Socjologia instytucji społecznych mgr Dorota Janiszewska Wykład 7: Liberalna demokracja 05.12.2016 Lektura obowiązkowa: N. Bobbio Liberalizm i demokracja, Kraków-Warszawa 1998
Struktura wykładu 7: Liberalna demokracja Wykład: Relacje między liberalizmem a demokracją według Norberto Bobbio Referat: Demokracja liberalna Konserwatorium: Czy obecnie formuła liberalnej demokracji wyczerpuje się?
Norberto Bobbio (1909-2004) włoski prawnik, filozof i politolog; działacz antyfaszystowskiej Partii Akcja, więziony podczas rządów Mussoliniego; po porażce w wyborach do Zgromadzenia Konstytucyjnego w 1946 r., rozpoczął karierę naukową; liberalny socjalista zwolennik rządów prawa i trójpodziału władz, przeciwnik antydemokratycznych i autorytarnych tendencji marksizmu dożywotni senator włoskiego parlamentu od 1979 r. www.alchetron.com
Potoczne rozumienie liberalizmu i demokracji: LIBERALIZM: = koncepcja państwa o ograniczonym zakresie funkcji i władzy (przeciwieństwo państwa absolutnego i państwa socjalnego) DEMOKRACJA: = jedna z wielu form rządzenia, w której władza znajduje się w rękach większości (przeciwieństwo form autokratycznych: monarchii czy oligarchii)
Wielka dychotomia myśli politycznej: ORGANICYZM (holizm): państwo jako wielkie ciało złożone z współtworzących części; odgórna koncepcja władzy interes publiczny nadrzędny; brak autonomii jednostki; brak rozróżnienia między sferą publiczną i prywatną INDYWIDUALIZM (atomizm): teoria nowożytnego państwa państwo traktowane jako zbiór jednostek oraz rezultat ich aktywności i stosunków między sobą
Stosunek między jednostką a społeczeństwem: LIBERALIZM: wyłącza jednostkę z organizmu społecznego i rzuca ją w walkę o przetrwanie, głosi wolność jednostki (przeciwko państwu) w sferze duchowej i ekonomicznej, czyni z jednostki podmiot wszelkiej, pozapaństwowej działalności. DEMOKRACJA: łączy z powrotem człowieka z innymi podobnymi mu ludźmi, by z tego zespolenia zrodziło się społeczeństwo (nie jako organiczna całość, ale stowarzyszenie wolnych jednostek), godzi jednostkę ze społeczeństwem, które okazuje się owocem wzajemnego porozumienia jednostek.
Stosunek między jednostką a władzą: LIBERALIZM: wyróżnia takie cechy jednostki jak zdolność do: samokształcenia się, rozwoju umiejętności, postępu moralnego i intelektualnego w warunkach maksymalnej wolności od zewnętrznych ograniczeń i przymusu; akcentuje twarz skierowaną do wewnątrz (jednostka jako mikrokosmos i zamknięta w sobie całość). DEMOKRACJA: czyni z jednostki uczestnika innej formy państwa, w której kolektywne decyzje są podejmowane bezpośrednio przez jednostki lub ich przedstawicieli podkreśla zdolność do przełamywania izolacji dzięki różnym regulacjom ustanawiającym nietyrańską władzę wspólnotową ma twarz skierowaną na zewnątrz (jednostka jako niepodzielny atom, dający się układać na różne sposoby z innymi tworząc strukturę.
Skutki: LIBERALIZM: DEMOKRACJA: REDUKCJA WŁADZY PUBLICZNEJ DO MINIMUM główny problem: OGRANICZENIA WŁADZY ODBUDOWANIE WŁADZY PUBLICZNEJ jako sumy władz cząstkowych (przejaw w kontraktualizmie: wole cząstkowe spotykają się w akcie umowy społecznej, aby dać życie woli wspólnej) główny problem: DYSTRYBUCJA WŁADZY
Mowa Benjamina Constanta w Paryżu (1819 r.): STAROŻYTNOŚĆ: celem rozdzielenie władzy politycznej między wszystkich obywateli kraju (= wolność) zbiorowy udział w decyzjach podporządkowuje jednostkę ogółowi WSPÓŁCZESNOŚĆ: celem bezpieczeństwo w korzystaniu z prywatnej niezależności (wolność = gwarancja niezależności przez instytucje) jako pierwszy odróżnił sferę i wolność prywatną od publicznej; wolność prywatna była dla niego warunkiem istnienia wolności publicznej, nie odwrotnie; bronił wolności prywatnej przed ingerencją państwa. www.acton.org
Wolność w liberalizmie to wolność od państwa Proces kształtowania się państwa liberalnego to poszerzanie sfery wolności jednostki w stosunku do władzy publicznej, ze stopniową emancypacją społeczeństwa wobec państwa. Państwo liberalne i jego demokratyczna kontynuacja?
Procesy liberalizmu i demokratyzacji w XIX w. toczyły się raz łącznie, raz osobno, z powodu poglądu na rozszerzenie prawa wyborczego radykalni liberałowie i zarazem demokraci Efekt: rozłam w nurcie liberalnym liberałowie konserwatywni i niedemokratyczni (poszerzenie prawa wyborczego jako zagrożenie wolności)
Rozłam w nurcie demokratycznym w XIX w.: demokraci i liberałowie (za poszerzaniem uprawnień politycznych, aż do powszechnego prawa wyborczego) radykalni demokraci ( czyści ) odnajdują pokrewieństwo z pierwszymi ruchami socjalistycznymi demokraci i nieliberałowie bardziej zainteresowani: dystrybucją władzy niż jej ograniczeniem, instytucjami samorządowymi niż podziałem władzy centralnej, umacnianiem sfery publicznej niż prywatnej
Wzajemny antagonizm liberalizmu i demokracji w XIX w. Liberałowie: stali na straży zdobytych lub postulowanych praw wolnościowych, które niosła ze sobą doba restauracji i nieufni wobec rewolucyjnych nastrojów demokratów Demokraci: uważali, że proces emancypacji ludu rozpoczęty przez rewolucję został przerwany przez restaurację i pozostaje niedokończony (odrzucali liberałów jako umiarkowanych)
Podjęcie ideału demokracji przez liberalizm i socjalizm: Demokracja liberalna: powszechność prawa wyborczego jako wyrazu wolnej woli pojedynczych jednostek Demokracja socjalna: oznacza ideał równości możliwy do urzeczywistnienia jedynie w drodze socjalistycznej reformy własności stawia się wyżej niż demokracja liberalna, bo oprócz swobód obywatelskich głosi także prawa socjalne
Schemat relacji między liberalizmem i demokracją: 1) są współbieżne = równocześnie możliwe: może istnieć państwo liberalne i zarazem demokratyczne, ale nie wyklucza to istnienia państwa liberalnego-niedemokratycznego (konserwatywni liberałowie) lub państwa demokratycznego-nieliberalnego (radykalni demokraci); 2) są ANTYTETYCZNE (relacja wykluczenia): demokracja niszczy państwo liberalne (wg konserwatywnych liberałów) lub może ziścić się tylko w państwie opiekuńczym (wg radykalnych demokratów); 3) są wzajemnie związane w relacji konieczności = jedynie demokracja jest w stanie urzeczywistnić liberalne ideały i jedynie państwo liberalne stwarza warunki do zaprowadzenia demokracji.