Zespół antyfosfolipidowy obraz kliniczny i pułapki diagnostyczne
|
|
- Iwona Markowska
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Drn.med.MagdalenaCelińska Löwenhoff KlinikaAlergiiiImmunologii IIKatedraChoróbWewnętrznychUniwersytetuJagiellońskiego,CollegiumMedicum KierownikKatedry:Prof.drhab.JacekMusiał Zespółantyfosfolipidowy obrazklinicznyipułapkidiagnostyczne Wstęp Zespółantyfosfolipidowy(antiphospholipid syndrome APS)jestautoimmunologicznąchorobą,w którejobecnościprzeciwciałantyfosfolipidowo białkowychtowarzyszyzakrzepicawukładzieżylnymi tętniczymorazróżnegorodzajupowikłaniapołożnicze.zespółtenmożewystępowaćsamoistnie (niezwiązanyzinnymichorobami)lubtowarzyszyćinnymchorobomautoimmunologicznym,głównie układowemutoczniowitrzewnemu(systemic lupus erythematosus SLE). PatogenezaAPSniejestdokońcapoznana.Kluczowąrolęzarównowpowikłaniachzakrzepowychjak ipołożniczychodgrywająprzeciwciałaantyfosfolipidowe(antiphospholipid antibodies apl).wśród proponowanychmechanizmówprozakrzepowegodziałaniaaplnajczęściejwymieniasię:aktywację komórekśródbłonkanaczyniowego,zaburzeniafunkcjiβ2-glikoproteiny I jako naturalnego antykoagulantu,zwiększenieaktywnościprotrombinyprzyupośledzeniuprzeciwzakrzepowych właściwościbiałkacoraznasilonepowstawaniemikrocząstekpochodzeniapłytkowegoi śródbłonkowegoaktywującychkrzepnięcie.jeżelichodzioudziałaplwpowikłaniachpołożniczych,to najprawdopodobniejhamująoneinwazjętrofoblastuizaburzająprzebudowęodcinkówmięśniowych tętnicspiralnychorazwywołujązmianyzakrzepowewnaczyniachdoczesnej,kosmówkiiłożyska. Kryteria diagnostyczne zespołu antyfosfolipidowego W2005rokuzmodyfikowanokryteriadiagnostycznezespołuantyfosfolipidowego(1). APSrozpoznajesię,gdyspełnionejestprzynajmniej1kryteriumkliniczneiminimum1kryterium laboratoryjne. Kryteria kliniczne rozpoznania APS: 1.zakrzepicanaczyń: 1epizodzakrzepicywnaczyniachtętniczych, żylnych(zwyjątkiemzakrzepicyżył powierzchownych)lubwłosowatychwobrębie jakiejkolwiektkankilubnarządu,potwierdzonej badaniemobrazowym,dopplerowskimlub histologicznym.wobraziehistologicznymnie powinnosięstwierdzaćcechzapalenianaczyń. 2.niepowodzeniapołożnicze: Kryteria laboratoryjne APS: 1.antykoagulanttoczniowy(lupus anticoagulant LA)obecnywosoczu,wykryty 2 krotniew odstępach 12tygodni,metodamizalecanymi przezinternationalsocietyonthrombosisand Haemostasis(patrzniżej) 2.przeciwciałaantykardiolipinowewklasieIgG
2 a) 1obumarcieprawidłowegomorfologiczniepłodu po10.tygodniuciąży(prawidłowamorfologiapłodu udokumentowanazapomocąusglubbadania bezpośredniego) lub b) 1przedwczesnyporódmorfologicznie prawidłowegonoworodkaprzed34.tygodniemciąży wzwiązkuzestanemprzedrzucawkowym,rzucawką bądźciężkąniewydolnościąłożyska lubigmobecnewsurowicylubosoczu,w średnimlubdużymstężeniu(tzn.>40gpllub MPL,lub>99.centyla),wykryte 2 krotniew odstępach 12tygodnistandaryzowanąmetodą ELISA lub c) 3samoistneporonieniaoniewyjaśnionej przyczynieprzed10.tygodniemciąży,powykluczeniu przyczynanatomicznych,zaburzeńhormonalnychu matkiorazchromosomalnychuobojgarodziców. 3.przeciwciałaprzeciwkoβ2-glikoproteinie I obecne w surowicy lub osoczu (w mianie > 99. centyla), wykryte 2 krotniewodstępach 12tygodnistandaryzowanąmetodąELISA Kryteriówtychnienależystosować,gdyobjawyklinicznechorobywystąpiływokresie<12tygodni lub>5latodwykryciaaplwsurowicykrwi. Obraz kliniczny ObrazklinicznyAPSzależyodłożyskanaczyniowego,wktórymdoszłodozakrzepicy.Spektrum objawówwykraczaniecopozatezawartewkryteriachklasyfikacyjnych.najczęściejsązwiązanez zakrzepicążylną,którawwiększościprzypadkówdotyczyżyłgłębokichkończyndolnych.znacznie rzadziejzakrzepicawystępujewżyłachszyjnych,kończyngórnychijamybrzusznej.czasem obserwujesięzakrzepowezapalenieżyłpowierzchownychkończyndolnych.bardzoistotnącechą zakrzepicywprzebieguzespołuantyfosfolipidowegojestjejnawrotowość,najczęściejwtymsamym łożysku.ztegowzględuczęstympowikłaniemwystępującymupacjentówjestzespółpozakrzepowy, którymożebyćrównieżpowikłaniemzakrzepicywobrębiedrobnychnaczyńskóry.wokoło14% przypadkówzakrzepicażyłgłębokichpowikłanajestzatorowościąpłucną. Zakrzepicatętniczadotyczyprzedewszystkimtętnicmózgowych.Zakrzepicatętnickończyndolnychi górnychwystępujeniezwyklerzadkoimanifestujesięjakoostreniedokrwienie. Wrzadszychprzypadkachzakrzepicaobejmujenaczynianarządówwewnętrznych. Włożyskupłucnym,opróczzatorowościbędącejpowikłaniemzakrzepicyżyłgłębokich,może rozwinąćsięnadciśnieniepłucneoetiologiizakrzepowejizakrzepicamałychnaczyń,niektórzy autorzyobserwowalirównieżzwiązekkrwawieniapęcherzykowegozwystępowaniemapl(2).
3 Wrzadkichprzypadkachmożedojśćdozakrzepicytętnicwieńcowychiwkonsekwencjidoostrego zespołuwieńcowego.częściej,wporównaniuzpopulacjąogólną,zdarzasiętoumłodychchorych< 45.rokużycia.Natomiastzmianynazastawkachserca(najczęściejnazastawcemitralnej)należądo częstychzjawisk.manifestująsięonepogrubieniempłatkówiograniczeniemichruchomościlub drobnymiwegetacjaminazastawkach.zmianytesąspowodowanedrobnymizakrzepami,które organizująsięnapowierzchniwsierdziazastawkowego,stanowiącczynnikryzykaincydentów naczyniowo mózgowych. Zakrzepicatętniciżyłnerkowychjestbardzorzadka.Uokoło1/3pacjentówwystępujenatomiast wewnątrznerkowamikroangiopatiazakrzepowa,manifestującasięnadciśnieniemtętniczym, białkomoczem,krwinkomoczemorazzwiększeniemstężeniakreatyninywsurowicykrwi.autorzy ostatniejmodyfikacjikryteriówdiagnostycznychzalecająstosowanieterminu nefropatiazwiązanaz obecnościąapl.należypodkreślić,żezmianynaczyniowewnerkachsąidentyczneupacjentówz pierwotnymiwtórnymaps.niezalecasięrutynowegowykonywaniabiopsjinerki,chybażeistnieją kutemuinnewskazaniamedyczne(1). ZmianyzakrzepowewinnychnarządachjamybrzusznejwprzebieguAPSzdarzająsięwmniejniż1% przypadków.możedojśćdozawałukrezki,śledziony,trzustkilubnadnerczy,atakżeniedokrwienia przełyku,żołądka,dwunastnicy,jelitacienkiegoiokrężnicy.zakrzepicawłożyskuwątrobowym przebiegapodpostaciązespołubuddaichiariegolubzakrzepicydrobnychżyłwątrobowych.w przebieguapsstwierdzasięrównieżnadciśnieniewrotne. Objawyzestronyukładunerwowegomająnajczęściejpostaćudaruniedokrwiennegolub przemijającegoniedokrwieniamózgu(transient ischaemic attack TIA).Występująuokoło1/5 pacjentów,najczęściejuludzimłodych.wwynikupowtarzającychsięepizodówniedokrwieniai mikrozawałówmożedojśćdorozwojuotępienianaczyniopochodnego.wśródobjawówwymienia sięczasempląsawicę,migrenę(uokoło20%pacjentów),padaczkę,zaburzeniapamięcioraz poprzecznezapalenierdzeniakręgowego,jednakżeichzwiązekzapsniejestdokońcapotwierdzony. Objawyzestronynarządówzmysłówdotycząnajczęściejokaiprzebiegająpodpostaciązakrzepicy żyłylubtętnicyśrodkowejsiatkówki,przemijającejnagłejślepotylubneuropatiinerwuwzrokowego. WkryteriachklinicznychAPSwymieniasię3rodzajeniepowodzeńpołożniczych(patrz:Tabela). CzęstośćutratyciążyunieleczonychkobietzAPSsięga80%.Doinnychpowikłańpołożniczych,nie ujętychwkryteriachklasyfikacyjnychzaliczasię:przedwczesnyporód,stanprzedrzucawkowy, niewydolnośćłożyskaorazopóźnionywzrostwewnątrzmacicznypłodu.wartopodkreślić,żechoć niektórzyautorzywiązaliobecnośćaplzpierwotnąniepłodnością(3)iniepowodzeniami zapłodnieniain vitro(4),towdużejmeta analizieniepotwierdzonotakiegozwiązku(5).dlategoteż niezalecasięwykonywaniabadańwkierunkuapsukobiet,uktórychrozpoznawanajestniepłodność pierwotna. NajbardziejtypowymobjawemskórnymAPSjestsinośćsiatkowata(livedo reticularis).jestto przewlekleutrzymującesię,nieustępującepoogrzaniuskóryfiołkowe,czerwonelubniebieskawe zabarwienieskóryukładającesięwewzórsiatkilubcętek.najczęściejlokalizujesięnatułowiu, ramionachikończynachdolnych.możeukładaćsięwregularne zamkniętekręgi lubnieregularne przerwanekręgi iwtedynazywanejestprzezniektórychlivedo racemosa.objawtenczęsto współistniejezobjawamizakrzepicytętniczej.rzadziejwystępująowrzodzeniaizmianymartwicze
4 skóry.czasemzmianyskórneklinicznieprzypominajązapalenienaczyń,wówczasdecydującejest badaniehistopatologicznewycinkaskóry,wktórymniestwierdzasięnaciekówzapalnych. ObecniedoklinicznychkryteriówklasyfikacyjnychAPSniezaliczasięjużtrombocytopenii,zewzględu namałąswoistośćobjawu.obserwujesięjączęściejupacjentówzapszwspółistniejącymsle.maz regułyumiarkowanycharakter(liczbapłytekmieścisięzazwyczajwprzedziale tys./µl). Eksperci zalecają,abyzatrombocytopenięwprzebieguapsuznaćliczbępłytek<100tys./µl. PacjencizaPLimałopłytkowością,którzyniespełniająklinicznychkryteriówAPS(nieprzebyli powikłaniazakrzepowego)wymagająszczególnegonadzoru,ponieważmożeunichdojśćdo zakrzepicy,pomimotrombocytopenii(1).przeciwciałaantyfosfolipidoweczęstostwierdzasiętakżeu chorychzrozpoznanąwcześniejmałopłytkowościąautoimmunologiczną(idiopathic thrombocytopenic purpura ITP),uktórychniedoszłolubnigdyniedojdziedopowikłań zakrzepowych.dorzadszychobjawówhematologicznychzespołuantyfosfolipidowegozaliczasię równieżanemięhemolitycznąorazwsporadycznychprzypadkachkrwawienia(upacjentówz obecnymlaiprzeciwciałamiprzeciwkoprotrombinieztowarzyszącymniskimstężeniem protrombiny[6,7]). WAPSstwierdzasiętakżeobjawyzestronyukładuruchu.U40%pacjentówwystępujebólstawów, związanyzwyklezichzapaleniem(częściejwapszwspółistniejącymsle).wrzadkichprzypadkach możedojśćdoaseptycznejmartwicykościnatlezakrzepowym. Sytuacje szczególne Katastrofalnyzespółantyfosfolipidowy Jesttobardzorzadkasytuacjakliniczna(<1%przypadkówpacjentówzAPS),wktórejdochodzido niewydolnościwielonarządowej(zajętychjest 3narządów),najczęściejnerekipłuc,spowodowanej przezzakrzepicęwmałychnaczyniach.częstoobserwujesięrównieżzajęciecentralnegosystemu nerwowego(csn),sercaiskóry.wpatogenezieobjawówklinicznychważnąrolęodgrywazespół ogólnoustrojowejreakcjizapalnej(sirs)wywołanynadmiernąprodukcjącytokinwodpowiedzina uszkodzenieimartwicętkanek.doczynników,któremogąwywołaćkatastrofalnyapsnależą:ostre zakażenia,zabiegioperacyjne,odstawienielekówprzeciwkrzepliwych,nieterapeutycznyinr,leki urazylubstres.objawyzwyklerozwijająsięnagleiobejmujągorączkę,duszność,bólbrzucha, obrzękiobwodowe,zmianyskórne(plamica,livedo reticularis,martwicaskóry)izaburzenia świadomości.pojawiasięniewydolnośćoddychaniaikrążeniaorazniewydolnościnerek. KatastrofalnyAPSczęściejwystępujeukobietaśredniawiekuwynosi38lat(przedziałod10.do ponad70.rokużycia).śmiertelnośćjestwysokaisięga50%,mimointensywnegoleczenialekami przeciwkrzepliwymi,glikokortykosteroidamiwdużychdawkach,plazmafereząipodawaniem dożylnychimmunoglobulin.wprzypadkuzakażeńwskazanejeststosowaniecelowanej antybiotykoterapii.upacjentówzwspółistniejącymslebyłypodejmowanepróbypodawania cyklofosfamidu,którenieprzyniosłyjednakspodziewanejkorzyści(8).należypodkreślić,żejestto jedynasytuacjakliniczna,kiedywizolowanymapsuzasadnionejestzastosowanieleczenia immunosupresyjnego. DopewnegorozpoznaniakatastrofalnegoAPSkoniecznejestspełnieniewszystkich4poniższych kryteriówklasyfikacyjnych:
5 1.zajęcie 3narządów,układówlubtkanek,zwykleudokumentowanewbadaniuobrazowym (zajęcienerektowzrostkreatyninemiio50%,ciężkienadciśnienietętniczelubbiałkomocz) 2.rozwójobjawówrównocześnielubwciągutygodnia 3.potwierdzeniezamknięciamałychnaczyńw 1narządzielubtkancewbadaniuhistologicznym (koniecznestwierdzeniezakrzepicy,wtymwypadkuniekiedywspółistniejezapalenienaczyń) 4.laboratoryjnepotwierdzenieobecnościprzeciwciałantyfosfolipidowych(aPL). Rozpoznaniejesttylkoprawdopodobne,kiedyspełnionesą: kryteria2,3i4zzajęciem2narządów,układówlubtkanek,albo kryteria1,2i3(bezpotwierdzeniaaplzpowoduzgonuchorego,uktóregowcześniejniewykonano oznaczeń),albo kryteria1,2i4,albo kryteria1,3i4itrzeciincydentpojawiasiępo1tygodniu,aleprzedupływem1miesiącapo pierwszymincydenciepomimoleczeniaprzeciwkrzepliwego(14). Diagnostyka APS kogo, kiedy i gdzie badać? APSjestciężkąnabytątrombofilią(tj.stanemnadkrzepliwościkrwi).Rozpoznaniechorobywiążesięz koniecznościąprzewlekłegoleczeniaprzeciwzakrzepowego(wgniektórychautorówdożywotniego,ze względunadużeryzykonawrotu).należypamiętać,żeprzewlekłeleczenieprzeciwzakrzepowewiąże sięniestetyzezwiększonymryzykiempowikłańkrwotocznych.dlategoważnejest,abyrozpoznanie zespołubyłopewneiwiarygodne.podkreślasięturolęreferencyjnychlaboratoriów,któremają doświadczeniewoznaczaniuantykoagulantutoczniowego(la),przeciwciałantykardiolipinowychi przeciwkoβ2-glikoproteinie I metodąimmunoenzymatyczną(elisa).wrozpoznaniuapsistotne jeststwierdzenieobecnościprzeciwciałwśrednichidużychmianachorazprzewlekłeutrzymywanie siętakiegomianawsurowicykrwi(dlategobardzoważnejestminimumdwukrotnewykonanie oznaczenia patrz Kryteria klasyfikacyjne).jeszczeistotniejszeznaczeniemastosowanie odpowiednichtestówdooznaczaniala.sposóboznaczeń,opartyometodykoagulometryczne, powinienbyćtrójstopniowy.ponieważżadenzdostępnychobecnietestówprzesiewowychdo wykrywanialaniejestw100%czuły,dlategozalecasięzastosowanie2testówprzesiewowych, opartychnaróżnychzasadachoznaczenia:testudrvvt(diluted Russel Viper Venom time)itestu apptodużejwrażliwościnaobecnośćla.wdrugimetapieoznaczeńwykluczasięniedobór czynnikówkrzepnięcialubfaktleczeniaprzeciwzakrzepowegojakopotencjalnychprzyczyn wydłużeniaczasuappt.wtymcelumieszasięosoczebadanezosoczemprawidłowymwproporcji 1:1.Trzecietapoznaczeńpoleganawykonaniutestówpotwierdzeniazeznacznymnadmiarem fosfolipidów(9). Podkreślasięrównieżkoniecznośćzachowaniaodstępuczasowegoodostregoincydentu zakrzepowo zatorowego,ponieważpacjencisązazwyczajwtedyleczenipełnymidawkamiheparyny niefrakcjonowaneji/lubantagonistówwitaminyk,adodatkowomożedochodzićdowzrostustężenia markerówostrejfazy,m.in.czynnikaviii,comożemiećistotnywpływnainterpretacjęwyniku.u
6 pacjentówleczonychprzewlekleantagonistąwitaminyk(gdziemamyprzedłużonyczaskrzepnięcia), zalecasięwykonywanieoznaczeniapowstrzymaniuleku(izastąpieniugoheparyną drobnocząsteczkową)naokres1 2tygodnilubgdyINRjestniższyniż1,5.Ostatniądawkęheparyny drobnocząsteczkowejpacjentpowinienotrzymaćna12godzinprzedplanowanympobraniemkrwi (10). BadanialaboratoryjnewkierunkuAPSpowinnosięwykonywaćupacjentów,którzymająwysokie prawdopodobieństwowystępowaniazespołu,lubuktórychstwierdzasięniewyjaśnioneprzedłużenie apttwrutynowychtestachlaboratoryjnych.niezalecasięwykonywaniabadańuosóbwpodeszłym wieku,uktórychdoszłodowystąpieniaepizoduzakrzepicyżyłgłębokichlubzakrzepicytętniczej.są onebowiemzazwyczajwywołaneunichinnymiprzyczynami.wskazaniadobadańsądyskusyjnew sytuacjiprzypadkowegostwierdzeniaprzedłużonegoaptt,uosobybezobjawówklinicznych, nawracającychwczesnychporonieńlubwprzypadkusprowokowanejzakrzepicyżyłgłębokichu osobymłodej. ZatembadaniawkierunkuAPSsąuzasadnionewprzypadkach:niesprowokowanejzakrzepicyżył głębokichiniewyjaśnionej(idiopatycznej)zakrzepicytętniczejwosobymłodej(<50.rokużycia), zakrzepicywnietypowejlokalizacji,późnejutratyciążyorazzakrzepicylubutratyciążyupacjentówz chorobamiautoimmunologicznymi(sle,reumatoidalnezapaleniestawów,małopłytkowość autoimmunologiczna,anemiaautoimmunohemolityczna)(10). JeżelichodziodiagnostykęAPSukobietzniepowodzeniamipołożniczymi,towartopodkreślić,żeaPL należyoznaczaćprzedzajściemwciążę,przyczymczasodzakończeniaostatniejciążyniepowinien byćkrótszyniż3miesiące. Leczenie i profilaktyka Zasadyleczeniaostrychincydentówzakrzepowo zatorowychsątakiesamejakupozostałychchorych (wyjątekstanowikatastrofalnyzespółantyfosfolipidowy,patrz wyżej).profilaktykapierwotnai wtórnazakrzepicyuchorychzaplirozpoznanymapszależyodklinicznychitzw.serologicznych czynnikówryzykazakrzepicy.ryzykozwiększawspółistnieniesleiwystępowanieczynnikówryzyka choróbsercowo naczyniowych. DorozpoznaniaAPSwystarczyspełnienietylkojednegozkryteriówklasyfikacyjnych,jednak stwierdzono,żesąpewnecechyserologicznedużegoryzykazakrzepicyuchorychzapl.docech dużegoryzykanależy: 1.ObecnośćLA 2.ObecnośćLA+przeciwciałaantykardiolipinoweklasyIgG,lubobecnośćLA+przeciwciała przeciwkoβ2-glikoproteinie I klasyigg 3.Obecnośćwszystkichtrzechrodzajówprzeciwciał,tzw. triplepositivity Docechmałegoryzykazakrzepicyzaliczamy: Izolowane,przejściowododatnieprzeciwciałaantykardiolipinowelubprzeciwkoβ2-glikoproteinie I w niskich mianach (11).
7 UpacjentówzaPLiprofiluodużymryzykuzakrzepowym,alebezprzebytejzakrzepicy,zalecasię zwalczanieczynnikówryzykachoróbsercowo naczyniowychiewentualnedołączeniekwasu acetylosalicylowego(asa)wmałejdawce.ponadtouwszystkichchorychzaplnależystosować heparynędrobnocząsteczkowąwdawkachprofilaktycznychwewszystkichsytuacjachzwiększonego ryzykazakrzepicy. UpacjentówzSLEiaPLoprofiluwskazującymnadużeryzykozakrzepicysugerujesięASAi hydroksychlorochinę,zwłaszczaprzywspółistnieniuinnychczynnikachryzyka. UchorychzaPLipierwszymepizodemzakrzepicyżylnejlubtętniczej,którzyniespełniająkryteriów rozpoznaniaapszalecasiępostępowaniejakuchorychbezaps. WprzypadkuchorychspełniającychkryteriarozpoznaniaAPS,poprzebytejzakrzepicyżylnejzaleca sięprzewlekłeleczenieantagonistąwitaminyzdocelowyminrwprzedziale2,0 3,0.Leczenie krótkoterminowe(3 6miesięcy)możnarozważyćuchorychzpierwszymepizodemzakrzepicy, wywołanejprzejściowymczynnikiemryzykaizprofilemaplomałymryzyku. PoprzebytejzakrzepicytętniczejzalecasięstosowanieASAiantagonistywitaminyKzdocelowym INRwprzedziale2,0 3,0lubsamegoantagonistywitaminyKzdocelowymINR>3,0. Zastosowanieglikokortykosteroidówzarezerwowanejestdlachorychzewspółistniejącąaktywną chorobąautoimmunologiczną,lubwprzypadkumałopłytkowości<50tys./µl,orazwrzadkich przypadkachkatastrofalnegoaps. NiemazgodnościcodosposobuleczeniaiprofilaktykiukobietzAPSwciąży.Najczęściejzalecasię następującepostępowanie(12): 1.Ukobietzprawidłowoprzebiegającąciążą,wktórychprzypadkowowykrytoobecnośćaPL nie stosujemyleczenia,lubwłączamyasawmałejdawce(75 150mg). 2.Ukobietzniepowodzeniamipołożniczymiwwywiadachiniskimmianemprzeciwciał antykardiolipinowychlubprzeciwciałprzeciwkoβ2-glikoproteinie I zaleca sięstosowanieasaw małejdawceprzezcałąciążęorazrozważenieleczeniaheparynądrobnocząsteczkowąwokresie połogu. 3.UkobietzobciążającymwywiadempołożniczymiaPLoprofiluwskazującymnadużeryzyko zakrzepicyzalecasięasawmałejdawceiheparynędrobnocząsteczkową(np.enoksaparynęwdawce 1mg/kg/dobęlub40 80mg/dobę)przezcałyokresciążyipołogu.Możnaewentualniestosować heparynęniefrakcjonowanąwdawceprofilaktycznejlubpośredniej.leczenienależyrozpocząć wcześnie,jużodokoło7.tygodniaciąży.podawanieheparynydrobnocząsteczkowejnależyprzerwać ok.24godzinprzedplanowanąindukcjąporodulubzabiegiemcięciacesarskiego,anastępnie wznowić8godzinpoporodzie.heparynęniefrakcjonowanąmożnaodstawić4 6godzinprzed porodem. 4.UkobietzobciążającymwywiadempołożniczymiaPLoprofiluwskazującymnadużeryzyko zakrzepicyorazprzebytymincydentemzakrzepowo zatorowymzalecasięleczenieheparyną drobnocząsteczkowąlubniefrakcjonowanąwdawcedostosowywanej.ukobietotrzymujących heparynęniefrakcjonowanązalecasięmonitorowanieaptt,natomiastwprzypadkustosowania heparynydrobnocząsteczkowejsugerujesięoznaczanieaktywnościanty Xa,jeżelibadaniejest dostępne.
8 Niektórzyautorzydopuszczająukobietpoprzebytymepizodzieżylnejchorobyzakrzepowozatorowejlubpoudarzemózguorazwprzypadkunieskutecznościheparynydrobnocząsteczkowej leczenieantagonistamiwitaminykmiędzy14.a34.tygodniemciąży.stosowanietychlekówwe wczesnejciążyjestprzeciwwskazanezewzględunaichdziałanieteratogenne. 5.Poporodzie(przez4 6tygodnipołogu),ukobietzewskazaniamidoleczenia przeciwzakrzepowego,sugerujesięwłączenieantagonistówwitaminyk,takabyinrbyłwprzedziale terapeutycznym.lekitenieprzechodządopokarmu. Należyrównieżpamiętać,żekobietyzrozpoznanymAPSlubobecnościąaPLniepowinnystosować preparatówzawierającychestrogeny. Wśródleków,którychskutecznośćwAPSniejestjeszczepotwierdzonawymieniasię,obok hydroksychlorochiny,równieżstatyny.lekite,jakoinhibitorynf κb miałybyzapobiegaćaktywacji płytekkrwiinadmiernejekspresjiczynnikatkankowegowywołanychprzezobecnośćapl(11). Podsumowanie WdiagnostyceAPSnależypamiętać,żesamostwierdzenieobecnościaPLwsurowicykrwipacjenta nierównasięrozpoznaniuchoroby,comaswojeimplikacjelecznicze.należybraćpoduwagę całokształtobrazuklinicznegoiniezapominaćoróżnorodnychmanifestacjachklinicznych,których niewymieniasięwzmodyfikowanychkryteriachdiagnostycznych,takichjakmałopłytkowość,zajęcie serca,nerek,skóry.upacjentówzniewydolnościąwielonarządowąnależybraćpoduwagęw diagnostyceróżnicowejkatastrofalnyzespółantyfosfolipidowy,awprzypadkupostawieniatego rozpoznaniawłączyćnatychmiastintensywneleczenie,równieżimmunosupresyjne. Wzwiązkuzeskomplikowanymitechnikamistosowanymiwdiagnostycelaboratoryjnejzespołu niezwykleistotnejest,abyoznaczenialaiaplbyływykonywanewreferencyjnychlaboratoriach zgodniezaktualnymiwytycznymi. PrzedpodjęciemdecyzjiterapeutycznejwartoprzeanalizowaćprofilaPLupacjentapodkątem stopniaryzykazakrzepicy. Piśmiennictwo 1.MiyakisS,LockshinMD,AtsumiT,etal.Internationalconsensusstatementonanupdateofthe classificationcriteriafordefiniteantiphospholipidsyndrome(aps).jthrombhaemost2006;4: CerveraR,PietteJC,FontJ,etal.Antiphospholipidsyndrome:clinicalandimmunologic manifestationsandpatternsofdiseaseexpressioninacohortof1,000patients.arthritisrheum 2002;46: PorterTF.Antiphospholipidantibodiesandinfertility.ClinObstetGynecol2001;44: SternC,ChamleyL,HaleL,KlossM,SpeirsA,BakerHW.Antibodiestobeta2glycoproteinIare associatedwithinvitrofertilizationimplantationfailureaswellasrecurrentmiscarriage:resultsofa prevalencestudy.fertilsteril.;70:
9 5.HornsteinMD,DavisOK,MasseyJB,PaulsonRJ,CollinsJA.Antiphospholipidantibodiesandinvitro fertilizationsuccess:ameta analysis.fertilsteril.2000;73(2): VivaldiP,RossettiG,GalliM,FinazziG.Severebleedingduetoacquiredhypoprothrombinemialupusanticoagulantsyndrome.Casereportandreviewofliterature.Haematologica1997;82: ErkanD,BatemanH,LockshinMD.Lupusanticoagulant hypoprothrombinemiasyndrome associatedwithsystemiclupuserythematosus:reportof2casesandreviewofliterature.lupus 1999;8: BucciarelliS,EspinosaG,CerveraR,ErkanD,Gómez PuertaJA,Ramos CasalsM,FontJ,Asherson RA,EuropeanForumonAntiphospholipidAntibodies.Mortalityinthecatastrophicantiphospholipid syndrome:causesofdeathandprognosticfactorsinaseriesof250patients.arthritisrheum. 2006;54(8): CerveraR.Updateonthediagnosis,treatment,andprognosisofthecatastrophicantiphospholipid syndrome.currrheumatolrep.2010feb;12:70 76.Review. 10.PengoV,TripodiA,ReberG,RandJH,OrtelTL,GalliM,deGrootPG.Updateoftheguidelinesfor lupusanticoagulantdetection.jthrombhaemost2009;7: Ruiz IrastorzaG,CuadradoMJ,Ruiz ArruzaI,BreyR,CrowtherM,DerksenR,ErkanD,KrilisS, MachinS,PengoV,PierangeliS,TektonidouM,KhamashtaM.Evidence basedrecommendationsfor thepreventionandlong termmanagementofthrombosisinantiphospholipidantibody positive patients:reportodataskforceatthe13 th InternationalCongressonAntiphospholipidAntibodies. Lupus2011;20: ZawilskaK,JaeschkeR,TomkowskiW,Mayzner ZawadzkaE,NizankowskiR,OlejekA,PasierskiT, TorbickiA,UndasA,JawieńA,GajewskiP,SznajdJ,BrozekJ.Polishguidelinesforthepreventionand treatmentofvenousthromboembolism:2009update.polarchmedwewn.2009;119suppl1:1 69.
u Czynniki ryzyka wystąpienia zakrzepicy? - przykłady cech osobniczych i stanów klinicznych - przykłady interwencji diagnostycznych i leczniczych
1 TROMBOFILIA 2 Trombofilia = nadkrzepliwość u Genetycznie uwarunkowana lub nabyta skłonność do występowania zakrzepicy żylnej, rzadko tętniczej, spowodowana nieprawidłowościami hematologicznymi 3 4 5
Bardziej szczegółowoAkademia wiedzy Synevo
Akademia wiedzy Synevo 1 Ciąża w chorobach układowych tkanki łącznej dr n. med. Magdalena Szmyrka mgr Lucyna Korman Wrocław, 7 czerwca 2018 r. Autoprzeciwciała istotne w ciąży mgr Lucyna Korman Katedra
Bardziej szczegółowoZespół antyfosfolipidowy okiem diagnosty laboratoryjnego.
Zespół antyfosfolipidowy okiem diagnosty laboratoryjnego. Paweł Kozłowski Laboratorium Centralne Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny WUM Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej WNoZ WUM Zespół
Bardziej szczegółowoZespół antyfosfolipidowy wyzwanie dla diagnostyki laboratoryjnej
Zespół antyfosfolipidowy wyzwanie dla diagnostyki laboratoryjnej Katarzyna Fischer Samodzielna Pracownia Diagnostyki Reumatologicznej Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie Zakres zagadnień Zespół
Bardziej szczegółowoKURS DOSKONALĄCY DLA CYTOMORFOLOGÓW MEDYCZNYCH W ZAKRESIE DIAGNOSTKI CHORÓB UKŁADU ODDECHOWEGO 25.05-29.05.2015
25.05.2015 PONIEDZIAŁEK (prof. dr hab. n. med. Renata Langfort) 09.00-10.30 Badania cytologiczne wykorzystywane w diagnostyce chorób układu oddechowego Zasady prawidłowego przygotowania materiału do oceny
Bardziej szczegółowoHipercholesterolemia rodzinna (FH) ważny i niedoceniony problem zdrowia publicznego
Hipercholesterolemia rodzinna (FH) ważny i niedoceniony problem zdrowia publicznego Krzysztof Chlebus I Klinika Kardiologii Gdański Uniwersytet Medyczny Hipercholesterolemia Rodzinna przedwczesna choroba
Bardziej szczegółowoMarzena Woźniak Temat rozprawy: Ocena, monitorowanie i leczenie zakrzepicy żylnej w okresie ciąży i połogu Streszczenie
Marzena Woźniak Rozprawa doktorska na stopień doktora nauk medycznych Temat rozprawy: Ocena, monitorowanie i leczenie zakrzepicy żylnej w okresie ciąży i połogu Streszczenie Okresy ciąży i połogu są wymieniane
Bardziej szczegółowoProgram XIII Konferencji Polskiej Grupy Raka Płuca listopada 2019 r.
Program XIII Konferencji Polskiej Grupy Raka Płuca 21-23 listopada 2019 r. Czwartek 21 listopada 2019 r. Warsztaty 09.00 13.00 Torakochirurgia Instytut Gruźlicy ul. Płocka 26 Warszawa Lunch 13.00-14.00
Bardziej szczegółowoStany nadkrzepliwości (trombofilie)
Stany nadkrzepliwości (trombofilie) DEFINICJA I ETIOPATOGENEZA Genetycznie uwarunkowana lub nabyta skłonność do zakrzepicy żylnej lub (rzadko) tętniczej, związana z nieprawidłowościami hematologicznymi.
Bardziej szczegółowoNowe doustne antykoagulanty. okiem diagnosty laboratoryjnego.
Nowe doustne antykoagulanty okiem diagnosty laboratoryjnego. Paweł Kozłowski Laboratorium Centralne Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej Warszawski Uniwersytet
Bardziej szczegółowoPORONIENIA CIĄŻA OBUMARŁA ZESPÓŁ ANTYFOSFOLIPIDOWY KOAGULOPATIE. Katarzyna Luterek Natalia Mazanowska
PORONIENIA CIĄŻA OBUMARŁA ZESPÓŁ ANTYFOSFOLIPIDOWY KOAGULOPATIE Katarzyna Luterek Natalia Mazanowska Definicja Zakończenie ciąży (samoistne lub sztuczne) do 22 tygodnia jej trwania 22 Hbd + 1 dzień= poród
Bardziej szczegółowoWykłady ul. Medyków 14, sala CSK B. godz. 08.00-11.45 (5h) Lp. Data wykładu Temat wykładu
Wykłady z przedmiotu Opieka specjalistyczna w położnictwie, neonatologii i ginekologii dla studentów I-go roku studiów II stopnia stacjonarnych Wydziału Nauk o Zdrowiu SUM w Katowicach roku akad. 2014/2015
Bardziej szczegółowoOsoby z cukrzycą pomagają innym prewencja cukrzycy w rodzinie
3 Osoby z cukrzycą pomagają innym prewencja cukrzycy w rodzinie Samokontrolne, przesiewowe rozpoznanie ryzyka stanu przedcukrzycowego lub cukrzycy utajonej mogą wykonać pacjenci w swoich rodzinach. W praktyce
Bardziej szczegółowoZAPOTRZEBOWANIE NA KONCENTRAT CZYNNIKA KRZEPNIĘCIA
Rozpoznanie skazy krwotocznej /postać : KONCENTRAT CZYNNIKA VIII Leczenie w warunkach domowych chorego na ciężką postać hemofilii A Program ITI u dorosłego chorego na hemofilię A powikłaną inhibitorem
Bardziej szczegółowoNazwa programu: LECZENIE PIERWOTNYCH NIEDOBORÓW ODPORNOŚCI U DZIECI
Załącznik nr 11 do Zarządzenia Nr 41/2009 Prezesa NFZ z dnia 15 września 2009 roku Nazwa programu: LECZENIE PIERWOTNYCH NIEDOBORÓW ODPORNOŚCI U DZIECI ICD 10 D80 w tym D80.0, D80.1, D80.3, D80.4, D80.5,
Bardziej szczegółowoPrzeciwciała antyfosfolipidowe w surowicy krwi chorych z nabytymi wadami zastawkowymi serca
PRACA ORYGINALNA Folia Cardiol. 2003, tom 10, nr 6, 769 774 Copyright 2003 Via Medica ISSN 1507 4145 Przeciwciała antyfosfolipidowe w surowicy krwi chorych z nabytymi wadami zastawkowymi serca Maciej Grabowski
Bardziej szczegółowoKlinika Zaburzeń Hemostazy i Chorób Wewnętrznych. listopad 2010 r.
Nabyta hemofilia Jerzy Windyga Klinika Zaburzeń Hemostazy i Chorób Wewnętrznych Instytutu Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie listopad 2010 r. 1 Definicja Hemofilia nabyta (acquired haemophilia -
Bardziej szczegółowoHARMONOGRAM ZAJĘĆ Z DIAGNOSTYKI LABORATORYJNEJ DLA III ROKU KIERUNKU LEKARSKIEGO 2015/2016:
HARMONOGRAM ZAJĘĆ Z DIAGNOSTYKI LABORATORYJNEJ DLA III ROKU KIERUNKU LEKARSKIEGO 2015/2016: Tematy wykładów: 1. Badania laboratoryjne w medycynie prewencyjnej. dr hab. Bogdan Solnica, prof. UJ 2. Diagnostyka
Bardziej szczegółowo1. Mianownictwo i podzia krwotoków po o niczych Zbigniew S omko, Krzysztof Drews Klasyfikacja przyczynowa... 16
Spis treêci 1. Mianownictwo i podzia krwotoków po o niczych Zbigniew S omko, Krzysztof Drews.................... 15 1.1. Klasyfikacja przyczynowa.............. 16 2. Aspekt historyczny krwotoków po o niczych
Bardziej szczegółowoZespół antyfosfolipidowy a przeszczepianie nerek
PRACA POGLĄDOWA Forum Nefrologiczne 2009, tom 2, nr 1, 23 27 Copyright 2009 Via Medica ISSN 1899 3338 Agnieszka Furmańczyk, Ewa Komuda-Leszek, Magdalena Durlik www.fn.viamedica.pl Klinika Medycyny Transplantacyjnej
Bardziej szczegółowoŻylna choroba zakrzepowo- -zatorowa w położnictwie i ginekologii
Żylna choroba zakrzepowo- -zatorowa w położnictwie i ginekologii Gdańsk 2012 Redaktor prowadzący: Agnieszka Frankiewicz Redakcja: Agnieszka Frankiewicz, Izabela Siemaszko Korekta: Lena Bułakowska, Agnieszka
Bardziej szczegółowoMożliwość sumowania. świadczenie dedykowane do sumowania dla określonej JGP. kat. 1a. kat. 1b
Katalog świadczeń Możliwość sumowania Nazwa do 1 2 3 4 7 8 9 10 11 2 5.53.01.0000035 Implantacja portu naczyniowego 50 obejmuje koszt wyrobu medycznego (portu) 6 5.53.01.0000938 Plazmafereza lecznicza
Bardziej szczegółowoDiagnostyka różnicowa przedłużonego APTT
Maria Podolak-Dawidziak Diagnostyka różnicowa przedłużonego APTT Katedra i Klinika Hematologii, Nowotworów Krwi i Transplantacji Szpiku AM, Wrocław Czas częściowej tromboplastyny po aktywacji APTT czas
Bardziej szczegółowoZAKŁAD DIAGNOSTYKI LABORATORYJNEJ I IMMUNOLOGII KLINICZNEJ WIEKU ROZOJOWEGO AM W WARSZAWIE.
ZAKŁAD DIAGNOSTYKI LABORATORYJNEJ I IMMUNOLOGII KLINICZNEJ WIEKU ROZOJOWEGO AKADEMII MEDYCZNEJ W WARSZAWIE. ZAKŁAD DIAGNOSTYKI LABORATOTORYJNEJ WYDZIAŁU NAUKI O ZDROWIU AKADEMII MEDYCZNEJ W WARSZAWIE Przykładowe
Bardziej szczegółowoTrombofilia. Genetycznie uwarunkowana lub nabyta skłonność do. występowania zakrzepicy żylnej, rzadko tętniczej, spowodowana nieprawidłowościami
Trombofilie Trombofilia Genetycznie uwarunkowana lub nabyta skłonność do występowania zakrzepicy żylnej, rzadko tętniczej, spowodowana nieprawidłowościami hematologicznymi Naturalna ochrona przed zakrzepicą
Bardziej szczegółowoZespół S u d e cka /
ANDRZEJ ZYLUK Zespół S u d e cka / algodystrofia / CRPS DIAGNOSTYKA I LECZENIE prof. dr hab. n. med. A N D R Z E J Z Y L U K Zespół Sudecka / a lg o d y s tro fia / CRPS DIAGNOSTYKA I LECZENIE & PZWL Spis
Bardziej szczegółowoTesty dla kobiet w ciąży. Zakażenie HIV i AIDS u dzieci.
Testy dla kobiet w ciąży. Zakażenie HIV i AIDS u dzieci. dr n. med. Agnieszka Ołdakowska Klinika Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego Warszawski Uniwersytet Medyczny Wojewódzki Szpital Zakaźny w Warszawie
Bardziej szczegółowoARTYKUŁ ORYGINALNY. Agnieszka Gazda 1, Jakub Ząbek 2, Anna M. Romicka 1, Bożena Wojciechowska 3, Joanna Pyka 2
ARTYKUŁ ORYGINALNY Występowanie przeciw ciał anty kardiolipinowych w krążących kompleksach immunologicznych u dzieci z młodzieńczym toczniem rumieniowatym układowym i młodzieńczym idiopatycznym zapaleniem
Bardziej szczegółowoLP Panel tarczycowy 1. TSH 2. Ft3 3. Ft4 4. Anty TPo 5. Anty Tg. W przypadku występowania alergii pokarmowych lub wziewnych
Proszę o wykonanie następujących badań laboratoryjnych (z krwi), na część z nich można uzyskać skierowanie od lekarza*: Dodatkowo: Badania podstawowe: W przypadku podejrzenia nieprawidłowej pracy tarczycy
Bardziej szczegółowoNazwa programu LECZENIE NADPŁYTKOWOŚCI SAMOISTNEJ ICD - 10 D75.2 - nadpłytkowość samoistna Dziedzina medycyny: hematologia.
Załącznik nr 10 do Zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 roku Nazwa programu LECZENIE NADPŁYTKOWOŚCI SAMOISTNEJ ICD - 10 D75.2 - nadpłytkowość samoistna Dziedzina medycyny:
Bardziej szczegółowoPląsawica u 13-letniej dziewczynki jako pierwszy objaw tocznia rumieniowatego układowego, a może innej zapalnej choroby tkanki łącznej?
Forum Reumatol. 2016, tom 2, nr 2, 9096 Copyright 2016 Via Medica ISSN 24503088 przypadki kliniczne www.fr.viamedica.pl Joanna Świdrowska-Jaros, Małgorzata Biernacka-Zielińska, Elżbieta Smolewska Klinika
Bardziej szczegółowoLECZENIE CHOROBY LEŚNIOWSKIEGO - CROHNA (chlc) (ICD-10 K 50)
Załącznik B.32. LECZENIE CHOROBY LEŚNIOWSKIEGO - CROHNA (chlc) (ICD-10 K 50) ZAKRES ŚWIADCZENIA GWARANTOWANEGO ŚWIADCZENIOBIORCY A. Leczenie infliksymabem 1. Leczenie choroby Leśniowskiego-Crohna (chlc)
Bardziej szczegółowoNazwa programu: LECZENIE PIERWOTNYCH NIEDOBORÓW ODPORNOŚCI U DZIECI
Załącznik nr 12 do zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 roku Nazwa programu: LECZENIE PIERWOTNYCH NIEDOBORÓW ODPORNOŚCI U DZIECI ICD 10 D80 w tym D80.0, D80.1, D80.3, D80.4,
Bardziej szczegółowoKREW II ZABURZENIA HEMOSTAZY
KREW II ZABURZENIA HEMOSTAZY HEMOSTAZA DEFINICJA Całość procesów związanych z utrzymaniem krwi w stanie płynnym w obrębie łożyska naczyniowego 1 HEMOSTAZA ZAŁOŻENIA Mechanizmy hemostazy są aktywowane Jedynie
Bardziej szczegółowoPoradnia Immunologiczna
Poradnia Immunologiczna Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej im. św. Jana z Dukli Lublin, 2011 Szanowni Państwo, Uprzejmie informujemy, że w Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej im. św. Jana z Dukli funkcjonuje
Bardziej szczegółowoZespół antyfosfolipidowy - stan na 2013 rok
1 Zespół antyfosfolipidowy - stan na 2013 rok Wrocław 27-28 marzec 2014 Maria Majdan Katedra i Klinika Reumatologii i Układowych Chorób Tkanki Łącznej Uniwersytet Medyczny Lublin Definicja APS: Kryteria
Bardziej szczegółowoLECZENIE CHOROBY LEŚNIOWSKIEGO - CROHNA (chlc) (ICD-10 K 50)
Załącznik B.32. LECZENIE CHOROBY LEŚNIOWSKIEGO - CROHNA (chlc) (ICD-10 K 50) ZAKRES ŚWIADCZENIA GWARANTOWANEGO ŚWIADCZENIOBIORCY SCHEMAT DAWKOWANIA LEKÓW W PROGRAMIE BADANIA DIAGNOSTYCZNE WYKONYWANE W
Bardziej szczegółowoTematy seminariów z Neurologii dla V roku Kierunku Lekarskiego realizowane w Klinice Neurochirurgii:
Tematyka zajęć i zaliczenie z Neurologii - plik pdf do pobrania Neurochirurgia Do zajęć seminaryjnych student jest zobowiązany przygotować wiedzę teoretyczną zgodnie ze słowami kluczowymi do danego tematu.
Bardziej szczegółowoCzęść I Zakup zestawów diagnostycznych do GMO.
Załącznik 4a Część I Zakup zestawów diagnostycznych do GMO. NAZWA WIELKOŚC OPAKNIA RAZEM WARTOŚĆ 1 2 3 4 5 6 7 8=4*7 9 10 11 1. Zestaw do izolacji DNA - zestaw służący do izolacji DNA z surowego materiału
Bardziej szczegółowoLECZENIE TĘTNICZEGO NADCIŚNIENIA PŁUCNEGO (TNP) (ICD-10 I27, I27.0)
Załącznik B.31. LECZENIE TĘTNICZEGO NADCIŚNIENIA PŁUCNEGO (TNP) (ICD-10 I27, I27.0) ZAKRES ŚWIADCZENIA GWARANTOWANEGO A. Leczenie TNP u dorosłych ŚWIADCZENIOBIORCY SCHEMAT DAWKOWANIA LEKÓW W PROGRAMIE
Bardziej szczegółowochoroby reumatyczne u kobiet w ciąży
Marzena Olesińska Klinika i Poliklinika Układowych Chorób Tkanki Łącznej Instytutu Reumatologii w Warszawie choroby reumatyczne u kobiet w ciąży Czy możemy być spokojni? Akademia Dziennikarzy Medycznych
Bardziej szczegółowoEtiologia, diagnostyka i leczenie zespołu antyfosfolipidowego jako rzadkiej przyczyny udaru mózgu
Udar Mózgu 2006, tom 8, nr 2, 76 80 Copyright 2006 Via Medica ISSN 1505 6740 PRACA POGLĄDOWA Etiologia, diagnostyka i leczenie zespołu antyfosfolipidowego jako rzadkiej przyczyny udaru mózgu Etiology,
Bardziej szczegółowoŻylna choroba zakrzepowo-zatorowa w ciąży kiedy podejrzewać i jak leczyć? Magdalena Celińska-Löwenhoff
Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa w ciąży kiedy podejrzewać i jak leczyć? Magdalena Celińska-Löwenhoff Ryzyko zakrzepowe w ciąży Ciąża i okres połogu są uznanymi czynnikami ryzyka żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej
Bardziej szczegółowoPROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2017/2018 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW I ROKU STUDIÓW
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2017/2018 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW I ROKU STUDIÓW 1. NAZWA PRZEDMIOTU 2. NAZWA JEDNOSTKI (jednostek ) realizującej
Bardziej szczegółowoPłodność i przebieg ciąży w chorobach reumatycznych stan wiedzy na rok 2013
Płodność i przebieg ciąży w chorobach reumatycznych stan wiedzy na rok 2013 Lidia Ostanek Danuta Bobrowska Snarska Marek Brzosko Klinika Reumatologii i Chorób Wewnętrznych Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego
Bardziej szczegółowoLECZENIE TĘTNICZEGO NADCIŚNIENIA PŁUCNEGO SILDENAFILEM I EPOPROSTENOLEM (TNP) (ICD-10 I27, I27.0)
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 719 Poz. 27 Załącznik B.68. LECZENIE TĘTNICZEGO NADCIŚNIENIA PŁUCNEGO SILDENAFILEM I EPOPROSTENOLEM (TNP) (ICD-10 I27, I27.0) ŚWIADCZENIOBIORCY I. Terapia sildenafilem
Bardziej szczegółowoPodstawy angiologii z uwzględnieniem problemów osób starszych Pielęgniarstwo
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nysie Instytut Pielęgniarstwa Nazwa modułu (przedmiotu) Kierunek studiów Profil kształcenia Poziom studiów Forma studiów Semestr studiów Tryb zaliczenia przedmiotu Formy
Bardziej szczegółowoWystępowanie przeciwciał antyfosfolipidowych i ich znaczenie kliniczne u chorych na reumatoidalne zapalenie stawów
Występowanie przeciwciał antyfosfolipidowych i ich znaczenie kliniczne u chorych na reumatoidalne zapalenie stawów The prevalence and clinical significance of antiphoshpolipid antibodies in rheumatoid
Bardziej szczegółowoZAPOBIEGANIE KRWAWIENIOM U DZIECI Z HEMOFILIĄ A I B (ICD-10 D 66, D 67)
Załącznik B.15. ZAPOBIEGANIE KRWAWIENIOM U DZIECI Z HEMOFILIĄ A I B (ICD-10 D 66, D 67) ZAKRES ŚWIADCZENIA GWARANTOWANEGO ŚWIADCZENIOBIORCY Kwalifikacji świadczeniobiorców do terapii pierwotnej i wtórnej
Bardziej szczegółowoCzęść praktyczna: Metody pozyskiwania komórek do badań laboratoryjnych cz. I
Ćwiczenie 1 Część teoretyczna: Budowa i funkcje układu odpornościowego 1. Układ odpornościowy - główne funkcje, typy odpowiedzi immunologicznej, etapy odpowiedzi odpornościowej. 2. Komórki układu immunologicznego.
Bardziej szczegółowoChory po ostrej zatorowości płucnej i co dalej (wytyczne ESC 2014)
Chory po ostrej zatorowości płucnej i co dalej (wytyczne ESC 2014) Piotr Pruszczyk, Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii z Centrum Diagnostyki i Leczenia Żylnej Choroby Zakrzepowo Zatorowej PP_1 PP_2
Bardziej szczegółowoLECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35)
Załącznik B.29. LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) ŚWIADCZENIOBIORCY 1.Kryteria kwalifikacji 1.1 Leczenia interferonem beta: 1) wiek od 12 roku życia; 2) rozpoznanie postaci rzutowej stwardnienia
Bardziej szczegółowoZasady postępowania w osteoporozie. skrócona wersja
Zasady postępowania w osteoporozie skrócona wersja Zasady postępowania w osteoporozie skrócona wersja 1 U kogo wykonywać badania w kierunku osteoporozy? Badania w kierunku osteoporozy należy wykonać u
Bardziej szczegółowolek. Łukasz Mądry Oddział urologii Szpital Miejski Nr 4 w Gliwicach
Profilaktyka Raka Stercza lek. Łukasz Mądry Oddział urologii Szpital Miejski Nr 4 w Gliwicach Stercz (prostata, gruczoł krokowy) Stercz, gruczoł krokowy lub prostata to różne nazwy tego samego narządu
Bardziej szczegółowoChoroby wewnętrzne - diabetologia Kod przedmiotu
Choroby wewnętrzne - diabetologia - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Choroby wewnętrzne - diabetologia Kod przedmiotu 12.0-WL-Lek-ChW-D Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek
Bardziej szczegółowoWojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Poznaniu
Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Poznaniu PROGRAM WHO ELIMINACJI ODRY/RÓŻYCZKI Program eliminacji odry i różyczki został uchwalony przez Światowe Zgromadzenie Zdrowia 28 maja 2003 roku. Realizacja
Bardziej szczegółowo2. Etiopatogeneza astmy... 14 2.1. Układ oddechowy... 14 2.2. Układ krążenia... 16
INTENSYWNA TERAPIA STANU ASTMATYCZNEGO 1. Definicja... 13 2. Etiopatogeneza astmy... 14 2.1. Układ oddechowy... 14 2.2. Układ krążenia... 16 3. Obraz kliniczny... 17 3.1. Rozpoznanie... 17 3.2. Diagnostyka
Bardziej szczegółowodokształcającego prowadzonego przez Centralny Ośrodek Koordynujący lub wojewódzki ośrodek koordynujący w latach 2007 2010 w zakresie
Dziennik Ustaw Nr 52 3302 Poz. 271 2. Program profilaktyki raka szyjki macicy macicy etap podstawowy pobranie materiału z szyjki macicy do przesiewowego badania cytologicznego. macicy etap diagnostyczny
Bardziej szczegółowoC. Średnia liczba pacjentów leczona w ośrodku kwartalnie z uwzględnieniem rodzaju skazy.
Wyniki raportu za 2013 rok sporządzone w oparciu o dane przesłane przez wojewódzkich koordynatorów ds. leczenia hemofilii i pokrewnych skaz krwotocznych - DOROŚLI A. Dane organizacyjne. 11 ośrodków dysponuje
Bardziej szczegółowo[4ZSP/KII] Flebologia
1. Ogólne informacje o module [4ZSP/KII] Flebologia Nazwa modułu FLEBOLOGIA Kod modułu Nazwa jednostki prowadzącej moduł Nazwa kierunku studiów Forma studiów Profil kształcenia Semestr Status modułu Język
Bardziej szczegółowoDoustne środki antykoncepcyjne a ryzyko wystąpienia zakrzepicy. Dr hab. Jacek Golański Zakład Zaburzeń Krzepnięcia Krwi Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Doustne środki antykoncepcyjne a ryzyko wystąpienia zakrzepicy Dr hab. Jacek Golański Zakład Zaburzeń Krzepnięcia Krwi Uniwersytet Medyczny w Łodzi Żylna choroba zakrzepowozatorowa (ŻChZZ) stanowi ważny
Bardziej szczegółowoLECZENIE TĘTNICZEGO NADCIŚNIENIA PŁUCNEGO SILDENAFILEM, EPOPROSTENOLEM I MACYTENTANEM (TNP) (ICD-10 I27, I27.0)
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 731 Poz. 66 Załącznik B.68. LECZENIE TĘTNICZEGO NADCIŚNIENIA PŁUCNEGO SILDENAFILEM, EPOPROSTENOLEM I MACYTENTANEM (TNP) (ICD-10 I27, I27.0) ŚWIADCZENIOBIORCY I. Terapia
Bardziej szczegółowoAneks II. Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwoleń na dopuszczenie do obrotu
Aneks II Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwoleń na dopuszczenie do obrotu 11 Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwoleń na dopuszczenie do obrotu Po rozważeniu zalecenia PRAC z dnia
Bardziej szczegółowoPytania z zakresu ginekologii i opieki ginekologicznej
Pytania z zakresu ginekologii i opieki ginekologicznej - 2017 1. Proszę wymienić zagrożenia zdrowotne dla kobiety jakie mogą wystąpić w okresie okołomenopauzalnym. 2. Proszę omówić rolę położnej w opiece
Bardziej szczegółowoPAKIET BADAŃ DLA PLANUJĄCYCH CIĄŻĘ %W PAKIECIE BADAŃ W PAKIECIE TANIEJ Wersja 1
PAKIET BADAŃ DLA PLANUJĄCYCH CIĄŻĘ 19 BADAŃ W PAKIECIE %W PAKIECIE TANIEJ 2018 Wersja 1 CZY WIESZ, ŻE: Badania ujęte w tym pakiecie podzielić można na dwie grupy. Wyniki badań z pierwszej grupy informują
Bardziej szczegółowoBiałystok, dnia 5 kwietnia 2019 r. Poz UCHWAŁA NR V/30/19 RADY POWIATU W BIELSKU PODLASKIM. z dnia 28 marca 2019 r.
DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO Białystok, dnia 5 kwietnia 2019 r. Poz. 2044 UCHWAŁA NR V/30/19 RADY POWIATU W BIELSKU PODLASKIM z dnia 28 marca 2019 r. w sprawie nadania Statutu Samodzielnemu
Bardziej szczegółowoNieswoiste zapalenie jelitzespół (AIH+PSC)
Nieswoiste zapalenie jelitzespół nakładania (AIH+PSC) M. Uścinowicz Klinika Pediatrii, Gastroenterologii i Alergologii Dziecięcej Kierownik Kliniki: Prof. D. Lebensztejn Uniwersytecki Dziecięcy Szpital
Bardziej szczegółowoRegulamin nauczania przedmiotu :,,Chirurgia Pielęgniarstwo w chirurgii naczyniowej obowiązujący w Katedrze Chirurgii
Regulamin nauczania przedmiotu :,,Chirurgia Pielęgniarstwo w chirurgii naczyniowej obowiązujący w Katedrze Chirurgii 1. Zajęcia z chirurgii odbywają się w Klinice Chirurgii Ogólnej ZOZ MSWiA z WM-CO, w
Bardziej szczegółowoZakażenia układu moczowego u dzieci. Zofia Konarska Klinika Pediatrii WUM KURS 2019
Zakażenia układu moczowego u dzieci Zofia Konarska Klinika Pediatrii WUM KURS 2019 Plan wędrówki Kilka definicji Rekomendacje, siła zaleceń CASE Najważniejsze zalecenia Zakażenie górnych dróg układu moczowego
Bardziej szczegółowoLECZENIE TĘTNICZEGO NADCIŚNIENIA PŁUCNEGO SILDENAFILEM, EPOPROSTENOLEM I MACYTENTANEM (TNP) (ICD-10 I27, I27.0)
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 738 Poz. 42 Załącznik B.68. LECZENIE TĘTNICZEGO NADCIŚNIENIA PŁUCNEGO SILDENAFILEM, EPOPROSTENOLEM I MACYTENTANEM (TNP) (ICD-10 I27, I27.0) ŚWIADCZENIOBIORCY I. Terapia
Bardziej szczegółowoLECZENIE TĘTNICZEGO NADCIŚNIENIA PŁUCNEGO SILDENAFILEM, EPOPROSTENOLEM I MACYTENTANEM (TNP) (ICD-10 I27, I27.0)
Załącznik B.68. LECZENIE TĘTNICZEGO NADCIŚNIENIA PŁUCNEGO SILDENAFILEM, EPOPROSTENOLEM I MACYTENTANEM (TNP) (ICD-10 I27, I27.0) ŚWIADCZENIOBIORCY I. Terapia sildenafilem A. Leczenie sildenafilem pacjentów
Bardziej szczegółowoLECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35)
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 589 Poz. 86 Załącznik B.29. LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) 1. Kryteria kwalifikacji: ŚWIADCZENIOBIORCY 1.1. Leczenie interferonem beta: 1) rozpoznanie
Bardziej szczegółowoLECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35)
Załącznik B.29. LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) 1. Kryteria kwalifikacji: ŚWIADCZENIOBIORCY 1.1. Leczenie interferonem beta: 1) rozpoznanie postaci rzutowej stwardnienia rozsianego oparte
Bardziej szczegółowotypu 2 Kamil Dirani Praca dyplomowa Opiekun: mgr Ilias Dumas Fizjoterapia Fizjoterapii
Fizjoterapia Kamil Dirani typu 2 Praca dyplomowa Opiekun: mgr Ilias Dumas Fizjoterapii Zatwierdzono w dniu... Podpis... ...3 Cel pracy...4 I. Charakterystyka jednostki chorobowej...5 1.1 Definicja i typy
Bardziej szczegółowoLECZENIE TĘTNICZEGO NADCIŚNIENIA PŁUCNEGO SILDENAFILEM, EPOPROSTENOLEM I MACYTENTANEM (TNP) (ICD-10 I27, I27.0)
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 893 Poz. 133 Załącznik B.68. LECZENIE TĘTNICZEGO NADCIŚNIENIA PŁUCNEGO SILDENAFILEM, EPOPROSTENOLEM I MACYTENTANEM (TNP) (ICD-10 I27, I27.0) ŚWIADCZENIOBIORCY I. Terapia
Bardziej szczegółowoTab.1. Charakterystyka materiału do badań w Pracowni Hemostazy LDH
LABORATORIUM DIAGNOSTYKI HEMATOLOGICZNEJ Pracownia Hemostazy ul. Szamarzewskiego 82/84, 60-569 Poznań tel. 61 854 9576, 61854 9599 Kierownik: dr hab. n. med. Maria Kozłowska-Skrzypczak prof. UM Tab.1.
Bardziej szczegółowoSpis treści. Część I Choroby układu krążenia 1 Wendy A. Ware. Część II Choroby układu oddechowego 137 Eleanor C. Hawkins
Spis treści Część I Choroby układu krążenia 1 Wendy A. Ware 1 Badanie układu krążenia 2 2 Badania dodatkowe stosowane w chorobach układu krążenia 8 3 Leczenie zastoinowej niewydolności serca 29 4 Zaburzenia
Bardziej szczegółowoPolska-Poznań: Odczynniki laboratoryjne 2018/S Sprostowanie. Ogłoszenie zmian lub dodatkowych informacji. Dostawy
1 / 5 Niniejsze ogłoszenie w witrynie TED: http://ted.europa.eu/udl?uri=ted:notice:87346-2018:text:pl:html Polska-Poznań: Odczynniki laboratoryjne 2018/S 040-087346 Sprostowanie Ogłoszenie zmian lub dodatkowych
Bardziej szczegółowoGenetyka kliniczna nowe wyzwanie dla opieki pediatrycznej. Jacek J. Pietrzyk Klinika Chorób Dzieci Katedra Pediatrii Collegium Medicum UJ
Genetyka kliniczna nowe wyzwanie dla opieki pediatrycznej Jacek J. Pietrzyk Klinika Chorób Dzieci Katedra Pediatrii Collegium Medicum UJ Kraków, czerwiec 2005 Genetyka kliniczna Kierunki rozwoju Choroby
Bardziej szczegółowoPLAN ZAJĘĆ DYDAKTYCZNYCH
ZAKŁAD PIELĘGNIARSTWA W GINEKOLOGII I POŁOŻNICTWIE KATEDRY ZDROWIA KOBIETY Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach 8 00-15 30 PLAN ZAJĘĆ DYDAKTYCZNYCH Z PRZEDMIOTU PIELĘGNIARSTWO POŁOŻNICZO-GINEKOLOGICZNE
Bardziej szczegółowoCzęść I Zakup zestawów diagnostycznych do GMO.
Załącznik 4a Część I Zakup zestawów diagnostycznych do GMO. NAZWA WIELKOŚC OPAKOWANIA JEDNOSTK OWA VAT % RAZEM WARTOŚĆ 1 2 3 4 5 6 7 8=4*7 9 10 11 1. Zestaw do izolacji DNA - zestaw służący do izolacji
Bardziej szczegółowoUdary mózgu w przebiegu tocznia rumieniowatego układowego
Postępy Psychiatrii i Neurologii, 1995, 4, 47-52 Udary mózgu w przebiegu tocznia rumieniowatego układowego i zespołu antyfosfolipidowego Brain strokes in the eourse oj systemie lupus erythematosus and
Bardziej szczegółowoPostępowanie z chorym przed i po implantacji leczonym doustnymi lekami p-zakrzepowymi
Postępowanie z chorym przed i po implantacji leczonym doustnymi lekami p-zakrzepowymi Dr hab.n.med.barbara Małecka Krakowski Szpital Specjalistyczny im.jana Pawła II 1 1. Leczenie przeciwzakrzepowe wiąże
Bardziej szczegółowoTarczyca a ciąża. Kraków 22-23 października 2010. www.tarczycaciaza.cm-uj.krakow.pl
Tarczyca a ciąża Kraków 22-23 października 2010 Organizator: Katedra i Klinika Endokrynologii Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum www.tarczycaciaza.cm-uj.krakow.pl Szanowni Państwo, Drogie Koleżanki,
Bardziej szczegółowoKURS KWALIFIKACYJNY Pielęgniarstwo onkologiczne. OTWARCIE KURSU KWALIFIKACYJNEGO Kierownik kursu: mgr Anna Kosowska godz.14:30
OTWARCIE KURSU KWALIFIKACYJNEGO Kierownik kursu: godz.14:30 Wywiad, dane biograficzne, sytuacja psychospołeczna i socjoekonomiczna - ważne elementy w badaniu psychoonkologicznym 8 września 2017 r. Wskazania
Bardziej szczegółowoMgr inż. Aneta Binkowska
Mgr inż. Aneta Binkowska Znaczenie wybranych wskaźników immunologicznych w ocenie ryzyka ciężkich powikłań septycznych u chorych po rozległych urazach. Streszczenie Wprowadzenie Według Światowej Organizacji
Bardziej szczegółowoOcena zastosowania przeciwciał monoklonalnych dla ujednolicenia metod oznaczania przeciwciał przeciwfosfolipidowych.
Uniwersytet Jagielloński Collegium Medium Wydział Lekarski Teresa Iwaniec Ocena zastosowania przeciwciał monoklonalnych dla ujednolicenia metod oznaczania przeciwciał przeciwfosfolipidowych. Praca doktorska
Bardziej szczegółowoWrodzony obrzęk naczynioruchowy, aktualne wytyczne leczenia i dostępność leków.
Wrodzony obrzęk naczynioruchowy, aktualne wytyczne leczenia i dostępność leków. Dr n. med. Marcin Stobiecki Zakład Alergologii Klinicznej i Środowiskowej UJ CM Szpital Uniwersytecki w Krakowie Wrodzony
Bardziej szczegółowoLECZENIE ZAAWANSOWANEGO RAKA JELITA GRUBEGO (ICD-10 C 18 C 20)
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 511 Poz. 42 Załącznik B.4. LECZENIE ZAAWANSOWANEGO RAKA JELITA GRUBEGO (ICD-10 C 18 C 20) ZAKRES ŚWIADCZENIA GWARANTOWANEGO ŚWIADCZENIOBIORCY 1. Leczenie zaawansowanego
Bardziej szczegółowoZmiany oczne u chorych na toczeń rumieniowaty układowy i zespół antyfosfolipidowy
Zmiany oczne u chorych na toczeń rumieniowaty układowy i zespół antyfosfolipidowy Ocular manifestations in patients with systemic lupus erythematosus and antiphospholipid syndrome Lidia Ostanek 1, Monika
Bardziej szczegółowoOCENA ROZPRAWY NA STOPIEŃ DOKTORA NAUK MEDYCZNYCH
KLINIKA NEONATOLOGII PUM 72-010 Police, ul. Siedlecka 2 Kierownik kliniki: Prof. dr. hab. n. med. Maria Beata Czeszyńska Tel/fax. 91 425 38 91 adres e- mail beataces@pum.edu.pl Szczecin, dnia 11. 06. 2018r
Bardziej szczegółowoUkład krążenia. Opieka pielęgniarska w chorobach układu krążenia w WY 152.5.
WG Układ krążenia Klasyfikuj prace na temat układu krążenia i chorób, zaburzeń układu krążenia u dzieci w WS 290. Opieka pielęgniarska w chorobach układu krążenia w WY 152.5. Classify works on blood supply
Bardziej szczegółowoPolska-Poznań: Odczynniki laboratoryjne 2016/S
1 / 5 Niniejsze ogłoszenie w witrynie TED: http://ted.europa.eu/udl?uri=ted:notice:90094-2016:text:pl:html Polska-Poznań: Odczynniki laboratoryjne 2016/S 054-090094 Szpital Kliniczny im. Heliodora Święcickiego
Bardziej szczegółowoSytuacje szczególne w leczeniu tocznia rumieniowatego układowego
Artykuł przeglądowy/review paper Reu ma to lo gia 2013; 51, 3: 210-214 DOI: 10.5114/reum.2013.35772 Sytuacje szczególne w leczeniu tocznia rumieniowatego układowego Special aspects in the treatment of
Bardziej szczegółowoSemestr V: 10h wykładów, 5h ćwiczeń klinicznych Semestr VI: 15h ćwiczeń. Nakład pracy studenta bilans punktów ECTS
SYLABUS PRZEDMIOTU / MODUŁU KSZTAŁCENIA Lp. Element Opis 1 Nazwa modułu Fleblogia I i II 2 Typ modułu Do wyboru 3 Instytut Instytut Nauk o Zdrowiu Kod 4 PPWSZ-K-1-53-KM modułu PPWSZ-K-1-61-KM Kierunek,
Bardziej szczegółowoS YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Neurologia
S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Nazwa modułu Neurologia Obowiązkowy Lekarsko-Stomatologiczny (WLS)
Bardziej szczegółowoAneks III. Zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego i ulotce dla pacjenta.
Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego i ulotce dla pacjenta. Uwaga: Niniejsze zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego
Bardziej szczegółowoTREŚCI MERYTORYCZNE PRAKTYK ZAWODOWYCH NA KIERUNKU PIELĘGNIARSTWO I STOPNIA. rok II semestr III
TREŚCI MERYTORYCZNE PRAKTYK ZAWODOWYCH NA KIERUNKU PIELĘGNIARSTWO I STOPNIA rok II semestr III PODSTAWY PIELĘGNIARSTWA (oddział wewnętrzny, oddział gastroenterologii) 1. Rola i zadania pielęgniarki w podejmowaniu
Bardziej szczegółowoSYLABUS z przedmiotu: Fizjoterapia kliniczna w kardiologii i pulmonologii
SYLABUS z przedmiotu: Fizjoterapia kliniczna w kardiologii i pulmonologii Nazwa przedmiotu Fizjoterapia kliniczna w kardiologii i pulmonologii Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot Wydział Medyczny, Instytut
Bardziej szczegółowoProgram praktyk zawodowych dla kierunku: Fizjoterapia ( studia stacjonarne i niestacjonarne)
Wyższa Szkoła Mazowiecka w Warszawie Wydział Nauk Medycznych Program praktyk zawodowych dla kierunku: Fizjoterapia ( studia stacjonarne i niestacjonarne) Student studiów pierwszego stopnia (licencjat)
Bardziej szczegółowo