STAROŻYTNOŚĆ. Starożytne cywilizacje 16. Egipt Kult zmarłych. Obrzędy pogrzebowe 28 Wierzenia religijne. Bogowie. Mezopotamia 31.

Transkrypt

1 STAROŻYTNOŚĆ WSTĘP 10 I. NAJDAWNIEJSZE DZIEJE CZŁOWIEKA Starożytne cywilizacje 16 Rewolucja neolityczna 17 Osiadł)7tryb życia 17 Tkactwo i garncarstwo 18 Narzędzia z brązu 18 Cywilizacja 18 Doliny wielkich rzek 19 Pierwsze państwa 19 Rola wojen 19 Pismo 20 Państwo i religia 20 Postęp technologiczny 20 Na ziemiach polskich 20 II. NAJSTARSZE CYWILIZACJE Egipt 24 Znaczenie Nilu 25 Faraon 25 Urzędnicy i skrybowie 26 Kapłani 26 Chłopi 27 Rzemieślnicy 27 Kult zmarłych. Obrzędy pogrzebowe 28 Wierzenia religijne. Bogowie. Świątynie 29 Pismo. Osiągnięcia Egipcjan 29 Mezopotamia 31 Rolnictwo, handel 32 Ludność 32 Babilonia 33 Asyria 34 Sąsiedzi Mezopotamii - Persowie 34 Osiągnięcia cywilizacji Mezopotamii 34 Izrael 36 Królestwo Dawida i Salomona 37 Religia żydowska (judaizm) 38 Znaczenie judaizmu 39 Inne kolebki cywilizacji* 41 Indie 41 Chiny 41 Ameryka 42 III. ŚWIAT GRECKI Starożytna Grecja 44 Kreta minojska 45 Mykeny 46 Wielka Kolonizacja 48 Sąsiedzi i rywale 49 Najważniejsze państwa 49 Sparta 51 Heloci 51 Periojkowie 52 Spartańska równość 52 Wychowanie spartańskie 52 Wojsko 54 Władze Sparty 54

2 Ateny 56 Obywatele - cudzoziemcy - niewolnicy 56 Ustrój polityczny 58 Politycy 59 Ostracyzm 60 Wpływ Aten na nasze czasy 60 Wierzenia religijne Greków 62 Bogowie olimpijscy 62 Ludzie wobec bogów 63 Wyrocznie 63 Święta i igrzyska 64 Wojny Greków* 66 Sposób walki 67 Zagrożenie zewnętrzne - Persowie 67 Maraton 67 Wielki najazd perski 68 Salamina 68 Skutki zwycięstwa 69 Aleksander Wielki i epoka hellenistyczna 70 Macedonia 71 Sytuacja w Grecji 71 Aleksander Wielki 72 Królestwa hellenistyczne 73 Znaczenie okresu hellenistycznego 73 IV. ŚWIAT RZYMSKI Starożytny Rzym 75 Etruskowie 76 Założenie Rzymu 76 Ustanowienie republiki 78 Społeczeństwo rzymskie 78 Kobiety i mężczyźni 78 Państwo - ustrój republikański 78 Oddziaływanie rzymskiego wzorca republikańskiego na późniejsze czasy 81 Wielkie podboje Rzymian 82 Opanowanie Italii 83 Ekspansja poza Italią - Kartagina 84 Wojny punickie 84 Dalsza Ekspansja na Wschodzie i na Zachodzie 86 Armia Rzymian 86 Następstwa wielkich podbojów 89 Imperium Romanum 89 Organizacja terytoriów podbitych - zarząd prowincjami 89 Wyzysk prowincji 89 Wpływ imperium na sytuację w Rzymie 90 Napływ niewolników 90 Zmiany społeczne w Italii 91 Wojny domowe 92 Cesarstwo rzymskie 94 Ustanowienie cesarstwa 94 Pax Romana 95 Rzym i chrześcijaństwo 98 Religia rzymska 99 Jezus Chrystus 100 Misja świętego Pawła 100 Państwo rzymskie wobec chrześcijan 101 Okres wielkich prześladowań 101 Chrześcijaństwo religią dozwoloną 102 Zwycięstwo chrześcijaństwa 102

3 Upadek Rzymu 104 Zagrożenia zewnętrzne 105 Zagrożenia wewnętrzne 105 Reformy Dioklecjana 106 Wschód i Zachód 107 Wędrówka ludów 107 Upadek cesarstwa zachodniorzymskiego 108 Przyczyny upadku świata starożytnego 108 V. DZIEDZICTWO ANTYKU Dorobek kulturalny starożytnej Grecji 111 Literatura 111 Filozofia 112 Historiografia 113 Architektura i rzeźba 113 Ceramika 115 Wykształcenie na co dzień - wychowanie domowe i szkoła 115 Gimnazjon i pa- lestra 116 Sympozjon 117 Główne ośrodki kultury hellenistycznej 117 Dziedzictwo starożytnej Grecji 118 Kultura starożytnego Rzymu 119 Grecy a Rzymianie 119 Literatura 119 Historiografia 120 Filozofia 120 Prawo rzymskie 120 Architektura 121 Rzeźba 124 Wykształcenie na co dzień - wychowanie domowe i szkoła 124 Chrześcijaństwo 126 Chrześcijaństwo a kultura grecko-rzymska 127 Pytania podsumowujące 128 ŚREDNIOWIECZE WSTĘP Dlaczego średniowiecze? 130 Daty graniczne średniowiecza 130 Skąd czerpiemy wiedzę o średniowieczu? 130 Dokumenty i pieczęcie 130 Kroniki 131 Wykopaliska archeologiczne 132 VI. ARABOWIE I ŚWIAT ARABSKI Arabowie - synowie pustyni i świat islamu 134 Pierwotna siedziba i dalsza ekspansja 134 Islam i jego znaczenie 135 Znaczenie kultury arabskiej 137 VII. BIZANCJUM I KOŚCIÓŁ WSCHODNI Bizancjum i Kościół wschodni 139 Cesarstwo bizantyjskie na przestrzeni dziejów 140 Kultura bizantyjska 141 Prawo, oświata, nauka 143 Kościół łaciński i grecki 143 Schizma wschodnia 144

4 VIII. POCZĄTKI CYWILIZACJI ZACHODNIEGO CHRZEŚCIJAŃSTWA Europa wychodzi z epoki barbarzyństwa 146 Ruina Europy 146 Od Merowingów do Karolingów 147 Państwo Kościelne 147 Karol Wielki i jego reformy 147 Nieustanne wojny i początki feudalizmu na Zachodzie 148 Koronacja Karola Wielkiego i znaczenie jego panowania 149 Renesans Karoliński 149 Cesarstwo Ottonów 151 Rozpad monarchii karolińskiej 151 Cesarstwo Ottonów 152 Otto III i jego wizja Europy 153 Konflikty cesarstwa z papiestwem 155 Rozwój organizacyjny Kościoła i jego kłopoty 155 Grzegorz VII papieżem 156 Konflikt z Henrykiem IV 156 Koniec konfliktu 157 IX. SPOŁECZEŃSTWO ŚREDNIOWIECZNEJ EUROPY Od monarchii patrymonialnej do monarchii stanowej 160 Walczący, modlący się, pracujący 160 Panowie feudalni 161 Poziom życia panów feudalnych 162 Stan rycerski wobec władzy królewskiej 163 Monarchia stanowa 164 Wieś średniowieczna 165 Zobowiązania średniowiecznych chłopów 165 Czynsze 165 Zobowiązania na rzecz Kościoła 166 Zobowiązania na rzecz państwa i władcy 167 Zycie codzienne chłopów 167 Miasta w średniowieczu 169 Powstawanie nowych miast 169 Mieszkańcy miast 169 Handel 170 Banici 170 Rzemiosło 171 Funkcja polityczna miast 172 Rola kulturalna miast średniowiecznych 173 Warunki życia w miastach średniowiecznych; domy i ulice 173 Zaludnienie miast 174 X. KULTURA MATERIALNA I DUCHOWA ŁACIŃSKIEJ EUROPY Kościół w średniowieczu i jego rola kulturotwórcza 177 Autorytet Kościoła 177 Pokój Boży 177 Benedyktyni 177 Cystersi 178 Franciszkanie 179 Dominikanie i inne zakony 180 Zakony rycerskie 180 Szkoły i uniwersytety 180 Rola Kościoła w dziedzinie architektury i sztuk pięknych 181

5 Kultura rycerska, kultura miejska 183 Rycerstwo 183 Od giermka do pasowania na rycerza 183 Herby 184 Etos rycerski 185 Zmierzch rycerstwa 185 Kultura średniowiecznego miasta 185 Horyzonty umysłowe mieszczan 186 Architektura i sztuka Średniowiecza 188 Styl romański 188 Styl gotycki 189 Rzeźba 190 Malarstwo 192 XI. POLSKA PIERWSZYCH PIASTÓW Od państwa Polan do Polski Od księstwa Polan do Polski 194 Mieszko I 195 Wschodni sąsiedzi państwa Mieszka 196 Sojusz polsko-czeski 196 Początki chrześcijaństwa 197 Znaczenie przyjęcia chrztu przez Mieszka I 197 Ekspansja państwa Polan 198 Organizacja państwa pierwszych Piastów 199 Grody i podgrodzia 199 Książę i regalia 200 Monarchia patrymonialna 200 Książęca drużyna 201 Bolesław Chrobry - pierwszy król Polski 202 Początki panowania Bolesława Chrobrego 202 Biskup Wojciech - pierwszy polski święty 202 Zjazd gnieźnieński 203 Zdobycze za Odrą. Wojna z Niemcami 204 Chrobry w Kijowie 204 Koronacja i śmierć Bolesława Chrobrego 204 Bilans panowania Bolesława Chrobrego 205 Kryzys Polski Piastów 206 Mieszko II 206 Katastrofa państwa 207 Najazd Czechów 207 Kazimierz Odnowiciel 207 Kraków stolicą 208 Początki stanu rycerskiego 208 Bolesław Szczodry 208 Polska popiera Grzegorza VII 209 Koronacja Szczodrego 209 Konflikt Bolesława z biskupem Stanisławem 209 XII. POLSKA DZIELNICOWA I ZJEDNOCZONA Polska Piastów za Bolesława Krzywoustego 212 Książę i jego palatyn: Władysław Herman i Sieciech 212 Dwa kocury: Bolesław i Zbigniew 213 Wojna z Niemcami w 1109 r. 213 Podbój Pomorza 214 Bolesław Krzywousty lennikiem cesarza 214 Testament Krzywoustego 214 Zasada senioratu 214

6 Polska dzielnicowa 216 Władysław Wygnaniec 216 Obalenie zasady senioratu 216 Pogłębienie rozbicia 216 Straty terytorialne 216 Sprowadzenie Krzyżaków 217 Państwo krzyżackie 217 Dążenia zjednoczeniowe 219 Próby zjednoczenia 219 Koronacja Przemysła II 219 Władysław Łokietek 220 Rywalizacja Łokietka z Przemyślidami 220 Rozkwit gospodarczy Polski w XIII - XV w. 221 Koloniści z Zachodu 221 Lokacje miast 221 Napływ ludności żydowskiej 222 Immunitety 222 Lokacje wsi 223 Zasady lokacji 223 Wieś lokacyjna 224 Rozwój górnictwa 224 Zmiany cywilizacyjne 225 Polska Zjednoczona: dwaj ostatni Piastowie 226 Częściowe zjednoczenie 227 Walki o odzyskanie Pomorza 228 Pokój za cenę wyrzeczeń 229 Stosunki polsko-krzyżackie za Kazimierza Wielkiego 229 Ruś Halicka 229 Społeczeństwo i gospodarka za panowania Kazimierza Wielkiego 231 Rozwój gospodarczy 231 System prawny 231 Piastowie po Kazimierzu Wielkim 232 XIII. POLSKA W DOBIE UNII Z LITWĄ Od unii polsko-węgierskiej do polsko-litewskiej 234 Ludwik Andegaweński 234 Przywilej koszycki 235 Jadwiga królową Polski 235 Unia w Krewie 236 Litwa 237 Bitwa pod Grunwaldem 238 Odzyskanie Pomorza Gdańskiego 239 Zmierzch potęgi zakonu krzyżackiego 239 Związek Pruski 240 Wojna trzynastoletnia 240 Rola Gdańska 241 Jagiellonowie w Czechach i na Węgrzech 241 Przemiany organizacyjne w państwie pierwszych Jagiellonów 242 Rozwój przywilejów szlacheckich w Polsce późnego średniowiecza 243 Utrwalenie podziałów stanowych 243 Od sejmików do sejmu 243 Nihil novi 244 Ograniczenie praw mieszczan 245 Przywiązanie chłopów do ziemi 245 Folwark pańszczyźniany 245 XIV. CO ZAWDZIĘCZAMY ŚREDNIOWIECZU? Pytania podsumowujące 251 Wykaz autorów cytowanych w podręczniku 253 Poczet władców polskich 255