ŚWIĘTOKRZYSKIE GOSPODARSTWA EKOLOGICZNE 2010 Rolnictwo ekologiczne stanowi jeden z najszybciej rozwijających się systemów produkcji na świecie, w tym zwłaszcza w Europie. W rolnictwie i ogrodnictwie ekologicznym upatruje się jednej z wielu alternatywnych form produkcyjnych, które pozwolą na pozyskiwanie nowych źródeł dochodów oraz kreowanie nowych produktów i rynków zbytu. Na świecie szacowana powierzchnia upraw ekologicznych to około 36 mln ha (stan na koniec grudnia 2008 roku), a łączna wartość produktów ekologicznych przekroczyła wielkość 52 mld USD. Największy wolumen konsumpcji odnotowano w Ameryce Północnej oraz Europie. Wśród państw unijnych dominującym krajem w obrocie produktami ekologicznymi są Niemcy z wynikiem około 6 mld EUR. Dla porównania wartość obrotu polskimi produktami ekologicznymi wyceniono na kwotę około 400 mln EUR. Najwięcej na Ŝywność ekologiczną spośród państw europejskich wydają Szwajcarzy ponad 100 EUR rocznie na 1 mieszkańca kraju. Niemcy wydają na ten cel około 47 EUR. W Polsce wydatki kształtują się na poziomie jedynie 1, 3 EUR rocznie na 1 mieszkańca, a udział ilościowy Ŝywności ekologicznej w stosunku do wszystkich produktów spoŝywczych w Polsce to zaledwie ok. 0, 2%, co stanowi niewielki odsetek w porównaniu z rynkiem niemieckim, gdzie wynosi on 2,5%. MoŜna przypuszczać, Ŝe sytuacja ta wynika przede wszystkim ze zbyt niskiej świadomości polskiego społeczeństwa, co do zalet zdrowego od- Ŝywiania i starych nawyków Ŝywieniowych oraz niŝszymi, niŝ w innych krajach, dochodami konsumentów. Zapotrzebowanie na Ŝywność ekologiczną w Polsce będzie rosło w bardzo szybkim tempie, a w najbliŝszych trzech latach zakłada się jego wzrost nawet o 200%. Na razie te wskaźniki są stosunkowo niewielkie. W 2008 roku rolnicy wyprodukowali ponad 24 tys. ton warzyw ekologicznych i 25, 5 tys. ton takich owoców. To naprawdę bardzo mało, zwaŝywszy na to, Ŝe co roku produkujemy np. około 3 mln ton jabłek, 200 tys. ton truskawek czy teŝ setki tysięcy ton wiśni, malin, pomidorów, ogórków, sałaty, buraków, marchwi, cebuli lub papryki. Z uwagi na fakt, iŝ w Polsce wciąŝ jest mało producentów ekologicznych, zarówno rolników, jak i przetwórców, większość tych produktów do tej pory była do naszego kraju importowana. DuŜą barierę stanowi przede wszystkim przekształcenie gospodarstwa konwencjonalnego w ekologiczne. Większość polskich producentów ma trudności z przystosowaniem swoich gospodarstw do takiej produkcji. Kolejnym problemem jest fakt, iŝ pomimo rosnącej liczby gospodarstw są one bardzo małe i nie są w stanie zapewnić stałych dostaw do bezpośrednich odbiorców. Z reguły swoją uwagę skupiają na produkcji konkretnego, nieskomplikowanego w uprawie produktu na przykład marchwi czy buraków, zamiast pomidorów, kalafiorów, brokułów, czy papryki. 1
Kolejną kwestią, wpływającą w sposób ograniczający na polski rynek, to wciąŝ brak zorganizowanej logistyki ekologicznych warzyw i owoców, a takŝe brak odpowiedniego ich przygotowania do sprzedaŝy przez producentów. Jest problem wynikający równieŝ z natury finansowej, czyli braku wystarczających środków ze strony producentów na czyste, elegancko i odpowiednio zapakowane oraz oznakowane produkty. Mimo wszystko najwaŝniejszą przyczyną słabszego zainteresowania rolników produkcją warzyw i owoców ekologicznych jest ich mniejsza opłacalność, wynikająca przede wszystkim z większych nakładów ponoszonych na walkę z chwastami i ochronę roślin, brak dostatecznej ilości środków produkcji nawozów, środków do ochrony roślin oraz specjalistycznych maszyn. Do tej pory Polska wyeksportowała jedynie śladowe ilości ekologicznych owoców i warzyw. Szacuje się, iŝ w najbliŝszych latach około 5-10% produktów ogrodniczych będzie pochodzić z upraw ekologicznych. Pomimo wszystkich czynników, takich jak względnie czyste środowisko naturalne, dobra gleba i wody gruntowe, które sprzyjają ekologicznej produkcji, rozwój tej dziedziny w Polsce następuje znacznie wolniej niŝ w pozostałych krajach. Rozwój tego typu produkcji jest szansą na przywrócenie do uŝytkowania terenów, do tej pory mało przydatnych do uprawy oraz stanowi sprzyjającą okoliczność dla małych gospodarstw rolnych, konkurujących z duŝymi wysokonakładowymi gospodarstwami. Wraz ze wzrostem zamoŝności społeczeństwa, naleŝy oczekiwać równieŝ wzrostu krajowego popytu na ekologiczne produkty, w tym na coraz popularniejsze owoce i warzywa. Z pewnością rozwojowi tej branŝy będzie sprzyjać rosnąca świadomość społeczna dotycząca dbałości o zdrowie, popularyzacja wiedzy o chorobach spowodowanych Ŝywnością niskiej jakości i o konieczności zmiany nawyków Ŝywieniowych. Producenci ekologiczni w Polsce w 2009 roku. Najnowsze dane wskazują, Ŝe rolnictwo ekologiczne w Polsce stale się rozwija, ciągle zwiększa się liczba producentów ekologicznych. Według stanu na dzień 31 grudnia 2009 r., w Polsce działalność prowadziło 17 423 producentów ekologicznych (ok. 15 % więcej niŝ rok wcześniej). Dla porównania, w 2008 roku działalność w zakresie rolnictwa ekologicznego prowadziło 15 206 producentów i było to o 25, 5 % więcej niŝ w roku 2007. W 2009 roku najwięcej producentów ekologicznych było w województwach: małopolskim (2 219), podkarpackim (2 050) oraz lubelskim (1 755). Wśród producentów ekologicznych, znaczną większość (98, 1%) stanowili producenci prowadzący gospodarstwa ekologiczne. W 2009 r. liczba gospodarstw ekologicznych wynosiła 17 091, z czego najwięcej ekologicznych gospodarstw rolnych było w województwach: małopolskim (2 197), podkarpackim (2014) i lubelskim (1 710). W porównaniu do 2008 r. liczba gospodarstw ekologicznych wzrosła o 15,1%. W 2009 roku było 2
277 przetwórni ekologicznych, co stanowi wzrost o 17, 4 % w porównaniu do roku poprzedzającego. Najwięcej przetwórni ekologicznych było w województwach: mazowieckim (46), wielkopolskim (37) oraz lubelskim (35). Powierzchnia ekologicznych upraw rolnych w 2009 r. wynosiła 367061, 61 ha (16, 6% więcej niŝ rok wcześniej), z czego 222021, 53 ha stanowiły uprawy po zakończeniu okresu konwersji, a 145040, 08 ha stanowiły uprawy będącą w okresie konwersji. Największa powierzchnia upraw ekologicznych była w województwach: zachodniopomorskim, warmińsko-mazurskim i mazowieckim. Tabela 1: Liczba producentów ekologicznych (w tym liczba gospodarstw i przetwórni ekologicznych) w Polsce, w podziale na województwa (Dane GIJHARS wg stanu na 31 grudnia 2009 r.). Województwo Liczba producentów ekologicznych 3 W tym liczba ekologicznych gospodarstw rolnych W tym liczba przetwórni ekologicznych dolnośląskie 1039 1021 11 kujawsko-pomorskie 293 279 13 lubelskie 1755 1710 35 lubuskie 585 579 4 łódzkie 379 366 16 małopolskie 2219 2197 20 mazowieckie 1740 1673 46 opolskie 65 63 2 podkarpackie 2050 2014 21 podlaskie 1534 1528 5 pomorskie 507 494 12 śląskie 213 199 12 świętokrzyskie 1180 1170 8 warmińsko-mazurskie 1524 1514 10 wielkopolskie 624 588 37 zachodniopomorskie 1716 1696 25 Razem 17423 17091 277 Tabela 2: Powierzchnia ekologicznych uŝytków rolnych w Polsce, w podziale na województwa (Dane GIJHARS wg stanu na 31 grudnia 2009 r.). Województwo Powierzchnia ekologicznych upraw rolnych [ha] Powierzchnia ekologicznych upraw rolnych w okresie konwersji [ha] Powierzchnia ekologicznych upraw rolnych po okresie konwersji [ha] dolnośląskie 26 426,59 10 963,70 15 462,89 kujawsko-pomorskie 6 826,41 1 686,01 5 140,40 lubelskie 30 113,56 9 654,38 20 459,18 lubuskie 22 928,84 8 645,32 14 283,52 łódzkie 5 270,21 1 951,91 3 318,30 małopolskie 16 488,63 4 722,25 11 766,38 mazowieckie 34 537,89 15 504,55 19 033,34 opolskie 1 878,96 498,52 1 380,44 podkarpackie 22 592,74 5 828,23 16 764,51 podlaskie 28 764,55 15 492,41 13 272,14 pomorskie 14 591,29 5 862,24 8 729,05 śląskie 3 632,34 1 313,42 2 318,92 świętokrzyskie 10 646,52 3 503,07 7 143,45 warmińsko-mazurskie 49 616,59 26 316,69 23 299,90 wielkopolskie 23 769,86 9 412,35 14 357,51 zachodniopomorskie 68 976,63 23 685,03 45 291,60 Razem 367 061,61 145 040,08 222 021,53
Stan rolnictwa ekologicznego w Polsce od 2004 roku pod względem łącznej liczby producentów ekologicznych oraz z wyszczególnieniem na gospodarstwa i przetwórnie ekologiczne, przedstawiają następujące wykresy. Rys 1. Liczba producentów ekologicznych* w Polsce, w latach 2004-2009 Rys. 2. Liczba ekologicznych gospodarstw rolnych w Polsce, w latach 2004-2009 Rys. 3. Liczba przetwórni ekologicznych w Polsce, w latach 2004-2009 W ostatnich latach znacznie ograniczono ilość środków ochrony roślin dla rolnictwa ekologicznego. Nie rozwinął się teŝ rynek tanich maszyn dla rolnictwa 4
ekologicznego. Obserwujemy teŝ stały spadek cen na produkty ekologiczne i wyrównywanie się cen produktów konwencjonalnych i ekologicznych Te stan, plus stale zmieniające się przepisy i wzrastające wymagania oraz wzrost kontroli i jednostek upowaŝnionych do jej przeprowadzenia zniechęca rolników do prowadzenia tej produkcji. Stan rozwoju rolnictwa ekologicznego w województwie świętokrzyskim. Obecnie w województwie świętokrzyskim produkcję metodami ekologicznymi prowadzi 1197 gospodarstw, z czego blisko 700 posiada certyfikat zgodności produkcji z zasadami rolnictwa ekologicznego (tabela 3). Tabela 3. Ilość złoŝonych w ARiMR wniosków rolnośrodowiskowych o przyznanie płatności za realizację pakietu rolnictwo ekologiczne (Dane ARiMR na dzień 31.08.2010) LP Powiat Ilość złoŝonych wniosków: pakiet rolnictwo ekologiczne Dynamika % 2009=100 2009 2010 1 Busko Zdrój 88 95 1088,0 2 Jędrzejów 49 47 95,9 3 Kazimierza Wielka 15 13 86,7 4 Kielce 144 142 98,6 5 Końskie 134 127 94,8 6 Opatów 113 115 101,8 7 Ostrowiec Św. 89 92 103,4 8 Pińczów 172 184 107,0 9 Sandomierz 61 62 101,6 10 SkarŜysko Kam. 8 10 125,0 11 Starachowice 114 107 93,9 12 Staszów 138 142 102,9 13 Włoszczowa 55 61 110,9 Razem województwo świętokrzyskie 1180 1 197 101,4 Od roku 2005 spada dynamika wzrostu ilości gospodarstw ekologicznych w województwie świętokrzyskim z ponad 40 % do 1, 4 % w roku 2010. W tym samym czasie w innych województwach naszego kraju ta dynamika wzrostu była znacznie większa. Obecnie województwo świętokrzyskie pod względem ilości gospodarstw zajmuje 8 miejsce w kraju, a w 2004 roku zajmowało 3. Najmniej gospodarstw ekologicznych jest w powiatach: Kazimierza Wielka i SkarŜysko Kamienna ( tabela 3). Najwięcej gospodarstw ekologicznych jest w powiatach: Pińczów (184), Kielce i Staszów (po 142). W pięciu powiatach świętokrzyskiego w roku 2010 zmniejszyła się liczba gospodarstw ekologicznych w porównaniu do roku 2009, w pozostałych wzrosła, w tym, w regionach produkcji warzyw i owoców (Pińczów, Busko, Ostrowiec, Staszów). 5
W bieŝącym roku kończy się pięcioletni okres realizacji programu rolnośrodowiskowego dla gospodarstw, które podjęły się jego realizacji w roku 2005. Część z tych gospodarstw zrezygnowało z jego dalszej realizacji na następne pięć lat. Najczęściej były to gospodarstwa o małej produkcji towarowej lub takie, których właściciele nie radzili sobie ze stosowaniem zasad programu rolnośrodowiskowego i ze stosowaniem zasad rolnictwa ekologicznego. Rysunek 4. Ilość złoŝonych w ARiMR wniosków rolnośrodowiskowych o przyznanie płatności za realizację pakietu rolnictwo ekologiczne w latach 2009-2010 Średnio gospodarstwo ekologiczne naszego województwa posiadało w 2009 roku 9, 1 ha uŝytków rolnych i pod tym względem województwo świętokrzyskie zajmowało ostatnie miejsce w kraju. Średnie gospodarstwo ekologiczne jest blisko dwa razy większe niŝ średnie gospodarstwo rolne w województwie prowadzone metodami konwencjonalnymi. Największe gospodarstwa ekologiczne są w województwie zachodniopomorskim (40, 1ha) i warmińsko mazurskim ( 32 ha). Produkcja ekologiczna w świętokrzyskim jest prowadzona na powierzchni 10646 ha uŝytków rolnych. W odróŝnieniu od gospodarstw w niektórych województwach, które uŝytkują tylko łąki albo utworzone pod dopłaty plantacje orzecha włoskiego, gospodarstwa świętokrzyskie to gospodarstwa z uprawami rolniczymi, warzywnymi i sadowniczymi. W stosunku do struktury upraw ekologicznych w kraju, w naszym województwie jest więcej upraw rolniczych, warzyw i sadów z certyfikatem. Słabiej rozwinięta jest produkcja zwierząt metodami ekologicznymi, głównie wskutek braku moŝliwości zbytu jako ekologiczne takich produktów jak: mleko, Ŝywiec wołowy i wieprzowy. Dobrze jest rozwinięta produkcja: porzeczki czarnej, truskawek, malin, śliw, jabłek, borówki amerykańskiej, cebuli, marchwi, pietruszki, dyni, ziemniaków, selera i szczypiorku. Dynamicznie rozwija się ekologiczna produkcja jagniąt i hodowla kur zielononóŝek. 6
Na terenie województwa działają dwie grupy producentów metodami ekologicznymi, w Kijach i Ostrowcu Świętokrzyskim. Skupiają one głównie producentów warzyw i owoców metodami ekologicznymi. Grupy z powodzeniem występują na rynku krajowym i rynkach zagranicznych, brały udział w największych targach rolnictwa ekologicznego BIOFACH w Niemczech. Na szczególną uwagę zasługuje Ostrowieckie Stowarzyszenie Producentów Rolnictwa Ekologicznego, EKOTEL, które zostało wpisane do rejestru w Urzędzie Marszałkowskim w 2009 roku i działa w kategorii produkty rolnictwa ekologicznego. Od września ubiegłego roku Stowarzyszenie uzyskało moŝliwość obrotu towarami ekologicznymi. Obszarem działania stowarzyszenia jest teren całego kraju oraz zagranica tu chodzi o bezpośredni eksport produktów ekologicznych. Grupę tworzy 47 członków z powiatu ostrowieckiego z rejonu Opatowa, Buska, Starachowic, Lipska a nawet z województwa zamojskiego. Obroty sprzedaŝy w 2009 r. wynosiły 1400 ton zboŝa oraz owoce miękkie około 40 ton. Prowadzenie produkcji rolniczej metodami ekologicznymi wymaga duŝej wiedzy i doświadczenia oraz pracy. Praktycznie wszyscy rolnicy prowadzący lub zamierzający prowadzić produkcję metodami ekologicznymi ukończyli bezpłatne kursy z zakresu rolnictwa ekologicznego organizowane przez Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego. az stosuje nawozy ekologiczne. 7