Przedmowa... VII Od redakcji... X Wykaz skrótów i symboli... XII

Transkrypt

1 SPIS TREŚCI Przedmowa... VII Od redakcji... X Wykaz skrótów i symboli... XII S³ownik... 1 S³ownik suplementy Suplement I: Skróty pocztowe i jednostki podzia³u administracyjnego Stany Zjednoczone Wielka Brytania (skróty pocztowe) Wielka Brytania (hrabstwa) Kanada Australia Suplement II: Miêdzynarodowe oznaczenia pojazdów Suplement III: Waluty pañstw Waluty bêd¹ce w obiegu Waluty wycofane z obiegu Suplement IV: Domeny internetowe najwy szego poziomu Domeny funkcjonalne Domeny narodowe Suplement V: Jednostki miar Jednostki podstawowe uk³adu SI Jednostki uzupe³niaj¹ce uk³adu SI Jednostki pochodne uk³adu SI Przedrostki jednostek uk³adu SI Jednostki u ywane g³ównie w krajach anglosaskich Przeliczenie wa niejszych jednostek u ywanych g³ównie w krajach anglosaskich na jednostki uk³adu SI Inne wa niejsze jednostki Suplement VI: Pierwiastki chemiczne Suplement VII: Wa niejsze linie lotnicze Suplement VIII: Emotikony Wykaz wa niejszych Ÿróde³

2 PRZEDMOWA Skróty. U ywamy ich na co dzieñ. Jest rzecz¹ oczywist¹ dlaczego. Time is money, czyli czas to pieni¹dz. U ywamy skrótów, by powiedzieæ jak najwiêcej w jak najkrótszym czasie. Nie bez przyczyny skróty zdoby³y tak¹ popularnoœæ w Stanach Zjednoczonych. Tamtejsze spo³eczeñstwo nastawione na zysk i wydajnoœæ mówi skrótami. Ka dy, kto mia³ okazjê odwiedziæ ten kraj, móg³ siê o tym przekonaæ. Nie ulega w¹tpliwoœci, e w erze Internetu jêzyk angielski sta³ siê nam, Polakom, niezbêdny. Potrzebujemy go do nauki i pracy, do rozwijania swoich zainteresowañ, do zabawy i rozrywki... Lecz s³ownictwo jêzyka angielskiego nie sk³ada siê wy³¹cznie z wyrazów, których znaczenie mo emy ³atwo sprawdziæ w wielu dostêpnych na rynku s³ownikach i leksykonach. Znaczna jego czêœæ to skróty, funkcjonuj¹ce w jêzyku jako samodzielne wyrazy, których u ytkownik nie wyjaœnia, zak³adaj¹c, e ich znaczenie jest oczywiste dla ka dego, kto pos³uguje siê jêzykiem angielskim. Jak e czêsto owo za³o enie jest b³êdne... Jako t³umacz i nauczyciel jêzyka angielskiego sam czêsto spotyka³em siê ze skrótami, których nie rozumia³em. Odnalezienie ich znaczenia zabiera³o mi du o czasu... T³umacz¹c teksty z jêzyka angielskiego na polski, czytaj¹c prasê, przegl¹daj¹c strony internetowe, od dawna na w³asny u ytek gromadzi³em skróty, ich rozwiniêcia i rodzime odpowiedniki. Z czasem moja kolekcja rozros³a siê do rozmiarów leksykonu, opublikowanego w tej ksi¹ ce. Ku swojemu zdziwieniu zauwa y³em, e nikt w Polsce nie podj¹³ siê jeszcze wydania ca³oœciowego s³ownika popularnych skrótów angielskich. Dostêpne s¹ s³owniki z kilkustronicowymi suplementami i aneksy do wielkich s³owników angielsko-polskich... Jest te kilka interesuj¹cych pozycji specjalistycznych, takich jak s³owniki skrótów z dziedziny medycyny, elektroniki, informatyki itp. Brakuje natomiast obszernej, ca³oœciowej i niespecjalistycznej, czyli popularnojêzykowej publikacji s³ownikowej z zakresu skrótów angielskich. Tê w³aœnie lukê na naszym rynku wydawniczym niniejsza publikacja próbuje zape³niæ. W s³owniku znajduje siê ponad najczêœciej u ywanych w jêzyku angielskim skrótów potocznych (np. e-kronimów u ywanych w komunikacji internetowej) i popularnonaukowych, jak równie skrótów specjalistycznych z dziedziny pedagogiki, bankowoœci, informatyki, ekonomii, handlu, prawa, wojskowoœci, lotnictwa, medycyny, struktur europejskich i NATO, turystyki i wielu innych dziedzin. Oprócz skrótów angielskich w s³owniku znalaz³a siê tak e pewna liczba u ywanych w krajach anglojêzycznych skrótów pochodz¹cych z innych jêzyków (np. ³aciñskich lub francuskich). Dodatkowo opublikowana jest te lista skrótów nietypowych, rozpoczynaj¹cych siê od cyfr, liter spoza alfabetu ³aciñskiego i znaków interpunkcyjnych. Uzupe³nieniem czêœci has³owej s³ownika j est osiem suplementów, zawieraj¹cych zebrane w uk³adzie tabelarycznym skróty i symbole kodów pocztowych i jednostek administracyjnych, VII

3 miêdzynarodowych oznaczeñ pojazdów, walut, domen internetowych, jednostek, pierwiastków chemicznych, linii lotniczych oraz zbiór tzw. emotikonów, zwanych te buÿkami internetowymi. Zasadniczym celem tej publikacji jest podanie znaczenia skrótów w jêzyku polskim. Angielskie rozwiniêcia skrótów mog¹ byæ pomocne przy skrótach specjalistycznych i wszêdzie tam, gdzie funkcjonuje kilka polskich t³umaczeñ jednego skrótu. Niestety nie wszystkie skróty da siê rozwin¹æ. Niektóre nie maj¹ jasnego i jednoznacznego Ÿród³os³owu (np. popularny skrót OK, co do którego pochodzenia istnieje kilka nie potwierdzonych naukowo teorii); inne (np. rozszerzenia nazw plików komputerowych) mog¹ byæ przypadkowym z³o eniem liter. Dlatego nieliczne skróty, których rozwiniêcia nie odnalaz³em lub nie jestem pewny, opatrzone s¹ jedynie wyjaœnieniem w jêzyku angielskim i polskim t³umaczeniem. Si³¹ rzeczy niniejszy s³ownik pog³êbia jedynie biern¹ znajomoœæ skrótów i skrótowców angielskich. Na pewno zdarzy siê jednak, e poznawszy jakiœ nowy skrót, czytelnik zechce w³¹czyæ go do swojego zasobu s³ownictwa angielskiego. Wówczas, stosuj¹c skróty angielskie na co dzieñ, nale y przestrzegaæ nastêpuj¹cego dekalogu u ytkownika skrótów angielskich: 1. Skróty i skrótowce maj¹ u³atwiaæ komunikacjê, a nie j¹ utrudniaæ. Jeœli nie jesteœ pewien, czy nale y u yæ formy skróconej, lepiej jej nie stosuj. 2. Jeœli masz powody, by przypuszczaæ, e ktoœ nie zrozumie lub nie zrozumia³ u ytego przez ciebie skrótu, œpiesz z wyjaœnieniem. 3. Jeœli ktoœ stosuje skrót, którego nie rozumiesz, nie obawiaj siê zapytaæ, o co chodzi. Nawet rodowici u ytkownicy jêzyka angielskiego czêsto prosz¹ o wyjaœnienie nieznanych im skrótów ( What do you mean by YWCA? What does AWOL / / stand for? ). 4. Skróty i skrótowce przewa nie nale ¹ do nieformalnego rejestru jêzyka angielskiego. Nie nadu ywaj skrótów w mowie ani w piœmie, zw³aszcza w sytuacjach oficjalnych. 5. Istnieje ró nica w sposobie wymawiania miêdzy skrótowcami literowymi (ang. initialisms) a skrótowcami g³oskowymi i grupowymi (ang. acronyms). Skrótowce literowe wymawia siê litera po literze, np. OK / /. Skrótowce g³oskowe wymawia siê tak, jak samodzielne wyrazy, np. NATO / /. Skrótowce grupowe tworzy siê od pierwszych sylab wyrazów i równie traktuje jak samodzielne wyrazy, np. codec / k dek/. W jêzyku angielskim istniej¹ te skrótowce wymawiane na obydwa sposoby, np. URL / / lub / /. Jeœli nie jesteœ pewien, czy masz do czynienia ze skrótem literowym, g³oskowym czy grupowym, a musisz go zastosowaæ, potraktuj dany skrótowiec jako literowy i przeliteruj go, aby unikn¹æ nieporozumienia. Nastêpnie postaraj siê uzupe³niæ lukê w wiedzy. 6. Jeœli chcesz poprzedziæ skrótowiec, zw³aszcza literowy, przedimkiem nieokreœlonym a lub an, kieruj siê wyczuciem i zdrowym rozs¹dkiem. Mów i pisz an FBI agent, an NCO, a PTO, a UFO oraz a URL (skrótowiec literowy) lub an URL (skrótowiec g³oskowy). Mam nadziejê, e domyœlasz siê dlaczego: decyduj¹ce znaczenie ma g³oska nastêpuj¹ca bezpoœrednio po przedimku. 7. Przedstawiaj¹c wa n¹ osobistoœæ lub powo³uj¹c siê na ni¹, nie przesadzaj z tytu³ami i zaszczytami, bo twoja nadgorliwoœæ mo e wywo³aæ efekt przeciwny do zamierzonego. Np. tytu³y naukowe wymieniaj albo przed imieniem ( Dr Alfonso Rodriguez), albo po nazwisku ( Alfonso Rodriguez, PhD), nigdy zaœ dwukrotnie ( Dr Alfonso Rodriguez, PhD). W jêzyku mówionym, zw³aszcza w sytuacjach oficjalnych, nie skracaj tytu³ów ani zaszczytów. S¹ po to, by siê z nimi obnosiæ. Mów wiêc raczej Reverend Smith,anie Rev. Smith. VIII

4 8. Zasady interpunkcji skrótów i skrótowców nie s¹ w jêzyku angielskim tak rygorystyczne jak w polszczyÿnie. Co za tym idzie, istniej¹ du e rozbie noœci w u yciu kropek i wielkich liter. St¹d pewna dowolnoœæ i wynikaj¹ca z niej mo liwoœæ wyboru, czy napiszemy THD czy t.h.d.. Z wyj¹tkiem skrótów ³aciñskich ( e.g., i.e. ), im skrótowiec literowy jest powszechniejszy, tym czêœciej pisze siê go wielkimi literami bez u ycia kropek. Dlatego nikt ju raczej nie pisze B.B.C., lecz BBC. Ponadto we wspó³czesnej brytyjskiej angielszczyÿnie istnieje upraszczaj¹ca tendencja do ca³kowitej rezygnacji z kropek w zapisie skrótów i skrótowców, w przeciwieñstwie do amerykañskiej odmiany angielskiego, gdzie kropek u ywa siê czêœciej; dlatego w Zjednoczonym Królestwie pisz Mr, kg, Ltd, a w Stanach Zjednoczonych Mr., kg., Ltd. 9. Istniej¹ dwa warianty pisowni skrótowców w liczbie mnogiej: MP s lub MPs, CD s lub CDs. Wybór nale y do ciebie. 10. Skróty s¹ dla cz³owieka, a nie cz³owiek dla skrótów. Unikaj maniery. U ywaj, a nie nadu ywaj skrótów. Mam nadziejê, e s³ownik przybli y Pañstwu znaczenie spotykanych na co dzieñ skrótów i skrótowców. Zdajê sobie sprawê, e jego zawartoœæ nigdy nie bêdzie na tyle wyczerpuj¹ca, by nie mo na jej by³o wzbogaciæ o jakiœ nowy, specjalistyczny lub rzadko spotykany skrót. Z góry dziêkujê za wszelkie komentarze i s³owa konstruktywnej krytyki. Koñcz¹c, pragnê bardzo gor¹co podziêkowaæ wszystkim, którzy w jakikolwiek sposób przyczynili siê do powstania tego s³ownika: przede wszystkim mojej rodzinie i najbli szym, czyli wszystkim tym, którzy na co dzieñ wspierali mnie, dodawali mi si³, motywacji i wytrzymywali ze mn¹, a przede wszystkim tym osobom, dziêki którym i dla których jeszcze yjê. Chcia³bym równie wyraziæ swoj¹ wdziêcznoœæ ludziom, którzy na jakimkolwiek etapie powstawania s³ownika wsparli mnie swoj¹ wiedz¹, pomoc¹ i pomys³ami, a mianowicie: mojej mamie Krystynie i mojemu bratu Grzegorzowi, a ponadto panom Bogdanowi Wróblowi, Marcinowi Dudzickiemu, Grzegorzowi Ladzie, Arkowi Cieœli, Dawidowi Bawcowi, Piotrowi Buchalikowi oraz przede wszystkim tym, którzy potrafili doceniæ potencja³ wykonanej przeze mnie pracy oraz wspomagali mnie przeogromn¹, rzeteln¹ prac¹ i kompetentn¹ rad¹ w ostatniej fazie redagowania s³ownika: moim wydawcom Krzysztofowi Wojnarowskiemu i Paw³owi Gruchale. yczê Pañstwu wielu lingwistycznych korzyœci z lektury s³ownika. Autor IX

5 OD REDAKCJI S³ownik, który oddajemy do r¹k Pañstwa, jako pierwsza próba ca³oœciowego ogarniêcia problematyki skrótów i skrótowców angielskich, jest publikacj¹ bez precedensu na polskim rynku wydawniczym. Ten fakt oraz du a liczba hase³ i bogactwo tematyczne s³ownika zobowi¹zuj¹ do kilku s³ów wyjaœnienia, które u³atwi¹ Pañstwu korzystanie z naszej publikacji. W jêzyku angielskim istniej¹ spore rozbie noœci w dziedzinie pisowni i interpunkcji skrótów i skrótowców nawet pomiêdzy czo³owymi redakcjami i wydawnictwami. W s³owniku przyjêliœmy rozstrzygniêcia sugerowane przez autorów The Oxford Guide to Style (Oxford University Press, 2002), bli sze zasadom obowi¹zuj¹cym w brytyjskiej odmianie jêzyka angielskiego. Zgodnie z nimi skrótowce zasadniczo obywaj¹ siê bez kropek ( NATO, BBC), podobnie jak symbole np. jednostek fizycznych lub pierwiastków chemicznych ( Pa, km, Au, Ca), natomiast po skrótach piszemy kropkê ( a.m., Jan., transl. ), z wyj¹tkiem kontrakcji, czyli skrótów powsta³ych przez usuniêcie œrodkowej czêœci wy razu ( Mr, Rvd, Ltd). Nale y jednak zaznaczyæ, e w wielu wypadkach kierowaliœmy siê uzusem lub po prostu zdrowym rozs¹dkiem, np. zamieszczaj¹c obok pisowni bez kropek tak e tê z kropkami w przypadku popularnych skrótowców amerykañskich ( USA, U.S.A., DC, D.C. ), lub podaj¹c kilka wariantów pisowni skrótu ( TO, T.O., t.o. lub UG, u/g). Kolejnoœæ hase³ jest alfabetyczna (tak e w suplementach), natomiast w czêstych przypadkach, gdy nie alfabet rozstrzyga o kolejnoœci przyjêliœmy zasadê pierwszeñstwa wielkich liter przed ma³ymi i skrótów bez kropki przed pisanymi z kropkami, a w dalszej kolejnoœci przed skrótami, w których wystêpuj¹ inne znaki interpunkcyjne (np. AC, A.C., A/C, Ac, ac, a.c. a/c). W rozwiniêciach hase³ przyjêto zasady pisowni brytyjskiej, z wyj¹tkiem przypadków, w których konieczne jest zachowanie pisowni amerykañskiej (np. Department of Labor, Federal Judicial Center). Has³a w s³owniku mog¹ sk³adaæ siê z nastêpuj¹cych elementów: ABC 2 airway, breathe, circulate med. udro nij drogi oddechowe, zapewnij oddech, wymuœ kr¹ enie (podstawowe zasady ratowania ycia) skrót rozwiniêcie skrótu w jêzyku angielskim (w niektórych wypadkach zamiast rozwiniêcia zamieszczono omówienie znaczenia skrótu w jêzyku angielskim) kategoria tematyczna, wystêpuj¹ca w wiêkszoœci hase³ (patrz str. XII) polskie t³umaczenie skrótu dodatkowe wyjaœnienia X

6 W licznych przypadkach, gdy ten sam skrót ma wiêcej ni jedno rozwiniêcie, poszczególne znaczenia zosta³y ponumerowane: rwy railway kolej runway lotn. pas startowy W rozwiniêciu hase³ pochodz¹cych z jêzyków innych ni angielski zamieszczono informacjê o jêzyku, z którego pochodz¹, np.: e.g. exempli gratia (Latin) na przyk³ad W niektórych wypadkach nie istnieje jednoznaczny polski ekwiwalent angielskiego rozwiniêcia; wówczas zamiast t³umaczenia zamieœciliœmy omówienie znaczenia skrótu, np.: AS Associate of Arts edu. us. tytu³ naukowy uzyskiwany po dwóch latach studiów w dziedzinie nauk œcis³ych w amerykañskiej szkole typu community college Mamy nadziejê, e przyjête przez nas rozwi¹zania sprawi¹, i bêd¹ Pañstwo chêtnie siêgaæ po nasz s³ownik, nie tylko w celu rozwik³ania dylematów zwi¹zanych ze skrótami i skrótowcami, lecz równie ze wzglêdu na jego walory poznawcze. Redakcja XI

7 3 A A ace as (karta w talii) arterial road gb. symbol okreœlaj¹cy drogi szybkiego ruchu, np. A4 A. accepted dok. przyjête a. about oko³o adjective ling. przymiotnik annual roczny arrived przyby³ attached kor. w za³¹czeniu, za³¹czony A0, A1, A2, A3, A4, A5, A6, A7, A8... standard sizes of paper standardowe formaty arkuszy papieru (np. format A4: 210x297 mm) A1 first quality pierwsza klasa highest computer system protection standards inf. najwy szy poziom bezpieczeñstwa systemów komputerowych wed³ug Orange Book (zob. OB) a2 any time, anywhere e-kom. gdziekolwiek, kiedykolwiek A3D Aureal 3-Dimensional elektron. technika rozwiniêta przez firmê Aureal, pozwalaj¹ca na uzyskanie dÿwiêku przestrzennego za pomoc¹ dwóch g³oœników AA air armament wojsk. uzbrojenie lotnicze air-to-air wojsk. powietrze powietrze (np. pocisk) Alcoholics Anonymous org. Anonimowi Alkoholicy (ochotnicza organizacja pomagaj¹ca swoim cz³onkom wyjœæ z alkoholizmu) American Army wojsk. Armia Amerykañska amino acid biol. aminokwas anaesthesiologist assistant med. asystent anestezjologiczny army area wojsk. okrêg wojskowy Associate of Arts edu. us. tytu³ uzyskiwany po ukoñczeniu dwóch lat studiów w dziedzinie nauk humanistycznych w amerykañskiej szkole typu community college (zob. AS) automobile association zwi¹zek automobilowy aa ana (Greek) med. z ka dego (po równej czêœci) a/a for account of... fin. dok. na rachunek...

8 A AAA Amateur Athletic Association org. sp. gb. Zwi¹zek Lekkiej Atletyki American Accounting Association org. fin. us. Amerykañskie Stowarzyszenie Rachunkowoœci American Automobile Association org. us. Amerykañski Zwi¹zek Motorowy anti-aircraft artillery wojsk. artyleria przeciwlotnicza AAAA Associated Actors and Artists of America org. us. Stowarzyszenie Aktorów i Artystów Ameryki AAAAA American Association Against Acronym Abuse e-kom. Amerykañskie Stowarzyszenie Przeciwko Nadu ywaniu Skrótów AAAL, AAA&L American Academy of Arts and Letters us. Amerykañska Akademia Sztuki i Literatury AAC anno ante Christum (Latin) przed Chrystusem, przed nasz¹ er¹ aac average annual cost fin. œredni koszt roczny AACU attack aircraft control unit wojsk. jednostka kierowania atakiem lotniczym AAE at all events e-kom. na wszelki wypadek automatic answering equipment telekom. automatyczne urz¹dzenie odpowiadaj¹ce AAF anti-aircraft fire wojsk. ogieñ artylerii przeciwlotniczej 4 anti-aircraft forces wojsk. wojska przeciwlotnicze auxiliary air force wojsk. pomocnicze si³y lotnicze AAM air-to-air missile wojsk. pocisk klasy powietrze powietrze AAMOF as a matter of fact e-kom. w istocie A&D assembly and disassembly mech. monta i demonta A&E accident and emergency med. nag³e wypadki (oddzia³ ratunkowy w szpitalu) a&r air and rail dok. samolotem i kolej¹ AAOP anti-aircraft observation post wojsk. posterunek obserwacji przeciwlotniczej AAP advanced ammunition point wojsk. wysuniêty punkt amunicyjny AAPC Accounting and Auditing Policy Committee org. us. Komitet Polityki w dziedzinie Ksiêgowoœci i Kontroli Finansowej (urz¹d federalny rekomenduj¹cy standardy w ww. dziedzinach) AAR air-to-air refuelling lotn. tankowanie w powietrzu Association of American Railroads org. us. Stowarzyszenie Kolei Amerykañskich at any rate e-kom. w ka dym razie A.A.R., a.a.r. against all risk

9 457 SUPLEMENT I Skróty pocztowe i jednostki podzia³u administracyjnego SKRÓT POCZTOWY AA AE AK AL AP AR AS AZ CA CO CT DC DE FL FM GA GU SKRÓTY ZWYCZAJOWE Alas. Ala. Ark. Samoa Ariz. Cal., Calif. Co., Col., Colo. Conn. D.C. Del. Fla Ga Guam STANY ZJEDNOCZONE ROZWINIÊCIE Armed Forces Americas Armed Forces Africa/Canada/ Europe/Middle East Alaska Alabama Armed Forces Pacific Arkansas American Samoa Arizona California Colorado Connecticut District of Columbia Delaware Florida Federated States of Micronesia Georgia Guam si³y zbrojne Stanów Zjednoczonych stacjonuj¹ce w obu Amerykach (z wyj¹tkiem Kanady) si³y zbrojne Stanów Zjednoczonych stacjonuj¹ce w Afryce/Europie/Kanadzie i na Bliskim Wschodzie Alaska Alabama si³y zbrojne Stanów Zjednoczonych stacjonuj¹ce w rejonie Pacyfiku Arkansas Samoa Amerykañskie (terytorium zale ne Stanów Zjednoczonych) Arizona Kalifornia Kolorado POLSKA NAZWA Connecticut Dystrykt Kolumbii Delaware Floryda Sfederowane Stany Mikronezji (niezale ne pañstwo stowarzyszone ze Stanami Zjednoczonymi) Georgia Guam (terytorium zale ne Stanów Zjednoczonych)

10 458 SKRÓT POCZTOWY HI IA ID IL IN KS KY LA MA MD ME MH MI MN MO MP MS MT NC ND NE NH NJ NM NV SKRÓTY ZWYCZAJOWE Hawaii, H.I. Ia, Iowa I., Id., Ida. Il., Ill. Ind. Kan., Kans. Ken., Ky La Mass. Md Me Marshall Is Mich. Ma, Minn. Mo. N. Marianas Mi., Miss. Mont. N.C. N.D., N.Dak. Neb., Nebr. N.H. N.J. New M., N.M., N.Mex. Nev. STANY ZJEDNOCZONE ROZWINIÊCIE POLSKA NAZWA Hawaii Hawaje Iowa Iowa Idaho Idaho Illinois Illinois Indiana Indiana Kansas Kansas Kentucky Kentucky Louisiana Luizjana Massachusetts Massachusetts Maryland Maryland Maine Maine Marshall Islands Wyspy Marshalla (niezale ne pañstwo stowarzyszone ze Stanami Zjednoczonymi) Michigan Michigan Minnesota Minnesota Missouri Missouri Northern Marianas Mariany Pó³nocne (niezale ne pañstwo stowarzyszone ze Stanami Zjednoczonymi) Mississippi Missisipi Montana Montana North Carolina Karolina Pó³nocna North Dakota Dakota Pó³nocna Nebraska Nebraska New Hampshire New Hampshire New Jersey New Jersey New Mexico Nowy Meksyk Nevada Nevada