NOWE WYZWANIA DLA WITAMINY C U KRÓW MLECZNYCH Witamina C, czyli kwas L-askorbinowy uczestniczy w bardzo wielu reakcjach i przemianach biochemicznych o niezmiernie istotnym znaczeniu dla zwierząt. Z uwagi na swoje silne właściwości oksydoredukcyjne witamina C stymuluje różnorodne procesy metaboliczne, związane z przemieszczaniem elektronów. Do najważniejszych procesów w których bierze udział należą: odwodorowanie kwasów tłuszczowych, metabolizm cholesterolu, powstawanie kolagenu, metabolizm tyrozyny, biosynteza noradrenaliny. Witamina C powszechnie jest stosowana u drobiu i trzody chlewnej w profilaktyce i leczeniu wirusowych chorób zakaźnych, w zaburzeniach tkanki łącznej oraz w stanach patologicznych przebiegających z nadmierną lipolizą i przemianą tłuszczów. Ukształtował się pogląd o sporadycznym występowaniu niedoboru tej witaminy u przeżuwaczy i stosunkowo małym jej znaczeniu dla zachowania zdrowia. Jednak badania w ostatnich latach wykazały, że zdolność do syntezy endogennej witaminy C jest ograniczona i notowane są stany niedoborowe wskutek ograniczenia, a nawet zahamowania syntezy przy znacznym wzroście zapotrzebowania, niedostatecznej podaży z pokarmem i nadmiernej ilości związków antagonistycznych. Należy dodać, że podawanie tej witaminy z paszą mija się z celem, bowiem w żwaczu następuje szybki jej rozpad. Witamina C jest syntetyzowana głównie w wątrobie i w przypadku chorób tego narządu łatwo rozwija się jej niedobór, szczególnie wówczas, gdy równocześnie wzrasta zapotrzebowanie. Należy dodać, że krowy nie mają zdolności magazynowania tej witaminy w wątrobie, w odróżnieniu od innych 1
witamin rozpuszczalnych w wodzie. Znaczny wzrost zapotrzebowania na kwas L-askorbinowy może występować przy silnym stresie np. termicznym oraz zaburzeniach metabolicznych wyzwalających zwiększone ilości wolnych rodników. W przebiegu wielu chorób podanie tej witaminy wpływało korzystnie na poprawę stanu zdrowia, mimo braku jednoznacznego potwierdzenia jej działania. Zdolność syntezy kwasu L-askorbinowego ma większość zwierząt wyższych, co uwarunkowane jest obecnością enzymu oksydazy L- glutaminowej, która przekształca L-gulonolakton w kwas L-askorbinowy. Wielkość syntezy jest uzależniona od zapotrzebowania, składu dawki pokarmowej, jak również stanu czynnościowego wątroby i nerek. U krów mlecznych endogenna produkcja witaminy C spada do minimum w ostrej dysfunkcji wątroby, stresie termicznym oraz w przebiegu ciężkich zaburzeń metabolicznych i zatruć. Jedną z najważniejszych biologicznych funkcji kwasu askorbinowego jest biosynteza kolagenu, który stanowi 25 30% ogólnej ilości białka w organizmie zwierzęcym. Kolagen występuje w skórze, kościach, zębach, chrząstkach, tkance łącznej i rogówce oka. Zaburzenia w wytwarzaniu kolagenu powodują zwiększenie łamliwości kości i dłuższe ich zrastanie się po złamaniu. Zmniejsza się także odporność organizmu na wszelkiego rodzaju infekcje. Witamina C wpływa na wzrost aktywności wielu enzymów, jak np. hydroksylaz i fosfataz pełniących znaczną rolę w metabolizmie kości, a szczególnie stymulowaniu ich mineralizacji. Istotne są również właściwości antyoksydacyjne kwasu L-askorbinowego, szczególnie w neutralizacji trucizn, leków i innych substancji szkodliwych oraz przeciwdziałaniu rozwojowi stanów zapalnych. Wykazano ponadto, że zapobiega uszkodzeniu błon komórkowych, powodowanym nadmierną peroksydacją lipidów, jak również umożliwia witaminie E usuwanie wolnych rodników. 2
Witamina C wykazuje silne działanie antynowotworowe, dzięki hamowaniu aktywności niektórych związków karcinogennych przez zapobieganie nitrozowaniu amin. Witamina ta działa poprzez wzrost syntezy inhibitora hiaruronidazy wytwarzanej w nadmiarze przez komórki nowotworowe. Kwas L-askorbinowy poprzez uczestnictwo w syntezie adrenaliny i noradrenaliny przeciwdziała czynnikom stresowym. Badania wykazały, że stężenie tej witaminy w przysadce mózgowej oraz korze nadnerczy jest kilkakrotnie wyższe, aniżeli w innych narządach i znacznie obniża się podczas silnych stresów. Podkreśla się w ostatnich latach zdolność wit. C. do wzmacniania odporności, zarówno humoralnej, jak i komórkowej. Wykazano, że stężenie tej witaminy w leukocytach jest wielokrotnie wyższe, niż w innych komórkach, co zwiększa zdolność przemieszczania się i aktywność fagocytarną neutrofilów. Głównym nośnikiem tej witaminy w organizmie, są granulocyty obojętnochłonne (PMN). U krów z ostra postacią Coli-mastitis obserwowano obniżenie stężenia wit.c spowodowane zmniejszeniem syntezy kwasu askorbinowego oraz znacznym wzrostem zapotrzebowania przez komórki. Witamina C wpływa na aktywność innych witamin. Wykazano dodatnią korelację z wit. B 12, kwasem foliowym, wit. E i wit. D 3. Brak jest pełnych danych o efektach uzupełniania dawki paszowej witaminą C u krów mlecznych, ponieważ większa część tak podanej witaminy ulega destrukcji w żwaczu. Niedobór tej witaminy może być następstwem obniżonej podaży z paszą, ograniczeniem syntezy wewnętrznej, zwiększonego zapotrzebowania lub działania czynników neutralizujących. Dużo witaminy zawierają pasze zielone, pod warunkiem, że nie są poddawane wysokiej temperaturze i nie zawierają jonów metali ciężkich. Badania wykazały, że dysfunkcja wątroby, a także nerek, ogranicza syntezę witaminy C. Znaczny wzrost zapotrzebowania (ok.1mg/kg m.c) łączy się w dużym stopniu z intensyfikacją produkcji zwierzęcej intensywną przemianą materii, 3
złymi warunkami środowiskowymi, itp. Siara i mleko zwierząt są bogate w witaminę C, co łączy się z dużym zapotrzebowaniem noworodków i ograniczoną syntezą tej witaminy. Również ujemny bilans energetyczny i stres tlenowy powoduje zwiększone zapotrzebowanie. Szczególnym niebezpieczeństwem niedoboru wit.c u krów mlecznych są zaburzenia przebiegające z dysfunkcją wątroby na tle zatruć, zaawansowanych chorób metabolicznych oraz mikotoksyn. Obniżona zostaje wówczas synteza wit. C, jak również podaż z pokarmem wskutek utraty apetytu. Poza terapią witamina C jest stosowana w celach profilaktycznych, szczególnie u zwierząt przebywających w złych warunkach środowiskowych np. wysokich temperaturach powietrza. Jest wskazana u zwierząt przed dużymi wysiłkami fizycznymi i silnymi stresami oraz przy żywieniu wysokotłuszczową dietą. Od ponad 5 lat Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe VITTRA prowadzi doświadczenia nad stosowaniem w żywieniu przeżuwaczy witamin i innych substancji aktywnych chronionych tłuszczem INERT w postaci triacyloglicerydowej. Tłuszcz ten omija wątrobę i w formie triacyloglicerynowej wchłaniany jest z witaminami z jelita bezpośrednio do krwioobiegu (VLDL). W ten sposób powstały takie produkty jak: 1). VITAMIN B POWER zawierający w swoim składzie niacynę, cholinę, biotynę, kwas foliowy, cyjanokobolaminę i β-karoten w ilościach optymalnych dla krów mlecznych. Produkt stosowany w okresie 3 tygodnie przed porodem do szczytu laktacji znacznie poprawia status energetyczny, glukoneogenezę, wskaźniki rozrodu oraz ogólny stan zdrowia. 2). FERTI VIT zawierający w swoim składzie: kwasy OMEGA-3, kwas foliowy, cyjanokobolaminę, β-karoten, i L-karnitynę przeznaczony dla jałówek, krów i buhajów na poprawę skuteczności krycia, obniżenia śmiertelności zarodków i podniesienia ogólnej odporności organizmów. 4
Powyższe produkty od lat cieszą się uznaniem wśród hodowców bydła mlecznego. Niewątpliwą ich zaletą jest pełna dostępność witamin w krwioobiegu z pominięciem strat w żwaczu i wątrobie, jak również podaż energii służącej jako nośnik. Z kolei formuła MATRIX (siatkowa) umożliwia płynne, systematyczne ( w ciągu 4-6 godzin) uwalnianie i dawkowanie. Nowym produktem, którym chcielibyśmy Państwa zainteresować jest VITAMIN C. Zawiera on w swoim składzie najwyższej jakości witaminę C (kwas L-askorbinowy 350mg w 100g) i dekstrozę (nośnik łatwej energii), które naniesione są na MATRIX i opłaszczane tłuszczem typu INERT. Czas uwalniania czynników aktywnych wynosi około 6 godzin. Celem nowego produktu jest: - wzrost odporności organizmu krów w okresie upałów oraz szybki powrót do pełnej sprawności, - rekonwalescencja po przebytych chorobach bakteryjnych i wirusowych jak również zapaleniach wymienia i chorobach metabolicznych, - poprawa statusu immunologicznego, ponieważ wit.c jest jednym z najsilniejszych antyoksydantów i wpływa ponadto na wzrost aktywności wit. E, D 3, B 12, B 7. Sądzę, że podobnie jak VITAMIN -B-POWER i FERTIVIT również VITAMIN -C-POWER zdobędzie uznanie wśród hodowców. Z poważaniem Prof. dr hab. Adam Traczykowski 5
6