Sztukę starożytnego Rzymu Rzymianie byli narodem wojowników i świetnych organizatorów, nastawieni praktycznie do życia. Pełny rozwój ich kultury zaczął się ok. 2 wieku p.n.e. (widoczne wpływy Etrusków i Greków) Dzieje państwa rzymskiego dzielą się na : - epokę królewską do 5 wieku p.n.e. - republiki do 31 roku p.n.e. -okres cesarstwa do 5 wieku W momencie największego rozkwitu imperium rzymskie obejmowało tereny ; Kraje basenu Morza śródziemnego, Europę zachodnią, północną Afrykę, Bliski wschód.( 3 kontynenty). Rzym rządził 1/5 ludności ówczesnego świata. mapa Sztuka rzymska okres największego rozkwitu osiągnęła za czasów cesarzy: Oktawiana Augusta, Domicjana ( 1 poł. I wieku.), oraz w II wieku za czasów: Trajana, Hadriana, Antoninów. ARCHTEKTURA Architektura rzymska ukształtowała się w znacznej mierze pod wpływem architektury hellenistycznej i architektury etruskiej. Pierwsze rzymskie świątynie powstały podczas panowania etruskich królów, to wtedy Rzymianie poznali konstrukcje łukowe i sklepienia. Wpływom greckim Rzymianie zawdzięczają zaś porządek koryncki, sami wykształcili porządek kompozytowy, i porządek toskański Wynalezienie cementu produkowanego z wapna i popiołów wulkanicznych, wody i drobnych kamieni pozwoliło na opanowanie techniki wyroby zapraw, tynków.
ŚWIĄTYNIE RZYMSKIE Pantenon Panteon jest jedną z najwspanialszych i najbardziej charakterystycznych budowli rzymskich, a także - jedyna jaka dotarła do naszych czasów w całości. Marek Agrypa, rozpoczął budowę w 27 roku, pragnąc wznieść świątynie ku czci wszystkich bogów - stąd nazwa. Panteon, wtedy o kształcie prostokąta, zniszczony przez pożar w roku 80 n.e., odbudowany został w czasach Hadriana (lata 110-125) już w zmienionej formie pozostawiono oryginalny portyk
W roku 609, papież Bonifacy IV zamienił go na świątnie chrześcijańską pod wezwaniem Matki Bożej i Świętych Meczenników. Dawniej front, jak i sklepienie przedsionka udekorowane były elementami z pozłcanego brązu. Papierz Urban VIII Barberini kazał Berniniemu zdjąć je i użyć na odlanie konfesji nad grobem świetego Piotra (stąd powiedzenie :czego nie zrobili barbarzyńcy, tego dokonał Barberini). W kościele znaleźli miejsce po śmierci słynni twórcy jak Rafael Santi,Vignola, a także monarchowie włoscy. Cechy budowli: rotunda o średnicy 43,3 m jej wysokość jest taka sama jak średnica ma idealne proporcje przed wejściem do świątyni znajduje się dobudowany portyk z kolumnami w porządku korynckim, 16 kolumn, z których 8 postawiono w pierwszym rzędzie. Wieńczy go tympanon pod którym widnieje inskrypcja "Wzniesiony przez Marka Agryppę, syna Lucjusza, konsula po raz trzeci". Wysokość portyku wraz z tympanonem wynosi 25m. kopuła jest odlana z betonu z centralnym otworem o średnicy 9 m, jedynym otworem oświetlającym wnętrze w środku znajdują się rzeźby z brązu, podniebienie kopuły jest ozdobione kasetonami.w ścianach znajdują się nisze, w ktych ustawiono 7 bóstw planetarnych. Architektura świecka była liczniejsza niż sakralna. Obok świątyń powstawały: bazyliki, amfiteatry, cyrki, łaźnie- termy, pałace cesarskie, wille patrycjuszy, piętrowe kamienice, pomniki: łuki triumfalne i kolumny, akwedukty. URBANISTYKA Obiekty te składały się na logicznie zaplanowane miasta, z rozmieszczonymi ulicami pod kątem prostym. Na skrzyżowaniu ulic znajdował rynek forum. Ulice były brukowane skanalizowane. FORUM ROMANUN - dosłownie "rynek rzymski" - to plac w starożytnym Rzymie, u stóp Kapitolu i Palatynu. Centrum polityczne i towarzyskie Rzymu. TERMY - czyli łaźnie rzymskie, to kompleks obiektów wypoczynkowych. Prócz swego oczywistego przeznaczenia, były miejscem spotkań towarzyskich. Wielkie budynki wyposażone były w boiska, sale gimnastyczne, stadiony, biblioteki, pokoje muzyczne, bufety, sale gier w kości itp. Obiekty rozmieszczone były wśród zieleni. Same pomieszczenia posiadały bogatą dekorację. Ściany wykładane były marmurem, zdobione malowidłami, posadzki wykładane były mozaikami. Najstarsze termy z II wieku p.n.e., zostały odkopane w Pompejach. Budowanie ich rozpowszechniło się w I wieku p.n.e.. W tym okresie przeobraziły się w ogromne kompleksy. Do najsłynniejszych należały termy zbudowane przez cesarzy Tytusa, Domicjana, Karakallę, Dioklecjana, Konstantyna
termy Karakalli - rekonstrukcja KOLOSEUM, Amfiteatr Flawiuszów, amfiteatr w Rzymie, wzniesiony w latach 70 82 przez cesarzy z dynastii Flawiuszów. Jest to ogromna budowla eliptyczna (dł. 188 m, szerokość 156m) z pojemną widownią (około 50 tysięcy miejsc) z 4 galeriami komunikacyjnymi oraz areną z systemem podziemnych korytarzy. W czterokondygnacyjnym podziale zewnętrznym zastosowano spiętrzenie porządków (najniższa kondygnacja w porządku toskańskim, druga w jońskim, trzecia w korynckim). Była też możliwość przykrycia całej widowni specjalną osłoną w deszczowe lub bardzo słoneczne dni. Nazwa Koloseum została nadana we wczesnym średniowieczu od znajdującego się w pobliżu budowli ogromnego posągu Nerona. Odbywały się tu walki gladiatorów, dzikich zwierząt, bitwy morskie. Wówczas arenę wypełniano wodą. Koloseum (lata 70 82)
Circus Maximus - najstarszy i największy cyrk starożytnego Rzymu. Był usytuowany pomiędzy wzgórzami Palatynu i Awentynu. Jego początki wiąże się z panowaniem Tarkwiniusza Starego. Od VI wieku p.n.e. do IV wieku cyrk wielokrotnie rozbudowywano i przebudywowano. W ostatecznym kształcie mieścił widownię na 250 000 osób i miał wymiary 544 x 129 m. Rozgrywano w nim przede wszystkim wyścigi rydwanów, ale nie tylko, np. Juliusz Cezar urządzał także polowania. Circus Maximus POMNIKI czyli łuki triumfalne i kolumny Łuk Tytusa to łuk triumfalny zbudowany zbudowany w Rzymie w początku lat 90 ne uczczenia zwycięstwa Wespazjana i Tytusa w wojnie z Żydami i zdobycia Jrozolimy. Jest to łuk jednoprzelotowy o wysokości 15m, z czterema półkolumnami w porządku korynckim na każdej fasadzie (zewnętrzne kolumny mają trzon gładki, wewnętrzne są żłobkowane. Attyka wieńcząca łuk ozdobiona jest kartuszem, w którym znajduje się inskrypcja poświęcona Tytusowi i Wespazjanowi. Jednak najważniejszym elementem zdobiącym łuk były płaskorzeźby utrzymane w konwencji reliefu historycznego. Ukazywały one procesję podczas tryumfu cesarza Tytusa.- Cesarz triumfujący na rydwanie- kwadrydze, Inny ukazuje trofea wojenne:si7-ramienny złoty świecznik i srebrne trąby- przybory kultowe. Płaskorzeźba- wieloplanowość i zróżnicowanie wysokości reliefu. łuk Tytusa 90 r.
łuk Konstantyna 313r (ukończony) 5.Kolumna Trajana - została wzniesiona w 113 r. na Forum Trajana dla upamiętnienia zwycięstwa nad Dakami. Jest dzielem Apollodorosa z Damaszku - greckiego architekta Na szczycie kolumny Trajan nakazał umieścić orła. Po jego śmierci, na polecenie Hadriana, orzeł został zastąpiony posągiem Trajana. Dopiero w 1587 r. na jego miejsce postawiono posąg św. Piotra. Cała budowla ok. 30m Trzon zbudowany jest on z 17 marmurowych bębnów. Wewnątrz znajdują się spiralne schody prowadzące na platformę widokową. Największą ozdobą kolumny jest relief wykonany na wstędze opasującej kolumnę zawiera on 404 sceny. Przedstawiono na nim historię wojny z Dakami od chwili przygotowań do niej aż do zwycięstwa. Płaskorzeźby utrwalały wydarzenia, które faktycznie rozegrały się w przeszłości. Twórcy starali się wiernie oddać postacie występujących osób, ich ubiór, broń, sprzęty oraz otoczenie. Widz miał dokładnie wiedzieć gdzie i kiedy rozegrały się zdarzenia i kto w nich brał udział. Pełniły one rolę propagandową przekonując oglądających dzieło o słuszności dokonań. Relief uznawany jest za jeden z najwspanialszych przykładów rzeźby z okresu cesarstwa rzymskiego.
kolumna trajana RZEŹBA Portret rzymski. Chodziło w nim o realistyczne przedstawienie portretów Rzymian. Cechą charakterystyczną było zgeometryzowanie kształtów i bardzo dosłowne, drobiazgowe przedstawianie włosów, a także wyrazistość rysów, dzięki czemu portrety nabierały ekspresji. Pod koniec czasów Republiki pojawiają rzeźbione w kamieniu portrety nagrobne, reliefowe i pełne, przedstawiające popiersia osób prywatnych. Ten właśnie typ przedstawienia jako najczęściej reprezentowany bywa utożsamiany w ogóle z portretem republikańskim. Charakterystyczną cechą portretów z II w. p.n.e. jest przedstawienie samej głowy z częścią szyi. Wyróżniamy kilka ich typów. 1. Pierwszym z nich są portrety-maski przedstawiające starszych mężczyzn, charakteryzujące się weryzmem (podkreślaniem fizycznych cech podeszłego wieku), dokumentalnym odtworzeniem szczegółów: przerysowana sieć zmarszczek, bruzdy wokół ust i na czole, zapadnięte policzki, ostry nos, głęboko osadzone oczy. Genezą ich powstania były najprawdopodobniej woskowe maski pośmiertne. Z reguły zachowały się portrety osób nieznanych. 2. Druga grupa to portrety wybitnych polityków. Mamy tutaj do czynienia z bardziej plastycznym i miękkim opracowaniem twarzy i włosów. Przedstawienia e są realistyczne, ale niekiedy były nieco bardziej wyidealizowane.
Cyceron portret cesarza Karakalli - Luwr Paryż Neron Wespazjan
Marek Aureliusz (166-168r.) 3 Wreszcie trzeci typ portretów to rzeźby kobiet. Charakterystyczną ich cechą jest jeszcze większe łagodzenie i idealizowanie rysów. Widać tu o wiele silniejszy wpływ rzeźby hellenistycznej. Wynika to z braku portretów pośmiertnych kobiet. Główną zmianą w portrecie czasów późniejszych jest idealizacja rysów, co tłumaczy się wpływem wzorów greckich, oraz wprowadzenie barków. Rzeźbę portretową cechuje dalej staranność w opracowaniu szczegółów, cyzelowanie włosów i szat. W portrecie kobiecym pojawia się charakterystyczna fryzura (tzw. gniazdo os). Rzeźba portretowa pozostała do końca starożytności żywą i oryginalną dziedziną sztuki rzymskiej. portret Rzymianki Iw n.e Muzeum Kapitolińskie Reźba reliefowa tematyka historyczna, mitologiczna, rodzajowa alegoryczna
Powstawały też liczne kopie rzeźb greckich Kopiowanie jednak często odbywało się bez głębszego zrozumienia istoty dzieła. Stąd mechaniczne naśladowanie archaicznego uśmiechu w dziełach, które zresztą nie były już nawet kopiami, a jedynie naśladownictwami, a zatem dość dowolnie przerabianymi posągami dawniejszych twórców, przy czym zmieniano nie tylko takie szczegóły jak fryzura, ale często np. także układ rąk. Stąd wynika wielki problem dla historyków sztuki, którzy przytłaczającą część dzieł wielkich mistrzów znają jedynie z rzymskich kopii. Para Młodzieńców Postać z lewej jest kopia Praksytelesa z prawej Lizypa. W głębi bogini w ubrana w peplos. 2.Artemida odnaleziona w Pompejach naśladuje korę lekki uśmiech MALARSTWO Malowidłami ozdabiano ściany prywatnych domów. Najwięcej zabytków odnaleziono na terenie Herkulanum i Pompeji. Posadzki ozdabiano mozaiką Malowidła wykonywano na suchym tynku. Dążono do uzyskania trójwymiarowości. W tym celu różnymi sposobami sugerowano przestrzeń
różnicami kolorystycznymi, walorami oraz perspektywa linearną 19 wieku historycy sztuki podzielili je na 4 style 1. naśladujący okładziny z marmuru 2. obrazy zawieszone na ścianach a z boku otwarte widoki 3. kompozycje złożone z elementów roślinnych 4. architektura fantastyczna ujęta w silne skróty perspektywiczne dom pompejański
panna z dobrego domu. Rodzice zadbali o jej edukacje o czym świadczą rylec i plik tabliczek powleczonych woskiem. ( muzeum archeologiczne Neapol) Portret pary małżeńskiej muzeum archeologiczne Neapol) powstał po 50 r. Kobieta trzyma przybory do pisania, mężczyzna pochodzi prawdopodobnie z Orientu, trzyma zwój, być może to urzędnik miejski. Terencjusz Neo albo piekarz Pakwius Prokulus