determinującym innowacyjność całej gospodarki. Innowacyjna działalność przedsiębiorstw oraz funkcjonowanie nowoczesnych branż wymagają zatem sprawnego systemu sprzyjającego wspieraniu relacji pomiędzy sferą naukowobadawczą i przedsiębiorstwami, efektywnie kojarzącego partnerów biznesowych, ułatwiającego przepływ kadr i formowanie klastrów oraz szeroki dostęp do infrastruktury badawczej zarówno w skali krajowej, jak i międzynarodowej. Szczególnej uwagi wymaga obszar budowania powiązań oraz transferu wiedzy między instytucjami naukowymi i badawczymi, a przedsiębiorstwami. Przede wszystkim niezbędne jest ułatwienie przedsiębiorstwom uzyskania informacji o prowadzonych badaniach oraz możliwościach przeprowadzenia badań na zlecenie przez ośrodki naukowe. Warunkiem niezbędnym dla rozwoju kraju, a tym samym kierunkiem aktywności państwa pozostaje umacnianie pozycji i roli międzynarodowej. Rola innowacyjności w polskiej strategii rozwoju gospodarczego została podkreślona w Strategii Innowacyjności i Efektywności Gospodarki (projekt). Strategia opiera się na czterech podstawowych zasadach horyzontalnych: Kreowanie wiedzy - Ważną drogą wychodzenia z kryzysu, a zarazem tworzenia podstaw dla przyszłego rozwoju, jest wzrost inwestycji w kapitał ludzki. Ponadto kreowanie wiedzy polega na stwarzaniu warunków dla ciągłego poszukiwania nowych rozwiązań, wzmacniania funkcji poznawczych oraz prowadzenia badań. Partnerska współpraca - Warunkiem współpracy opartej na zaufaniu i punktem wyjścia dla rozwoju nowoczesnej gospodarki jest odpowiedni poziom kapitału społecznego. Ważne jest nie tylko zaufanie przedsiębiorców do siebie nawzajem, ale również wszystkich uczestników życia gospodarczego (np. administracja państwowa i samorządowa, instytucje otoczenia biznesu, instytucje naukowe, wymiar sprawiedliwości). Efektywna alokacja zasobów - Efektywne gospodarowanie zasobami jest kluczem do zwiększenia produktywności polskiej gospodarki i tym samym do poprawy jej konkurencyjności. Racjonalne wykorzystanie czynników produkcji pozwala nie tylko na minimalizację kosztów wytwarzania. Wiąże się ono również z dążeniem do właściwej alokacji wiedzy, kompetencji i umiejętności, np. poprzez rozwój tzw. zielonych miejsc pracy, czy parków eko-przemysłowych i klastrów, przyspieszających procesy innowacyjne oraz ułatwiających komercjalizację badań naukowych. Zarządzanie strategiczne - Myślenie długofalowe powinno być wyróżnikiem postaw nie tylko przedsiębiorców, ale i instytucji szeroko rozumianego otoczenia biznesowego. Powinno być ono wzmacniane odpowiedzialnym przywództwem, stanowiącym jeden z niezbędnych warunków sukcesu w realizacji strategii przedsiębiorstwa, ale też administracji. 20