Elżbieta Skubała Politechnika Łódzka. Biblioteka Anna Kazan Politechnika Łódzka. Biblioteka

Transkrypt

1 I N F O R M A C J A D L A N A U K I A ŚWIAT ZASOBÓW C Y F R O W Y C H Elżbieta Skubała Politechnika Łódzka. Biblioteka Elzbieta.Skubala@bg.p.lodz.pl Anna Kazan Politechnika Łódzka. Biblioteka sekret@bg.p.lodz.pl Polskie biblioteki cyfrowe na platformie dlibra zasób w kontekście tworzenia nowoczesnych kolekcji źródeł informacji dla nauk technicznych Polish digital libraries on the dlibra platform resources in the context of creation of modern collections of information resources for technical sciences Abstrakt W okresie rozwoju społeczeństwa informacyjnego biblioteka naukowa zyskuje w środowisku akademickim rolę istotnego ośrodka komunikacji pomiędzy użytkownikiem a jego potrzebami informacyjnymi. Jedną z form realizacji tych potrzeb jest usprawnienie procesu dostarczania poszukiwanych przez użytkownika informacji, między innymi przez budowanie bibliotek cyfrowych. Problem tworzenia i zarządzania zasobami elektronicznymi, możliwości ich wspólnego przeszukiwania oraz współpracy między bibliotekami w kontekście bieżącej informacji w naukach technicznych, został przedstawiony na przykładzie analizy zawartości polskich bibliotek cyfrowych, opartych na oprogramowaniu dlibra. W artykule przedstawiono wyniki badań zasobu cyfrowego, liczącego ponad obiektów, wspólnie przeszukiwanego w ramach Federacji Bibliotek Cyfrowych. Na podstawie analizy zebranego materiału statystycznego, spróbowano ocenić zarówno wartość publikacji cyfrowych pod względem chronologicznym, jak i warsztat wyszukiwawczy. Najistotniejszym wnioskiem wynikającymz przeprowadzonych badań jest pilna konieczność ujednolicenia metadanych na poziomie każdej biblioteki i wszystkich bibliotek FBC, w celu wspólnego efektywnego wyszukiwania. Słowa kluczowe warsztat wyszukiwawczy; biblioteki cyfrowe; program dlibra Abstract In the time of progress of information society, research libraries play important role of communication centres between users and their needs for information. One of the methods of satisfying these needs is an improvement of the process of information delivery by, among other, creation of and access to the digital libraries. A problem of creating and managing electronic resources, search possibilities in digital libraries and cooperation between libraries in the context of current information in technical sciences is going to be presented at examples of Polish digital libraries based on dlibra software. The results of the study of digital resources have been presented in the article. The resources of digital libraries count over objects and are designed to be commonly searched within Digital Libraries Federation. On the basis of collected statistic material analysis it was attempted to assess both: the value of digital publications in the chronological matter and the searching tools. The most valuable conclusion from the study is an immediate need to standardise of metadata at the level of each library and all of Digital Libraries Federation member-libraries, in aim to allow an effective searching.

2 22 Elżbieta Skubała, Anna Kazan Keywords searching tools; digital libraries; dlibra software 1. Wstęp Ilość i tempo tworzenia dokumentów naukowych w ostatnich latach wzrosły gwałtownie za sprawą powszechnego dostępu do nowych technologii. Pracownicy naukowi są zarówno twórcami jak i odbiorcami informacji w nich zawartych. Konieczność posiadania wiedzy o tendencjach naukowych i kierunkach badań sprawia, że specjalności stają się coraz węższe, a ilość źródeł coraz większa. Obowiązkiem współczesnej biblioteki naukowej jest przygotowanie warsztatu naukowego, który umożliwi szybkie i efektywne pozyskiwanie informacji. Jednym z elementów współczesnego warsztatu informacyjnego są Biblioteki Cyfrowe (BC), tworzone między innymi przez biblioteki naukowe szkół wyższych. Założeniem niniejszego tekstu jest przeanalizowanie zasobu polskich BC, wspólnie przeszukiwanych na platformie Federacji Bibliotek Cyfrowych, w kontekście jego wartości dla informacji naukowej, według kryterium DATA WYDANIA oraz próba oceny warsztatu wyszukiwawczego. 2. Biblioteki cyfrowe Termin biblioteka cyfrowa oznacza zorganizowany zasób informacji i wiedzy wzbogacony o dodatkowe funkcje dzięki technologii cyfrowej 1, które umożliwiają udostępnianie w Internecie, w uporządkowany sposób, zdigitalizowanych zbiorów bibliotek tradycyjnych oraz innych obiektów w postaci elektronicznej. Na początku XXI wieku rozpoczęły się w Polsce energiczne prace nad umożliwieniem czytelnikom dostępu do zasobów bibliotek z dowolnego miejsca. Cele budowy bibliotek cyfrowych najczęściej podawane w projektach to: ochrona przed zniszczeniem gromadzonych w bibliotekach zbiorów, cennych z punktu widzenia dziedzictwa kulturowego i historii rozwoju różnych dziedzin nauki, a także potrzeba udostępnienia ich szerszemu gronu użytkowników; efektywniejsze i szersze udostępnianie skryptów uczelnianych, podręczników akademickich oraz innych materiałów dydaktycznych, a także ich pełniejsze zastosowanie w stacjonarnym procesie dydaktycznym oraz docelowo w kształceniu na odległość; promocja uczelni, instytucji bądź regionu poprzez popularyzację potencjału badawczego oraz naukowej twórczości intelektualnej zarówno w kraju, jak i na świecie; 1 Przyłuska, Jolanta. Repozytorium magazyn dokumentów czy wirtualna społeczność? [online] [dostęp 4 września 2008]. Dostępny w Internecie: <

3 Polskie biblioteki cyfrowe na platformie Libra zasób w kontekście 23 włączenie się w narodowe strategie eeuropa i epolska, w strategię unijną i 2010 oraz czynny udział w inicjatywie digitalizacyjnej podjętej przez inne ośrodki akademickie w kraju; utworzenie podstaw repozytoriów naukowych, w których będą przechowywane i udostępniane, wszelkie zasoby cyfrowe. W chwili obecnej, według różnych zbiorczych danych, istnieje w Polsce ponad 30 BC lub udostępnianych w sieci Internet kolekcji cyfrowych. Większość BC (18) wykorzystuje do prezentacji materiałów elektronicznych platformę dlibra, opracowaną i permanentnie udoskonalaną przez Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe (PCSS). 21 BC z kolei jest wspólnie przeszukiwanych w ramach mechanizmów Federacji Bibliotek Cyfrowych (FBC). Właśnie na materiałach cyfrowych przeszukiwanych w ramach FBC oparto badania przeprowadzone na potrzeby niniejszego artykułu. 3. Analiza zasobu Badania zasobu były prowadzone w okresie 5 tygodni na przełomie sierpnia i września 2008 roku. Prowadzono je zarówno poprzez mechanizmy platformy FBC, jak i w każdej z bibliotek oddzielnie. Zasób 21 bibliotek cyfrowych wspólnie przeszukiwanych, według stanu na dzień r., wynosił obiektów. Analizie indywidualnej nie poddano zasobu Akademickiej Biblioteki Cyfrowej (ABC) Akademii Górniczo Hutniczej w Krakowie z powodu jej czasowego wyłączenia. Włączono natomiast do badań nową BC Uniwersytetu Łódzkiego, mimo że nie jest jeszcze widoczna w katalogu wspólnym. Analizie poddano jeden z elementów opisu katalogowego datę wydania. Powodem wyboru tego właśnie elementu było przekonanie, że data wydania jest w każdym opisie katalogowym. Jest to jednocześnie najmniej skomplikowany i najbardziej sformalizowany element opisu. Analiza zasobu według kryterium DATY WYDANIA pozwoliła na zilustrowanie zasobu bibliotek cyfrowych pod względem chronologicznym, a tym samym umożliwiła ocenę wartości bibliotek cyfrowych dla dydaktyki i nauki po 3 latach ich intensywnego rozwoju oraz ocenę mechanizmów wyszukiwawczych systemu dlibra. Wspólne przeszukiwanie na platformie dlibra z poziomu FBC, według kryterium DATY WYDANIA, prawie do końca sierpnia nie było możliwe. Program dawał możliwość wyszukiwania wyłącznie przez indeksy autorów i tytułów. W ostatnim czasie został uzupełniony o przeszukiwanie według wszystkich pozostałych atrybutów, z wielką korzyścią dla użytkowników. Z kolei przeszukiwanie z poziomu jednej biblioteki obarczone było dużym błędem, wynikającym z różnorodności zapisu daty i koniecznością zadawania pytań wariantowych.

4 24 Elżbieta Skubała, Anna Kazan W formacie Dublin Core jest 15 atrybutów, za pomocą których sporządza się metadane obiektu cyfrowego: tytuł, autor, współtwórca, wydawca, data wydania, źródło, hasło przedmiotowe, uwagi, język, format, typ zasobu, powiązania, zakres, identyfikator, prawa. Rekord można wypełniać ręcznie, ale częściej korzysta się z możliwości importu danych z formatu MARC 21, w którym sporządzane są opisy na potrzeby systemów bibliotecznych, np. systemu HORIZON. Interesujące nas dane w rekordzie sporządzanym w formacie MARC są zapisane w 3 podpolach pola 260. W zależności od konfiguracji pliku importowego, informacje z podpól pola 260 z formatu MARC można zapisać w polu WYDAWCA (bądź w utworzonym podpolu MIEJSCE WYDANIA) albo w polu DATA WYDANIA rekordu utworzonego w formacie Dublin Core. Do decyzji katalogerów, tworzących opisy obiektów cyfrowych należy, gdzie zostanie umieszczona nazwa miejsca wydania publikacji. 4. Analiza zasobu BC, prowadzona w każdej z bibliotek oddzielnie Zasób BC jest dynamiczny, liczba obiektów stale się powiększa, dlatego dla dalszych badań przyjęto stan zasobu z połowy sierpnia, tj. ok Suma zasobów 21 bibliotek cyfrowych w układzie chronologicznym wynosiła w tym czasie (patrz: tabela 1 zestawienie liczbowe, wykres 1 zestawienie procentowe). Różnica między liczbą deklarowanych w BC obiektów cyfrowych a liczbą wynikającą z przeprowadzonej analizy wynosiła Stanowi to aż 20,80%. Tabela 1. Zestawienie sumaryczne zasobu 21 BC badania przeprowadzone w każdej z bibliotek oddzielnie wg kryterium DATA WYDANIA Zakres lat Zasób bibliotek cyfrowych nie datowane 1811 bez roku 637 XII wiek 6 XIII wiek 10 XIV wiek 47 XV wiek 368 XVI wiek 646 XVII wiek 1952 XVIII wiek 3170 XIX wiek XX wiek 350

5 Polskie biblioteki cyfrowe na platformie Libra zasób w kontekście 25 cd. tabeli Wykres 1. Zestawienie procentowe zasobu 21 BC w układzie chronologicznym obiektów cyfrowych badania przeprowadzone w każdej z bibliotek oddzielnie wg kryterium DATA WYDANIA 47,53 50,00 45,00 40,00 35,00 25,78 30,00 25,00 20,00 15,00 1,47 0,52 0,00 0,01 0,04 0,30 0,52 1,58 2,57 0,28 3,35 2,96 1,48 2,13 1,58 1,90 6,00 10,00 5,00 nie datowane bez roku XII wiek XIII wiek XIV wiek XV wiek XVI wiek XVII wiek XVIII wiek XIX wiek XX wiek ,00

6 26 Elżbieta Skubała, Anna Kazan 5. Analiza zasobu BC, prowadzona z wykorzystaniem mechanizmów wspólnego przeszukiwania FBC Autorki uznały, że różnica w przeprowadzonej analizie jest zbyt duża, nawet jeśli przyjmie się, że część metadanych nie miała wypełnionego pola DATA WYDANIA. Dlatego wykorzystano uruchomioną funkcję FBC i powtórzono badania w pierwszych dniach września. Stan zasobu cyfrowego przeszukiwanego mechanizmami wspólnego przeszukiwania FBC wynosił ok W wyniku sumowania obiektów cyfrowych według DATY WYDANIA otrzymano liczbę (patrz: tabela 2 zestawienie liczbowe, wykres 2 zestawienie procentowe). Różnica okazała się jeszcze większa i wynosiła , tj. 47,63%. Tabela 2. Zestawienie sumaryczne zasobu 21 BC badania przeprowadzone z wykorzystaniem mechanizmów wspólnego przeszukiwania FBC wg kryterium DATA WYDANIA Zakres lat Zasób bibliotek cyfrowych bez roku 1141 XI wiek 1 XII wiek 6 XIII wiek 3 XIV wiek 17 XV wiek 77 XVI wiek 397 XVII wiek XVIII wiek XIX wiek XX wiek

7 Polskie biblioteki cyfrowe na platformie Libra zasób w kontekście 27 Wykres 2. Zestawienie procentowe zasobu 21 BC w układzie chronologicznym obiektów cyfrowych badania przeprowadzone z wykorzystaniem mechanizmów wspólnego przeszukiwania FBC wg kryterium DATA WYDANIA XX wiek XVIII wiek XVI wiek XIV wiek XII wiek bez roku 0,01 3,02 2,25 4,29 0,48 0,09 0,02 0,00 0,01 2,76 2,02 0,00 1,38 2,98 2,29 5,17 9,28 23,67 40,25 0,00 5,00 10,00 15,00 20,00 25,00 30,00 35,00 40,00 45,00 Różnice w wynikach przeprowadzonych badań wynikały m.in. z różnorodności zapisu daty wydania: 3 w formie zapisu daty dziennej: ; ; ; ; 2. w formie zapisu roku: 1949; (1949); [1949]; 1949?; 3. w formie zapisu daty niepewnej: ok. 1949; ca 1949; przed rokiem 1949; po roku 1949; 4. w formie zapisu numeru wieku, w przypadku braku daty wydania: 18w.; 18 wiek; 18 w.; XVIII w.; XVIII wiek. Przeszukiwanie prowadzone było na podstawie frazy z pola DATA WYDANIA opisu katalogowego Dublin Core, z wykorzystaniem maskowania jednej lub dwu ostatnich cyfr roku wydania. Stwierdzono, że jeśli fraza DATA WYDANIA jest złożona z roku-miesiąca-dnia lub roku-miesiąca, wyniki wyszukiwania są rozbieżne. Tak więc, forma zapisu daty, zwłaszcza dziennej i miesięcznej dla procesu wyszukiwania jest niezwykle istotna. Powodem rozbieżności między liczbą obiektów cyfrowych deklarowaną w BC a otrzymaną w wyniku analiz może być również brak wypełnionego pola DATA WYDANIA. Takie rekordy są pomijane w procesie wyszukiwania według tegoż kryterium. Wypełnienie pola innymi danymi, np.

8 28 Elżbieta Skubała, Anna Kazan informacją o typie publikacji lub nazwą miejsca wydania jest także przyczyną różnic w procesie wyszukiwawczym, ale przede wszystkim ewidentnym błędem osób tworzących metadane obiektów cyfrowych w BC. Wyniki analizy zasobu BC według kryterium DATA WYDANIA dowodzą, że ponad 47% zbiorów cyfrowych zostało wydanych w pierwszej połowie XX wieku, prawie 26% w wieku XIX (wykres 1). Publikacje nowe, wydane po roku 1990 stanowią 9,48% zasobu BC przeszukiwanych wspólnie na platformie FBC. W kontekście daty wydania materiałów zdigitalizowanych można stwierdzić, że ponad 90% zasobu ma charakter archiwalny i stanowi magazyn zbiorów dziedzictwa kulturowego i historii rozwoju różnych dziedzin nauki (wykres 1). Interesujące stało się zbadanie, jak w tym aspekcie wyglądał wyselekcjonowany zasób BC wyższych szkół technicznych, zwłaszcza że wiek publikacji w dziedzinach badawczych nauk ścisłych i technicznych jest niezwykle istotny. Przeanalizowano zbiory 4 BC tworzonych przez biblioteki wyższych szkół technicznych (tabela 3): Politechnikę Warszawską, Politechnikę Krakowską, Politechnikę Łódzką i Politechnikę Wrocławską. Zasób cyfrowy Politechniki Wrocławskiej stanowi kolekcję Dolnośląskiej BC, dlatego w prosty sposób mógł zostać wyselekcjonowany i poddany analizie. Tabela 3. Zestawienie sumaryczne zasobu 4 BC wyższych szkół technicznych wg kryterium DATA WYDANIA Zakres lat Biblioteki cyfrowe szkół technicznych XV wiek 2 XVI wiek 7 XVII wiek 5 XVIII wiek 16 XIX wiek 703 XX wiek

9 Polskie biblioteki cyfrowe na platformie Libra zasób w kontekście 29 Wykres 3. Zestawienie procentowe zasobu 4 BC wyższych szkół technicznych w układzie chronologicznym obiektów cyfrowych wg kryterium DATA WYDANIA , ,19 4,42 1,93 0,25 0,59 13, ,19 XX wiek XIX wiek XVIII wiek XVII wiek XVI wiek XV wiek 0,00 0,36 0,11 0,16 0,05 16,00 0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 Z zestawienia wynika, że proporcje zasobu wg kryterium DATY WYDANIA publikacji cyfrowych w BC szkół technicznych przedstawiają się odmiennie niż całość zasobu BC (wykres 3). Wydawnictwa wydane po roku 1990 stanowią największą część materiałów cyfrowych - 35,13% a zbiory wydane w pierwszej połowie XX wieku 32,19%. Proporcje wieku publikacji świadczą o świadomości potrzeb środowiska naukowego u twórców BC w szkołach technicznych. Mając świadomość ograniczeń wynikających z ustawy Prawo autorskie i prawa pokrewne, sprawdzono także jakiego rodzaju dokumenty z lat publikowano w BC szkół technicznych (wykres 4). Ponad połowa najnowszych publikacji to wydawnictwa ciągłe, prawie 22% prace doktorskie, ponad 12% wydawnictwa zwarte. Wśród tych ostatnich są skrypty, podręczniki, monografie i książki wydane w wydawnictwach uczelnianych. Należy także zwrócić uwagę na materiały dydaktyczne (7,99%), które stanowią poszukiwany i wykorzystywany przez studentów typ publikacji w BC. Ogromna większość wydawnictw najnowszych jest wydawana w wydawnictwach uczelnianych, choć są wśród nich także publikacje innych wydawców, od których BC uzyskały prawo do umieszczenia we własnych zasobach cyfrowych.

10 30 Elżbieta Skubała, Anna Kazan Wykres 4. Zasób 4 bibliotek cyfrowych szkół technicznych wydanych po roku 2000, w podziale na typy publikacji (dane procentowe) Varia 2,36 Doktoraty 21,84 Materiały konferencyjne 2,85 Zbiory specjalne 0,16 M ateriały dydaktyczne 7,99 Wydawnictwa zwarte 12,31 Wydawnictwa ciągłe 52,49 0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00 60,00 6. Współpraca bibliotek cyfrowych Możliwość wspólnego przeszukiwania zasobów cyfrowych daje użytkownikowi wrażenie ścisłej współpracy między poszczególnymi BC, a być może nawet świadomość istnienia jednej BC. Jest to niestety tylko wrażenie, bowiem w rzeczywistości ta współpraca odbywa się w niewielkim zakresie. Już na początku tekstu przywołano FBC jako mechanizm wspólnego przeszukiwania zasobu 21 BC. Jest to przykład na doskonalenie warsztatu wyszukiwawczego z wykorzystaniem dostępnych możliwości. Federacja Bibliotek Cyfrowych jest serwisem zaawansowanych usług sieciowych opartych na zasobach cyfrowych dostępnych w polskich bibliotekach cyfrowych i repozytoriach uruchomionych w sieci PIONIER 2 to znaczy jest rodzajem WSPÓLNEGO KATALOGU. Jest tworzona i utrzymywana przez PCSS. Z całą pewnością nie jest tworem formalnym, a nazwa inicjatywy jest niefortunna i może być myląca. Pojęcie FEDERACJA, wg W. Kopalińskiego, odnosi się m.in. do zjawisk z zakresu prawa międzynarodowego i oznacza 2 Lewandowska, A.; Mazurek, C.; Werla, M. Federacja Bibliotek Cyfrowych w sieci PIONIER dostęp do otwartych bibliotek cyfrowych i repozytoriów [online] [dostęp 4 lipca 2008]. Dostępny w Internecie: <

11 Polskie biblioteki cyfrowe na platformie Libra zasób w kontekście 31 państwo związkowe, będące zjednoczeniem państw, krajów, stanów, kantonów. Funkcjonuje także w kontekście stowarzyszeń zawodowych i politycznych 3. W przypadku FBC nie zostały podpisane żadne umowy o współpracy, nie zostały sformułowane żadne zasady współpracy, nie zostały również określone zakresy odpowiedzialności i kompetencji. Niewątpliwie brak dotychczas wspólnych działań w tworzeniu BC i koordynacji tych działań w skali kraju. Narzędzia opracowane i udostępniane przez PCSS dają bibliotekom możliwość sprawdzania planów publikacji innych BC w celu eliminacji dubletów. Jak na razie wszyscy dobrowolnie korzystają z tych możliwości. Na obiektów cyfrowych w BC tylko 0,1% publikacji powtarza się w 2 lub 3 BC (najwięcej w BC Biblioteki Narodowej POLONA - ponad 69% wszystkich dubletów). Zawiązanie w maju 2008r. konsorcjum pn. Polskie Biblioteki Cyfrowe, jest inicjatywa istotną, ono bowiem być może będzie koordynować działania BC, zwłaszcza w zakresie tworzenia metadanych i pozyskiwania funduszy na kolejne projekty oraz zadania. 7. Wnioski 1. Zasób BC prezentowanych na platformie dlibra lub wspólnie przeszukiwanych w ramach Federacji Bibliotek Cyfrowych liczył w pierwszych dniach września 2008 r. ponad obiektów. 2. Zasób BC w 90% ma wartość archiwalną i spełnia rolę magazynu dokumentów będących świadectwem dziedzictwa kulturowego i historii rozwoju różnych dziedzin nauki (wykres 1). 3. Zasób BC w 10% (biorąc pod uwagę wyłącznie datę wydania po 1990 r.) spełnia funkcję informacji naukowej o najnowszych badaniach i trendach w nauce, co ma istotne znaczenie w postrzeganiu wartości BC przez przedstawicieli środowisk technicznych. 4. Mając tę świadomość, BC wyższych szkół technicznych intensywniej powiększają zasoby o najnowsze wydawnictwa i udział w ich zasobach wydawnictw wydanych po 1990 r. sięga ponad 35% (wykres 3). 5. Z powodów obiektywnych (zapisy ustawy Prawo autorskie i prawa pokrewne) nowe publikacje w BC szkół technicznych zostały ograniczone głównie do wydawnictw uczelnianych. Czy jest to sygnał o ściślejszej współpracy z wydawnictwami, czy świadczy o tendencji zmierzającej do przejęcia funkcji wydawniczej w zakresie publikacji elektronicznej czas pokaże. 6. Brak dotychczas wypracowanych form współpracy BC. Niezwykle pozytywną inicjatywą jest Federacja Bibliotek Cyfrowych, tj wspólny katalog BC oparty na konsorcjum PIONIER i systemie dlibra. Dobrze rokuje również zawiązane w maju 2008 roku konsorcjum pn. Polskie 3 Kopaliński,W. Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem. Warszawa : Muza, 2000, s. 168.

12 32 Elżbieta Skubała, Anna Kazan Biblioteki Cyfrowe oparte o BC, prezentujące zasoby cyfrowe na platformie dlibra. 7. Wyszukiwanie w zasobie pojedyńczej biblioteki, jak i wspólne przeszukiwanie zasobu nie daje użytkownikowi gwarancji uzyskania wiarygodnej odpowiedzi, co rodzi wątpliwość dotyczącą profesjonalizmu twórców bibliotek cyfrowych lub twórców systemu dlibra. 8. Należy pilnie podjąć działania zmierzające do ujednolicenia metadanych na poziomie każdej biblioteki i wszystkich bibliotek opartych na systemie dlibra 9. Metadane powinny być permanentnie kontrolowane dla celów wspólnego przeszukiwania (np. przez odpowiednik funkcji bibliotekarza systemowego ). Bibliografia [1] Federacja Bibliotek Cyfrowych < [2] ABC Kraków < [3] Biblioteka Cyfrowa CODN < [4] Biblioteka Cyfrowa Politechniki Krakowskiej < [5] Biblioteka Cyfrowa Politechniki Warszawskiej < [6] Biblioteka Cyfrowa Politechniki Łódzkiej ebipol < [7] Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Wrocławskiego < [8] Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona < [9] Dolnośląska Biblioteka Cyfrowa < [10] e-biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego < [11] ICM - DIR - Zasoby Polskie < [12] Jeleniogórska Biblioteka Cyfrowa < [13] Księgozbiór Wirtualny Bibliotek Kościelnych FIDES < [14] Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa < [15] Małopolska Biblioteka Cyfrowa < [16] Pedagogiczna Biblioteka Cyfrowa < [17] Podkarpacka Biblioteka Cyfrowa < [18] Podlaska Biblioteka Cyfrowa < [19] Śląska Biblioteka Cyfrowa < [20] Wejherowska Biblioteka Cyfrowa < [21] Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa < [22] Zielonogórska Biblioteka Cyfrowa <

13 Polskie biblioteki cyfrowe na platformie Libra zasób w kontekście 33 [23] Lewandowska, A.; Mazurek, C.; Werla, M. Federacja Bibliotek Cyfrowych w sieci PIONIER dostęp do otwartych bibliotek cyfrowych i repozytoriów [online][dostęp 4 lipca 2008]. Dostępny w Internecie: < mazurek_werla.ph>. [24] Gruszczyński, P.; Mazurek, C.; Osiński, S.; Swędrzyński, A. Zarządzanie zawartością bibliotek cyfrowych [online] [dostęp 4 lipca 2008]. Dostępny w Internecie: < [25] Przyłuska, J. Repozytorium magazyn dokumentów czy wirtualna społeczność? [online] [dostęp 4 września 2008]. Dostępny w Internecie: < prezentacje/cz/przyluska.pdf>. [26] Kopaliński, W. Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem. Warszawa : Muza, 2000.