Regina Pawłowska, w jednej ze swoich prac, powiedziała: czytanie,

Transkrypt

1 Język Polski w Szkole IV VI R. IX, nr 2 2 Joanna Piasta-Siechowicz Projekt lektura szkolna Czytam... rozumiem... Doskonalenie odbioru tekstów epickich na przykładzie legend Uczyć rozumienia reguł gatunku i szerzej wprowadzić w świat epiki. B. Chrząstowska Regina Pawłowska, w jednej ze swoich prac, powiedziała: czytanie, ( ) rozumienie jest procesem i nigdy nie dokonuje się automatycznie i momentalnie 1. Doskonalenie techniki czytania i rozumienia czytanego tekstu wymaga zatem czasu i pewnej dyscypliny dydaktycznej, w której jednym z elementów musi być powtarzalność schematów poznawczych, czyli mechanizmów doskonalących konkretną umiejętność. Warto przypomnieć, że, aby dojść do umiejętności rozumienia czytanego tekstu, musimy najpierw, według Ryszarda Więckowskiego, doskonalić: płynność czytania dziecko czyta tekst (nawet powoli) całymi wyrazami; poprawność czytania odczytywanie wyrazów zgodnie z ich brzmieniem; biegłość czytania stosowanie właściwego (indywidualnego) tempa czytania umożliwiającego uchwycenie treści poszczególnych wyrazów płynnie i poprawnie odczytanych. Wyróżnia on (R. Więckowski) trzy poziomy rozumienia tekstów: 1. wyodrębnienie (przez uczniów) konkretnych faktów i zdarzeń, zapamiętanie ich i odtworzenie na polecenie nauczyciela; 2. wskazanie związków przyczynowo-skutkowych między faktami i zdarzeniami; 3. określenie myśli przewodniej (idei) utworu. 1 R. Pawłowska, Mechanizmy czytania a nauka literatury w szkole, w: Kształcenie polonistów w perspektywie przemian edukacji, red. J. Data, Gdańsk Zapraszamy na naszą stronę

2 Projekt lektura szkolna W artykule, będącym próbą uporządkowania treści teoretycznoliterackich w odbiorze tekstów epickich, tu: legend, posługuję się pewnym schematem, określającym przede wszystkim cel dydaktyczny i zakres pojęć/terminów literackich, niezbędnych do rozumienia reguł gatunku. Nie precyzuję metod dojścia do umiejętności, a jedynie kierunek uczniowskich dociekań i efekt finalny w postaci uporządkowanej graficznie notatki planszy. Punktem wyjścia do dydaktycznej praktyki staje się więc plan wynikowy umiejętności związanych z odbiorem tekstów epickich, który określa umiejętności już opanowane przez ucznia podczas analizy baśni, te, które uczeń będzie doskonalił na bazie legend oraz te, które wielokrotnie wykorzysta przy analizie innych tekstów kultury. Uczeń UMIE, przystępując do omawiania legend Wstępne osiągnięcia ucznia Poziom A posługiwać się pojęciami: bohater, utwór, autor, tytuł, wydarzenie, narrator, akcja, fantastyka, realizm, fi k- cja, cechy gatunkowe baśni; wymienić cechy gtunkowe utworu; wymienić elementy świata przedstawionego w utworze. Poziom B czytać ze zrozumieniem na poziomie semantycznym. Poziom C wyodrębniać wydarzenia; wskazywać bohatera i postacie drugoplanowe; porządkować wydarzenia chronologicznie; opowiadać przebieg wydarzeń. Poziom D opisywać wygląd postaci, przedmiotu; ocenić zachowanie bohaterów. Zapraszamy na naszą stronę 53

3 Język Polski w Szkole IV VI R. IX, nr 2 NAUCZY SIĘ podczas omawiania legend Zamierzone osiągnięcia ucznia Poziom A definiować pojęcia: podanie, legenda. Poziom B wymieniać elementy świata przedstawionego; odróżniać tekst narracji od partii ialogowych; odczytywać fabułę utworu jako świat fikcyjny (zmyślony); rozróżniać fikcję prawdopodobną od fantastycznej. Poziom C określać czasoprzestrzeń na podstawie treści; rozpoznawać elementy realistyczne; wyróżniać cechy gatunkowe legendy; porównać utwory pod względem ich cech gatunkowych. Poziom D wnioskować o przynależności gatunkowej (w obrębie baśni, legendy, podania) na podstawie cech utworu; wnioskować na temat genezy utworu; opowiadać wydarzenia włączając inne formy wypowiedzi, np.: elementy opisu postaci, przedmiotu lub krajobrazu. Materiał Legendy O Lechu, O Piaście, Legenda o Janie i Cecylii, w: podręcznik Maria Nagajowa Słowa zwykłe i niezwykłe. Podanie o Popielu, w: Legendy polskie, Kraków, Wydawnictwo Zielona Sowa, brak roku wydania. 54 Zapraszamy na naszą stronę

4 Projekt lektura szkolna WYKORZYSTA, omawiając inne utwory epickie. Umiejętności istotne wewnątrzprzedmiotowo odróżni elementy fikcyjne od prawdy historycznej; rozpozna cechy gatunkowe powieści, opowiadania historycznego; rozróżni formy czasu współczesnego narracji od czasu historycznego narracji. Umiejętności istotne ponadprzedmiotowo zrozumie tekst; odtworzy treść; wypowie się na temat przeczytanego tekstu; odróżni fikcję od prawdy historycznej; rozpozna fakty z historii Polski w tekście; oceni postać, postępowanie, wydarzenie; Doskonalenie umiejętności odbioru tekstu epickiego na przykładzie legend Na przykładzie podań: O Lechu, O Popielu, O Piaście UMIEJĘTNOŚCI POJĘCIA/TERMINY rozróżnianie prawdy od fikcji literackiej; rozpoznawanie realistycznych elementów fikcyjnych od historycznych. fikcja literacka (zmyślenie); prawda historyczna; sposób przekazu; geneza utworu. DZIAŁANIA UCZNIÓW 1. Rozróżnianie prawdy od fikcji literackiej. 2. Rozpoznawanie elementów realistycznych historycznych. Zapraszamy na naszą stronę 55

5 Język Polski w Szkole IV VI R. IX, nr 2 Przykładowa notatka Tytuł legendy O Lechu O Popielu Prawda historyczna elementy krajobrazu: rzeka Warta; krajobraz równinny, żyzne gleby; miejsce akcji: miasto Gniezno, które było pierwszą stolicą Polski; elementy krajobrazu: jezioro Gopło, wieża na wyspie na jeziorze; miejsce akcji: miasto Gniezno, miejscowość Kruszwica; obyczaje: wiecowanie rada starszych; walki plemion słowiańskich; Elementy prawdopodobne Fikcja literacka postacie: Lech, Czech, Rus; wydarzenia: wędrówka trzech braci; znalezienie orlego gniazda; postacie: Popiel i jego żona Niemka; wydarzenia: otrucie stryjów; Elementy nieprawdopodobne śmierć Popiela spowodowana inwazją mysz; Geneza utworu próba wyjaśnienia początków miasta i pochodzenia nazwy Gniezno oraz obranie orła białego za godło państwa; Sposób przekazu opowieść przekazywana z pokolenia na pokolenie opowieść przekazywana z pokolenia na pokolenie 56 Zapraszamy na naszą stronę

6 Projekt lektura szkolna O Piaście miejsce akcji: miejscowość Kruszwica; obyczaje: postrzyżyny; imiona: Ziemowit typowo słowiańskie; pogaństwo (wielobóstwo) w Polsce; wydarzenia: przybycie nieznanych podróżnych; uczta postrzyżynowa ; chrzest Ziemowita; wizyty kmieci u Piasta; wybór Piasta na księcia; cud w spiżarni ; wyjaśnienie nazwiska pierwszej dynastii królów Polski Piastów; wyjaśnienie początków religii chrześcijańskiej; opowieść przekazywana z pokolenia na pokolenie Na przykładzie Legendy o Janie i Cecylii UMIEJĘTNOŚCI POJĘCIA/TERMINY określenie sposobu narracji; uzasadnianie tezy cytatem; określanie czasoprzestrzeni na podstawie treści; rozpoznawanie elementów historycznych w tekście literackim. czas narracji; czas akcji; czas historyczny; narrator; czasoprzestrzeń. DZIAŁANIA UCZNIÓW 1. Określenie sposobu narracji. 2. Popieranie cytatem tezy. 3. Określanie czasoprzestrzeni na podstawie treści. 4. Rozpoznawanie elementów historycznych w tekście literackim. Zapraszamy na naszą stronę 57

7 Język Polski w Szkole IV VI R. IX, nr 2 Przykładowa notatka Cytat Narracja Narrator U końca cienistej alei leżał olbrzymi kamień samotna tarcza słoneczna wisiała nad samym szczytem boru Justyna wpatrywała się w stary grobowiec Dlaczegóż nie? dodał jeżeli żąda posłyszeć tę historię Mnie jej nauczył stary Jakub Było to w starych czasach Elementy świata przedstawionego Czas Miejsce Czas narracji Czas akcji powieści Czas historyczny Tekst Było to w starych czasach, w sto lat albo jeszcze i mniej potem, jak litewski naród przyjął chrześcijańską wiarę Jan i Cecylia rok 1549 przyszli z Polszczy jak litewski naród przyjął przywiózł sobie dozgonną towarzyszkę z Grodna jakie to dziwy dzieją się w kraju litewskim, w najgęstszej puszczy nad samym brzegiem Niemna Narrator wszechwiedzący, w 3 os. (abstrakcyjny nie wiadomo kto), nie uczestniczy w wydarzeniach, ale wszystko wie, zna myśli bohaterów. Narrator konkretny Anzelm; opowiada historię Jana i Cecylii, uczestnik wydarzeń. Wniosek Unia polsko litewska (przygotować krótką informację na ten temat) Litwa, puszcza nad Niemnem, dokąd z Polski przybyli bohaterowie. 58 Zapraszamy na naszą stronę

8 Bohaterowie Postacie drugoplanowe Wydarzenia przy chrzcie świętym nadano im imiona: Jan i Cecylia. Sześciu synów i sześć córek urodziło im się Panował ( ) Zygmunt i August zwany Przyszli z Polszczy Szukamy puszczy upatrzyli sobie to właśnie miejsce On zrąbywał drzewa, oprawiał kłody, budował Ona zbierała orzechy i dzikie jabłka, gotowała ryby, naprawiała odzież. Projekt lektura szkolna Jan i Cecylia: Dzieci Jana i Cecylii Król Zygmunt August 1. Przybycie Jana i Cecylii do nadniemeńskiej puszczy. 2. Osiedlenie się w puszczy, wybudowanie pierwszej chaty, ciężka codzienna praca przy karczowaniu puszczy. Jan i Cecylia wprędce doczekali się pomocników. Sześciu synów i sześć córek 3. Wspólna praca całej rodziny Król spojrzał i krzyknął przeto dzieciom twoim, wnukom ( ) nadaję nazwisko od bohaterstwa twego wywiedzione 4. Wizyta Zygmunta Augusta w osadzie rodzinnej. 5. Uhonorowanie wysiłku Jana i Cecylii. Zapraszamy na naszą stronę 59

9 Język Polski w Szkole IV VI R. IX, nr 2 Na przykładzie dowolnych legend, podań, baśni UMIEJĘTNOŚCI porównanie utworów pod względem ich cech gatunkowych; wnioskowanie o przynależności gatunkowej (w obrębie baśni, legendy, podania) na podstawie cech utworu. POJĘCIA/TERMINY legenda; podanie; cechy gatunkowe utworu. DZIAŁANIA UCZNIÓW 1. Porównanie utworów pod względem ich cech gatunkowych. 2. Wnioskowanie o przynależności gatunkowej (w obrębie baśni, legendy, podania) na podstawie cech utworu. Przykładowa notatka Elementy świata przedstawionego Czas w baśniach nieokreślona przeszłość (np. dawno, dawno temu ) w legendach określony, często przywołana data historyczna (np. rok 1549) Miejsce nieokreślone miejsce (np. za siedmioma górami ) określone, rzeczywiste, historyczne (np. nad jeziorem Gopło) Wydarzenia prawdopodobne (realistyczne) nieprawdopodobne (fantastyczne) często treść dotyczy ważnych miejsc i wydarzeń historycznych; wydarzenia prawdopodobne (postrzyżyny), fantastyczne (cud w spiżarni) 60 Zapraszamy na naszą stronę

10 Postacie prawdopodobne (realistyczne) nieprawdopodobne (fantastyczne) Projekt lektura szkolna postacie prawdopodobne realistyczne (np. król, córka); nieprawdopodobne fantastyczne, cudowne (np. aniołowie, głosy); historyczne (np. król Zygmunt August) Proces czytania i rozumienia tekstu epickiego został sprowadzony przede wszystkim do działań na tekście, prowadzących do wyodrębniania konkretnych faktów i zdarzeń, zapamiętywania ich i odtwarzania oraz określania myśli przewodniej (idei) utworu w celu przyporządkowania treści regułom teoretycznoliterackim. Wskazanie związków przyczynowo-skutkowych między faktami i zdarzeniami powinno stać się inspiracją metodyczną realizatorów procesu dydaktycznego. Do czego zachęcam. Zapraszamy na naszą stronę 61