PRACE ORYGINALNE. , Jan Brzeziński

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Piel. Zdr. Publ. 2014, 4, 4, ISSN Copyright by Wroclaw Medical University Beata Śniecikowska 1, A D 2, A, E F, Jan Brzeziński Wpływ wybranych parametrów struktury społecznej chorych po całkowitym wycięciu gruczołu tarczowego na występowanie pooperacyjnej niedoczynności przytarczyc Influence of Selected Parameters of Social Structure of Patients After Total Thyroidectomy in the Incidence of Postoperative Hypoparathyroidism 1 Klinika Chirurgii i Urologii Dziecięcej, Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi, Łódź 2 Klinika Endokrynologii i Chorób Metabolicznych, Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi, Łódź A koncepcja i projekt badania; B gromadzenie i/lub zestawianie danych; C analiza i interpretacja danych; D napisanie artykułu; E krytyczne zrecenzowanie artykułu; F zatwierdzenie ostatecznej wersji artykułu Streszczenie Wprowadzenie. Niedoczynność przytarczyc jest najczęstszym powikłaniem po całkowitym wycięciu tarczycy i u większości pacjentów ma charakter przemijający. Według danych z różnych ośrodków częstość występowania pooperacyjnej niedoczynności przytarczyc szacuje się na kilka do ponad 50%. Cel pracy. Ocena wpływu wieku i płci na częstość występowania klinicznych i biochemicznych wskaźników pooperacyjnej niedoczynności przytarczyc u pacjentów po całkowitym wycięciu tarczycy. Materiał i metody. Badaniem retrospektywnym objęto pacjentów po całkowitym wycięciu tarczycy leczonych chirurgicznie na Oddziale Chirurgii Ogólnej i Gruczołów Dokrewnych Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi w latach Kryterium włączenia do grupy badanej było całkowite wycięcie gruczołu tarczowego, oznaczenie u pacjentów stężenia wapnia przed operacją oraz stężenia parathormonu w pierwszej dobie po zabiegu chirurgicznym. Średni wiek badanych wynosił 52 lata (±13). Wyniki. Zdecydowaną większość pacjentów stanowiły kobiety. Pooperacyjną niedoczynność przytarczyc na podstawie wyniku pomiaru stężenia parathormonu w surowicy krwi w pierwszej dobie po całkowitym wycięciu tarczycy stwierdzono u 48% pacjentów. Kliniczne objawy hipokalcemii wystąpiły u 45% badanych z obniżonym stężeniem parathormonu. Podział badanych ze względu na wiek i płeć nie różnicował istotnie cech, jakimi były stężenie parathormonu oraz kliniczne objawy hipokalcemii. Wykazano natomiast wpływ płci na występowanie hipokalcemii objawowej. Mimo braku statystycznego potwierdzenia wydaje się również, że osoby starsze rzadziej odczuwają objawy hipokalcemii. Wnioski. Wiek i płeć nie są czynnikami ryzyka dla pooperacyjnej niedoczynności przytarczyc u pacjentów po całkowitym wycięciu tarczycy. Hipokalcemia objawowa znacznie rzadziej rozwija się u mężczyzn oraz nieco rzadziej u osób starszych (Piel. Zdr. Publ. 2014, 4, 4, ). Słowa kluczowe: tyroidektomia, niedoczynność przytarczyc, hipokalcemia. Abstract Background. Hypoparathyroidism is the most frequent complication after total thyroidectomy. According to data from different centers, the frequency of postoperative hypoparathyroidism is estimated to appear in few to over 50% of cases. Objectives. The aim of this study was to evaluate the influence of age and gender on the incidence of clinical and biochemical parameters of postoperative hypoparathyroidism in patients after total thyroidectomy. Material and Methods. The authors performed a retrospective study in the Department of General and Endocrine Surgery, Polish Mother s Memorial Hospital, Research Institute in Lodz. The subjects of the study were patients

2 328 B. Śniecikowska, J. Brzeziński after thyroidectomy. The study covers the period from 2009 to The inclusion criteria for the study group were total thyroidectomy, determination of calcium concentration before surgery and indication of parathormon during the first day after surgery. The average age of people tested was 52 years (± 13). Results. The vast majority of patients were women. Postoperative hypoparathyroidism based on the measurement of the concentration of serum PTH on the first day after total thyroidectomy was found in 48% of patients. The clinical symptoms of hypocalcemia occurred in 45% of patients with low serum PTH. Conclusions. Age and gender are not risk factors for postoperative hypoparathyroidism in patients after total thyroidectomy. Symptomatic hypocalcemia significantly less frequently develops in men and slightly less frequently in the elderly. Distribution of respondents based on age and gender did not significantly differentiated features which were PTH levels and clinical symptoms of hypocalcemia. The influence of gender on the incidence of symptomatic hypocalcemia has been demonstrated. It also appears that older people are less likely to experience symptoms of hypocalcemia (Piel. Zdr. Publ. 2014, 4, 4, ). Key words: thyroidectomy, hypoparathyroidism, hipocalcemia. Rozwój współczesnej chirurgii, ogromny postęp technologiczny i rozwój nowego instrumentarium pozwoliły na znaczne ograniczenie powikłań krwotocznych oraz powikłań związanych z uszkodzeniem nerwu krtaniowego wstecznego po operacji gruczołu tarczowego [1, 2]. Na tle ogromnego postępu technologicznego nadal jednak poważnym problemem pozostaje pooperacyjna niedoczynność przytarczyc, która jest najczęstszym powikłaniem całkowitego wycięcia tarczycy. Według danych z różnych ośrodków, które zajmują się chirurgią gruczołu tarczowego częstość występowania przejściowej pooperacyjnej niedoczynności przytarczyc szacuje się na kilka do ponad 50%, a trwałej niedoczynności przytarczyc do 8% przypadków [3 5]. Pooperacyjna niedoczynność przytarczyc jest spowodowana: śródoperacyjnym usunięciem przytarczyc, zaburzeniem ukrwienia pozostawionych gruczołów, ich uszkodzeniem (zmiażdżenie lub stosowanie wysokiej temperatury elektrokoagulacja w okolicy przytarczyc) oraz zmianami włóknistymi, jakie zachodzą w obrębie szyi po operacji. Dochodzi wówczas do zaburzenia lub całkowitego braku wydzielania parathormonu (PTH). W stanach fizjologicznych parathormon utrzymuje stężenie wapnia na optymalnym dla organizmu poziomie i ściśle kontroluje ten stan. Zaburzenia funkcji przytarczyc po operacji tarczycy powodują występowanie zaburzeń w stężeniu wapnia, prowadząc do hipokalcemii od hipokalcemii bezobjawowej (rozpoznawalnej w badaniach laboratoryjnych) przez stany mające objawy kliniczne, do zagrożenia życia włącznie [6]. Niedoczynność przytarczyc klinicznie najczęściej objawia się zwiększoną pobudliwością nerwowo-mięśniową i tężyczką. W łagodnej postaci chorzy skarżą się na drętwienie i mrowienie wokół ust, parestezje rąk i nóg, skurcze mięśni. Nieprzyjemnym dolegliwościom często towarzyszy uczucie lęku, drażliwość i ogólna nerwowość. W cięższych przypadkach może dojść do uogólnionych skurczów mięśni bolesnych skurczów mięśni rąk ( ręka położnika ), twarzy (skurcz powiek, usta karpia) i stóp (ustawienie końskoszpotawe) oraz drgawek. Sytuacją bezpośrednio zagrażającą życiu jest skurcz krtani [7]. W ostro rozwijającej się hipokalcemii czasami pojawiają się objawy kardiologiczne (zaburzenia rytmu serca, bloki przewodzenia). Zapis EKG może sugerować zawał lub niewydolność serca. Mogą wystąpić również mniej charakterystyczne objawy, tzw. równoważniki tężyczki: światłowstręt, podwójne widzenie lub napad migreny [6]. W przypadku tężyczki utajonej o wzmożonej pobudliwości mięśniowo-nerwowej świadczą, wywołane badaniem przedmiotowym, objawy: Chvostka, Trousseau, Lusta [7]. Pooperacyjna niedoczynność przytarczyc objawia się zwykle w ciągu godz. po operacji, ale może ujawnić się również w okresie późniejszym [6]. Celem pracy była ocena wpływu wieku i płci na częstość występowania klinicznych i biochemicznych wskaźników pooperacyjnej niedoczynności przytarczyc u pacjentów po całkowitym wycięciu tarczycy. Materiał i metody Badaniem retrospektywnym objęto pacjentów leczonych chirurgicznie z powodu zmian guzowatych gruczołu tarczowego na Oddziale Chirurgii Ogólnej i Gruczołów Dokrewnych Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi w latach Na przeprowadzenie badań uzyskano zgodę Komisji Etyki Badań Naukowych Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi. Kryterium włączenia do grupy badanej było całkowite wycięcie gruczołu tarczowego, oznaczenie u pacjenta stężenia wapnia przed operacją, brak objawów niedoczynności przytarczyc w wywiadzie oraz oznaczenie stężenia PTH w pierwszej dobie po zabiegu chirurgicznym. Pooperacyjną niedoczynność przytarczyc rozpoznawano na podstawie zmniejszonego stężenia

3 Pooperacyjna niedoczynność przytarczyc 329 PTH, a nie tylko na podstawie objawów hipokalcemii. Stężenie parathormonu w surowicy jest jednym z biochemicznych wskaźników służących rozpoznaniu niedoczynności przytarczyc. Okres półtrwania PTH we krwi wynosi 2 4 min, dzięki czemu jest możliwe wykorzystanie oznaczania jego stężenia jako metody wczesnego rozpoznawania pooperacyjnej niedoczynności przytarczyc. Właściwe stężenie parathormonu wynosi 15,0 65,0 pg/ml (1,6 6,9 pmol/l) [7]. Analizę statystyczną uzyskanych danych przeprowadzono z wykorzystaniem arkusza kalkulacyjnego Microsoft Excel, testów parametrycznych oraz testu niezależności χ 2 dla zbadania zależności między cechami. W podgrupach o małej liczebności (poniżej 5) zastosowano poprawkę Yatesa. Istotność statystyczną różnic przyjęto na poziomie prawdopodobieństwa p α dla α = 0,05. Wyniki Badana grupa liczyła 330 osób w wieku lat. Najwięcej badanych było w wieku lat 135 osób (41%). Średnia wieku wynosiła 52 lata (±13). Kobiety stanowiły zdecydowanie liczniejszą grupę badanych 285 pacjentek (86%) niż mężczyźni 45 pacjentów (14%) (ryc. 1). Pooperacyjną niedoczynność przytarczyc na podstawie wyniku pomiaru stężenia parathormonu w surowicy krwi w pierwszej dobie po zabiegu chirurgicznym stwierdzono u 159 pacjentów (48%). Stężenie PTH wynosiło u tych chorych 1,2 14,66 pg/ml. U połowy badanych pacjentów (165 osób) stężenie PTH znajdowało się w granicach normy laboratoryjnej, a u 6 pacjentów (2%) było zwiększone. W grupie 159 pacjentów z obniżonym stężeniem PTH kliniczne objawy hipokalcemii w postaci niewielkich parestezji kończyn lub twarzy wystąpiły tylko w 72 przypadkach (45%) (ryc. 2). Wiek badanych Płeć badanych kobiety mężczyźni poniżej 45 lat lat powyżej 60 lat 14% 30% 29% 41% Ryc. 1. Struktura demograficzna badanych Fig. 1. Structure of the demographic respondents 86% Stężenie PTH Kliniczne objawy hipokalcemii u osób mających zmniejszone stężenie PTH poniżej 15pg/ml pg/ml powyżej 65 pg/ml tak nie 2% 45% 55% 48% 50% Ryc. 2. Struktura badanych ze względu na biochemiczne (stężenie parathormonu) i kliniczne objawy pooperacyjnej niedoczynności przytarczyc Fig. 2. Structure of investigated for biochemical (parathormone) and clinical symptoms of postoperative hypoparathyroidism Zmniejszone stężenie PTH Hipokalcemia objawowa powyżej 60 lat lat poniżej 45 lat powyżej 60 lat lat poniżej 45 lat 41% 36% 52% 54% 57% 45% 59% 64% 48% 46% 43% 55% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Ryc. 3. Kliniczne i biochemiczne objawy pooperacyjnej niedoczynności przytarczyc w zależności od wieku badanych Fig. 3. Clinical and biochemical symptoms of postoperative hypoparathyroidism, depending on age of the respondents Podział badanych ze względu na wiek nie różnicował istotnie cechy, jaką było stężenie PTH (p = 0,1203). Nie wykazano także istotnych statystycznie różnic do przyjęcia hipotezy, że wystąpienie objawów hipokalcemii u pacjentów z obniżonym stężeniem PTH jest uzależnione od wieku badanych (p = 0,1931) (ryc. 3). Analiza uzyskanych wyników nie wykazała również występowania zależności między płcią badanych a stężeniem PTH (p = 0,8272). Wykazano natomiast istnienie statystycznych podstaw do przyjęcia hipotezy, że występowanie klinicznych objawów hipokalcemii u osób mających zmniejszone stężenie PTH jest uzależnione od płci badanych (p = 0,0338) i znacznie częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn. Objawy hipokalcemii wystąpiły u niemal połowy kobiet i tylko u 24% mężczyzn z obniżonym stężeniem PTH (ryc. 4). tak nie

4 330 B. Śniecikowska, J. Brzeziński Zmniejszone stężenie PTH Hipokalcemia objawowa mężczyźni kobiety mężczyźni kobiety 24% 47% 48% 49% Ryc. 4. Kliniczne i biochemiczne objawy pooperacyjnej niedoczynności przytarczyc w zależności od płci badanych Fig. 4. Clinical and biochemical signs of postoperative hypoparathyroidism, depending on gender of the respondents Omówienie 76% 53% 52% 51% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Choroby tarczycy, a w związku z tym również interwencje chirurgiczne na gruczole tarczowym znacznie częściej dotyczą kobiet niż mężczyzn, najczęściej w wieku lat [8], co pokrywa się ze strukturą demograficzną niniejszego badania. Wystąpienie trwałej niedoczynności przytarczyc po operacji gruczołu tarczowego pogarsza jakość życia pacjentów, niekorzystnie zmieniając ich samopoczucie fizyczne i psychiczne, a w związku z tym zarówno życie osobiste, jak i zawodowe. W dłuższej perspektywie może być nawet trudniejsze do zaakceptowania i bardziej uciążliwe dla pacjentów niż uszkodzenie nerwu krtaniowego wstecznego. Wynika to z tego, że chroniczny deficyt w postaci trwałej niedoczynności przytarczyc wymaga przewlekłego leczenia specjalistycznego i przyjmowania leków [9]. Możliwość wystąpienia powikłań jest ponadto jednym z głównych źródeł lęku u pacjentek oczekujących na operację tar czycy [10]. Pooperacyjną niedoczynność przytarczyc rozpoznaną na podstawie wyniku pomiaru stężenia parathormonu w surowicy krwi w pierwszej dobie po zabiegu operacyjnym stwierdzono u niemal połowy pacjentów, co jest porównywalne z wynikami badań w ośrodkach oceniających występowanie niedoczynności przytarczyc w podobny sposób [3, 5, 11]. Przypadki przejściowej hipokalcemii bez objawów klinicznych odnotowuje się dwukrotnie częściej niż niedoczynność przytarczyc potwierdzoną badaniami laboratoryjnymi [12]. Dane te potwierdziło również niniejsze badanie. Objawy hipokalcemii w postaci niewielkich parestezji (mrowienia kończyn lub twarzy) stwierdzono tylko u 45% pacjentów mających zmniejszone stężenie PTH. tak nie Całkowite wycięcie tarczycy jako rozległa procedura chirurgiczna jest uznawane za czynnik zwiększający ryzyko wystąpienia pooperacyjnej niedoczynności przytarczyc po operacji gruczołu tarczowego [13]. Większość ośrodków wyraża pogląd, że ryzyko wystąpienia powikłań zwiększa się wraz z rozległością zabiegu [14]. Ryzyko pooperacyjnej niedoczynności przytarczyc znacznie zwiększa się w przypadku chorób o podłożu autoimmunologicznym [15 17]. Bardziej obciążeni wystąpieniem powikłania są także pacjenci operowani z powodu nowotworów złośliwych tarczycy, u których zabieg jest najczęściej poszerzany o wycięcie regionalnych węzłów chłonnych [4, 18, 19]. Kolejne operacje tarczycy w przypadku wola nawrotowego lub konieczności radykalizacji zabiegu oraz duże wola zamostkowe również zwiększają ryzyko wystąpienia powikłania. Rozważając czynniki ryzyka niedoczynności przytarczyc po operacji tarczycy, wskazuje się na wpływ doświadczenia chirurga w operowaniu wola [20], w związku z czym podkreśla się konieczność chirurgicznego leczenia gruczołu tarczowego w ośrodkach referencyjnych. Kwestią dyskusyjną dla wielu badaczy pozostaje natomiast wpływ wieku i płci na wystąpienie pooperacyjnej niedoczynności przytarczyc u pacjentów po całkowitym wycięciu tarczycy. Wyniki badania oceniającego występowanie powikłań po wycięciu dużego wola w przebiegu choroby Graves-Basedowa u dzieci i dorosłych wykazały, że pooperacyjna hipokalcemia występowała częściej u dzieci. Autor zwrócił uwagę na większe trudności w leczeniu chirurgicznym i w związku z tym dłuższy czas operacji u dzieci [21]. Wyniki innego badania wskazują, że czynnikiem sprzyjającym pooperacyjnej hipokalcemii jest również wiek powyżej 50 lat [18]. Badanie własne nie wykazało wpływu wieku na występowanie niedoczynności przytarczyc. Wydaje się jednak, że osoby starsze, tj. powyżej 60. r.ż. rzadziej odczuwają objawy hipokalcemii. W niniejszym badaniu nie wykazano również zależności między płcią a występowaniem pooperacyjnej niedoczynności przytarczyc rozpoznanej na podstawie stwierdzonego obniżonego stężenia PTH. Analiza uzyskanych wyników wykazała natomiast, że u osób z niedoczynnością przytarczyc potwierdzoną wystąpieniem obniżonego stężenia parathormonu w surowicy kliniczne objawy hipokalcemii znacznie częściej występują u kobiet niż u mężczyzn. Mimo statystycznego potwierdzenia hipotezy zwraca się uwagę na konieczność przeprowadzenia dodatkowych badań z uwagi na stosunkowo małą liczebność mężczyzn w badanej grupie. Jedno z dostępnych w literaturze badań również wskazuje, że niezależnym czynnikiem ryzyka dla rozwoju pooperacyjnej hipokalcemii jest płeć żeń-

5 Pooperacyjna niedoczynność przytarczyc 331 ska. W tym przypadku badacze także sugerują, że mimo istotnego statystycznie związku między tymi cechami, jego wielkość i kliniczne znaczenie nie są pewne. Konieczne są dodatkowe badania ustalające fizjologiczne mechanizmy leżące u podstaw tej różnicy płci [22]. Mimo że trwała niedoczynność przytarczyc dotyczy tylko niewielkiego odsetka pacjentów po operacji tarczycy, to problem jest ważny z uwagi na poważne skutki nierozpoznanej, a w związku z tym nieleczonej przewlekłej hipokalcemii. Odkładanie się złogów wapnia w zwojach podstawy mózgu w przypadku przewlekłej niedoczynności przytarczyc może prowadzić do pojawienia się zaburzeń neurologicznych (parkinsonizmu, porażenia spastycznego), psychicznych (depresji, nerwic, psychozy, a nawet do zaburzeń umysłowych). Inne skutki przewlekle utrzymującej się hipokalcemii to zmiany troficzne skóry i zaćma [6]. W literaturze spotyka się opisy przypadków, kiedy niedoczynność przytarczyc jest rozpoznawana po kilku, a nawet kilkudziesięciu latach (2 61 lat) od operacji tarczycy. Są to pacjenci diagnozowani zwykle z powodu zastoinowej niewydolności serca lub objawów neurologicznych pod postacią napadów toniczno-klonicznych (zwapnienia jąder podstawy mózgu) [23 27]. Wnioski Wiek i płeć nie są czynnikami ryzyka dla pooperacyjnej niedoczynności przytarczyc u pacjentów po całkowitym wycięciu tarczycy. Hipokalcemia objawowa znacznie rzadziej rozwija się u mężczyzn oraz nieco rzadziej u osób starszych. Zwraca się jednak uwagę na konieczność przeprowadzenia dodatkowych badań z uwagi na małą liczebność mężczyzn w badanej grupie. Piśmiennictwo [1] Brzeziński J.: Thyroid surgery intraoperative localization and protection of important structures of the neck. Thyroid Res. 2013, 6(2), 1. [2] Domosławski P., Łukieńczuk T., Kaliszewski K., Sutkowski K., Wojczys R., Wojtczak B.: Safety and current achievements in thyroid surgery with neuromonitoring. Adv. Clin. Exp. Med. 2013, 22(1), [3] Islam M.S., Sultana T., Paul D.: Intraoperative serum parathyroid hormone level is an indicator of hypocalcaemia in total thyroidectomy patients. Bangladesh Med. Res. Counc. Bull. 2012, 38, [4] Pisanu A., Piu S., Cois A., Uccheddu A.: Hypocalcemia following total thyroidectomy: early factors predicting long-term outcome. G. Chir. 2005, 26, [5] Roh J.L., Kim J.M., Park C.I.: Central compartment reoperation for recurrent/persistent differentiated thyroid cancer: patterns of recurrence, morbidity, and prediction of postoperative hypocalcemia. Ann. Surg. Oncol. 2011, 18(5), [6] Jakubas-Kwiatkowska W., Błachowicz A., Franek E.: Hipokalcemia w praktyce klinicznej przyczyny, objawy i leczenie. Chor. Serca Naczyń 2005, 2, [7] Krysiak R., Handzlik-Orlik G., Kędzia A., Machnik G., Okopień B.: Niedoczynność przytarczyc: współczesny stan wiedzy. Wiad. Lek. 2013, 1, [8] GUS: Stan zdrowia ludności Polski w 2004 r. GUS, Warszawa 2006, [9] Sławeta N., Głuszek S.: Effect of complicated thyroid surgical procedures on personal and professional life of patients. Pol. Prz. Chir. 2012, 84, [10] Śniecikowska B.: Czynniki generujące poziom lęku w okresie okołooperacyjnym u pacjentek zakwalifikowanych do operacji w obrębie gruczołu tarczowego. Probl. Pielęg. 2013, 21(2), [11] Proczko-Markuszewska M., Kobiela J., Stefaniak T., Lachiński A.J., Sledziński Z.: Postoperative PTH measurement as a predictor of hypocalcaemia after thyroidectomy. Acta. Chir. Belg. 2010, 110(1), [12] Paluszkiewicz R., Krawczyk M., Frączek M., Suchowera D., Niemczyk M., Hevelke P.: Wczesne powikłania leczenia chirurgicznego wola tarczycy. Chir. Pol. 2002, 4, [13] Spiliotis J., Vaxevanidou A., Sergouniotis F., Tsiveriotis K., Datsis A., Rogdakis A., Kekelos S.: Risk factors and consequences of incidental parathyroidectomy during thyroidectomy. Am. Surg. 2010, 76(4), [14] Järhult J., Andersson P., Duncker L.: Alternating from subtotal thyroid resection to total thyroidectomy in the treatment of Graves disease prevents recurrences but increases the frequency of permanent hypoparathyroidism. Langenbecks Arch. Surg. 2012, 397, [15] Cipolla C., Sandonato L., Graceffa G., Fricano S., Torcivia A., Vieni S., Latteri S., Latteri M.A.: Hashimoto thyroiditis coexists with papillary thyroid carcinoma. Am. Surg. 2005, 71, [16] Maschuw K., Schlosser K., Lubbe D., Nies C., Bartsch D.K.: Total versus near-total thyroidectomy in Graves disease and their outcome on postoperative transient hypoparathyroidism: study protocol for a randomized controlled trial? Trials 2012, 13, 234. [17] Rudzki S., Matuszek M., Matras P., Gernand W., Solski J.: Analiza przyczyn wczesnych powikłań po strumektomii. Wiad. Lek. 2006, 59, [18] Sousa A.A., Salles J.M., Soares J.M. Carvalho J.R., Savassi-Rocha P.R.: Predictors factors for post-thyroidectomy hypocalcaemia. Rev. Col. Bras. Cir. 2012, 39(6), [19] Toniato A., Boschin I.M., Piotto A.: Complications in Thyroid Surgery for Carcinoma: One Institution s Surgical Experience. World. J. Surg. 2008, 32,

6 332 B. Śniecikowska, J. Brzeziński [20] Paek S.H., Lee Y.M., Min S.Y., Kim S.W., Chung K.W., Youn Y.K.: Risk factors of hypoparathyroidism following total thyroidectomy for thyroid cancer. World J. Surg. 2013, 37(1), [21] Breuer C.K., Solomon D., Donovan P., Rivkees S.A., Udelsman R.: Effect of patient age on surgical outcomes for Graves disease: a case-control study of 100 consecutive patients at a high volume thyroid surgical center. Int. J. Pediatr. Endocrinol. 2013, 1, 1. [22] Sands N.B., Payne R.J., Côté V., Hier M.P., Black M.J., Tamilia M.: Female gender as a risk factor for transient post-thyroidectomy hypocalcemia. Otolaryngol. Head Neck. Surg. 2011, 145(4), [23] Ballane G.T., Sfeir J.G., Dakik H.A., Brown E.M., El-Hajj Fuleihan G.: Use of recombinant human parathyroid hormone in hypocalcemic cardiomyopathy. Eur. J. Endocrinol. 2012, 166(6), [24] Lam J., Maragaño P., Lépez B., Vásquez L.: Hypocalcemic cardiomyopathy secondary to hypoparathyroidism after a thyroidectomy: report of one case. Rev. Med. Chil. 2007, 135(3), [25] Reddy S.T., Merrick R.D.: Hypoparathyroidism, intracranial calcification, and seizures 61 years after thyroid surgery. Tenn. Med. 1999, 92(9), [26] Zisimopoulou V., Siatouni A., Tsoukalos G., Tavernarakis A., Gatzonis S.: Extensive bilateral intracranial calcifications: a case of iatrogenic hypoparathyroidism. Case Rep. Med. 2013, Published online, [27] Posadas-Zúñiga G., Palafox-Vigil G., García-Esquivel M.A.: Hypoparathyroidism and intracerebral calcification: Case report and literature review. Revista Mexicana de Neurociencia 2013, 14(3), Adres do korespondencji: Beata Śniecikowska ul. Gazowa 2 m Łódź beata.ska@op.pl Konflikt interesów: nie występuje Praca wpłynęła do Redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowano do druku: r. Received: Revised: Accepted: