WARSZTATY SZKOLENIOWE PRAWO AUTORSKIE I PRAWA POKREWNE W INTERNECIE. Maróz, maj 2009 r.

Transkrypt

1 WARSZTATY SZKOLENIOWE PRAWO AUTORSKIE I PRAWA POKREWNE W INTERNECIE Maróz, maj 2009 r.

2 CZYM JEST PRAWO AUTORSKIE? I. Akty normatywne regulujące zagadnienia dotyczące praw autorskich - ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, - ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, - kodeks cywilny, - prawo międzynarodowe i prawo Unii Europejskiej, - ważniejsze regulacje z zakresu reklamy, prawa prasowego, nieuczciwej konkurencji, znaków towarowych, tajemnicy przedsiębiorstwa II. Przedmiot prawa autorskiego i praw pokrewnych: 2.1. Definicja utworu; pomysł i jego ochrona; utwór jest to dobro niematerialne stanowiące efekt (przejaw) działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalone w jakiejkolwiek postaci (wyrażone, uzewnętrznione); ochroną prawa autorskiego objęty jest tylko sposób wyrażania, natomiast nie są nią objęte odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania 2.2. Rodzaje utworów utwór inspirowany, opracowanie; utwór inspirowany jest to utwór samoistny posiadający oryginalną treść, który powstał w wyniku wykorzystania cudzego już istniejącego utworu opracowanie jest to utwór zależny, który powstał w wyniku przejęcia określonych twórczych elementów z utworu będącego przedmiotem opracowania (utworu pierwotnego), np. tłumaczenie 2.3. Wyłączenie niektórych dzieł spod ochrony prawno-autorskiej na mocy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych spod ochrony zostały wyłączone: - akty normatywne i ich urzędowe projekty - urzędowe dokumenty, materiały, znaki, symbole - opublikowane opisy patentowe lub ochronne - proste informacje prasowe 2.4. Przedmiot praw pokrewnych artystyczne wykonania są w szczególności: działania aktorów, recytatorów, dyrygentów, instrumentalistów, wokalistów, tancerzy i mimów oraz innych osób w sposób twórczy przyczyniających się do powstania wykonania fonogramy i wideogramy fonogram to pierwsze utrwalenie warstwy dźwiękowej wykonania utworu albo innych zjawisk akustycznych; wideogram to pierwsze utrwalenie sekwencji

3 ruchomych obrazów, z dźwiękiem lub bez, niezależnie od tego, czy stanowi ono utwór audiowizualny. nadania programów radiowych i telewizyjnych przedmiotem ochrony są tutaj nadania, czyli emisje (radiowe lub telewizyjne) określonych programów, nie zaś te właśnie programy pierwsze wydania jest to wyłączne prawo do rozporządzania i korzystania na wszystkich polach eksploatacji z utworu, którego czas ochrony już wygasł, a jego egzemplarze nie były jeszcze publicznie udostępniane przez wydawcę, który jako pierwszy opublikował lub w inny sposób rozpowszechnił ten utwór; prawo to trwa przez okres dwudziestu pięciu lat od daty pierwszej publikacji lub rozpowszechnienia wydania naukowe lub krytyczne jest to wyłączne prawo do rozporządzania wydaniem naukowym lub krytycznym i korzystania z niego przez osobę, która po upływie czasu ochrony prawa autorskiego do określonego utworu przygotowała takie jego wydanie; prawo to trwa przez okres trzydziestu lat od daty publikacji tego wydania Przedmiot prawa autorskiego w orzecznictwie Utwór: Organy wykazały bowiem, iż dokonane przez Krzysztofa Z. opracowania są pozbawione cech pozwalających uznać je za utwór w rozumieniu prawa autorskiego, to jest koniecznej oryginalności, niepowtarzalności, indywidualności i kreatywności. Były one bowiem ściśle zdeterminowane przez obowiązujące przepisy prawa, w szczególności prawa pracy, przepisy bhp, a także zarejestrowanego statutu skarżącej. Wykonawca wykorzystał przy tym przy ich tworzeniu różnego rodzaju będące w obiegu typowe wzory podobnych opracowań. (NSA w Białymstoku z r., SA/Bk 766/02) Utwór artystyczny staje się przedmiotem prawa autorskiego już wtedy, kiedy następuje jego ustalenie, a zatem - choćby utwór nie został utrwalony, tj. nie przybrał postaci trwałej, albo choćby jego treść i cechy nie zostały udokumentowane w sposób trwały. Wystarczy, żeby utwór ten był ustalony, tj. żeby przybrał jakąkolwiek postać, choćby nietrwałą, jednak o tyle stałą, żeby treść i cechy utworu wywierały efekt artystyczny. (SN z r., I CR 91/73) Utwór fotograficzny: Osoba, która przy tworzeniu obiektu fotograficznego wykonuje tylko czynności techniczne obsługi sprzętu fotograficznego ściśle według wskazówek twórcy, nie jest współtwórcą w rozumieniu art. 9 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.(...) Przyjmuje się, że za "twórczość" w rozumieniu art. 1 ust. 1 Pr.aut. można uznać w dziedzinie fotografii artystycznej świadomy wybór momentu fotografowania, punktu widzenia, kompozycji obrazu (kadrowania), oświetlenia, ustalenia głębi, ostrości i perspektywy, zastosowania efektów specjalnych oraz zabiegi zmierzające do nadania fotografii określonego charakteru, elementy te bowiem nadają fotografii indywidualne piętno, konieczne dla uznania istnienia utworu w rozumieniu Prawa autorskiego. (SN z r., III CKN 1096/00)

4 Utwór fotograficzny, który nosi cechy osobistej twórczości jego autora oraz czyni zadość przepisowi art. 2 1 ustawy o prawie autorskim, jest przedmiotem prawa autorskiego i podlega ochronie przewidzianej w tej ustawie. Nie podlega takiej ochronie fotografia, która spełnia funkcję wyłącznie rejestracyjną (np. jest wykonana według wyraźnie dla autora określonego sposobu, przy zastosowaniu ściśle określonych norm itp.), gdyż pozbawiona jest cech twórczości osobistej. (SN z r., IV CR 127/76) Zdjęcie reporterskie, w rozumieniu art prawa autorskiego musi dotyczyć aktualnych zdarzeń. Zdjęcie przedstawiające trzech panów z kierownictwa firmy, i nic więcej, takiego charakteru nie ma. Nie jest ono z pewnością udokumentowaniem aktualnego zdarzenia, z punktu widzenia szybkości obiegu informacji. (SA w Warszawie z r., VI ACa 330/05) Utwór architektoniczny: Projekt koncepcyjny urbanistyczno-architektoniczny osiedla mieszkaniowego podlega ochronie prawa autorskiego.(...) Utwór architektoniczny może być ustalony nie tylko w postaci gotowej budowli lub zespołu architektoniczno-urbanistycznego, lecz także w formie wszelkiego rodzaju planów, projektów i rysunków. Według art. 4 cyt. ustawy przedmiotem prawa autorskiego są nie tylko utwory ostatecznie wykonane, lecz także ich plany, zarysy, szkice, rysunki, modele i projekty. Projekt koncepcyjny osiedla mieszkaniowego z reguły nosi piętno osobistej twórczości jego autora przejawiające się w inwencji twórczej i oryginalności pomysłu. (SN z r., IV CR 193/81) (...) nawet twórczy wkład członka zespołu w opracowanie szczegółowego planu zagospodarowania miasta nie korzysta z ochrony przewidzianej w prawie autorskim, ponieważ wkład ten w ostatecznej wersji planu, zatwierdzonej i przyjętej do realizacji, traci cechy indywidualnego i samoistnego utworu w rozumieniu art. 1 2 prawa autorskiego. (...) Każdy plan zagospodarowania przestrzennego, bez względu na to, czy chodzi o plan zatwierdzony w określonej wersji przez prezydium właściwej rady narodowej w trybie art. 23 ustawy z dnia 31 stycznia 1961 r. o planowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 7, poz. 47), czy o plan faktycznie realizowany, jest rezultatem nie tylko twórczej inwencji projektodawców, lecz także zmian i korekt wprowadzonych do tego planu przez kompetentne organy planowania przestrzennego. (SN z r., II PR 318/72) Nagrobek, mający cechy artystyczne przejawiające się w inwencji twórczej, samodzielności i oryginalności opracowania, jest utworem architektonicznym, który ma przymiot utworu w rozumieniu prawa autorskiego. (SN z r., II CR 686/70) Utwór literacki: (...) Przesłanką powstania dzieła autorskiego o charakterze literackim lub zbliżonym do literackiego nie jest bynajmniej utrwalenie go na piśmie, w myśl bowiem art. 1 prawa autorskiego do powstania każdego dzieła autorskiego, a więc i scenariusza filmowego, wystarcza utrwalenie go w jakikolwiek sposób, tzn. w każdej postaci, byleby to utrwalenie pozwalało na odtworzenie danego dzieła. (...) Jeżeli chodzi o scenariusz, to

5 ten z reguły może być odtworzony na podstawie samego filmu, względnie filmu w połączeniu z pewnymi zapiskami, jakie zawsze są w dyspozycji i wytwórni filmowej. ( SN z r., I CR 62/71) Opracowanie siatki haseł, sposób definiowania haseł oraz kompozycja haseł trudnych (leksemów) stanowią przejaw twórczej działalności autorów słownika języka polskiego w rozumieniu art. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.). (...) Spełnienia przesłanki twórczości (oryginalności) można doszukiwać się w doborze, układzie i uporządkowaniu składników utworu.(...) nie sposób natomiast przyjąć, aby samo sformułowanie definicji było czynnością techniczną i nie było przejawem działalności twórczej, jeżeli definicja jest oryginalna. (SN z r., II CKN 1289/00) Nie ulega wątpliwości, iż stanowiący przedmiot procesu wiersz stanowi przedmiot ochrony prawa autorskiego i nie zmienia tego okoliczność, iż jego treść zawiera wulgaryzm. Ochrona praw autorskich nie jest uzależniona od tego, jaką wartość artystyczną lub literacką przedstawia utwór, a istotne jest, aby był on przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalonym w jakiejkolwiek postaci. ( SA w Warszawie z r., VI ACa 1012/05) Pisma procesowe nie są przedmiotem praw autorskich i nie korzystają z ochrony przewidzianej dla tego rodzaju praw. (SN z r., I CR 206/68) Utwór audiowizualny: Film reklamowy promujący piwo O.M. jest samodzielnym utworem w rozumieniu prawa autorskiego, składającym się z kilku fabularyzowanych scen, których pobieżna ocena skonfrontowana jest z krańcowo odmiennym wnioskiem i spuentowana reklamą produktu. (SA w Warszawie r., I ACa 668/06) Utwory muzyczne będące elementem utworu audiowizualnego zyskują status utworów odrębnych, o ile występują poza tym utworem (filmem)/. Tylko w takim zakresie, w jakim części utworu audiowizualnego (utwory muzyczne) funkcjonują poza tym utworem, prawa autorskie przysługują twórcom i tylko w takim zakresie mogą być przez twórców przenoszone na związki i organizacje chroniące twórców takie jak ZaiKS. (SA w Warszawie z r., I ACa 877/04) Utwór muzyczny: Pierwszym etapem procesu tworzenia dzieła fonograficznego jest dobór utworów, które znajdują się na jednej płycie i zapewnienie im odpowiedniej obsady wykonawczej. Następnym i zasadniczym etapem procesu fonograficznego jest nagranie utworu interpretowanego przez artystów wykonawców. Gdy udział wykonawców jest zakończony, montażysta i reżyser nagrania wykonuje z uzyskanych elementów nagrania montaż oryginału (...) W przypadku prezentacji przez disc jockeya utworów w zmiksowanej formie mamy do czynienia z konstrukcją prawną polegającą na uznaniu disc jockeya za twórcę utworu zależnego. Praca disc jockeya polega tu na wyborze, zestawieniu i zespoleniu w jedną całość kilku dzieł lub ich fragmentów, przy

6 równoczesnym dokonaniu pewnych zmian w rytmice, tempie bądź stopniu melodyjności utworów. Taki rodzaj pracy nie może być uznany w świetle prawa autorskiego za działalność rutynową, szablonową, nie upoważniającą do ubiegania się o autorskoprawną ochronę. Utwór naukowy i techniczny: Treść dzieła naukowego sensu largo, elementy istotne treści takiego dzieła w powiązaniu z obiektywną formą bez względu zresztą na to, czy zostało ono opublikowane czy też pozostaje w rękopisie (maszynopisie), podlegają ochronie autorsko-prawnej przed ich wykorzystaniem bez zgody autora, lub przed innym sposobem wkroczenia w strefę uprawnień autora. (...) Same bowiem idee tezy i rozwiązania naukowe w sensie szerokim jako takie nie podlegają w zasadzie ochronie autorsko-prawnej (...). ( z r., II CR 515/77) Okoliczność, że tzw. dzieła techniczne są rezultatem uzyskiwanym w ramach stałej działalności zawodowej autora, nie wyklucza ich z kręgu utworów w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.). (...) Wątpliwości co do twórczego i indywidualnego charakteru wymienionych dzieł wynikają z tego, że dotyczą one obiektywnie istniejącego (a więc nie "tworzonego") stanu rzeczy, przedmiot i temat pracy są z góry ustalone, metody badawcze z reguły są znane i takie same, nieuniknione jest oparcie się na wcześniejszym dorobku. (...) Ostatecznie, chociaż wynik pracy jest częściowo zdeterminowany przez jej przedmiot oraz metody badawcze, a więc elementy wspólne dla wszystkich potencjalnych autorów, to jeżeli wybór, układ i forma opracowania mają charakter samodzielny i prowadzą do indywidualnego ukształtowania dzieła, możliwe jest uznanie go za utwór w rozumieniu prawa autorskiego. (SN z r., IV CK 763/04) Przedmiotem prawa autorskiego może być formularz raportu dziennego dla użytku rolnictwa, chociażby autor przy jego ułożeniu korzystał z wzorów już istniejących w ten sposób, że dodał do nich pewne rubryki, poprawił je i zamieścił w innym porządku, jeśli formę dokonanych przeróbek charakteryzują cechy osobistej twórczości, przejawiającej się pomysłowości, jaśniejszego uzewnętrznienia treści i praktycznej przydatności. (SN z r., II C 2531/37) Znak towarowy i wzór przemysłowy: Nie zarejestrowany znak towarowy korzysta z ochrony przewidzianej prawem autorskim, jeżeli odpowiada wymaganiom stawianym dziełom sztuki stosowanej, zaliczonym do utworów artystycznych w rozumieniu art. 1 i 4 prawa autorskiego. (SN z r., I CR 236/89) (...) nie zostało wykazane, że korpus długopisu i klips - w czasie powstawania wzoru, tj. w 1989 r. - były rozwiązaniami oryginalnymi i indywidualnymi.(...) W świetle dowodów zaoferowanych przez strony, uznanie przez Sąd, że długopis DS3 nie jest utworem w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, było słuszne. (SA w

7 Poznaniu z r., I ACa 618/07) W świetle powyższego przepisu prawo autorskie do wzoru artystycznego dla przemysłu, projektu, planu, rysunku technicznego albo architektonicznego przeznaczonego dla przemysłu lub budownictwa, utworu przeznaczonego do reklamy lub propagandy w dziedzinie gospodarczej - przysługuje jednostce gospodarki uspołecznionej tylko wtedy, gdy dzieło zostało dokonane przez pracownika tej jednostki na podstawie stosunku służbowego albo umowy o pracę, na której to jednostki zamówienie dzieło to zostało wykonane. (SN z r., IV PR 114/78) Utwór plastyczny: Opracowanie pod względem kolorystycznym albumu, składającego się z wielu litografii - jako pewnej całości, charakteryzującej się określoną koncepcją plastyczną - stanowi twórczość artystyczną, która w myśl art. 1 prawa autorskiego jest przedmiotem tego prawa. (SN z r., II CR 261/72) Sztuka plastyczna bowiem posługuje się jako elementami twórczości linią, barwą, powierzchnią, bryłą, przy czym owa powierzchnia i bryła może według intencyj autora przyjmować kształty powszechnie znane (kwiat, drzewo, zwierzę, koło, kwadrat itd.). Ta więc okoliczność, iż dany motyw użyty w kompozycji dzieła nie jest oryginalnym wytworem myśli autora, jak i ta okoliczność, iż ów motyw był już zużytkowany (np. iż malarz malował takie kwiaty, które uprzednio już ktoś inny malował) same przez się nie pozbawiają danego utworu cech indywidualnej twórczości. (SN z r., I K 651/37) Utwór kartograficzny: Powód domagał się udzielenia ochrony praw autorskich do dwóch utworów w postaci motywu wnętrza piwnicy z beczkami wina i kuflem oraz mapki obrazującej lokalizację siedziby pozwanego. (...) Sąd oddalił roszczenia związane z ochroną praw autorskich do mapki, uznając, że nie spełnia ona kryteriów utworu podlegającego ochronie na podstawie art. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. (SN z r., III CK 588/04) Program komputerowy: Aby program komputerowy mógł zostać uznany za utwór w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, powinien wykazywać łącznie następujące cechy: a) stanowić rezultat pracy człowieka (twórcy); b) stanowić przejaw działalności twórczej, to znaczy cechować się oryginalnością; c) mieć indywidualny charakter, to znaczy być niepowtarzalnym. (NSA w Warszawie z r., FSA 2/03) Utożsamienie programu komputerowego z dziełem naukowym jest najbardziej realistycznym podejściem. Możliwość zastosowania takiej wykładni odnosi się jednak do krajów, gdzie jest to możliwe z uwagi na prawo wewnętrzne. Naczelny Sąd Administracyjny podzielił pogląd strony skarżącej, iż po wejściu w życie ustawy z 4.II.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Nr 24, poz. 83 ze zm.) taka rozszerzająca interpretacja pojęcia "prac naukowych" nie jest możliwa. (NSA w Warszawie z r., III SA

8 163/00) "Oprogramowanie komputerowe może być traktowane jako utwór o charakterze naukowym lub literackim (art. 1 ust. 1 prawa autorskiego z 1952 r.), jeżeli posiada ona cechę oryginalności twórczej, spełnia przewidziany przez ustawę wymóg odpowiedniego ustalenia (verba legis: "ustalony w jakiejkolwiek postaci") i zawiera elementy indywidualizujące twórcę programu".(sa w Gdańsku z r., I AGCr 369/92) III. Podmioty prawa autorskiego i praw pokrewnych: 3.1. Twórca, autor, artysta wykonawca - rozróżnienie definicji twórca jest to osoba, która stworzyła utwór; nabycie przez nią praw autorskich następuje z mocy samego prawa wraz ze stworzeniem utworu jako rezultat nie aktu prawnego, lecz aktu realnego, a więc określonych czynności faktycznych, psychofizycznych; domniemuje się, iż twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo, w związku z rozpowszechnieniem utworu podano do wiadomości w jakikolwiek inny sposób; autor autor utożsamiany jest z pojęciem podmiotu praw autorskich, które ma szerszy zakres znaczeniowy niż pojęcie twórca ; każdy twórca jest podmiotem praw autorskich, ale nie każdy podmiot praw autorskich jest twórcą artysta wykonawca status artysty wykonawcy mają m.in. aktorzy, recytatorzy, dyrygenci, instrumentaliści, tancerze, wokaliści 3.2. Nabywca prawa, licencjobiorca nabywca prawa nabywca na podstawie umowy rozporządzającej zyskuje prawo do wyłącznego korzystania z danego utworu na określonym w umowie polu eksploatacji, chyba że w kontrakcie zastrzeżono inaczej licencjobiorca jest mu jedynie udostępniane określone dobro niematerialne przez podmiot praw majątkowych, który praw tych się nie wyzbywa, umożliwiając licencjobiorcy nabycie jedynie względnych uprawnień do korzystania z przedmiotu praw autorskich lub odpowiednio praw pokrewnych 3.3 Spadkobierca, pracodawca, producent utworu audiowizualnego spadkobierca dziedziczy majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne według ogólnych regół dziedziczenia testamentowego; w tej kwestii ustawa wprowadza jeden tylko wyjątek: polega on na uprzywilejowaniu pozostałych przy życiu współtwórców utworu współautorskiego, a także współwykonawców artystycznych wykonań, którzy dziedziczą część majątkowych praw autorskich (wykonawczych), przysługujących zmarłemu współtwórcy (współwykonawcy) w sytuacji, gdy nie posiada on innych spadkobierców ustawowych ( w przeciwnym razie dziedziczyłaby właściwa miejscowo gmina, a w jej braku Skarb Państwa); spadkobierca może sprzeciwić się egzekucji z

9 prawa autorskiego do utworu nieopublikowanego, o ile nie jest to niezgodne z ujawnioną wolą twórcy pracodawca pracodawca twórcy staje się podmiotem autorskich praw majątkowych, jeżeli: utwór został stworzony w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy brak jest odmiennych postanowień umownych między pracownikiem a jego pracodawcą producent utworu audiowizualnego - domniemywa się, że producent utworu audiowizualnego nabywa na mocy umowy o stworzenie utworu albo umowy o wykorzystanie już istniejącego utworu wyłączne prawa majątkowe do eksploatacji tych utworów w ramach utworu audiowizualnego jako całości 3.4. Współtwórczość/ współwłasność praw - ma miejsce, gdy dany utwór zostanie stworzony przez kilku autorów (np. wspólne skomponowanie utworu muzycznego, wspólne napisanie artykułu); o tym kto jest współtwórcą rozstrzyga stan faktyczny, kwestia ta nie może być przedmiotem regulacji umownej; do wykonywania praw autorskich do całości utworu potrzebna jest zgoda wszystkich współtwórców, z koleji każdy z nich samodzielnie może dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia prawa autorskiego do całości utworu; ponadto każdy ze współtwórców może wykonywać prawo autorskie do swojej części utworu, o ile nie powoduje to uszczerbku na prawach pozostałych współtwórców 3.5. Podmioty prawa autorskiego w orzecznictwie Współtwórczość: Współtwórczość w rozumieniu prawa autorskiego nie zachodzi, gdy współpraca określonej osoby nie ma charakteru twórczego, lecz pomocniczy, chociażby umiejętność wykonywania czynności pomocniczych wymagała wysokiego stopnia wiedzy fachowej, zręczności i inicjatywy osobistej.(...) Współtwórczość wynikająca ze współpracy przy tworzeniu dzieła kilku osób, nie może powstać niezależnie od woli twórców, musi bowiem istnieć, choćby dorozumiane, wynikające z czynności konkludentnych, porozumienie współtwórców co do stworzenia wspólnym wysiłkiem wspólnego dzieła. (SN z r., III CKN 1096/00) Wprowadzenie do utworu, będącego podręcznikiem akademickim, poprawek niemających charakteru merytorycznego, a jedynie będących poprawkami stylistycznymi czy korektorskimi, nie jest przejawem działalności twórczej i nie uzasadnia przyznania osobie, która dokonała takich poprawek, przymiotu współtwórcy utworu (art. 1 ust. 1 i art. 9 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jedn. tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.). (SN z r., V CK 391/02) W określonych okolicznościach nie można wyłączyć, że wspólne dzieło może powstać mimo braku porozumienia pomiędzy twórcami. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy jedna osoba rozpoczęła pracę nad dziełem (rzeźbą), następnie od niej odstąpiła a rozpoczęte dzieło dokończyła w sposób twórczy inna osoba. Należy wówczas uznać, że obu tym

10 osobom przysługują łącznie prawa autorskie. (...) Ograniczenie pojęcia współautorstwa do wypadku, gdy pomiędzy stronami istnieje odpowiednie porozumienie, prowadziłoby do nierozwiązywalnych problemów w tych sytuacjach, gdy z różnych przyczyn (np. śmierć twórcy, porzucenie dzieła w trakcie jego realizacji itp.) kontynuacją dzieła zajmuje się inna osoba, nie działająca w porozumieniu z pierwotnym twórcą. Powstaje wówczas dzieło końcowe, będące rezultatem wkładu twórczego dwóch lub więcej osób. Wytworzonego w ten sposób stanu nie można określić inaczej jak współautorstwem, co musi prowadzić do przyznania łącznych praw autorskich wszystkim osobom, które dały twórczy wkład w powstanie dzieła. (SN z r., I CR 434/79) IV. Podział praw autorskich/prawa pokrewne 4.1. Osobiste prawa autorskie - jest to grupa praw służąca ochronie sfery niemajątkowej, intelektualnej interesów twórcy, przede wszystkim chroni więź twórcy z utworem; do osobistych praw autorskich w szczególności zalicza się: prawo do autorstwa, do oznaczenia swoim nazwiskiem, pseudonimem albo udostępnienia go anonimowo prawo do integralności utworu twórca może się domagać, aby jego utwór był publikowany i rozpowszechniany w postaci przez niego ustalonej; może także przeciwstwiać się wszelkiego rodzaju ingerencji (osłabiającej lub niweczącej więź twórcy z utworem) osób trzecich w treść i formę utworu; tak więc wszelkie zmiany w utworze wymagają zgody jego twórcy prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności to twórca decyduje o tym, czy i kiedy swój utwór udostępnić; od jego decyzji zależy sposób, miejsce i termin rozpowszechnienia utworu prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu uprawnia twórcę do dokonywania nadzoru zarówno na etapie przygotowań do rozpowszechniania, jak i w jego czasie; w sytuacji, gdy doszło do przedstawienia publicznego utworu w nieodpowiedniej formie albo ze zmianami, którym twórca mógłby się sprzeciwić, może on od umowy odstąpić lub ją wypowiedzieć ( jednakże dopiero po bezskutecznym wezwaniu do zaniechania naruszeń) 4.2. Majątkowe prawa autorskie - wchodzą one w skład majątku dysponującego nimi podmiotu; do majątkowych praw autorskich zaliczamy: wyłączne prawo do korzystania z utworu wyłączne prawo rozporządzania utworem na wszystkich polach eksploatacji prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu; prawa te są zbliżone do uprawnień właściciela określonych w kodeksie cywilnym

11 pola eksploatacji są to wyodrębnione zakresy korzystania z utworu w określony sposób; precyzują uprawnienia autorskich praw majątkowych, decydując o ich treści (np.w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu, w zakresie obrotu oryginałem, w zakresie rozpowszechniania utworu w inny sposób niż wprowadzenie do obrotu) 4.3. Wyjaśnienie pojęć prawa pokrewne prawa pokrewne osobiste (osobiste prawa do artystycznych wykonań) prawa pokrewne majątkowe wśród nich wyróżniamy: prawo do korzystania z przedmiotu praw pokrewnych prawo rozporządzania przedmiotem praw pokrewnych zakresy rozporządzania lub korzystania z określonego dobra niematerialnego brak pojęcia pola ekspoatacji (wśród tych zakresów możemy wyróżnić m.in.wystawianie i wyświetlanie, publiczne odtwarzanie, nadawnaie i reemitowanie) V. Ograniczenia autorskich praw majątkowych 5.1. Dozwolony użytek prywatny - polega na tym, że bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego; nie upoważnia to do budowania według cudzego utworu architektonicznego i architektonicznourbanistycznego oraz do korzystania z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba że dotyczy to własnego użytku naukowego niezwiązanego z celem zarobkowym; zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego 5.2. Prawo przedruku - polega na możliwości rozpowszechniania (za zapłatą twórcy stosownego wynagrodzenia) w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji: wcześniej rozpowszechnionych utworów o aktualnym charakterze (np. Sprawozdania o aktualnych wydarzeniach) krótkich wyciągów ze sprawozdań i artykułów przeglądów publikacji i utworów rozpowszechnionych, mów wygłoszonych na publicznych zebraniach i rozprawach; nie upoważnia to jednak do publikacji zbiorów mów jednej osoby, krótkich streszczeń rozpowszechnionych utworów 5.3. Prawo cytatu tzw. cytat krótki polega na przytaczaniu w utworach stanowiących samoistną całość urywków rozpowszechnionych utworów lub drobnych utworów w całości, w zakresie

12 uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości tzw. cytat duży polega na umieszczaniu rozpowszechnionych drobnych utworów lub fragmentów większych utworów w podręcznikach i wypisach, a także w antologiach w celach dydaktycznych i naukowych 5.4. Rozpowszechnianie - polega na możliwości rozpowszechniania: utworów wystawionych na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach, jednakże nie do tego samego użytku utworów wystawionych w publicznie dostępnych zbiorach, takich jak muzea, galerie, sale wystawowe, lecz tylko w katalogach i w wydawnictwach publikowanych dla promocji tych utworów, a także w sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach w prasie i telewizji, jednakże w granicach uzasadnionych celem informacji w encyklopediach i atlasach - opublikowanych utworów plastycznych i fotograficznych, o ile nawiązanie porozumienia z twórcą celem uzyskania jego zezwolenia napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody (twórcy przysługuje wówczas prawo do wynagrodzenia) 5.5. Dozwolony użytek w orzecznictwie: Przytoczenie cudzego utworu nawet w całości jest dozwolone, jeżeli następuje w celu określonym w art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.), przy czym przytaczany utwór musi pozostawać w takiej proporcji do wkładu twórczości własnej, aby nie było wątpliwości co do tego, że powstało własne dzieło. (SN z r., I CK 232/04) Dozwolonym użytkiem w rozumieniu art. 33 ust. 2 prawa autorskiego jest przedstawienie w reportażu filmowym, dotyczącym przebiegu aktualnego wydarzenia, sali której element wystroju stanowią m.in. utwory chronione prawem autorskim (zdjęcia). (SA w Warszawie z r., VI ACa 447/07) VI. Czas ochrony praw autorskich 6.1. Czas ochrony autorskie prawa osobiste ich ochrona nie jest ograniczona w czasie autorskie prawa majątkowe autorskie prawa majątkowe wygasają z upływem lat 70 od śmierci twórcy lub od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych, jeżeli twórca nie jest znany - od daty pierwszego rozpowszechnienia

13 jeżeli autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca - od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony - od daty jego ustalenia w odniesieniu do utworu audiowizualnego - od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego 6.2. Sposób obliczania terminu - czas trwania praw majątkowych należy obliczać w latach pełnych następujących po roku, w którym nastąpiło zdarzenie, od którego zaczyna się bieg terminów np. jeżeli śmierć twórcy nastąpiła , to okres ochrony liczył się będzie od VII. Sposoby przeniesienia praw autorskich/ umowy zawierane z twórcą 7.1. Umowa nabycia praw autorskich - umowa o nabycie praw majątkowych wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem jej nieważności; powinna określać wynagrodzenie autora lub sposób jego ustalania w przyszłości oraz pola eksploatacji objęte wyłącznością nabywcy; nie powoduje automatycznego przeniesienia własności egzemplarza utworu i odwrotnie 7.2. Umowa licencyjna - umowa ta nie przenosi autorskich praw majątkowych na kontrahenta, daje mu jedynie prawo do korzystania z utworu na określonym polu eksploatacji, ograniczając to korzystanie bądź terminem na jaki jest zawarta, bądź limitując liczbę zwielokrotnionych na jej podstawie egzemplarzy utworu, bądź wprowadzając ograniczenia terytorialne; przeniesienie uprawnień z licencji na osobę trzecią wymaga zgody właściciela praw; wyróżniamy licencje wyłączne (wyłączność dla licencjobiorcy na korzystanie z utworu w określony sposób) i niewyłączne (autor może udzielać upoważnienia do korzystania z utworu także innym osobom na tym samym polu eksploatacji); w przypadku, gdy licencji udzielono na czas nieoznaczony, autor może ją wypowiedzieć z zachowaniem terminów umownych, a w ich braku - na rok naprzód, na koniec roku kalendarzowego 7.3. Umowa o dzieło przyjmujący zamówienie (twórca) zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła (utworu), a zamawiający do zapłaty stosownego wynagrodzenia; przyjęcie dzieła przez zamawiającego oznacza obowiązek wypłacenie twórcy pełnego wynagrodzenia w terminach określonych w umowie; z chwilą przyjęcia dzieła powstaje także obowiązek jego wydania, jeżeli obowiązek ten wynikał z umowy; ponadto z chwilą tą zamawiającemu nie przysługują już żadne roszczenia do autora z tytułu usterek utworu, z wyjątkiem wad prawnych dzieła; po przyjęciu utworu nie można żądać zmian

14 w utworze, ani też domagać się obniżenia umownego wynagrodzenia autora z powodu usterek dzieła; termin na przyjęcie utworu to wyłącznie kwestia umowy; w braku postanowienia umownego ustawa określa ten termin na 6 miesięcy; zamawiający może dzieła nie przyjąć i od umowy odstąpić, jeżeli dzieło w ostatecznej postaci ma takie wady, które uniemożliwiają jego wykorzystanie, a są nie do usunięcia, bądź też autor bezzasadnie odmawia dokonania zmian i uzupełnień lub nie wykonuje ich w wyznaczonym terminie, wreszcie nie godzi się na obniżenie umówionego wynagrodzenia z powodu usterek dzieła; w razie decyzji o nieprzyjęciu dzieła lub gdy autor odmówił dokonania w utworze zmian określonych przez wydawcę lub nie wykonał ich w wyznaczonym terminie, zamawiający może odstąpić od umowy 7.4. Umowa wydawnicza na jej mocy autor zobowiązuje się do dostarczenia utworu wydawcy i przeniesienia nań praw majątkowych do wydania / wydawania utworu, natomiast wydawca zobowiązuje się do wydania utworu i jego rozpowszechnienia oraz zapłacenia autorowi wynagrodzenia 7.5. Omówienie zapisów występujących w umowach - klauzule umowne klauzule umowne jest to pewna odosobniona część umowy, regulująca określone prawa i obowiązki umawiających się stron; w większości mają one ustandaryzowany i powtarzalny charakter, spotykany w praktyce obrotu gospodarczego; m.in. wyróżniamy klauzule efektywnej zapłaty, waloryzacyjną, prorogacyjną, salwatoryjną, wyboru prawa VIII. Ochrona praw autorskich 8.1. Ochrona praw osobistych legitymacja czynna za życia twórcy (artysty wykonawcy) - sam poszkodowany - producent lub wydawca dzieła, w razie nieujawnienia twórcy legitymacja czynna po śmierci twórcy (artysty wykonawcy) - małżonek zmarłego, w jego braku zstępni, rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa - stowarzyszenie twórców lub artystów wykonawców - organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub pokrewnymi środki ochrony - zaniechanie naruszania - usunięcie skutków naruszeń - złożenie publicznego oświadczenia o odpowiedniej treści - przyznanie odpowiedniej kwoty przez sąd tytułem zadośćuczynienia lub zasądzenie jej na wskazany cel społeczny, gdy czyn naruszający był zawiniony 8.2. Ochrona praw majątkowych

15 legitymacja czynna za życia twórcy (artysty wykonawcy) - sam poszkodowany - producent lub wydawca dzieła, w razie nieujawnienia twórcy - licencjobiorca wyłączny (tylko w zakresie objętym treścią umowy licencji - organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub pokrewnym legitymacja czynna po śmierci twórcy (artysty wykonawcy) - spadkobiercy środki ochrony - zaniechanie naruszenia - wydanie uzyskanych korzyści albo zapłata stosownego wynagrodzenia z chwilii jego dochodzenia w podwójnej lub potrójnej wysokości - naprawienie wyrządzonej szkody, gdy działanie naruszające było zawinione 8.3. Przykłady naruszeń w reklamie, utworach audiowizualnych, przy współtwórczości naruszenie ochrony wizerunku poprzez jego bezprawne wykorzystanie w reklamie, utworze audiowizualnym naruszenie twórczej integralności formatu utworu audiowizualnego poprzez bezprawne zaczerpnięcie poszczególnych utworów, np. scenografii wykonywanie praw autorskich do całości utworu przez jednego ze współtwórców bez zgody pozostałych plagiat 8.4. Ochrona przedsiębiorcy przed działaniami bezprawnymi prawo do firmy i nazwy nazwa indywidualizuje przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części, rozumiane jako przedmiot prawa cywilnego; firma oznaczenie przedsiębiorcy, a więc podmiotu prawa cywilnego; firma musi być ujawniona we właściwym rejestrze; firma nie może być zbyta, natomiast można upoważnić innego przedsiębiorcę do korzystania ze swojej firmy; dopuszczalna jest zmiana firmy - firma osoby fizycznej powinna zawierać przynajmniej jej imię i nazwisko - firma osoby prawnej może być dowolnie kształtowana, musi zawierać także określenie formy prawnej osoby prawnej Ochrona prawa do firmy (art k.c.): Jeżeli prawo do firmy zostało zagrożone lub naruszone cudzym działaniem, przedsiębiorca może żądać: - zaniechania tego działania, chyba że nie było ono bezprawne - usunięcia jego skutków - złożenia oświadczenia o odpowiedniej treści

16 - naprawienia szkody majątkowej - wydania uzyskanych korzyści 8.5. Przykłady naruszeń praw autorskich w orzecznictwie Plagiat: Narusza autorskie dobra osobiste i popełnia w tej formie plagiat ten, kto przenosząc do swego utworu treści lub wyjątki z cudzego dzieła, wyraźnie w nim nie podał źródła dokonanego zapożyczenia (art. 52 pkt 4 Prawa autorskiego). Temu wymaganiu (art. 18, 21 1 Prawa autorskiego) nie czyni zadość wymienianie bez wskazania, jakie to treści lub wyjątki zaczerpnął z cudzego dzieła, tego dzieła w zestawionej przezeń literaturze przedmiotu. ( SN z r., III CRN 139/1989) Plagiat narusza dobro osobiste autora, zarzut popełnienia plagiatu narusza dobro osobiste tego, przeciwko komu jest skierowany, chyba że zarzut jest prawdziwy, wyłączając przez to bezprawność działania naruszającego. Zarzut jest prawdziwy nie tylko w przypadku plagiatu jawnego, ale także ukrytego (przeróbka cudzego utworu podawana za utwór własny) lub częściowego (wykorzystanie tylko niektórych części partii utworu cudzego). (SN z r., I CR 92/1983) IX. Wizerunek i sposoby jego rozpowszechniania 9.1. Definicja wizerunek jest to przedstawienie za pomocą określonych środków ( głównie plastycznych lub literackich) rozpoznawalnej podobizny danej osoby lub osób; wizerunek jako dobro osobiste podlega ochronie prawnej przez przepisy kodeksu cywilnego i ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych 9.2. Możliwość wykorzystywania wizerunku rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej; udzielając zezwolenia decydujemy o tym, w jakiej formie i w jakim celu wizerunek będzie upubliczniony zezwolenie nie jest wymagane gdy rozpowszechnienie wizerunku dotyczy: - osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez niej funkcji publicznych i jeżeli wizerunek ten wykorzystywany jest w powiązaniu z wykonywaniem tych funkcji przez portretowanego; rozpowszechnienie wizerunku tych osób w sytuacjach prywatnych, niezwiązanych z ich działalnością będzie wymagało uzyskania zezwolenia - osoby stanowiącej na zdjęciu jedynie fragment pewnej całości - osoby przedstawionej na wizerunku, która otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie

17 9.3. Osoby publiczne i osoby powszechnienie znane w reklamie (merchardising) konieczne jest uzyskanie zgody osoby, której wizerunek ma być wykorzystany w reklamie zgody można udzielić w dowolnej formie, ale zainteresowany musi być powiadomiony o tym w jaki sposób jego wizerunek będzie wykorzystany osoby zainteresowane mogą określić czas, w którym ich wizerunek będzie prezentowany osoby, których wizerunek ma być wykorzystany mogą żądać stosownego wynagrodzenia 9.4. Naruszenie wizerunku sposoby ochrony - osoby, których wizerunek został bezprawnie rozpowszechniony bez ich zgody, a w wypadku ich śmierci, spadkobiercy, mogą wystąpić z roszczeniem, jakie przysługuje twórcy w przypadku naruszenia jego praw osobistych; roszczenia te przedawniają się z upływem lat 20 od śmierci osoby przedstawionej na wizerunku 9.5. Ochrona wizerunku w orzecznictwie Naruszenie prawa do wizerunku osoby fizycznej (art. 23 k.c.) następowałoby wówczas, gdyby opublikowana w prasie bez zgody tej osoby fotografia wykonana była w sposób umożliwiający identyfikację tej osoby. Rozpoznawalność (możliwość identyfikacji osoby fizycznej) na opublikowanej w prasie fotografii musiałaby mieć charakter bardziej uniwersalny (powszechny) w dwojakim przynajmniej znaczeniu. Po pierwsze, nie mogłaby się ograniczać tylko do wąskiego kręgu osób najbliższych i znajomych rozpoznanej osoby. Po wtóre, źródłem takiego rozpoznania powinien być już sam sposób fotograficznego ujęcia, pozwalający na identyfikację (ustalenie tożsamości) osoby sfotografowanej. W pozostałych wypadkach należałoby przyjmować brak możliwości rozpoznania (identyfikacji) osoby sfotografowanej. (SN z r., IV CKN 1819/00) I. Przepisy art. 81 i 83 prawa autorskiego chronią wyłączną kompetencję osoby portretowanej do decydowania o rozpowszechnianiu jej wizerunku. Dobrem chronionym jest autonomia każdej osoby w zakresie swobodnego rozstrzygania, czy i w jakich okolicznościach jej wizerunek może być rozpowszechniony. W konsekwencji dla oceny naruszenia tego dobra nie jest doniosłe ustalenie, jakie inne interesy niż tylko ochrona własnej autonomii uzasadniają odmowę osoby portretowanej udzielenia zezwolenia na rozpowszechnianie jej wizerunku. II. Osoba przedstawiona na zdjęciu fotograficznym (lub innym materialnym nośniku jej wizerunku) może dowolnie ograniczyć zakres zezwolenia na jego rozpowszechnianie: zezwolić na publikację tylko w oznaczonym czasopiśmie i/lub tylko w związku z oznaczonymi okolicznościami (np. w związku z określonym tekstem artykułu prasowego), wyznaczyć granice czasowe publikacji itp. III. Dla zastosowania art. 81 ust. 2 pkt 2 prawa autorskiego rozstrzygające znaczenie ma ustalenie w strukturze przedstawienia relacji między wizerunkiem osoby (lub osób) a pozostałymi elementami jego treści; rozpowszechnianie wizerunku nie wymaga

18 zezwolenia, jeśli stanowi on jedynie element akcydentalny lub akcesoryjny przedstawionej całości, tzn. w razie usunięcia wizerunku nie zmieniłby się przedmiot i charakter przedstawienia. (SA w Krakowie z r., I ACa 957/01) X. Organizacje prawa autorskiego Fundusz Promocji Twórczości - to państwowy fundusz celowy, zasilany jest on głównie przez opłaty związane z wykorzystaniem utworów, do których prawa majątkowe już wygasły; środki funduszu mogą być przeznaczane na 3 główne cele: pokrycie wydań utworów o szczególnym znaczeniu dla kultury i nauki oraz wydań dla niewidomych stypendia dla twórców pomoc socjalną dla twórców Komisja Prawa Autorskiego - stoi na straży respektowania stawek wynagrodzeń twórców Organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnym - są to stowarzyszenia zrzeszające twórców, artystów wykonawców, producentów fonogramów lub wideogramów, organizacje radiowe i telewizyjne, a więc podmioty wyłącznie uprawnione z tytułu praw autorskich lub praw pokrewnych; ich celem jest reprezentacja interesów podmiotów tych praw w odniesienie do pól eksploatacji objętych swoim zarządzaniem, mają czynną legitymację procesową w tym zakresie CZYM JEST INTERNET DLA PRAWA AUTORSKIEGO? NA CZYM POLEGA SPECYFIKA TEGO POLA EKSPOLOATACJI? i. Przedmiot i podmiot prawa autorskiego i praw pokrewnych w sieci ii. Podstawowe pojęcia: rozpowszechnianie i publikacja iii. Podstawowe sposoby eksploatacji iv. Dozwolony użytek v. Problem odpowiedzialności za naruszenie praw autorskich i praw pokrewnych vi. Środki techniczne chroniące przed naruszeniem prawa vii. Środki techniczne i informacje służące do zarządzania prawami autorskimi