Ocena skuteczności zestawu do higieny jamy ustnej w znoszeniu nadwrażliwości zębów

Transkrypt

1 Czas. Stomatol., 2008, 61, 10, Polish Dental Society Ocena skuteczności zestawu do higieny jamy ustnej w znoszeniu nadwrażliwości zębów Evaluation of oral hygiene set in alleviation of dental hypersensitivity Maria Chomyszyn-Gajewska 2, Aneta Olszewska 1, Agnieszka Cabała 2, Marta Ciesielska 2, Dagmara Darczuk 2, Barbara Kęsek 2, Anna Sendur 2, Dagmara Gałecka-Wanatowicz 2, Maria Borysewicz-Lewicka 1 Z Katedry i Kliniki Stomatologii Dziecięcej UM im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu 1 Kierownik: prof. M. Borysewicz-Lewicka Z Katedry i Zakładu Periodontologii i Klinicznej Patologii Jamy Ustnej IS UJCM w Krakowie 2 Kierownik: prof. M. Chomyszyn-Gajewska Summary Introduction: Dentine hypersensitivity is a common problem and a source of discomfort for patients affected by this painful sensation. Despite the availability of a wide range of treatment methods and desensitizing agents alleviating dentine hypersensitivity remains a clinical challenge. Aim of the study: To assess the effectiveness of oral hygiene agents in treatment of dental hypersensitivity. Material and methods: The study evaluated Colgate s oral hygiene set for patients (Sensitive Multi Protection toothpaste, Colgate Plax Sensitive mouthrinse, Colgate Sensitive 3600 toothbrush). The study included 95 patients (30 males and 65 females) with dentine hypersensitivity, aged between 16 and 56 years. The study was based on a questionnaire and examination of clinical indices. Incidence of caries was assessed with DMF-S index, oral hygiene with API (Approximal Plaque Index according to Lange), pain intensity with Keele`s verbal classification. Observations were carried out at two-week intervals. Conclusions: Using Colgate s oral hygiene agents significantly reduced manifestations of dentine hypersensitivity in most cases. KEYWORDS: dentine hypersensitivity, painful sensations, desensitizing agents Streszczenie Wprowadzenie: nadwrażliwość zębiny jest zjawiskiem powszechnym, stanowiącym przyczynę dyskomfortu dla grupy pacjentów dotkniętych tymi dolegliwościami bólowymi. Pomimo istnienia wielu metod i środków leczniczych, znoszenie objawów nadwrażliwości zębiny stanowi stale aktualny problem kliniczny. Cel pracy: oceniono skuteczność zestawu do higieny jamy ustnej w znoszeniu nadwrażliwości zębów. Materiał i metody: oceniono zestaw do higieny jamy ustnej firmy Colgate: pastę Colgate Sensitive Multi Protection, płyn do płukania jamy ustnej Colgate Plax Sensitive i szczoteczkę do zębów Colgate Sensitive W badaniu wzięło udział łącznie 95 pacjentów, w tym 65 kobiet i 30 mężczyzn w wieku od 16 do 56 roku życia. Badanych oceniano za pomocą ankiety i wskaźników klinicznych. Były to: frekwencja próchnicy na podstawie wskaźnika PUW P, stan higieny jamy ustnej za pomocą wskaźnika API (Aproksymalny Wskaźnik Płytki, wg Langego), a stopień nasilenia dolegliwości bólowych według skali słownej Keele`a. Obserwacje prowadzono w 2 odstępach tygodniowych. Podsumowanie: stosowanie przez pacjenta zestawu firmy Colgate pozwala w większości przypadków na znaczną redukcję objawów nadwrażliwości zębów. HASŁA INDEKSOWE: nadwrażliwość zębiny, dolegliwości bólowe, środki znoszące nadwrażliwość 679

2 M. Chomyszyn-Gajewska i in. Czas. Stomatol., Wstęp Nadwrażliwość zębiny (hyperaesthesia eboris, dentin hypersensitivity) jest dolegliwością dotyczącą 8 57% dorosłej populacji na świecie. Mianem tym określa się występowanie nadmiernego, długotrwałego bólu zębów, powstałego z powodu odsłonięcia zębiny. Wywołują je bodźce termiczne (ciepło, zimno), chemiczne (słodkie, kwaśne) i mechaniczne (szczotkowanie zębów, zgłębnikowanie, dotyk) [6, 13, 17, 18, 19, 20]. Ich intensywność waha się od łagodnego lub umiarkowanego tępego bólu do silnego, nagłego zlokalizowanego bólu, trwającego tak długo, jak długo działa bodziec. Stanowi to raczej zespół objawów niż chorobę. Celem leczenia nadwrażliwości zębiny jest zatem szybkie i trwałe zniesienie bólu. W leczeniu wykorzystuje się środki stosowane w gabinecie przez lekarza lub w domu przez pacjenta [15, 16]. Cel pracy Oceniono skuteczność zestawu do higieny jamy ustnej w znoszeniu nadwrażliwości zębów. Materiał i metody Ocenie poddano zestaw do higieny jamy ustnej firmy Colgate: pastę Colgate Sensitive Multi Protection, płyn do płukania jamy ustnej Colgate Plax Sensitive i szczoteczkę do zębów Colgate Sensitive Pasta zawiera aktywny składnik (cytrynian potasu), który działając bezpośrednio na zakończenia nerwów, zmniejsza wrażliwość receptorów nerwowych szybko łagodząc ból. Dodatkowo w jej skład wchodzi związek fluoru, chroniący zmineralizowane tkanki zębów przed próchnicą oraz system przeciwbakteryjny (cytrynian cynku) służący do kompleksowej ochrony zębów i dziąseł. Formuła płynu do płukania jamy ustnej Colgate Plax Sensitive Gentle Care nie zawiera alkoholu i ma łagodny, miętowy smak. Szczoteczka Colgate Sensitive zapewnia łagodne i skuteczne oczyszczanie nadwrażliwych zębów. Wielofunkcyjna główka z miękkim włosiem oraz gumkami polerującymi, działając delikatnie, skutecznie usuwa płytkę nazębną z wrażliwych obszarów zębów. Badanie wykonano w dwóch ośrodkach akademickich: w Klinice Stomatologii Dziecięcej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu oraz w Katedrze i Zakładzie Periodontologii i Klinicznej Patologii Jamy Ustnej UJCM w Krakowie od marca do lipca 2007 r., po uzyskaniu zgody Komisji Bioetycznej. W badaniu wzięło udział 95 pacjentów, w tym 65 kobiet i 30 mężczyzn w wieku od 16 do 56 roku życia. Do oceny zakwalifikowano 468 zębów, wykazujących nadwrażliwość na bodźce zewnętrzne, z czego 70 osób zgłaszało dolegliwości dotyczące pojedynczych zębów lub grup zębów, u 7 osób nadwrażliwość obejmowała wszystkie zęby, zaś pozostałe 18 osób nie potrafiło wskazać, które z zębów powodują dolegliwości. Badanie składało się z części ankietowej i oceny klinicznej. Kwestionariusz wywiadu zawierał m.in. pytania dotyczące czasu występowania dolegliwości, stosowanych wcześniej środków znoszących nadwrażliwość oraz bodźców wywołujących ból. W badaniu klinicznym oceniano frekwencję próchnicy na podstawie wskaźnika PUW P. Stan higieny jamy ustnej wyznaczano za pomocą wskaźnika API (Aproksymalny Wskaźnik Płytki, wg Langego). Klinicznie oceniano nasilenie dolegliwości bólowych zębów za pomocą badania reakcji na dotyk (zgłębnik) oraz na strumień powietrza skierowany na wrażliwe miejsce. W celu określenia stopnia nasilenia odczuwanego bólu pacjent dokonywał oceny 680

3 2008, 61, 10 Znoszenie nadwrażliwości zębów za pomocą skali słownej według Keele`a: 0 oznacza brak bólu, 1 ból łagodny, 2 ból silny, 3 ból silny, trwający dłużej niż 10 sek. Oceny dokonywano podczas pierwszej wizyty, a następnie w czasie wizyt kontrolnych po 2 i 4 tygodniach od badania wstępnego i rozpoczęcia terapii. Analizę statystyczną wykonano za pomocą testu chi kwadrat i testu dokładnego Fishera. Pacjenci zostali pouczeni, aby w trakcie trwania badania wyłącznie stosować zalecany zestaw (pastę Colgate Sensitive, płyn i szczoteczkę). Wyniki W badaniu klinicznym oceniano intensywność próchnicy na podstawie wskaźnika PUW P. W grupie kobiet wskaźnik PUW P wynosił od 0 do 20 (średni PUW P = 7,8), a w grupie mężczyzn od 1 do 12 (średni PUW P = 5,1). Określano również stan higieny jamy ustnej za pomocą wskaźnika API, który dla kobiet wynosił średnio 19,4%, zaś dla mężczyzn 21,85%. Można zatem uznać, że badane osoby charakteryzowały się optymalną higieną jamy ustnej. Na podstawie kwestionariusza ankiety uzyskano informacje dotyczące czasu występowania nadwrażliwości: 27 badanych zgłaszało dolegliwości trwające od ponad roku, 34 osoby od miesiąca, 9 osób od 1 do 2 tygodni, zaś 25 osób od 6 miesięcy. U 52 badanych nadwrażliwość wystąpiła kilkakrotnie. Natomiast u 38 pacjentów nadwrażliwość trwała od wielu lat. Spośród 95 pacjentów 76 osób używało wcześniej w domu preparaty zmniejszające nadwrażliwość, takie jak: pasty, płukanki, bądź miało stosowane w gabinetach stomatologicznych lakiery lub jonoforezę. Z kolei 19 pacjentów pojawienie się dolegliwości łączyło z używaniem zbyt twardej lub nowej szczoteczki do zębów. Objawy bólowe, u pacjentów z nadwrażliwością, w większości były spowodowane obnażonymi szyjkami zębów w okolicy połączenia szkliwa i cementu, a także ubytkami tkanek zmineralizowanych niepróchnicowego pochodzenia oraz pęknięciami szkliwa na gładkich powierzchniach zębów. Stopień nasilenia dolegliwości oceniano według skali słownej Keele`a po zastosowaniu dwóch bodźców wyzwalających: dotyku i strumienia powietrza, zarówno podczas badania wstępnego jak i wizyt kontrolnych po 2 i 4 tygodniach od rozpoczęcia kuracji. Wykazano, że podczas badania wstępnego u 23 badanych wystąpiły silne dolegliwości bólowe przy bodźcach dotyku (ocena 2 wg Keele`a), które po 2 tygodniach stosowania zestawu cał- T a b e l a 1. Badanie reakcji na dotyk (zgłębnik) wg skali Keele`a (N-liczba osób) Czas badania Skala Keele`a wstępne po 2 tygodniach po 4 tygodniach N N N

4 M. Chomyszyn-Gajewska i in. Czas. Stomatol., T a b e l a 2. Średnia ocena nasilenia bólu w skali Keele`a (reakcja na dotyk) Moment dokonania oceny Średnia wartość oceny i jej przedział ufności Badanie wstępne 1, ,263 Po 2 tygodniach 0, ,102 Po 4 tygodniach 0, ,063 T a b e l a 3. Badanie reakcji na strumień powietrza wg skali Keele`a (N-liczba osób) Czas badania Skala Keele`a wstępne po 2 tygodniach po 4 tygodniach N N N kowicie ustąpiły. Spośród 70 pacjentów, u których nadwrażliwość zębów miała przebieg stosunkowo łagodny (ocena 1 wg Keele`a), tylko 10 osób reagowało podobnie po 4 tygodniach (tab. 1). Testem chi kwadrat wykazano istotne statystycznie różnice dla wartości w skali od 0 do 1 (χ 2 = 37,24, df=1, p<0,001) oraz wartości w skali 2-3 (χ 2 = 28,101, df = 1, p<0,001) Analiza statystyczna zgromadzonych danych wykazała, że wyjściowa średnia wartość natężenia bólu w odpowiedzi na bodziec dotyku wg Keele`a wynosiła 1,284 i sukcesywnie spadała w kolejnych okresach oceny. Najniższą wartość 0,105 osiągnęła po 4 tygodniach od rozpoczęcia badania. Uzyskana różnica była istotna statystycznie (tab. 2). Z kolei ocena dolegliwości bólowych w odpowiedzi na bodziec strumienia powietrza była nieco inna. Podczas badania wstępnego bardzo silne dolegliwości bólowe, trwające ponad 10 sekund (ocena 3 wg Keele`a) wystąpiły u 14 badanych, lecz po 4 tygodniowej kuracji, żaden z pacjentów nie zgłaszał już tak silnej reakcji (tab. 3). Testem chi kwadrat wykazano istotne statystycznie różnice dla wartości w skali od 0 do 1 (χ 2 = 26,531, df=1, p<0,001) oraz wartości w skali 2-3 (χ 2 = 22,827, df = 1, p<0,001). Wyjściowa średnia wartość natężenia bólu w odpowiedzi na strumień powietrza ocenianych zębów wynosiła 1,895 i spadała do wartości minimalnej 0,094 po 4 tygodniach od badania wstępnego. Uzyskana różnica była istotna statystycznie (tab. 4). Podczas badania oceniano również wpływ szczotki do zębów (Colgate Sensitive 360) na nasilenie dolegliwości, gdyż zgodnie z danymi uzyskanymi z ankiety, pojawienie się lub nasilenie dolegliwości bólowych 19 pacjentów łączyło z używaniem nowej lub zbyt twardej szczotki. 682

5 2008, 61, 10 Znoszenie nadwrażliwości zębów T a b e l a 4. Średnia ocena nasilenia bólu w skali Keele`a (reakcja na strumień powietrza) Moment dokonania oceny Średnia wartość oceny i jej przedział ufności Badanie wstępne 1, ,064 Po 2 tygodniach 0, ,090 Po 4 tygodniach 0, ,036 T a b e l a 5. Wystąpienie objawów niepożądanych po stosowaniu zestawu Colgate Sensitive (N-liczba osób) Objawy niepożądane Kobiety Mężczyźni Ogółem N N N Tak Nie T a b e l a 6. Subiektywna ocena skuteczności stosowanego przez pacjenta zestawu (N-liczba osób) Ocena Brak efektu Lekka poprawa Zdecydowana poprawa Całkowite ustąpienie dolegliwości Nawrót dolegliwości N N N N N Po 2 tygodniach Po 4 tygodniach Podczas wizyt kontrolnych niektórzy pacjenci zapytani o występowanie objawów niepożądanych skarżyli się na podrażnienia dziąseł lub pieczenia błony śluzowej policzków oraz języka po płukaniu jamy ustnej płynem. Opisywane dolegliwości pojawiły się u 10 kobiet oraz u 2 mężczyzn i dotyczyły głównie pierwszych dni stosowania zestawu (tab.5). Po 2 tygodniach żaden z badanych nie zgłaszał występowania powyższych objawów. Test dokładny Fishera wykazał, że różnice pomiędzy kobietami a mężczyznami są nieistotne na poziomie p=0,33. Ankietowani pozytywnie ocenili znoszące nadwrażliwość zębów działanie zestawu Colgate. O skuteczności może świadczyć fakt, że już po 2 tygodniach pacjenci zauważyli poprawę. Po 4 tygodniach żadna z badanych osób nie zgłosiła nasilenia objawów, a u 43 osób nastąpiło całkowite ustąpienie dolegliwości (tab. 6). Jedynie u 3 badanych nie odnotowało żadnego efektu terapii. Omówienie wyników i dyskusja Uzyskane wyniki są zgodne z danymi odnotowanymi w piśmiennictwie gdzie stwierdzono, że najczęstszym bodźcem prowokującym dolegliwości bólowe w przebiegu nadwrażliwości zębiny jest zimny strumień powietrza, 683

6 M. Chomyszyn-Gajewska i in. Czas. Stomatol., natomiast badanie dotyku rzadziej wywołuje ból mający znacznie mniejsze nasilenie [1, 3, 4, 7]. W badaniach wykonanych przez Arnolda i wsp. [3], którzy porównywali pasty czterech różnych firm (w tym Colgate) zawierających różne związki fluoru do remineralizacji szkliwa, stwierdzono wysoką skuteczność produktów firmy Colgate w znoszeniu nadwrażliwości zębiny. Podobnie uzyskane przez nas wyniki wykazują na znaczną skuteczność zestawu Colgate w znoszeniu dolegliwości związanych z nadwrażliwością zębiny, wywołanych wieloma czynnikami i przejawiających się bólem o różnym nasileniu. Sowiński i Ayad [13, 14] wykazali w swojej pracy, że pasty zawierające w składzie związki potasu, takie jak cytrynian potasu, w znaczącym stopniu podnoszą działanie znoszące nadwrażliwość zębiny. Dokonanie oceny skuteczności preparatów do znoszenia nadwrażliwości zębów nie jest łatwe, gdyż opiera się na analizie subiektywnych odczuć pacjentów. Również dobór bodźców stymulujących, w celu dokonania oceny w sposób ilościowy i powtarzalny, nastręcza wiele trudności badawczych [11]. Na podstawie uzyskanych wyników można wywnioskować, że stosowanie przez pacjentów zestawu (pasty do zębów Colgate Sensitive Multi Protection wraz ze szczoteczką Colgate Sensitive i płynem do płukania jamy ustnej) pozwala w większości przypadków na znaczną redukcję objawów nadwrażliwości zębów w okresie 4 tygodni od zastosowania zestawu. Pacjenci pozytywnie ocenili kompleksowe podejście do zabiegów higienicznych wykonywanych przez nich w domu po odpowiednim instruktażu w gabinecie stomatologicznym. Uzyskane rezultaty nie we wszystkich przypadkach oznaczały całkowite ustąpienie dolegliwości, chociaż osiągnięta redukcja ich nasilenia była przez pacjentów wyraźnie obserwowana i wpłynęła na dobrą ocenę skuteczności działania zestawu. Pozostaje to w zgodzie z obserwacjami innych autorów dotyczącymi past do zębów oraz lakierów, gdzie efekt terapeutyczny ma najczęściej obraz redukcji dolegliwości utrzymującej się w różnym przedziale czasowym [2, 5, 8, 9, 10, 12, 14, 15]. Podsumowanie Stosowanie przez pacjentów zestawu (pasty do zębów Colgate Sensitive Multi Protection wraz ze szczoteczką Colgate Sensitive i płynem do płukania jamy ustnej) pozwaliło w większości przypadków na znaczną redukcję objawów nadwrażliwości zębów w okresie 4 tygodni od zastosowania zestawu. Piśmiennictwo 1. Addy M: Tooth brushing, tooth wear and dentine hypersensitivity-are they associated? J Ir Dent Assoc 2006, 51, 5: Al-Sabbagh M, Andreana S, Ciancio S: Dentinal hypersensitivity: review of aetiology, differential diagnosis, prevalence, and mechanism. J Int Acad Periodontol 2004, 6, 1: Arnold WH, Dorow A, Langenhorst S, Ginter Z, Banoczy J, Gaengler P: Effect of fluoride toothpastes on enamel demineralization. BMC Oral Health 2006, 6: Canakçi CF, Canakçi V: Pain experienced by patients undergoing different periodontal therapies. J Am Dent Assoc 2007, 138, 12: Docimo R, Montesani L, Maturo P, Costacurta M, Bartolino M, De Vizio W, Zhang YP, Dibart S: Desensitizing efficacy of a new toothpaste containing 5.5% potassium citrate: a 4-week clinical study. J Am Dent 2007, 20, 4:

7 2008, 61, 10 Znoszenie nadwrażliwości zębów 6. de Viliers D: Dentine hypersensitivity, SADJ March 2007, Vol 62 no 2 pp 66.SADJ 2007, 62, 7: Gillam DG, Bulman JS, Eijkman MA, Newman HN: Dentists perceptions of dentine hypersensitivity and knowledge of its treatment. J Oral Rehabil 2002, 29, 3: Hu D, Zhang YP, Chaknis P, Petrone ME, Volpe AR, DeVizio W: Comparative investigation of the desensitizing efficacy of a new dentifrice containing 5.5% potassium citrate: an eight-week clinical study. J Clin Dent 2004, 15, 1: Kaczmarek U: Postępowanie diagnostyczno- -lecznicze w nadwrażliwości zębiny. Czas Stomatol 2006, 59, 7: Kheirallah M, Baki A H: Kliniczna skuteczność wybranych środków i ich wpływ na znoszenie nadwrażliwości zębiny. Czas Stomatol 1995, 48, 8: Radwan-Oczko M, Szulc M: Ocena kliniczna skuteczności past Sensodyne w znoszeniu nadwrażliwości szyjek zębów. Czas Stomatol 2003, 7: Schiff T, Zhang YP, DeVizio W, Stewart B, Chaknis P, Petrone ME, Volpe AR, Proskin HM: A randomized clinical trial of the desensitizing efficacy of three dentifrices. Compend Contin Educ Dent Suppl 2000, 27: Sowinski JA, Ayad F, Petrone M, DeVizo W, Volpe A, Ellwood R, Davies R: Comparative investigations of the desentising efficacy of a new dentifrice. J Clin Periodontol 2001, 28, Sowinski J A, Bonta Y, Battista G W, Petrone D, DeVizio W, Petrone M, Proskin H M: Strength and Fresh Mint Sensodyne dentifrices Desensitizing efficacy of Colgate Sensitive Maximum. Am J Dent 2000 Jun,13, 3: Swift E J Jr: Causes, prevention, and treatment of dentin hypersensitivity. Compend Contin Educ Dent 2004, 25, 2: Sykes L M: Dentine hypersensitivity: a review of its etiology, pathogenesis and management. SADJ 2007, 62, 2: Sztogryn M, Jodkowska E: Ocena skuteczności produktów znoszących nadwrażliwość zębiny na podstawie doświadczeń autorów polskich. Magazyn Stomat 2007, 4: Szymańska A, Mierzejewska A, Majewska- Paradowska M, Paradowski G: Ocena skuteczności preparatu Seal & Protect w znoszeniu nadwrażliwości zębiny. Magazyn Stomat 2003, XIII, 5, Walters P A: Dentinal hypersensitivity: A review. J Contemp Dent Prac 2005, 6, 2: West N: Dentine hypersensitivity. Monogr Oral Sci 2006, 20: Otrzymano: dnia 15.IV.2008 r. Adres autorek: Kraków, ul. Montelupich 4 Tel./Fax: mdgajews@cyf-kr.edu.pl 685