Dawid Lasociński HISTORIA POWSZECHNA. mały format

Transkrypt

1 Dawid Lasociński HISTORIA POWSZECHNA mały format Łódź

2 Korekta: Aleksander Łynka Krzysztof Jurek Korekta językowa: Małgorzata Zawilska Jolanta Pol Projekt okładki: Jacek Wilk Skład: Krzysztof Jodłowski Książka ukazał się również się w formacie A5 w serii dla zagubionych. Copyright by Piątek Trzynastego, Łódź 1997 ISBN PIĄTEK TRZYNASTEGO Wydawnictwo Michał Koliński i Michał Wiercioch Łódź, ul. Księży Młyn 14 tel./fax (0-42) , , tel (06) infolinia: (codziennie 8-22, także sms), gg , kot@piatek13.com.pl Łódź Wydanie I rok: rzut: ostatnia liczba Druk i oprawa Drukarnia na Księżym Młynie Printed in Poland 2

3 s p i s t r e ś c i początki ludzkości i państwa Starożytnego Wschodu CZASY PREHISTORYCZNE MEZOPOTAMIA STAROŻYTNY EGIPT IZRAEL 22 Grecja antyczna WCZESNY OKRES DZIEJÓW GRECJI SPARTA ATENY WOJNY STAROŻYTNEJ GRECJI MACEDONIA KULTURA STAROŻYTNEJ GRECJI 40 Rzym starożytny ITALIA I JEJ MIESZKAŃCY EKSPANSJA RZYMU 48 3

4 3. SPOŁECZEŃSTWO IMPERIUM RZYMSKIEGO III I W. P.N.E KRYZYS REPUBLIKI I POWSTANIE CESARSTWA KULTURA STAROŻYTNEGO RZYMU ŻYCIE RELIGIJNE RZYMU CHRZEŚCIJAŃSTWO UPADEK IMPERIUM RZYMSKIEGO ARABOWIE I ISLAM 63 Średniowiecze MONARCHIA FRANKÓW DO TRAKTATU W VERDUN SYSTEM FEUDALNY W EUROPIE ZACHODNIEJ NAJWAŻNIEJSZE OŚRODKI POLITYCZNE WE WCZESNYM ŚREDNIOWIECZU SŁOWIANIE WE WCZESNYM ŚREDNIOWIECZU SPÓR MIĘDZY CESARSTWEM A PAPIESTWEM WYPRAWY KRZYŻOWE PAŃSTWO ANGIELSKIE WE WCZESNYM ŚREDNIOWIECZU FRANCJA ZA PANOWANIA KAPETYNGÓW PANOWANIE PRZEMYŚLIDÓW W CZECHACH WĘGRY ZA PANOWANIA ARPADÓW PAŃSTWO RUSKIE DO NAJAZDU MONGOŁÓW NAJAZDY MONGOŁÓW KOŚCIÓŁ W AWINIONIE I SCHIZMA ZACHODNIA KRYZYS RZESZY NIEMIECKIEJ I WIELKIE BEZKRÓLEWIE 98 4

5 15. WOJNA STULETNIA MIASTA W ŚREDNIOWIECZU KULTURA OKRESU ŚREDNIOWIECZA HEREZJE ŚREDNIOWIECZNE, HUSYTYZM POWSTANIE IMPERIUM TURKÓW OSMAŃSKICH 114 od Kolumba do Napoleona WIELKIE ODKRYCIA GEOGRAFICZNE I POCZĄTEK EKSPANSJI KOLONIALNEJ ROZWÓJ GOSPODARCZY EUROPY W XV I XVI WIEKU KULTURA ODRODZENIA W EUROPIE MYŚL POLITYCZNA RENESANSU REFORMACJA KONTRREFORMACJA WOJNA TRZYDZIESTOLETNIA KULTURA EUROPEJSKIEGO BAROKU ABSOLUTYZM WE FRANCJI REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA W ANGLII POCZĄTKI RZĄDÓW PARLAMENTARNYCH W ANGLII 31. EPOKA OŚWIECENIA POWSTANIE STANÓW ZJEDNOCZONYCH AMERYKI PÓŁNOCNEJ ROZWÓJ POTĘGI ROSJI OD PIOTRA I DO KATARZYNY II 34. WZROST POTĘGI PRUS

6 35. AUSTRIA ZA PANOWANIA MARII TERESY I JÓZEFA II ABSOLUTYZM OŚWIECONY WIELKA REWOLUCJA FRANCUSKA FRANCJA W OKRESIE DYKTATURY JAKOBINÓW FRANCJA OD DYREKTORIATU DO USTANOWIENIA CESARSTWA HEGEMONIA FRANCJI W EUROPIE ZA NAPOLEONA I 173 od kongresu wiedeńskiego do I wojny światowej KONGRES WIEDEŃSKI ŚWIAT W LATACH WIOSNA LUDÓW WE FRANCJI WIOSNA LUDÓW W MONARCHII AUSTRO- -WĘGIERSKIEJ WIOSNA LUDÓW W PRUSACH I W INNYCH PAŃSTWACH NIEMIECKICH ZJEDNOCZENIE WŁOCH WOJNA SECESYJNA W USA POCZĄTKI RUCHU ROBOTNICZEGO PIERWSZA MIĘDZYNARODÓWKA ZJEDNOCZENIE NIEMIEC KOMUNA PARYSKA PRZEMIANY GOSPODARCZE NA ŚWIECIE NA PRZEŁOMIE XIX i XX WIEKU EKSPANSJA KOLONIALNA (XIX/XX WIEK) 213 6

7 53. WYNALAZKI I ODKRYCIA NAUKOWE NA PRZEŁOMIE XIX i XX WIEKU POWSTANIE NOWYCH IDEOLOGII NA PRZEŁOMIE XIX i XX WIEKU KULTURA I SZTUKA Z PRZEŁOMU XIX i XX WIEKU RUCH ROBOTNICZY W OKRESIE II MIĘDZYNARODÓWKI KONFLIKTY MIĘDZYNARODOWE PRZED I WOJNĄ ŚWIATOWĄ REWOLUCJA 1905 ROKU PRZYCZYNY WYBUCHU I WOJNY ŚWIATOWEJ I WOJNA ŚWIATOWA 236 od traktatu wersalskiego do II wojny światowej TRAKTAT WERSALSKI LIGA NARODÓW POWSTANIE I DZIAŁALNOŚĆ REWOLUCJA LUTOWA W ROSJI REWOLUCJA PAŹDZIERNIKOWA W ROSJI PRZEJĘCIE WŁADZY PRZEZ FASZYSTÓW WE WŁOSZECH ROSJA RADZIECKA W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM REPUBLIKA WEIMARSKA PAKTY W RAPALLO I W LOKARNO WIELKI KRYZYS EKONOMICZNY DOJŚCIE HITLERA DO WŁADZY 268 7

8 71. SYSTEMY POLITYCZNE W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM 72. WOJNA DOMOWA W HISZPANII NIEMCY HITLEROWSKIE W 2. POŁOWIE LAT TRZYDZIESTYCH 74. PAKT RIBBENTROP MOŁOTOW II wojna światowa AGRESJA NIEMIEC NA DANIĘ I NORWEGIĘ NAJAZD NIEMIEC NA FRANCJĘ BITWA O ANGLIĘ I BITWA O ATLANTYK WOJNA W AFRYCE POLITYKA ZSRR AGRESJA NIEMIEC NA ZSRR ( ) FRONT WSCHODNII ( ) WOJNA WE WŁOSZECH ( ) WOJNA W EUROPIE ZACHODNIEJ W LATACH RUCH OPORU W OKRESIE II WOJNY ŚWIATOWEJ WOJNA NA DALEKIM WSCHODZIE WIELKA KOALICJA I KONFERENCJE W TEHERANIE, JAŁCIE I POCZDAMIE 307 8

9 świat po II wojnie światowej ONZ I DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA ROLA ZSRR W EUROPIE PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ PAŃSTWA DEMOKRACJI LUDOWEJ PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ POWSTANIE DWÓCH PAŃSTW NIEMIECKICH PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ USA PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ JAPONIA I KOREA PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ CHINY, INDIE, PAKISTAN PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ INDOCHINY I WOJNA W WIETNAMIE IZRAEL ŚWIAT ARABSKI KRYZYSY W PAŃSTWACH DEMOKRACJI LUDOWEJ 98. POLITYKA RFN I ZJEDNOCZENIE NIEMIEC WIELKA BRYTANIA I FRANCJA PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ INTEGRACJA EUROPEJSKA ZSRR W CZASACH GORBACZOWA UPADEK KOMUNIZMU W EUROPIE ROSJA PO UPADKU ZSRR PAŃSTWA POWSTAŁE W WYNIKU ROZPADU ZSRR 381 9

10 105. ROLA USA WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE ROZPAD JUGOSŁAWII I WOJNA NA BAŁKANACH NAJWIĘKSZE KONFLIKTY ZBROJNE PRZEŁOMU WIEKÓW ZAGROŻENIE TERRORYZMEM GLOBALIZACJA I EKOLOGIA

11 Drodzy Czytelnicy! Oddaję w Wasze ręce Mały format Historia powszechna. Książka ta w sposób skrótowy przedstawia historię świata po dzień dzisiejszy. Taka właśnie forma wydaje się być szczególnie przydatna maturzystom i kandydatom na wyższe uczelnie, ale może być również wykorzystywana przez uczniów wszystkich klas szkół średnich. Mały format Historia powszechna jest książką pomocniczą i uzupełnia, a nie zastępuje właściwy podręcznik. Stanowi znakomite ułatwienie dla osób przygotowujących się do egzaminu, klasówki czy odpowiedzi. Z mojego doświadczenia w pracy z młodzieżą wynika, że bardzo często odpowiedzi uczniów zawierają masę drugorzędnych informacji, brakuje natomiast tych najważniejszych. Mam nadzieję, że właśnie ta książka pozwoli Wam dokonać właściwej selekcji najważniejszych wiadomości. Autor PS: Książka ta ukazała się również w formacie A5 w serii dla zagubionych. 11

12 12

13 p o c z ą t k i l u d z k o ś c i i p a ń s t w a S t a r o ż y t n e g o W s c h o d u 1. CZASY PREHISTORYCZNE 1. Pierwsi ludzie Poglądy na ewolucję człowieka zmieniają się systematycznie wraz z kolejnymi odkryciami archeologicznymi i postępem nauki. Nadal zbyt mało wiemy, aby móc wyciągać zdecydowane wnioski. Przyjmuje się, że praczłowiek pojawił się około 1 1,5 miliona lat temu, natomiast powstanie homo spaiens sapiens, czyli człowieka rozumnego, datuje się na ok. 40 tys. lat temu. 13

14 2. Od paleolitu do neolitu (epoka kamienia) o dziejach prehistorycznych (przed powstaniem źródeł pisanych) dowiadujemy się z wykopalisk archeologicznych; podział dziejów na epokę kamienia, brązu i żelaza został zaproponowany w XIX w. i do dzisiaj jest on zwyczajowo stosowany; epokę kamienia dzieli się na: paleolit, mezolit i neolit; w paleolicie i mezolicie ludzie żyją w małych grupkach, podstawą ich wyżywienia jest myślistwo i zbieractwo z tego powodu muszą co jakiś czas zmieniać swoje siedziby; narzędzia w epoce kamienia wyrabiają przeważnie z krzemienia, początkowo były to zwykłe otoczaki, potem nauczano się lepszych metod rozłupywania brył krzemienia, które następnie poddawano obróbce (np. szlifowaniu). 3. Rewolucja neolityczna Rewolucją neolityczną nazywamy przejście od zbieractwa i myślistwa do rolnictwa i hodowli, słowa rewolucja używamy tu jako określenia jakości 14

15 i doniosłości zmian, a nie tempa tych zmian (rewolucja neolityczna trwała kilka tysiącleci). Rewolucja neolityczna zaczęła się około IX tysiąclecia p.n.e. na Bliskim Wschodzie. Dzięki tym zmianom mogły powstawać większe osady by utrzymać jednego człowieka ze zbieractwa i myślistwa potrzeba kilku hektarów terenów, natomiast uprawa jednego hektara ówczesnymi, prymitywnymi metodami pozwalała na utrzymanie kilkudziesięciu osób. W wyniku rewolucji neolitycznej mogło rozwijać się osadnictwo, kultura i handel, zaczęły powstawać miasta. 2. MEZOPOTAMIA 1. Rozwój starożytnych cywilizacji najczęściej rozwijały się wzdłuż wielkich rzek, które wspomagały rozwój rolnictwa oraz stanowiły dobre szlaki komunikacyjne; wraz ze wzrostem liczby ludności i rozwojem techniki powstaje sieć kanałów irygacyjnych (nawadniających), która mogła funkcjonować jedynie dzięki dobrej organizacji (w pewnym stopniu 15

16 przyczynia się to do stworzenia organizacji państwowej); nadwyżki żywnościowe umożliwiają rozwój miast jako ośrodków władzy i centrum kultu religijnego; wielkie cywilizacje starożytnego Wschodu powstają w epoce miedzi i brązu (na przełomie IV i III tysiąclecia p.n.e.); rozwój państwa doprowadził do powstania pisma. 2. Położenie i ludność Mezopotamii położona w dolinie dwóch wielkich rzek Tygrysu i Eufratu; prawie kompletny brak surowców (kamienia, rud żelaza czy drewna) wymusza korzystanie z gliny i sprawia, że jest to kultura typowo rolnicza; naturalny podział na dwa regiony północ: Asyria, południe: Babilonia; otwartość granic (brak naturalnych barier) sprzyja częstym najazdom, jednocześnie umożliwia otwartość cywilizacji, jej promieniowanie na cały obszar Bliskiego Wschodu od Egiptu po Indie; zamieszkiwana początkowo przez Sumerów, którzy przybyli na te tereny około IV tysiąclecia 16

17 p.n.e., a pod koniec III tysiąclecia p.n.e. zostali podbici przez plemiona semickie. 4. Organizacja polityczna za czasów sumeryjskich powstają miasta-państwa najbardziej znane to: Ur, Uruk, Lagasz; po najazdach semitów powstają dwa duże organizmy polityczne: Asyria i Babilonia; Babilonia wnosi bardzo dużo do kultury i nauki, rozkwit przeżywa za panowania Hammurabiego (za jego czasów powstaje jeden z najstarszych kodeksów prawnych) oraz za Nabuchodonozora; Asyria tworzy kulturę typowo wojskową (chociaż właśnie w Asyrii powstaje największa biblioteka ówczesnych czasów w Niniwie), a największą potęgą staje się za panowania Asurbanipala. 5. Religia Najważniejsi bogowie ludów Mezopotamii to: Anu bóg nieboskłonu, Enlil bóg wiatru, Enki-Ea bóg wód, Isztar bogini płodności, miłości. 17

18 6. Kultura i nauka a. Architektura Z powodu braku innych surowców w budownictwie korzystano z gliny, z której robiono cegły. Specyfika miast Mezopotamii to zigguraty wieże schodkowe. Prawdopodobnie biblijną wieżę Babel możemy zaliczyć do jednego z większych zigguratów. W czasach panowania Nabuchodonozora w Babilonie powstaje ówczesny cud świata wiszące ogrody Semiramidy. b. Literatura Sumerów uważa się za twórców najstarszego znanego pisma (pismo klinowe), najbardziej znanym dziełem jest pochodzący z czasów sumeryjskich epos o królu Uruk Gilgameszu. Tutaj możemy znaleźć najstarszą wersję mitu o potopie. Jedna z największych bibliotek ówczesnego świata powstała w stolicy państwa asyryjskiego Niniwie. c. Nauka Największy rozkwit przeżywa astronomia połączona z astrologią (w Mezopotamii istnieją świetne warunki do obserwacji nieba) oraz matematyka. Jeden 18

19 z najstarszych kodeksów prawa powstaje w Babilonie za panowania Hammurabiego. 3. STAROŻYTNY EGIPT 1. Pierwsi ludzie Egipt położony w północno-wschodniej Afryce, w dolinie rzeki Nil, posiadał naturalne granice (od południa I katarakta Nilu, od północy Morze Śródziemne, od wschodu Morze Czerwone, od zachodu pustynia), co sprawiło, że kultura Egiptu mogła rozwijać się w świecie w miarę zamkniętym i dlatego jest bardzo hermetyczna; bogactwa naturalne złoto, małe ilości miedzi i duże ilości kamienia; brakowało dobrego drewna, cyny potrzebnej do produkcji brązu oraz żelaza, dlatego narzędzia z brązu i z żelaza pojawiły się zdecydowanie później niż w innych krajach Bliskiego Wschodu. 2. Powstanie państwa Powstanie państwa przyspieszył skomplikowany system kanałów i konieczność obliczania wylewów 19

20 Nilu; aby rolnictwo mogło sprawnie funkcjonować, potrzebna była duża wiedza i bardzo sprawna organizacja; początkowo istnieją dwa państwa: Egipt Dolny (północ) i Egipt Górny (południe), zjednoczone w III tysiącleciu p.n.e.; historia Egiptu dzieli się na trzy okresy: starego, średniego i nowego państwa; system rządów despotyczny, władcę faraona uznawano najpierw za boga, potem za syna boga Ra; kres starożytnemu Egiptowi kładą najazdy Persów, ostatecznie jako państwo Egipt przestaje istnieć na początku naszej ery, gdy staje się prowincją rzymską (ostatnią władczynią była Kleopatra). 3. Stosunki społeczne kapłani obok faraona sprawują najwyższą władzę, potrafią przewidzieć wylewy Nilu, zaćmienie słońca, znają się na medycynie, astronomii i geometrii; urzędnicy stanowią typową biurokrację monarchii Wschodu, dość szybko wywalczyli sobie 20

21 dziedziczne piastowanie urzędów, co w dalszej konsekwencji przyczynia się do upadku państwa; chłopi najliczniejsza grupa społeczna, wykonująca najcięższą pracę w rolnictwie i w pracach publicznych (np. budowa kanałów, piramid); niewolnicy ze względu na stosunkowo małą ilość wojen stanowią grupę nieliczną i niemającą większego znaczenia w państwie. 4. Kultura i religia a. budownictwo najwspanialszym przykładem są piramidy, które powstały za panowania VI dynastii: Cheopsa (najwyższa 146 m), Chefrena i Mykerinosa. b. religia politeistyczna i antropomorficzna (bóstwa i bogowie to połączenie człowieka i zwierzęcia). Najwyższy bóg Amon-Ra, inni ważni bogowie to: Horus bóg nieboskłonu, Ozyrys bóg podziemi, Izyda bogini płodności i miłości. Dla Egipcjan bardzo ważne jest życie pozagrobowe, dlatego między innymi balsamują zwłoki. 21

22 4. IZRAEL 1. Pochodzenie Według Biblii Abram (później przyjął imię Abraham) dostaje od Boga Jahwe polecenie opuszczenia Ur Chaldejskiego (Ur leżało w Mezopotamii). Żydzi wtedy byli jeszcze ludem koczowniczym. Abraham wraz ze swoimi ludźmi dociera do Palestyny, czyli Kanaan Ziemi Obiecanej. Izraelici nadal są koczownikami i gdy nadchodzi wielka susza przenoszą się do Egiptu. Ma to miejsce za czasów Jakuba i jego synów. W Egipcie przebywają przypuszczalnie 400 lat i ok. XIII w. p.n.e. opuszczają Egipt pod wodzą Mojżesza. 2. Powstanie państwa Podbój Palestyny zajmuje im około 200 lat. Początkowo podzieleni na 12 plemion, bez władzy centralnej, muszą się zjednoczyć z powodu toczonych walk (największy wróg Filistyni) i wybrać sobie wodzów, zwanych sędziami. 22

23 3. Wielkość i upadek Izraela Wojny z Filistynami doprowadzają około X wieku p.n.e. do ostatecznego zjednoczenia plemion izraelskich i utworzenia królestwa. Pierwszy król Saul nie sprawdził się jako wódz, władzę królewską przejmuje Dawid (po klęsce Saula w bitwie z Filistynami). Dawid ostatecznie zwycięża Filistynów i zakłada stolicę państwa w Jerozolimie; państwo do świetności doprowadza syn Dawida Salomon, człowiek słynący z wielkiej mądrości, on też buduje pierwszą świątynię; po śmierci Salomona jedność państwa długo się nie utrzymuje i następuje podział na dwa państewka Izrael i Judeę (stolica Jerozolima); na jakiś czas kres państwom żydowskim kładzie najazd króla Babilonu Nabuchodonozora ( niewola babilońska ) VI w. p.n.e.; ponowne odrodzenie państwa następuje około 142 r. p.n.e. (powstanie Machabeuszy); ostateczny upadek państwa ma miejsce za panowania Heroda Wielkiego. 23

24 4. Religia To pierwsza religia monoteistyczna (wiara w jednego boga), dała początek chrześcijaństwu i islamowi. Bogiem jest Jahwe (Ten, który jest). Widocznym znakiem przymierza, jakie Jahwe zawarł z ludem wybranym, jest obrzezanie, a podstawą religii Biblia (Tora) i 10 przykazań. 24

25 G r e c j a a n t y c z n a 1. WCZESNY OKRES DZIEJÓW GRECJI 1. Warunki geograficzne istnieją duże różnice między warunkami geograficznymi, w jakich powstawały i rozwijały się cywilizacje Wschodu (np. Mezopotamia, Egipt), a warunkami panującymi w Grecji: brak dużej rzeki, mniejszy obszar oraz bardzo mało terenów nadających się pod uprawy rolne; na terytorium Grecji większość obszaru zajmują góry, dlatego łatwiej było poruszać się morzem (rozwój żeglarstwa) niż drogami lądowymi; ukształtowanie terenu sprzyjało rozwojowi miast-państw i w starożytności nie wykształciła się państwowość ogólnogrecka, chociaż Grecy mówili 25

26 tym samym językiem, mieli tych samych bogów i kulturę; bogactwa naturalne: żelazo, srebro, glinki ceramiczne, marmur, złoto. 2. Najstarsze kultury na terenie Grecji a. Kultura minojska kultura niegrecka; centrum na Krecie (główne miasto Knossos); Kreteńczycy tworzą pismo, którego do dzisiaj nie udało się w pełni odczytać; szczyt potęgi II tysiąclecie p.n.e.; kultura minojska prezentuje niezwykle wysoki poziom jak na owe czasy; do upadku przyczyniają się prawdopodobnie klęski naturalne (trzęsienia ziemi) oraz najazdy. b. Kultura mykeńska jej centrum stanowią Mykeny (południowa Grecja); wykształciła się pod wpływem kultury minojskiej; prawdopodobnie twórcy tej kultury to Achajowie; Achajowie tworzą własne pismo; 26

27 najsłynniejsze wydarzenie z tego okresu to wojna trojańska. Ostateczny upadek obu kultur powodują najazdy Dorów, ludów dużo prymitywniejszych, ale używających broni żelaznej, podczas gdy ich przeciwnicy posługują się brązem. 3. Ustrój państw greckich Nigdy w starożytności nie powstaje w Grecji jednolite państwo. Wynika to z naturalnego podziału kraju oraz braku istotnego zagrożenia z zewnątrz. Charakterystyczna dla starożytnej Grecji jest polis. Obszar polis obejmuje zwykle miasto i przyległe tereny. Ludność waha się od kilkunastu do 100 tysięcy. Najbardziej charakterystyczne cechy greckiej polis to: brak stałej elity władzy politycznej (urzędnicy wybierani przez obywateli), brak stałej zawodowej armii, każdy mężczyzna obywatel polis w czasie wojny stawał się żołnierzem, 27

28 otwartość życia politycznego większość decyzji zapada na zgromadzeniu (agora), duże poczucie przywiązania obywateli do własnego polis, praw obywatelskich nie mają cudzoziemcy i kobiety. Możliwość powstania takiej wspólnoty jest wynikiem niewielkich różnic majątkowych między Grekami. 4. Systemy rządów a. oligarchia najważniejsze stanowiska w polis otrzymują tylko członkowie wąskiej grupy rodzin; b. demokracja urząd w polis może sprawować każdy obywatel; c. tyrania rządy jednostki. 5. Wielka kolonizacja a. przyczyny przeludnienie ziem zamieszkałych przez Greków (brak żywności), brak pewnych istotnych surowców niezbędnych dla gospodarki (miedź, cyna, żelazo), bardzo dobra znajomość żeglarstwa, 28

29 konflikty wewnątrz polis zmuszają przegraną stronę do emigracji; b. czas kolonizacji od VIII do VI w. p.n.e.; c. skutki kolonizacji Grecy kolonizują Azję Mniejszą, wybrzeża Morza Czarnego oraz północne wybrzeża Morza Śródziemnego aż po Hiszpanię (najważniejsze z kolonii greckich to Syrakuzy na Sycylii oraz Bizancjum dzisiejszy Istambuł), przejęcie i udoskonalenie pisma od Fenicjan, rozwój handlu. 2. SPARTA 1. Ludność i warunki naturalne półwysep Peloponez; największe ze wszystkich polis; założona przez plemiona doryckie; inne nazwy używane dla Sparty to Lacedemon, Lakonia. 29

30 2. Ustrój społeczny ziemi, podzielonej na równe działy i przyznawanej Spartanom w wyniku losowania, nie wolno sprzedać, darować czy zastawić; heloci, ludność podbita, uprawiają ziemię Spartan; Helotów nie wolno sprzedać, uwolnić, zmienić płaconej przez nich daniny; Według Spartan prawa dla ich państwa ustalił Likurg (postać na wpół legendarna); tylko zdrowe dzieci mają prawo do życia (fizycznie ułomnych zabijano). Mężczyzna od 7 roku życia aż do wieku podeszłego (50-60 lat) jest poddawany szkoleniu wojskowemu, może się ożenić po skończeniu 30 lat; Spartanie to mniejszość we własnym kraju (ok tysięcy), znaczna większość to heloci (powyżej 200 tysięcy). 3. Ustrój polityczny Spartanie mieli specyficzny system rządów: dwóch królów (dowodzili wojskiem), geruzja rada 28 starców, 30

31 pięciu eforów wybieranych raz na rok, w ich rękach znajdowała się najwyższa władza polityczna. 2. Związek Peloponeski To sojusz wszystkich z wyjątkiem Argos państw Półwyspu Peloponeskiego. Państwa związku zobowiązały się do pomocy Sparcie w razie zagrożenia. Natomiast Sparta nie wtrącała się w wewnętrzne problemy poszczególnych polis (państwa związku mogły nawet prowadzić wojny między sobą). 3. ATENY 1. Ludność i warunki naturalne położenie: półwysep Attyka; większe od innych polis, ale trzy razy mniejsze od Sparty; długa linia brzegowa sprzyja rozwojowi żeglugi; zamieszkane przez ludność jońską; bogactwa naturalne: srebro, szlachetny marmur, ołów; rolnictwo głównie uprawa winnej latorośli i oliwek. 31

32 2. Wczesny ustrój Aten a. rządy oligarchii w początkowym okresie dziejów Aten prowadzą do: pogłębienia się nierówności społecznych; zadłużenia chłopów, których uzależniano i sprzedawano za granicę jako niewolników; b. prawa Drakona VII w. p.n.e. (621 rok) wobec niepokojów społecznych wprowadza bardzo surowe prawo, prawo krwią pisane ; c. reformy Solona VI w. p.n.e. (594 rok): strząśnięcie długów (anulowanie długów) państwo wykupuje sprzedanych w niewolę obywateli Aten i wprowadza zakaz sprzedaży obywateli, podział ludności na cztery grupy, tylko najbogatsi mogą sprawować władzę (urzędy są bezpłatne, więc urzędnik musi mieć wystarczającą ilość pieniędzy, by móc za darmo sprawować urząd). 3. Demokracja ateńska Zaczęła się kształtować pod koniec VI w. p.n.e. (za czasów Klejstenesa), a ugruntowała się za czasów Peryklesa w V w. p.n.e. Charakteryzowało ją: 32

33 a. obywatelstwo prawa polityczne mają obywatele, czyli ci, których rodzice są Ateńczykami, b. Zgromadzenie obywateli decyduje o wszystkich sprawach państwa, zbiera się nawet 40 razy w roku, minimalna liczba obywateli wymagana do tego, by decyzje zgromadzenia były prawomocne, to 6 tysięcy, c. Rada 500 dzieli się na 10 zespołów, które obradują przez 0,1 roku, zawsze choć jeden członek Rady musi być obecny, d. urzędnicy Perykles wprowadza odpłatność za sprawowanie urzędów, każdy urząd może być sprawowany tylko przez rok, z wyjątkiem urzędu Stratega (głównodowodzący wojsk), e. sądy, f. ostracyzm (sąd skorupkowy) raz do roku obywatele wypisują na skorupkach zwanych ostrakami nazwisko jednego polityka, który najbardziej zagraża demokracji. Ten, kto zbierze najwięcej głosów, idzie na dziesięcioletnie wygnanie, g. demagog (ten, który prowadzi lud) przy takim systemie rządów duże wpływy zaczęli zyskiwać 33

34 ludzie, którzy dobrze znali psychologię tłumu i mogli swoimi przemówieniami wpływać na decyzje podejmowane przez zgromadzenie obywateli (najbardziej znany demagog to Demostenes). 4. Rozwój gospodarczy Aten V i IV w. p.n.e. to czasy największego rozkwitu Aten. Przyczynia się do tego rozwój demokracji i zwycięstwa w wojnie z Persami. Istotne znaczenie mają: a. rolnictwo głównie winna latorośl i oliwki, Ateny są uzależnione od importu żywności, b. handel największe dochody Ateny osiągają z handlu, eksportuje się wyroby rzemiosła, importuje żywność, ateński port w Pireusie to największy port w tym rejonie Morza Śródziemnego, c. rzemiosło specjalizuje się głównie w luksusowej ceramice oraz w budowie statków, d. budownictwo rozwija się wraz z rozwojem gospodarczym (Akropol, długie mury łączące Ateny z portem w Pireusie). 34