STANOWISKO RZĄDU. Data przyjęcia stanowiska przez Komitet do Spraw Europejskich 6 czerwca 2014 r. 17 lipca 2014 r.

Transkrypt

1 STANOWISKO RZĄDU I. METRYKA DOKUMENTU Tytuł SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW w sprawie zarządzania strategiami makroregionalnymi Data skierowania wniosku przez Parlament RP Data przyjęcia stanowiska przez Komitet do Spraw Europejskich 6 czerwca 2014 r. 17 lipca 2014 r. Sygnatura Komisji Europejskiej COM(2014) 284 Instytucja wiodąca Ministerstwo Spraw Zagranicznych Instytucje współpracujące Ministerstwo Finansów Ministerstwo Gospodarki Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Ministerstwo Środowiska II. CEL DOKUMENTU W związku z pojawieniem się koncepcji współpracy makroregionalnej w Unii Europejskiej, wraz z przyjęciem w październiku 2009 r. Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego (SUE RMB), do której w czerwcu 2011 r. dołączyła Strategia UE dla regionu Dunaju (SUE RD) oraz zainteresowaniem tego typu współpracą ze strony innych regionów (przyjęcie Strategii UE dla regionu Adriatycko-Jońskiego w II połowie 2014 r., w przygotowaniu Strategia UE dla 1

2 regionu Alp), pojawiła się potrzeba zdefiniowania nowego modelu współpracy w Unii Europejskiej. Doprecyzowanie pojęcia strategii makroregionalnych oraz wyznaczenie ich ram nastąpiło wraz z przyjęciem Konkluzji Rady do Spraw Ogólnych ws. wartości dodanej strategii makroregionalnych z 22 października 2013 r. Konkluzje (par. 22) 1 zawierały także zapis dot. konieczności przeprowadzenia dalszych dyskusji, których celem będzie poprawa systemu zarządzania strategiami makroregionalnymi w UE 2. Sprawozdanie KE w sprawie zarządzania strategiami makroregionalnymi z 20 maja 2014 r. jest realizacją tego zapisu. Sprawozdanie będzie podstawą do prac nad Konkluzjami Rady w sprawie zarządzania strategiami makroregionalnymi w UE, które będą prowadzone w czasie włoskiej prezydencji w Radzie UE w II połowie 2014 r., w ramach Grupy Przyjaciół Prezydencji ds. strategii makroregionalnych. Prezydencja włoska zapowiedziała ponadto, że rozważy propozycje kilku państw członkowskich co do ujęcia zagadnień dotyczących powiązań strategii makroregionalnych i polityki spójności w dyskusji na forum Grupy roboczej Rady UE ds. środków strukturalnych. W omawianym Sprawozdaniu KE przedstawia szereg propozycji mających na celu usprawnienie procesu zarządzania rosnącą liczbą strategii makroregionalnych w UE. Polska jest członkiem jednej strategii makroregionalnej Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego (SUERMB). W związku z powyższym, niniejsze Stanowisko Rządu będzie się w głównej mierze odnosić do możliwości zastosowania rekomendacji KE w tejże strategii. III. DOKUMENTY POWIĄZANE Konkluzje Rady do Spraw Ogólnych z dnia 13 kwietnia 2011 r. Raport KE z dnia 22 czerwca 2011 r. dotyczący implementacji Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego. Konkluzje Rady do Spraw Ogólnych z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie przeglądu Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego. Komunikat KE dotyczący Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego z 23 marca 2012 r. Konkluzje Rady do Spraw Ogólnych z dnia 26 czerwca 2012 r. w sprawie zakończenia przeglądu Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego. Raport KE ws. Strategii UE dla Regionu Dunaju z dnia 8 kwietnia 2013 r ZWRACA SIĘ do Komisji, aby pośredniczyła w rozmowach na temat poprawy zarządzania strategiami makroregionalnymi i aby zdała z tego relację Radzie do końca 2014 r., co obejmować będzie optymalizację sprawozdawczości, przegląd i działania następcze. 2 Pierwsze rekomendacje dot. poprawy zarządzania Strategią UE dla regionu Morza Bałtyckiego zostały zawarte w Konkluzjach Rady ds. Ogólnych z r. 2

3 Sprawozdanie KE dotyczące wartości dodanej strategii makroregionalnych z 27 czerwca 2013 r. Konkluzje Rady do Spraw Ogólnych ws. wartości dodanej strategii makroregionalnych z 22 października 2013 r. IV. STANOWISKO RZĄDU Uwagi ogólne Rząd RP z zadowoleniem przyjmuje Sprawozdanie KE w sprawie zarządzania strategiami makroregionalnymi. Lepsze zarządzanie ma szansę przyczynić się do większej skuteczności strategii makroregionalnych w UE, bardziej precyzyjnego określenia ról i obowiązków aktorów, ale także do wsparcia podmiotów koordynujących (Koordynatorzy Obszarów Priorytetowych, Liderzy Działań Horyzontalnych) i wdrażających (Liderzy Projektów Flagowych). Rząd RP uważa jednocześnie, że nie są konieczne radykalne zmiany w dotychczasowym systemie, a jedynie usprawnienie jego funkcjonowania w niektórych aspektach. Dodatkowo, Rząd RP jest przekonany, co potwierdzają reakcje podmiotów wdrażających strategie makroregionalne, w tym szczególnie SUE RMB, że poprawa systemu zarządzania powinna zostać przeprowadzona sprawnie i bez zbędnej zwłoki, tak aby ograniczyć obciążenia administracyjne. Rząd RP pragnie podkreślić, że celem współpracy w ramach strategii makroregionalnych, w tym w regionie Morza Bałtyckiego, jest wieloaspektowa poprawa warunków i jakości życia ludzi zamieszkujących dany obszar, a nie kreowanie nowych instytucji, czy struktur. Pomyślny rozwój strategii makroregionalnych nie może być celem samym w sobie, a jedynie narzędziem, które pomaga w realizacji priorytetów współpracy danego regionu. W tym kontekście, Rząd RP ocenia istniejący w regionie Morza Bałtyckiego system instytucjonalny współpracy za wystarczający. Ponadto, wszelkie działania naprawcze w odniesieniu do systemu zarządzania strategiami makroregionalnymi powinny być zgodne z tzw. zasadą trzech nie : brak nowych instytucji, środków finansowych i regulacji prawnych. Rząd RP stoi na stanowisku, że szczególna wartość koncepcji makroregionalnej przejawia się w mobilizowaniu i włączaniu do współpracy szerokiego wachlarza podmiotów i instytucji, takich jak jednostki centralne i regionalne, samorządy, świat nauki, organizacje pozarządowe i stowarzyszenia, zgodnie z zasadami zarządzania wielopoziomowego. Współpraca tych podmiotów na danym terytorium UE odbywa się wówczas w szerszych ramach strategii makroregionalnej, co dzięki ukierunkowanym działaniom tworzy masę krytyczną przyczyniającą się do poprawy wdrażania polityk europejskich w danym makroregionie, 3

4 takich jak, między innymi polityka spójności, polityka transportowa, polityka ochrony środowiska, polityka innowacyjności. Silny kontekst europejski jest tym czynnikiem, który wyróżnia strategie makroregionalne na tle dotychczasowej, tradycyjnej współpracy między regionami. Dlatego w modelu makroregionalnym niezbędna jest znacząca i aktywna obecność Komisji Europejskiej wraz z zaangażowanymi odpowiednimi Dyrekcjami Generalnymi. Zdaniem Rządu RP, koncepcja makroregionów w Unii Europejskiej może wnieść istotną wartość dodaną, pod warunkiem, że będą one służyły umacnianiu jedności i spójności Unii, a nie zagrażały kreowaniem wewnętrznych podziałów, czy tworzeniem Europy wielu prędkości. Jest to dodatkowy czynnik przemawiający za utrzymaniem koordynacyjnej roli Komisji. Szczególną rolę strategie makroregionalne mogą odegrać w kontekście procesu rozszerzenia Unii Europejskiej, w tym jako czynnik konsolidacji efektów rozszerzenia w przypadku państw Europy Środkowej i Wschodniej (region bałtycki, środkowoeuropejski), jak również wzmocnienia ducha integracji i wsparcia procesu przygotowań do członkostwa w czterech państwach Bałkanów Zachodnich objętych nową Strategią UE dla regionu Adriatycko-Jońskiego. Szczegółowe zapisy Sprawozdania KE Potrzeby (pkt. 2) Rząd RP podziela pogląd, że większe polityczne zaangażowanie państw członkowskich jest bardzo istotne dla powodzenia strategii makroregionalnych. Powinno ono jednak iść w parze z dotychczasową rolą KE w całym procesie. Rząd RP zgadza się, że konieczna jest większa przejrzystość w organizacji pracy, skuteczniejsza koordynacja oraz zapewnienie wystarczających zasobów do wypełniania zadań. Jednocześnie należy pamiętać, że w przypadku SUE RMB, w wyniku procesu przeglądowego zapoczątkowanego w czasie polskiej prezydencji w Radzie UE i zakończonego w czasie prezydencji duńskiej w I połowie 2012 r., w Planie Działania SUE RMB określony już został zakres odpowiedzialności poszczególnych podmiotów zaangażowanych we wdrażanie Strategii. Nie jest zatem konieczne ponowne precyzowanie ról i odpowiedzialności, a jedynie stworzenie warunków do ich efektywnego stosowania. W dobie ograniczeń budżetowych zapewnienie wystarczających zasobów nie musi oznaczać zatrudniania nowych osób, lecz może wiązać się ze zmianą organizacji pracy w danej instytucji. Przy czym, w tym kontekście należy mieć na uwadze, przy jakich założeniach państwa członkowskie zgodziły się na powołanie pierwszej strategii makroregionalnej (SUERMB) intencją w głównej mierze była 4

5 poprawa wdrażania polityk europejskich w dziedzinach istotnych dla danego makroregionu przy wykorzystaniu istniejących struktur i zasobów, nie zaś zastępowanie przez strategie makroregionalne działań na poziomie rządowym. Rząd RP zdecydowanie popiera przekonanie wyrażone w Sprawozdaniu stwierdzające, że lepsze zarządzanie strategiami makroregionalnymi nie polega na tworzeniu nowych funduszy, czy nowych instytucji oraz szczególnie podziela pogląd KE, że należy uwzględniać mocne strony makroregionów i państw uczestniczących, a także dobrze wykorzystać istniejące organizacje regionalne. Ma to szczególne znaczenie w odniesieniu do regionu Morza Bałtyckiego, który obfituje w dziesiątki struktur regionalnych, do których należą, między innymi, Rada Państw Morza Bałtyckiego, Wymiar Północny, Komisja Helsińska HELCOM, Subregionalna Współpraca Państw Regionu Morza Bałtyckiego, Bałtyckie Forum Rozwoju, Euroregion Bałtyk, Związek Miast Bałtyckich, Forum Organizacji Pozarządowych i inne. Rząd RP w pełni zgadza się z zapisami Sprawozdania, że strategie makroregionalne powinny uzupełniać działania realizowane w innych formatach. Zdaniem Polski, dzięki takiemu podejściu unikniemy dublowania zadań i mamy szanse odpowiedzieć na realne potrzeby makroregionu. Przywództwo i odpowiedzialność polityczna (pkt. 3) Silniejsze przywództwo polityczne państw członkowskich, rekomendowane w Sprawozdaniu niewątpliwie przyczyniłoby się do poprawy wdrażania strategii makroregionalnych. Jednak w ocenie Rządu RP, nie jest konieczne kreowanie ustrukturyzowanego wymiaru politycznego dla strategii makroregionalnych. Spotkania ministrów, zarówno spraw zagranicznych, jak i sektorowych, powinny wynikać z realnych, merytorycznych potrzeb. Dobrym zwyczajem mogłoby być w zależności od bieżącego zapotrzebowania ew. dołączanie tematyki makroregionalnej do cyklicznych spotkań politycznych organizowanych w poszczególnych makroregionach. Dotyczy to zwłaszcza regionu Morza Bałtyckiego, w którym spotkania ministrów spraw zagranicznych i pozostałych organizowane są regularnie, np. w formacie Rady Państw Morza Bałtyckiego, formacie Grupa Wyszehradzka państwa nordyckie państwa bałtyckie, czy w ramach HELCOM. Możliwe jest także ew. organizowanie spotkań premierów lub ministrów spraw zagranicznych i ministrów sektorowych przy okazji Dorocznych Forów danej strategii makroregionalnej, w zależności od potrzeb i wiodącej tematyki Forum. Wreszcie rozważyć można spotkania ministrów właściwych na marginesie odpowiednich Rad UE. Rząd RP uważa, że nie jest konieczne powoływanie specjalnego przedstawiciela ds. strategii jego zadania mogą być realizowane przez dotychczas zaangażowane instytucje, 5

6 a środki przeznaczone na finansowanie działalności przedstawiciela powinny być wykorzystane na realizację konkretnych projektów. Rząd RP nie podziela stwierdzenia o nadmiernym uzależnieniu systemu zarządzania strategiami makroregionalnymi od działań Komisji, niemniej wskazuje, iż zasadne byłoby jasne określenie odpowiedzialności i roli Komisji w zakresie zarządzania ww. strategiami. W naszej ocenie KE jest niezbędnym ośrodkiem koordynacyjnym, który do tej pory w sprawny, profesjonalny i dość skuteczny sposób zapewniał zakotwiczenie strategii makroregionalnych w kontekście europejskim. Strategiczna rola KE przyczyniła się do wzrostu zainteresowania strategiami makroregionalnymi na poziomie kierunkowych Dyrekcji Generalnych oraz niwelowała niebezpieczeństwo ewentualnej dominacji poszczególnych państw w danym makroregionie w odniesieniu do wybranych obszarów tematycznych. Rząd RP nie widzi potrzeby formalizowania roli ministrów nadzorujących Narodowe Punkty Kontaktowe. Nie powinno się tworzyć specjalnego organu decyzyjnego z ich udziałem, zwłaszcza, że często bardzo specjalistyczny i regionalny charakter wdrażanych projektów strategii makroregionalnych wymaga wąskiej, ukierunkowanej wiedzy. Dotychczas funkcjonujący system decyzyjny uważamy za wystarczający. Natomiast można w jego ramach rozważyć przyznanie większej politycznej roli już istniejącej Grupie Wysokiego Szczebla ds. strategii makroregionalnych. Dobrym pomysłem jest także kontynuowanie praktyki rotacyjnego przewodnictwa wśród Narodowych Punktów Kontaktowych (NPK), co odciąży KE i pozwoli na zwiększenie poczucia odpowiedzialności w państwach członkowskich. Przewodnictwo w spotkaniach NPK nie powinno być jednak utożsamiane z pełną prezydencją w strategii makroregionalnej. Rząd RP jest przeciwny pełnieniu przez państwa członkowskie roli głównych organizatorów dorocznych forów strategii makroregionalnych. Jest to istotne wydarzenie w regionie, które powinno zapewniać zrównoważony udział przedstawicieli narodowych oraz z instytucji europejskich, jak również europejski i makroregionalny wymiar poruszanej tematyki. Wiodąca rola Komisji w tym względzie gwarantowała jak do tej pory zachowanie wymienionych walorów wydarzenia. Koordynacja (pkt. 4) Rząd RP podziela przekonanie, że solidna i sprawnie działająca strategia makroregionalna wymaga profesjonalnego zarządzania i koordynacji. Zgadza się, że dla realizacji tych celów konieczne jest utworzenie platformy koordynacyjnej na gruncie krajowym. Dlatego w 2011 r. polski Narodowy Punkt Kontaktowy powołał Zespół roboczy ds. koordynacji wdrażania Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego w Polsce. Spotkania Zespołu odbywają się regularnie z udziałem zainteresowanych resortów i instytucji. MSZ szczególnie blisko 6

7 współpracuje w tym zakresie z Ministerstwem Infrastruktury i Rozwoju. Pełna koordynacja i lepsze włączanie polskich instytucji do SUE RMB, a tym samym wykorzystanie tego narzędzia do rozwoju kraju będzie możliwe w drodze angażowania się polskich resortów w grupy sterujące organizowane na poziomie Obszarów Priorytetowych SUE RMB. Pozwoli to na współkształtowanie przez Polskę poszczególnych Obszarów, usprawni przekazywanie informacji nt. możliwości współpracy projektowej w danym Obszarze i tym samym zwiększy liczbę polskich podmiotów zaangażowanych w bezpośrednie wdrażanie Strategii. Już obecnie strona polska jest reprezentowana w większości grup sterujących, natomiast brakuje naszych przedstawicieli w kilku z nich. Przy możliwej obecnie obsadzie kadrowej NPK w większości państw makroregionu nie jest jednak możliwe znaczne poszerzenie zakresu odpowiedzialności NPK, zgodnie z postulatami wyrażonymi w Sprawozdaniu. Wdrażanie (pkt. 5) Rząd RP popiera konieczność regularnego udziału resortów sektorowych w procesie realizacji strategii i na bieżąco dąży do ich aktywnego zaangażowania w pracach wdrażających SUERMB. Rząd RP zgadza się, że Obszary Priorytetowe powinny być zarządzanie przez Koordynatorów Obszarów, z uwzględnieniem udziału w tym procesie przedstawicieli pozostałych państw makroregionu w ramach grup sterujących. Udział w grupach sterujących powinien wynikać z realnego zainteresowania danego państwa współpracą w danym Obszarze Priorytetowym. Rolą NPK w tym względzie jest informowanie o korzyściach wynikających ze współpracy makroregionalnej. Rząd RP popiera adekwatne zaangażowanie programów transnarodowych we wspieranie realizacji strategii makroregionalnych, ale także odpowiednie zapewnienie powiazań i możliwości sprawnego korzystania ze środków Europejskich Funduszy Strukturalnych i Inwestycyjnych. Sprawozdanie Komisji Europejskiej w sprawie zarządzania strategiami makroregionalnymi jest głosem KE w debacie na temat przyszłości strategii, ale jako takie nie może być zmienione. Jak już wspomniano, będzie ono podstawą do dyskusji podczas prac nad projektem Konkluzji Rady ws. zarządzania strategiami makroregionalnymi w czasie prezydencji włoskiej w Radzie UE w II połowie 2014 r. Wszelkie uwagi i wnioski wynikające z powyższego Stanowiska, Rząd RP będzie starał się wprowadzić do tekstu Konkluzji Rady. 7

8 V. UZASADNIENIE STANOWISKA RZĄDU Ocena skutków prawnych Sprawozdanie Komisji Europejskiej nie jest dokumentem legislacyjnym i nie rodzi skutków prawnych dla RP. Ocena skutków społecznych i gospodarczych Sprawozdanie Komisji Europejskiej nie pociąga za sobą bezpośrednich skutków społecznych i gospodarczych. Skuteczne wdrażanie projektów flagowych w ramach jedynej jak dotąd strategii makroregionalnej, do której należy Polska (SUE RMB) może mieć przełożenie na poprawę sytuacji gospodarczej (skuteczna likwidacja barier na rynku wewnętrznym, wspólna promocja turystyczna, realizacja projektów z zakresu ochrony środowiska, rozwój współpracy w zakresie badań i rozwoju, rozwój transportu i infrastruktury, zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego, zapewnienie większej mobilności) i spójności społecznej (intensyfikacja współpracy kulturalnej w regionie). Ocena skutków finansowych Sprawozdanie KE nie powoduje skutków finansowych dla budżetu RP, choć postuluje zapewnienie wystarczających zdolności administracyjnych dla efektywnego wdrażania strategii makroregionalnych (w przypadku Polski SUE RMB). VI. STANOWISKO PARTNERÓW SPOŁECZNYCH Dokument nie został skonsultowany wśród partnerów społecznych, gdyż nie wywiera na nich bezpośredniego wpływu. VII. WNIOSKI Dokument jest wyrazem determinacji ze strony Komisji w kwestii doprowadzenia do klarownego podziału obowiązków w ramach zarządzania strategiami makroregionalnymi. Wobec rosnącej liczby strategii makroregionalnych w UE KE poszukuje sposobów na przekazanie części swoich zadań głównie państwom członkowskim, ale także instytucjom zarządzającym programami współpracy transnarodowej w ramach EWT. Należy dążyć, aby obecne działania przeglądowe zostały pomyślnie sfinalizowane w możliwie krótkim terminie, tak aby zakończyć dyskusje polityczne na temat samej formy, co ogranicza możliwość koncentracji na meritum współpracy makroregionalnej. 8

9 Wraz ze spodziewanym przyjęciem jesienią 2014 r. Strategii UE dla regionu Adriatycko- Jońskiego, jako trzeciego przykładu makroregionu, rośnie znaczenie tego modelu współpracy w Unii Europejskiej. Wynika ono także z potrzeby efektywniejszego i zintegrowanego wykorzystywania środków finansowych UE. Rząd RP powinien podejmować działania na rzecz wzmacniania zaangażowania Polski we wdrażanie projektów w ramach Planu Działania SUERMB, gdyż wraz z nowym okresem programowania wzrasta szansa na zwiększenie dostępu do finansowania w ramach środków finansowych UE, co może skutecznie przyczynić się do osiągnięcia celów rozwojowych istotnych dla polskich regionów. Należy zwiększyć zaangażowanie resortów we wdrażanie SUERMB i w przekazywanie informacji o możliwościach, jakie daje SUERMB instytucjom regionalnym, lokalnym, stowarzyszeniom i innym podmiotom, które mogą być zainteresowane bezpośrednim udziałem we wdrażaniu projektów. Poprawa zarządzania strategiami makroregionalnymi wraz z wykorzystaniem szerszego wachlarza dostępnych instrumentów realizacyjnych stanowią niezbędny warunek powodzenia koncepcji współpracy makroregionalnej w UE. Strategie makroregionalne powinny w miarę możliwości przy realizacji założonych celów uwzględniać i wykorzystywać istniejące organizacje regionalne, by nie powielać struktur i nie mnożyć kosztów. Warto wykorzystywać w możliwie największym stopniu dorobek regionalnych konwencji, w szczególności dorobek Konwencji Helsińskiej w obszarze ochrony środowiska morskiego pozostający w ścisłym związku z interesami Polski. Warto nadal zabiegać o otwartość strategii makroregionalnych na współpracę z podmiotami z krajów nieobjętych daną strategią, w celu zachowania spójności UE (przypadek SUERMB i Strategii UE dla regionu Dunaju). VIII. PRZEDSTAWICIEL KIEROWNICTWA RESORTU WIODĄCEGO UPOWAŻNIONY DO PREZENTOWANIA STANOWISKA Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, Pani Henryka Mościcka-Dendys. 9