Jerzy Obolewicz 1 Politechnika Białostocka Aspekty logistyczne bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia w budowlanym procesie inwestycyjnym 2 Wprowadzenie W ostatnich latach osiągnięcia logistyki są coraz częściej stosowane w praktyce gospodarczej, w tym w budownictwie [1,2,3,4]. Wykorzystanie osiągnięć logistyki wynika ze złożoności obiektów budowlanych, zastosowania nowoczesnych maszyn i urządzeń, stosowania nowych materiałów oraz wiedzy z obszarów technologii, organizacji i zarządzania. Przepływy zasobów niezbędnych do wykonania przedsięwzięcia budowlanego wymagają szerszego spojrzenia na inwestycje budowlane i rozpatrywanie ich w aspekcie prawnym, ekonomicznym, ochrony środowiska i bezpieczeństwa i ochrony zdrowia wszystkich uczestników budowlanego procesu inwestycyjnego. Realizacja budowlanego procesu inwestycyjnego uzależniona jest od sprawnej i bezpiecznej obsługi logistycznej odpowiedzialnej za dostarczenie niezbędnych zasobów ludzkich, materialnych (materiałów, maszyn i urządzeń), niematerialnych (technologia, organizacja, zarządzanie, informacja), ekonomicznych niezbędnych do realizacji zadań etapów procesu. Należy przy tym pamiętać, że każdy proces inwestycyjny w budownictwie ma indywidualny charakter wynikający ze specyfiki budowlanej niepowtarzalności obiektów budowlanych: budynków, budowli i obiektów małej architektury oraz zmienności warunków, w których one powstają. Działania w poszczególnych etapach procesu: przygotowaniu, realizacji i eksploatacji obiektu budowlanego są uwarunkowane właściwym przepływem zasobów, we właściwym czasie, we właściwy sposób i we właściwe miejsce, zapewniają bowiem w ten sposób bezpieczeństwo i ochronę zdrowia uczestników biorących udział w procesie. Do efektywnego i bezpiecznego prowadzenia działań niezbędna jest znajomość mechanizmów rządzących procesami: inwestycyjnymi, logistycznymi, budowlanymi oraz posiadanie odpowiednich narzędzi wspomagających. Całokształtem zjawisk związanych z przepływem niezbędnych zasobów zajmuje się szeroko pojęta logistyka budowlana. Przykładowy model logistyczny realizacji jednego przedsięwzięcia budowlanego realizowanego przez jedno przedsiębiorstwo przedstawiono na rys. 1, a przedsiębiorstwa realizujące kilka przedsięwzięć na rys.2. Rys.1. Model przepływów logistycznych pomiędzy dostawcami a odbiorcą przy realizacji jednego przedsięwzięcia budowlanego. Źródło: opracowanie własne. 1 Dr inż. Jerzy Obolewicz, starszy wykładowca, Politechnika Białostocka, Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska, Katedra Materiałów, Technologii i Organizacji Budownictwa. 2 Artykuł recenzowany. 95
Rys.2. Model przepływów logistycznych pomiędzy dostawcami a przedsiębiorstwem budowlanym realizującym wiele przedsięwzięć. Źródło: opracowanie własne. Budowlany proces inwestycyjny Obiekty budowlane powstają w wyniku proces inwestycyjnego. Według M. Połońskiego [5] budowlany proces inwestycyjny obejmuje trzy etapy (rys.3): - przygotowania inwestycji do wykonania to okres czasu od pomysłu na nową inwestycję do uzyskania pozwolenia na budowę lub zgłoszenie robót budowlanych, który obejmuje prognozowanie, programowanie i planowanie; - realizacji inwestycji to okres od uzyskania pozwolenia na budowę lub zgłoszenia robót budowlanych a odbiorem końcowym, który obejmuje: wykonanie robót budowlanych, wyposażenie obiektu w niezbędne instalacje i urządzenia, odbiory, rozruch i okres próbnej eksploatacji; - eksploatacji inwestycji obejmuje okres pomiędzy odbiorem końcowym a likwidacją inwestycji, który zawiera takie działania jak: konserwacja, naprawy bieżące i okresowe oraz remonty. Rys.3. Schemat budowlanego procesu inwestycyjnego. Źródło: opracowanie własne na podstawie [5]. Według obowiązującego prawa [6] uczestnikami procesu budowlanego są: inwestor; inspektor nadzoru inwestorskiego; projektant; kierownik budowy lub kierownik robót. Każdemu z nich określono szczegółowe zadania i obowiązki (tabela 1). 96
Tab. 1. Prawa i obowiązki uczestników procesu budowlanego. Lp. Uczestnik procesu Prawa i obowiązki uczestnika procesu budowlanego budowlanego 1 Inwestor Do obowiązków inwestora należy zorganizowanie procesu budowy, z uwzględnieniem zawartych w przepisach zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, a w szczególności zapewnienie: - opracowania projektu budowlanego i innych projektów, - objęcia kierownictwa budowy przez kierownika budowy, - opracowania planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, - wykonania i odbioru robót budowlanych, - nadzoru nad wykonywaniem robót bud. w przypadkach uzasadnionych wysokim stopniem skomplikowania robót bud. lub warunkami gruntowymi. Inwestor może ustanowić inspektora nadzoru inwestorskiego na budowie i zobowiązać projektanta do sprawowania nadzoru autorskiego. Przy budowie obiektu bud., wymagającego ustanowienia inspektorów nadzoru inwestorskiego w zakresie różnych specjalności, inwestor wyznacza jednego z nich jako koordynatora ich czynności na budowie. 2 Inspektor nadzoru inwestorskiego Do podstawowych obowiązków inspektora nadzoru inwestorskiego należy: - reprezentowanie inwestora na budowie przez sprawowanie kontroli zgodności jej realizacji z projektem i pozwoleniem na budowę, przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej; - sprawdzanie jakości wykonywanych robót i wbudowanych wyrobów budowlanych, a w szczególności zapobieganie zastosowaniu wyrobów bud. wadliwych i niedopuszczonych do stosowania w budownictwie; - sprawdzanie i odbiór robót budowlanych ulegających zakryciu lub zanikających, uczestniczenie w próbach i odbiorach technicznych instalacji, urządzeń technicznych i przewodów kominowych oraz przygotowanie i udział w czynnościach odbioru gotowych obiektów budowlanych i przekazywanie ich do użytkowania; - potwierdzanie faktycznie wykonanych robót oraz usunięcia wad, a także, na żądanie inwestora, kontrolowanie rozliczeń budowy. 3 Projektant Do podstawowych obowiązków projektanta należy: - opracowanie projektu bud. w sposób zgodny z ustaleniami określonymi w decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, - zapewnienie, w razie potrzeby, udziału w opracowaniu projektu osób posiadających uprawnienia bud. do projektowania w odp. specjalności oraz wzajemne skoordynowanie techniczne wykonanych przez te osoby opracowań projektowych, zapewniające uwzględnienie zawartych w przepisach zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w procesie budowy, z uwzględnieniem specyfiki projektowanego obiektu bud.; - sporządzenie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia ze względu na specyfikę projektowanego obiektu bud., uwzględnianej w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia; - uzyskanie wymaganych opinii, uzgodnień i sprawdzeń rozwiązań projektowych w zakresie wynikającym z przepisów; - wyjaśnianie wątpliwości dotyczących projektu i zawartych w nim rozwiązań; - sporządzanie lub uzgadnianie indywidualnej dokumentacji technicznej; - sprawowanie nadzoru autorskiego na żądanie inwestora lub właściwego organu w zakresie: a) stwierdzania w toku wykonywania robót bud. zgodności realizacji z projektem, b) uzgadniania możliwości wprowadzenia rozwiązań zamiennych w stosunku do przewidzianych w projekcie, zgłoszonych przez kierownika budowy lub inspektora nadzoru inwestorskiego. Projektant ma obowiązek zapewnić sprawdzenie projektu architektoniczno-budowlanego pod względem zgodności z przepisami, w tym techniczno-budowlanymi, przez osobę posiadającą uprawnienia budowlane do projektowania bez ograniczeń w odpowiedniej specjalności lub rzeczoznawcę budowlanego. Projektant, w trakcie realizacji budowy, ma prawo wstępu na teren budowy i dokonywania zapisów w dzienniku budowy dotyczących jej realizacji oraz żądania wpisem do dziennika budowy wstrzymania robót budowlanych w razie stwierdzenia możliwości powstania zagrożenia lub wykonywania ich niezgodnie z projektem. 4 Kierownik budowy / kierownik robót Kierownik budowy jest obowiązany, w oparciu o informację, sporządzić lub zapewnić sporządzenie, przed rozpoczęciem budowy, planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, uwzględniając specyfikę obiektu budowlanego i warunki prowadzenia robót bud., w tym planowane jednoczesne prowadzenie robót bud. I produkcji przemysłowej. Do podstawowych obowiązków kierownika budowy należy: - protokolarne przejęcie od inwestora i odpowiednie zabezpieczenie terenu budowy wraz ze znajdującymi się na nim obiektami budowlanymi, urządzeniami technicznymi i stałymi punktami osnowy geodezyjnej oraz podlegającymi ochronie elementami środowiska przyrodniczego i kulturowego; - prowadzenie dokumentacji budowy; - zapewnienie geodezyjnego wytyczenia obiektu oraz zorganizowanie budowy i kierowanie budową obiektu budowlanego w sposób zgodny z projektem i pozwoleniem na budowę, przepisami, w tym techniczno-budowlanymi, oraz przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy; - koordynowanie realizacji zadań zapobiegających zagrożeniom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia: a) przy opracowywaniu technicznych lub organizacyjnych założeń planowanych robót bud. lub ich poszczególnych etapów, które mają być prowadzone jednocześnie lub kolejno, b) przy planowaniu czasu wymaganego do zakończenia robót budowlanych lub ich poszczególnych etapów; - koordynowanie działań zapewniających przestrzeganie podczas wykonywania robót bud. zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia; - wprowadzanie niezbędnych zmian w informacji, oraz w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, wynikających z postępu wykonywanych robót bud.; 97
- podejmowanie niezbędnych działań uniemożliwiających wstęp na budowę osobom nieupoważnionym; - wstrzymanie robót bud. w przypadku stwierdzenia możliwości powstania zagrożenia oraz bezzwłoczne zawiadomienie o tym właściwego organu; - zawiadomienie inwestora o wpisie do dziennika budowy dotyczącym wstrzymania robót bud. z powodu wykonywania ich niezgodnie z projektem; - realizacja zaleceń wpisanych do dziennika budowy; - zgłaszanie inwestorowi do sprawdzenia lub odbioru wykonanych robót ulegających zakryciu bądź zanikających oraz zapewnienie dokonania wymaganych przepisami lub ustalonych w umowie prób i sprawdzeń instalacji, urządzeń technicznych i przewodów kominowych przed zgłoszeniem obiektu budowlanego do odbioru; - przygotowanie dokumentacji powykonawczej obiektu bud.; - zgłoszenie obiektu bud. do odbioru odpowiednim wpisem do dziennika budowy oraz uczestniczenie w czynnościach odbioru i zapewnienie usunięcia stwierdzonych wad. Kierownik budowy ma prawo: - występowania do inwestora o zmiany w rozwiązaniach projektowych, jeżeli są one uzasadnione koniecznością zwiększenia bezpieczeństwa realizacji robót bud. lub usprawnienia procesu budowy; - ustosunkowania się w dzienniku budowy do zaleceń w nim zawartych. Kierownik budowy ma prawo: 1) występowania do inwestora o zmiany w rozwiązaniach projektowych, jeżeli są one uzasadnione koniecznością zwiększenia bezpieczeństwa realizacji robót bud. lub usprawnienia procesu budowy; 2) ustosunkowania się w dzienniku budowy do zaleceń w nim zawartych. Źródło: opracowanie własne na podstawie [7]. Etapy budowlanego procesu inwestycyjnego można przedstawić jako cykl inwestycyjny uwzględniający podstawowe aspekty logistyczne (rys.4) w każdym etapie procesu: procesy przepływu dóbr rzeczowych, procesy informacyjno-decyzyjne, infrastrukturę strumieni logistycznych, koszty procesów logistycznych [8]. Rys.4. Schemat cyklu inwestycyjnego w budownictwie. Opracowanie własne na podstawie [5,8,9]. 98
Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia w budownictwie Wraz z wejściem Polski do UE zmieniło się podejście do problematyki bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Dyrektywy unijne (tab.2) zostały wdrożone do ustawodawstwa krajowego. Tab. 2. Dyrektywy szczegółowe dotyczące bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w pracy. Lp. Numer dyrektywy Symbol Nazwa dyrektywy dyrektywy 1 Pierwsza dyrektywa 89/654/EWG Dotycząca minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w miejscu pracy 2 Druga dyrektywa 89/655/EWG Dotyczy minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny użytkowania sprzętu roboczego przez pracowników podczas pracy 3 Trzecia dyrektywa 89/655/EWG W sprawie minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników korzystających z wyposażenia ochrony osobistej 4 Czwarta dyrektywa 90/269/EWG W sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia podczas ręcznego przenoszenia ciężarów w przypadku możliwości wystąpienia zagrożeń zwłaszcza urazów kręgosłupa 5 Piąta dyrektywa 90/270/EWG W sprawie minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia przy pracy z urządzeniami wyposażonymi w monitory ekranowe 6 Szósta dyrektywa 2004/37/WE W prawie ochrony pracowników przed zagrożeniem dotyczącym narażenia na działania czynników rakotwórczych lub mutagennych podczas pracy 7 Siódma dyrektywa 2000/54/WE W sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działania czynników biologicznych w miejscu pracy 8 Ósma dyrektywa 92/57/EWG W sprawie wdrożenia minimalnych wymagań bezpieczeństw i ochrony zdrowia na tymczasowych lub ruchomych budowach 9 Dziewiąta dyrektywa 92/58/EWG W sprawie minimalnych wymagań dotyczących znaków bezpieczeństwa 10 Dziesiąta dyrektywa 11 Jedenasta dyrektywa 12 Dwunasta dyrektywa 13 Trzynasta dyrektywa 14 Czternasta dyrektywa 15 Piętnasta dyrektywa 16 Szesnasta dyrektywa 17 Siedemnasta dyrektywa 18 Osiemnasta dyrektywa 19 Dziewiętnasta dyrektywa 92/85/EWG 92/91/EWG 92/104/EWG 93/103/EWG 98/24/EWG 99/92/WE 2002/44/WE 2003/10/WE 2004/40/WE 2006/25/WE i/lub zdrowia w miejscu pracy W sprawie wprowadzenia środków służących wspieraniu poprawy w miejscu pracy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracownic w ciąży, pracownic, które niedawno rodziły i pracownic karmiących piersią Dotycząca minimalnych wymagań mających na celu poprawę warunków bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi W sprawie minimalnych wymagań w zakresie poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników odkrywkowego i podziemnego przemysłu wydobywczego Dotycząca minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w pracy na statkach rybackich wraz z dyrektywą 92/29/EWG dot. opieki medycznej W sprawie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników przed ryzykiem związanym ze środkami chemicznymi w miejscu pracy W sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których może występować atmosfera wybuchowa W sprawie minimalnych wymagań w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (wibracjami) W sprawie minimalnych wymagań w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (hałasem) W sprawie minimalnych wymagań w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (pola magnetycznego) W sprawie minimalnych wymagań w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (sztucznym promieniowaniem optycznym). 20 Dyrektywa 89/106/EWG W sprawie zbliżenia ustaw i aktów wykonawczych państw członkowskich odnoszących się do wyrobów budowlanych. Źródło: opracowanie własne. Podstawowym aktem prawnym traktującym o prawie do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w Polsce jest Konstytucja RP, która gwarantuje takie prawo każdemu [10]. Sposób realizacji tego prawa określają: Kodeks Pracy [11] oraz akty wykonawcze rozwijające postanowienia kodeksu i inne ustawy dotyczące organów nadzoru nad warunkami pracy oraz warunków bhp w dużych sferach działalności a także polskie normy. Pomocnym w interpretowaniu prawa pracy mogą być układowe przepisy pracy takie jak układy zbiorowe, czy regulaminy pracy. Źródła podstaw prawnych w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy przedstawiono w tab.3. 99
Tab. 3. Podstawy prawne w dziedzinie bhp. Lp. Kategoria przepisów 1 Przepisy powszechnie obowiązujące 2 Układowe przepisy pracy Źródło przepisów Akty wykonawcze Przykładowe przepisy szczegółowe Konstytucja RP Kodeks pracy (dział X) Inne ustawy Akty wykonawcze do art. 273 Kodeksu pracy Akty wykonawcze do działu X Dotyczące organów nadzoru państwowego nad warunkami pracy Dotyczące warunków bhp w różnych sferach działalności Dotyczące różnych sfer działalności Ogólne przepisy BHP Branżowe przepisy BHP Międzybranżowe przepisy BHP Ustawa o PIP Ustawa o IS Ustawa o dozorze technicznym Prawo atomowe Prawo górnicze i geologiczne Prawo budowlane Przepisy szczegółowe Polskie normy (PN) wydane na podst. ustawy o normalizacji Układy zbiorowe pracy Dotyczące różnych branż Przepisy szczegółowe Regulamin pracy Dotyczące różnych rodzajów pracy Przepisy i rozporządzenia szczegółowe 3 Zasady bhp Inne ustawy Rozporządzenia Rozporządzenia szczegółowe Źródło: [8]. Systemowe rozwiązania zawarte w artykułach konstytucyjnych odnoszą się do szeroko rozumianej ochrony pracy. Dotyczą one maszyn i urządzeń technicznych, gdzie pracodawca jest zobowiązany dopilnować, aby stosowane maszyny i urządzenia techniczne zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy i uwzględniały zasady ergonomii [13]. Maszyny i narzędzia oraz ich urządzenia ochronne powinny być utrzymywane w stanie sprawności technicznej i czystości zapewniającej użytkowanie ich bez szkody dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników oraz stosowane tylko w procesach i warunkach, do których są przeznaczone [14]. Zarówno w podejściu europejskim jak i krajowym przedmiotem ochrony pracy jest aktywny człowiek pracownik w ujęciu systemowym. Przy czym system rozumiany jest jako zbiór uporządkowanych elementów tworzących całość, który służy jednemu celowi jakim jest zapewnienie pracownikom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w procesie pracy. W podejściu europejskim, dla wyodrębnienia przepisów służących zapewnieniu pracownikowi bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w procesie pracy, określa się je jako przepisy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników. W prawie polskim przyjmuje się określenie: przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy. Mimo zbieżności nazewnictwa przyjętego w prawie międzynarodowym i polskim, określenie zawarte w prawie polskim odnosi się do przedmiotu uregulowań (dotyczy pracy czy też warunków pracy), natomiast w prawie międzynarodowym przepisy te biorą pod ochronę podmiot, jakim jest pracownik. Zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, które w polskim prawie przybrało formę zasady konstytucyjnej (art. 66 Konstytucji RP), jest w prawie międzynarodowym jedynie środkiem do osiągnięcia celu jakim jest bezpieczeństwo i ochrona zdrowia pracownika [15]. W teorii istnieją różne poglądy dotyczące celu ochrony pracy. Jedni autorzy uważają, że podstawowym celem ochrony pracy jest ochrona zdrowia i życia pracownika, a sam fakt, że pracownik jest zdrowy daje mu gwarancję zdolności do pracy. Inni zaś uważają, że celem ochrony pracy jest ochrona życia i zdrowia pracownika w środowisku pracy dla ochrony jego zdolności do pracy, czyli zagwarantowania pracownikowi bezpieczeństwa ekonomicznego i socjalnego. Współcześnie bezpieczeństwo i higiena pracy (bhp) oznacza stan warunków i organizacji pracy oraz zachowań pracowników zapewniający wymagany poziom ochrony zdrowia i życia przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy [16]. Za bezpieczeństwo i ochronę zdrowia w budowlanym procesie inwestycyjnym odpowiadają wszyscy uczestnicy procesu. Według Kodeksu pracy [13] za bezpieczeństwo pracy i ochronę zdrowia pracowników odpowiada zarówno pracodawca i pracownik. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki, a w szczególności: - organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, - zapewnić przestrzeganie, podczas prowadzenia robót, przepisów i zasad bhp oraz wydawać polecenia usunięcia ich usterek, - reagować na potrzeby w zakresie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników budowy. Każdy pracownik ma obowiązek przestrzegać przepisów i zasad bhp, a w szczególności: 100
- znać przepisy i zasady bhp oraz brać udział w szkoleniach i instruktażach z tego zakresu, - wykonywać prace w sposób zgodny z przepisami i zasadami bhp oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie wskazówek i poleceń przełożonych, - stosować środki ochrony zbiorowej oraz używać środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego zgodnie z ich przeznaczeniem. Ustawa Prawo budowlane [7] normuje działalność związaną z projektowaniem, budową i utrzymaniem i rozbiórką obiektów budowlanych oraz określa zasady postępowania instytucji publicznych w tym zakresie. Podstawowe zasady obowiązujące podczas prowadzenia robót ziemnych reguluje rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych [17] oraz rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 23 czerwca 2003r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia [18]. Wg prawa budowlanego [7] za bezpieczeństwo i ochronę zdrowia pracowników (bioz) odpowiadają wszyscy uczestnicy procesu budowlanego: - inwestor: m in. za zorganizowanie procesu budowlanego z uwzględnieniem zawartych w przepisach zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (zasad bioz), a w szczególności zapewnienie opracowania planu bioz; - projektant: m in. za sporządzenie informacji bioz ze względu na specyfikę projektowanego obiektu, uwzględnianego w planie bioz; - kierownik budowy / kierownik robót: m in. za sporządzenie lub spowodowanie sporządzenia, przed rozpoczęciem budowy, planu bioz uwzględniającego specyfikę obiektu budowlanego oraz za koordynowanie działań zapewniających przestrzeganie podczas wykonywania robót budowlanych zasad bioz zawartych w przepisach oraz planie bioz; - inspektor nadzoru inwestorskiego: m in. za reprezentowanie inwestora na budowie przez sprawowanie kontroli zgodności jej realizacji z projektem, przepisami prawa oraz zasadami wiedzy technicznej oraz wydanie kierownikowi budowy lub kierownikowi robót poleceń, potwierdzonych wpisem do dziennika budowy, dotyczących m in. usunięcia nieprawidłowości lub zagrożeń. Wszyscy uczestnicy budowlanego procesu inwestycyjnego powinni: - współpracować ze sobą; - wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór na bhp wszystkich uczestników procesu, - ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia uczestników, - informować siebie nawzajem oraz pracowników o działaniach w zakresie zapobiegania zagrożeniom występującym podczas wykonywania przez nich prac. Koordynatorem wszystkich robót jest np. inwestor lub inspektor nadzoru inwestorskiego. Należy jednak pamiętać, że za zapewnienie bezpieczeństwa poszczególnym grupom pracowników odpowiada ich pracodawca. Wymaga to od inwestora (osoby zarządzającej procesem) zbudowania odpowiedniego systemu zarządzania, w którym osoba kierująca pracownikami jest obowiązana: - organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp, - dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz o stosowanie ich zgodnie z przeznaczeniem, - organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy, - dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego oraz o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem, egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bhp, - zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami. Szczegółowe wymagania dotyczące robót budowlanych reguluje rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych[17]. Wszystkie roboty budowlane muszą być prowadzone w sposób zapewniający bezpieczeństwo pracownikom i otoczeniu. Przepisy bhp odnoszą się zarówno do ludzi, maszyn i materiałów. Podejście systemowe do problematyki bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w działaniach logistycznych budowlanego procesu inwestycyjnego Działania w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w budownictwie wymagają zastosowania podejścia systemowego [9]. Podstawą tego podejścia jest skorzystanie z dorobku rożnych nauk przy rozwiązywaniu problemów, które są domeną jednej gałęzi wiedzy [20]. W formułowaniu systemowego podejścia do problematyki bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w działaniach 101
logistycznych budowlanego procesu inwestycyjnego wykorzystano zasady określone przez Dana Petersona [20] oraz doświadczenia projektów unijnych [21,22] i na konferencjach [23,24], które zostały przypisane zarządzaniu bezpieczeństwem: niebezpieczne zachowanie i niebezpieczne warunki to symptomy nieprawidłowości w systemie zarządzania budowlanym procesem inwestycyjnym, niektóre okoliczności, które mogą być przyczynami niepowodzeń, w tym wypadków i chorób zawodowych, mogą być łatwo określone poprzez identyfikację potencjalnych skutków zdarzeń niebezpiecznych, bezpieczeństwo powinno być tak samo istotne jak inne obszary działalności uczestników budowlanego procesu inwestycyjnego, na przykład koszty, jakość, czy ochrona środowiska, niepowodzenie lub strata finansowa jest wynikiem błędu ludzkiego lub niedopatrzeń systemowych, w większości przypadków niebezpieczne zachowanie uczestnika budowlanego procesu inwestycyjnego to anomalna reakcja na niewłaściwe środowisko pracy, dla efektywnego funkcjonowania systemu bezpieczeństwa należy rozpatrywać trzy główne obszary: warunki fizyczne sprzęt, maszyny, urządzenia, warunki behawioralne odpowiednie przygotowanie uczestników budowlanego procesu inwestycyjnego, nie ma jednej słusznej drogi do osiągnięcia bezpieczeństwa w danym budowlanym procesie inwestycyjnym. Używając określeń dyrektyw unijnych (tab.2) i definicji bezpieczeństwa i higieny pracy przyjętej w normie PN-N- 18001:2004 [16] określono bezpieczeństwo i ochronę zdrowia w budowlanym procesie inwestycyjnym jako stan warunków i organizacji pracy oraz zachowań uczestników budowlanego procesu inwestycyjnego zapewniający wymagany poziom ochrony życia i zdrowia przed zagrożeniami występującymi w środowisku procesu. Specyfika budowlanego procesu inwestycyjnego pozwala na zastosowanie jednej z trzech strategii zarządzania: - strategii proaktywnej, która koncentruje się głównie na tworzeniu bezpiecznych miejsc i warunków pracy we wszystkich etapach procesu inwestycyjnego, - strategii reaktywnej, która obejmuje między innymi badania zrealizowanych inwestycji, analizę tzw. dobrych praktyk oraz stosowanie działań łagodzących skutki, - strategii mieszanej, pozwalającej na stosowanie obu w/w strategii. Właściwą do stosowania w budowlanym procesie inwestycyjnym strategią w rozwiązywaniu problemów bezpieczeństwa i ochrony zdrowia wydaje się strategia mieszana, bowiem wykorzystuje się tu zarówno wcześniejsze doświadczenia, jak i wprowadza nowe rozwiązania w trakcie realizacji procesu. W obu przypadkach ważne jest zaangażowanie wszystkich uczestników budowlanego procesu inwestycyjnego w utrzymaniu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia poprzez: planowanie, organizowanie, działanie i kontrolowanie w trzech etapach procesu: przygotowaniu, realizacji i eksploatacji inwestycji. Streszczenie W artykule scharakteryzowano podstawy teoretyczne systemów logistycznych, uwarunkowania prawne budowlanego procesu inwestycyjnego oraz bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w budownictwie. Następnie, wykorzystując doświadczenia pochodzące z praktyki budowlanej zaproponowano podejście systemowe do problematyki bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w działaniach logistycznych budowlanego procesu inwestycyjnego. Słowa kluczowe: bezpieczeństwo i ochrona zdrowia, logistyka, budownictwo, proces inwestycyjny Abstract The logistic aspects of safety and the protection of health in construction investment process In article characterized theoretical bases of logistic systems, conditioning legal investment process in construction, safety and the protection of health. It then, the come from with practice experiences using were proposed system for logistic working in construction investment process. Key words: safety and health protection, logistic, construction, investment process. 102
LITERATURA / BIBLIOGRAPHY [1] Sobotka A., Zarządzanie logistyczne w przedsiębiorstwach budowlanych, Górnictwo i Geoinżynieria, zeszyt 3/1 2005 [2] Puszko-Machowczy K., Bujak A., Modelowanie systemów logistycznych w budownictwie, Logistyka Nauka, Logistyka 3/2011 [3] Sąsiadek D., Logistyka zaopatrzenia w budownictwie, Usługi logistyczne, Logistyka 3/2012 [4] Pietkowska-laska R., Zarządzanie logistyczne w branży budowlanej aspekty teoretyczne i empiryczne, Logistyka Nauka, Logistyka 5/2012 [5] Połoński M. (red.); Kierowanie budowlanym procesem inwestycyjnym, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2009 [6] Baryłka A., Baryłka J., Funkcje techniczne w budownictwie. Przewodnik po inwestycyjnym i eksploatacyjnym procesie budowlanym, Wydawnictwo Polcen, Warszawa 2015 [7] Ustawa Prawo budowlane [8] Sariusz-Wolski Z., Skowronek Cz., Logistyka, Wyd. centrum Informacji Menedżera, Warszawa 1995 [9] Strzelecka E., Glinkowska B., Maciejewska M., Wiażel-Sasin B., Zarządzanie przedsięwzięciami budowlanymi. Podstawy, procedury, przykłady, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łódź 2014 [10] Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. [11] Kodeks pracy, Wydawnictwo: CH.BECK; rok wydania: 2011 [12] Obolewicz J.,, Bhp, czy bioz współczesny etos bezpiecznego budowniczego, w: Problemy przygotowania i realizacji inwestycji budowlanych, VII Konferencja Naukowo-Techniczna, Warsztaty Inżynierów Budownictwa, Puławy 2010, s.125. [13] Kodeks pracy, dział X Bezpieczeństwo i higiena pracy, Rozdz. IV. Maszyny i urządzenia techniczne, Art.215. [14] Rozporządzenie MPiPS z dnia 26 września 1997r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. [15] Kowalski J., Podstawy prawne ochrony pracy w Polsce; w: Bezpieczeństwo pracy i ergonomia., Red. nauk. D. Koradecka. Warszawa, CIOP 1999 [16] PN-N-18004/2001 Wytyczne do systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. [17] Rozporządzenie MI z dnia 6 lutego 2003r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych [18] Rozporządzenie MI z dnia 23 czerwca 2003r. w sprawie informacji bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia [19] Ejdys J., Lulewicz A., Obolewicz J., Zarządzanie bezpieczeństwem w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Politechniki Białostockiej, Białystok 2008, s.57 [20] Poskropko B., Zarządzanie środowiskiem, Wydawnictwo PWE, Warszawa 2007, s.37 [21] Program Unii Europejskiej Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia w przemyśle budowlanym, leśnictwie i przemyśle drzewnym w Krajach Bałtyckich: Polsce, Litwie, Łotwie i Estonii w latach 2005-2007. [22] Projekt badawczy Narodowego Centrum Nauki nr NN115347038 pt.: Identyfikacja stanu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w polskich przedsiębiorstwach budowlanych po wejściu do UE i zaprojektowanie modelu zarządzania bioz spełniającego europejskie kryteria jakościowe, ochrony środowiska, ergonomii i ochrony pracy; Politechnika Białostocka, Białystok 2010-2013 [23] Zwolińska D., Bezpieczeństwo pracy. Środowisko. Zarządzanie, wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach (monografia), Katowice 2015 [24] Błazik-Borowa E. i in, Bezpieczeństwo pracy w budownictwie (monografia), Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej, Lublin 2015 103