O potrzebie i możliwościach budowy nowoczesnego systemu monitorowania hydrologicznego w obrębie Bydgoskiego Węzła Wodnego

Transkrypt

1 GORĄCZKO Marcin 1 O potrzebie i możliwościach budowy nowoczesnego systemu monitorowania hydrologicznego w obrębie ego Węzła Wodnego WPROWADZENIE Węzeł Wodny, w znaczeniu hydrograficznym i komunikacyjnym, stanowi połączenie dwóch największych w Polsce i na ogół odrębnych systemów rzecznych - Wisły i Odry. Za początek jego istnienia należy uznać rok 1774, w którym zakończono budowę u ego, sztucznego cieku łączącego Brdę z Notecią, a za ich pośrednictwem Wisłę i Odrę. W kolejnych dwóch stuleciach w obrębie ego Węzła Wodnego prowadzono szeroko zakrojone prace budowlane, dążąc do tego, aby stan i przepustowość obiektów oraz infrastruktury hydrotechnicznej możliwie jak najbardziej odpowiadał aktualnym potrzebom żeglugi śródlądowej. Ze względu na skalę przedsięwzięcia, spośród wielu działań tego typu wymienić należy: regulację dolnej Wisły w granicach zaboru pruskiego, budowę u Górnonoteckiego doprowadzającego wodę do u ego, wielokrotną modernizację u ego oraz podpiętrzenie i kanalizację Brdy na jej ujściowym odcinku. W efekcie w obrębie ego Węzła Wodnego występuje znaczne nagromadzenie obiektów i urządzeń hydrotechnicznych w postaci śluz, jazów, kanałów i skanalizowanych odcinków rzek, budowli regulacyjnych itp. Obecny obraz sieci hydrograficznej w rejonie Bydgoszczy jest efektem trwających już co najmniej od dwustu lat, nawarstwiających się przeobrażeń antropogenicznych podporządkowanych celom żeglugowym. W znacznym stopniu odbiega on od stanu naturalnego [5]. rejon BRDYUJŚCIA Smukała wod. śl.brdyujście śl.czersko Polskie tor regatowy śl.osowa Góra śl.prądy śl.czyżkówko śl.okole śl.miejska port Fordon wod. rejon WYSPY MŁYŃSKIEJ śl.miejska jaz Czersko Polskie jaz Farny 0 1 km Rys. 1. Uproszczony schemat ego Węzła Wodnego 1 Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy, Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska ul. prof. S.Kaliskiego 7, Bydgoszcz, gorgon@utp.edu.pl 1534

2 Utworzenie ego Węzła Wodnego zintensyfikowało ruch żeglugowy na Wiśle, Brdzie oraz Noteci i stało się impulsem dla dynamicznego rozwoju gospodarczego Bydgoszczy. Pomijając krótkie okresy dekoniunktury, transport wodny w rejonie Bydgoszczy przez długi czas z powodzeniem konkurował z transportem kolejowym, a następnie samochodowym. Dotyczyło to przede wszystkim przewozu ładunków masowych i wielkogabarytowych. Stan ten trwał do lat 60. XX wieku, kiedy popyt na przewozy towarowe realizowane drogami wodnymi zaczął zmniejszać się aż do początku lat 80., kiedy załamał się całkowicie. Częściowo wynikało to z pogarszającej się sytuacji gospodarczej kraju, ale w znacznej części było spowodowane zaniechaniem modernizacji dróg wodnych, w ślad za rosnącymi standardami europejskimi w zakresie ich przepustowości. Na ciekach wchodzących w skład ego Węzła Wodnego rozpoczął się okres stagnacji. 1. WYKORZYSTANIE BYDGOSKIEGO WĘZŁA WODNEGO - STAN OBECNY I PERSPEKTYWY ROZWOJU Przywrócenie dawnego znaczenia transportowego dróg wodnych wchodzących w skład ego Węzła Wodnego wydaje się mało prawdopodobne, mimo jego bardzo dobrego skomunikowania z europejską siecią dróg wodnych. Przez Bydgoszcz przebiega międzynarodowa droga wodna E70, stanowiąca jedyne istniejące w Polsce połączenie wschodniego i zachodniego systemu europejskich dróg wodnych, zaś wschodnią granicę miasta stanowi międzynarodowa droga wodna E40, łącząca Morze Bałtyckie z Morzem Czarnym. Fragment drogi wodnej E70 biegnący od Bydgoszczy (km 0,0) do Kostrzyna nad Odrą (km 294,3), jest często określany mianem drogi wodnej Wisła-Odra. W rzeczywistości jednak zarówno Wisła, Brda, jak i, na odcinkach wchodzących w skład ego Węzła Wodnego spełniają co najwyżej warunki stawiane drogom wodnym II klasy a więc szlakom jedynie o znaczeniu regionalnym. Tymczasem dominującą klasą w Europie Zachodniej i Południowej jest klasa IV. W efekcie, w niewielkich w stosunku do oczekiwań przewozach towarowych na terenie Bydgoszczy, od wielu już lat wyraźnie przeważa lokalny transport kruszywa pobieranego z dna Wisły [3,7]. Dodatkową wadą sieci dróg wodnych w Polsce jest to, że nie stanowi ona jednolitego systemu komunikacyjnego, a nieliczne odcinki najwyższych klas (IV i V) rozdzielają drogi o randze regionalnej, a nawet lokalnej. W tej sytuacji wydaje się, że interesująca skądinąd koncepcja budowy portu intermodalnego w sąsiedztwie ego Węzła Wodnego [6] ma raczej małe szanse na wejście w fazę realizacji. Mimo tych wyjątkowo niesprzyjających dla żeglugi rzecznej okoliczności, na terenie Bydgoszczy od kilkunastu już lat realizowany jest, i to w sposób bardzo konsekwentny, program rewitalizacji ego Węzła Wodnego. Zakłada on przywrócenie znaczenia tutejszym drogom wodnym, ale głównie poprzez zainicjowanie i rozwijanie ruchu pasażerskiego, a zwłaszcza żeglugi turystycznej, sportowej i rekreacyjnej. Program ten jest tożsamy z działaniami mającymi na celu podkreślenie związku miasta z wodami powierzchniowymi znajdującymi się na jego terenie. Służy temu spójna kampania wizerunkowa, przedstawiająca Bydgoszcz jako ośrodek miejski nad Brdą i Wisłą, o unikalnych w skali kraju tradycjach wodnych. Duże znaczenie dla powodzenia programu rewitalizacji miała wyraźna poprawa czystości wód Brdy, którą osiągnięto dzięki skierowaniu do miejskich oczyszczalni ścieków komunalnych i przemysłowych, które wcześniej były odprowadzane bezpośrednio do rzeki. Na Brdzie od 2004 roku prowadzone są regularne rejsy pasażerskie w ramach ego Tramwaju Wodnego. Od 2010 roku są one obsługiwane przez trzy jednostki, z których dwie napędzane są dzięki energii słonecznej. Przemieszczają się one pomiędzy wyznaczonymi przystankami, stanowiąc uzupełnienie masowej komunikacji miejskiej. Obecnie z przewozów korzysta około 30 tysięcy pasażerów rocznie. Bydgoszcz jest także liczącym się w kraju ośrodkiem sportów wodnych, w którym obecnie działa osiem klubów wioślarskich. Znaczna długość Brdy w na terenie miasta, z czego 13 km przypada na odcinek skanalizowany oraz ustabilizowane na ogół stany wody, umożliwiają treningi wioślarzy na różnych dystansach. W dawnym porcie drzewnym w Brdyujściu, przekształconym w tor regatowy o długości 2 km, rozgrywane są wioślarskie zawody krajowe i międzynarodowe. Wieloletnią już tradycję mają cieszące się dużą popularnością spływy 1535

3 kajakowe "Szlakiem Brdy". Przy Rybim Rynku cumują dwie barki "Manta" i "Nastazja", przekształcone w cieszące się dużą popularnością wśród mieszkańców pływające puby. Od 2012 roku firma La Mare - bydgoski producent statków parowych i statków typu "housebout" prowadzi wynajem swoich jednostek na indywidualne, samodzielnie wykonywane rejsy w obrębie ego Węzła Wodnego. Rezerwacji dokonuje się on-line na stronie przedsiębiorstwa, a do prowadzenia statku nie są wymagane żadne uprawnienia, jedynie konieczność odbycia krótkiego szkolenia. Poza tym w mieście funkcjonują dość liczne wypożyczalnie drobnego sprzętu pływającego. Równolegle z intensyfikacją ruchu pasażerskiego na terenie Bydgoszczy postępują prace rewitalizacyjne prowadzone w korytach cieków i ich bezpośrednim sąsiedztwie. Najpoważniejszą jak dotąd inwestycją z tego zakresu była adaptacja, do roli strefy rekreacyjno-sportowej, dawnych zdewastowanych terenów poprzemysłowych na Wyspie Młyńskiej. Obecnie Wyspa Młyńska, po wybudowaniu w jej obrębie przystani żeglarskiej wraz z towarzyszącym jej kompleksem hotelowym, stanowi jeden z najbardziej rozpoznawalnych i cenionych rejonów miasta. Pod koniec 2014 roku zakończony został remont śluzy Brdyujście, zabytkowego obiektu hydrotechnicznego, w przeszłości łączącego tor regatowy na Wiśle z Wisłą. Trwają też prace remontowe na śluzie miejskiej. Do najważniejszych zadań związanych z rewitalizacją ego Węzła Wodnego zaplanowanych do realizacji w przyszłości zaliczyć należy: budowę kolejnych marin i nabrzeży cumowniczych wzdłuż Brdy oraz na Kanale m, kontynuowanie modernizacji bulwarów nadrzecznych połączonej z lokalizacją ciągów spacerowych i ścieżek rowerowych na nabrzeżach Brdy, Wisły i u ego, przebudowę toru regatowego pod kątem zapewnienia warunków dla prowadzenia regat wioślarskich i kajakowych o randze międzynarodowej, budowę przystani jachtowej w obrębie toru regatowego, budowę nowych przystanków tramwaju wodnego oraz poprawę ich połączenia z infrastrukturą komunikacji miejskiej, zwiększenie zasięgu tramwaju wodnego poprzez wprowadzenie regularnych rejsów na Wiśle, przeprowadzenie remontów pozostałych budowli hydrotechnicznych ego Węzła Wodnego, tzn. śluz, jazów, nabrzeży oraz budowli regulacyjnych na Wiśle, rewitalizację Starego Fordonu oraz bydgoskiego nabrzeża Wisły. 2. REŻIM HYDROLOGICZNY CIEKÓW W OBRĘBIE WĘZŁA I JEGO WPŁYW NA BEZPIECZEŃSTWO UŻYTKOWANIA SZLAKÓW WODNYCH Rosnąca dynamicznie z roku na rok liczba grupowych oraz indywidualnych użytkowników dróg wodnych w obrębie ego Węzła Wodnego, powinna skłaniać do podniesienia kwestii ich bezpieczeństwa w trakcie pobytu na wodzie. Tym bardziej, że coraz częściej zdarza się, iż spora ich część nie posiada nawet elementarnej wiedzy dotyczącej naturalnych zagrożeń, z jakimi można spotkać się na wodach płynących. Jak wspomniano na wstępie, sieć rzeczna wchodząca w skład ego Węzła Wodnego uległa na przestrzeni wieków ogromnym przeobrażeniom. W znacznym też stopniu została ona poddana kontroli człowieka. Nie oznacza to jednak, że ten system wodny rozwija się w zupełnym oderwaniu od typowych zagrożeń hydrologicznych występujących na sieci rzecznej. Najlepszym tego przykładem jest Wisła, której reżim został zmieniony na skutek lokalizacji stopnia wodnego i elektrowni we Włocławku w 1970 roku. Faktem jest, że od tego czasu wpływ obiektu na stany wody obserwowany jest w znacznej od niego odległości, nie tylko w rejonie Bydgoszczy ale nawet w okolicach Grudziądza. Nie dotyczy to jednak sytuacji ekstremalnych, związanych z deficytem lub nadmiarem wody w korycie Wisły. Przepływowy charakter elektrowni wodnej we Włocławku nie pozwala na istotne zwiększenie zrzutu wody podczas długotrwałych niżówek. Podobnie w czasie wezbrań Zbiornik Włocławski, ze względu na zbyt małą pojemność w stosunku do objętości dopływającej do niego wody, jest w stanie zgromadzić część jej nadmiaru jedynie na krótki czas. Tymczasem należy sobie uświadomić, że amplituda wahań stanów wody na Wiśle, biorąc pod uwagę wartości ekstremalne, przekracza aż 7 metrów. 1536

4 Zdecydowanie bardziej ustabilizowanym poziomem wody cechuje się Brda w obrębie miasta. Począwszy od rejonu toru regatowego w Brdyujściu aż do północnych granic administracyjnych miasta jest to rzeka stopniowana. Poziom wody na poszczególnych odcinkach Brdy utrzymywany jest na jazie Czersko Polskie, na jazie Farnym oraz na zaporze wodnej w Bydgoszczy-Smukale. Z kolei przepływ w Brdzie powyżej miasta jest regulowany pracą elektrowni wodnej w Koronowie- Samociążku, bazującej na wodzie Zalewu Koronowskiego, zbiornika o dużej rezerwie retencyjnej. Mimo to wyrównany na ogół poziom wody w Brdzie na terenie miasta może w pewnych sytuacjach podlegać znacznym wahaniom. Podczas wysokich wezbrań na Wiśle następuje zablokowanie swobodnego odpływu uchodzącej do niej Brdy. W górę biegu Brdy rozwija się wówczas cofka, która bardzo często sięgała aż w rejon śluzy miejskiej, czyli ponad 12 km od ujścia Brdy do Wisły. Ostatni taki przypadek miał miejsce w maju i czerwcu 2010 roku, kiedy w wyniku cofki podtopieniu uległa znaczna część nadrzecznych bulwarów, wraz z infrastrukturą żeglugową. Zagrożone wówczas były najniżej położone tereny Wyspy Młyńskiej oraz kampusu Wyższej Szkoły Gospodarki. Należy podkreślić, że osiągnięta wówczas przy śluzie miejskiej kulminacja była o niższa o 180 cm od zaobserwowanej podczas najbardziej katastrofalnej w historii cofki na Brdzie w Bydgoszczy w 1888 roku oraz o około 100 cm od tej z 1924 roku [4]. Przybór wody na Brdzie może być także spowodowany awaryjnym zrzutem wody z Zalewu Koronowskiego, w przypadku przepełnienia tego obiektu na skutek intensywnych opadów lub roztopów w jego zlewni. Sezonowy wzrost poziomu wody w Brdzie, nie związany z wezbraniami na Wiśle, może być wreszcie spowodowany nadmiernym rozwojem roślinności wodnej, w płytszych strefach nie wyrównanego dna koryta rzeki [8]. Prawdopodobieństwo wystąpienia niskich stanów na Brdzie będące skutkiem deficytu zasilania w jej zlewni jest niewielkie, ze względu na duże zasoby wodne zgromadzone w Zalewie Koronowskim. Natomiast dość często poziom wody na Brdzie oraz na Kanale m jest obniżany celowo, w trakcie prac budowlanych, remontowych i konserwacyjnych w obrębie koryta lub obiektów hydrotechnicznych. Przykładem takiej sytuacji była ubiegłoroczna kolizja terminów remontu śluzy miejskiej a masowej imprezy dla wodniaków "Ster na Bydgoszcz". Jak więc widać skanalizowana Brda a tym bardziej uregulowana Wisła nadal powinny być traktowane jako rzeki o zmiennych stanach wody, nawet w krótkich przedziałach czasu. W trosce o bezpieczeństwo, ale też o wygodę ich użytkowników, w ślad za inwestycjami typowo hydrotechnicznymi oraz usługowymi w ramach rewitalizacji ego węzła Wodnego powinna być przewidziana budowa nowoczesnego systemu monitorowania hydrologicznego. 3. HISTORIA MONITORINGU HYDROLOGICZNEGO W REJONIE BYDGOSZCZY Historia obserwacji stanów wody na drogach wodnych wchodzących w skład ego Węzła Wodnego sięga co najmniej II połowy XIX wieku. Na pewno na początku dwudziestego stulecia w wodowskazy wyposażone były wszystkie bydgoskie śluzy i część budowli piętrzących. W dodatku w przypadku występującej w ich obrębie różnicy wysokości, obserwacje prowadzono zarówno na górnym, jak dolnym stanowisku. Pomiary stanów wody prowadzone były przez służbę hydrologiczną lub jednostki zarządzające drogami wodnymi. Niestety dane pochodzące z pomiarów były praktycznie niedostępne dla przeciętnego użytkownika dróg wodnych. Poza wewnętrzną archiwizacją, były one publikowane w niskonakładowych i trudnodostępnych rocznikach. W dodatku po II wojnie światowej przez wiele lat materiałom tym nadano, z niezrozumiałych powodów klauzulę "poufne" a nawet "tajne". Co ciekawe, w okresie zaboru pruskiego aktualne dane z wodowskazów były publikowane w prasie codziennej a więc dostępne dla wszystkich zainteresowanych. Przykładowy komunikat z tego okresu, o stanach wody na Brdzie i Wiśle przedstawiono na rysunku

5 Rys. 2. Przykładowy komunikat o stanach wody na rzekach w rejonie Bydgoszczy w jednej z niemieckich gazet codziennych z 1888 roku [2]. W tabeli 1 dokonano zestawienia najważniejszych wodowskazów, funkcjonujących w obrębie ego Węzła Wodnego jeszcze w latach 60. XX wieku, jednocześnie określając ich obecny status. Okazuje się, że spośród 18 stacjonarnych posterunków wodowskazowych, współcześnie systematyczne obserwacje wodowskazowe prowadzone są jedynie na dwóch z nich. Reszta uległa likwidacji. Sytuacja ta jest dość zaskakująca, ponieważ dotyczy ona ośrodka miejskiego, którego obecna strategia promocyjna i rozwojowa zorientowana jest na podkreślenie jego związków z rzeką. Ponadto brak wystarczająco szczegółowych informacji o chwilowych zasobach wodnych występujących w korytach rzek i kanałów, utrudnia nawet krótkoterminowe prognozowanie ich zmian. Stanowi to istotną barierę w skutecznym nimi zarządzaniu. Tab. 1. Zestawienie ważniejszych wodowskazów występujących w Bydgoszczy w różnych okresach czasu Lp Nazwa cieku Kilometraż Nazwa/lokalizacja wodowskazu Uwagi 1 Wisła 774,9 Fordon Czynny 2 Brda 1,03 Brdyujście (wod. dolny) Nieczynny 3 Brda 1,03 Brdyujście (wod.górny) Nieczynny 4 Brda 3,3 Czersko Polskie (wod. dolny) Nieczynny 5 Brda 3,3 Czersko Polskie (wod. górny) Nieczynny 6 Brda brak danych Papiernia Nieczynny 7 Brda 12,4 Bydgoszcz (wod. dolny) śluza miejska Nieczynny 8 Brda 12,4 Bydgoszcz (wod.górny) śluza miejska Nieczynny 9 Brda 22,4 Smukała (wod.dolny) Czynny 10 Brda 22,4 Smukała (wod.górny) Nieczynny 11 14,8 Okole (wod. dolny) śluza Nieczynny 12 14,8 Okole (wod. górny) śluza Nieczynny 13 16,0 Czyżkówko (wod. dolny) śluza Nieczynny 14 16,0 Czyżkówko (wod. górny) śluza Nieczynny 15 20,0 Prądy (wod. dolny) śluza Nieczynny 16 20,0 Prądy (wod. górny) śluza Nieczynny 17 21,0 Osowa Góra (wod. dolny) śluza Nieczynny 18 21,0 Osowa Góra (wod.górny) śluza Nieczynny 1538

6 4. TECHNICZNE I LOGISTYCZNE ASPEKTY BUDOWY NOWOCZESNEGO SYSTEMU MONITOROWANIA HYDROLOGICZNEGO W OBRĘBIE BYDGOSKIEGO WĘZŁA WODNEGO Dynamicznie zachodzący postęp technologiczny z jakim mamy do czynienia w różnych sferach życia codziennego, nie mógł ominąć hydrometrii rzecznej. Klasyczne metody pomiaru stanów wody, polegające na wizualnej ocenie poziomu zwierciadła na podstawie łaty wodowskazowej, ustępują pomiarom wykonywanym w sposób zdecydowanie szybszy i całkowicie zautomatyzowany, bez udziału człowieka. Nowoczesna aparatura pomiarowa pozwala rejestrację zjawisk hydrologicznych w sposób ciągły lub z zadaną z góry wysoką częstotliwością. Podstawową jednak jej zaletą jest to, iż uzyskana podczas pomiaru wartość (w tym przypadku stan wody) może być natychmiast i bezprzewodowo przesyłana do systemu informatycznego, a w dalszej kolejności równie szybko publikowana na ogólnie dostępnym portalu internetowym. Może być więc odbierana w dowolnym miejscu za pomocą osobistych urządzeń telekomunikacyjnych, takich jak komputery stacjonarne i przenośne, tablety, smartphony i inne. Urządzenia telemetryczne służące do pomiaru stanów wody, są stosowane obecnie przez IMGW PIB w rejonie Bydgoszczy, a wyniki ich pracy można śledzić na bieżąco na stronie internetowej [10]. Przykładowe zestawienie z dwóch wybranych dób przedstawiono na rysunku nr 3. Niestety pomiary te prowadzone są jedynie w dwóch profilach, w dodatku znajdujących się poza najbardziej intensywnie wykorzystywanym odcinkiem drogi wodnej w Bydgoszczy. H [cm] Brda (Bydgoszcz-Smukała) Wisła (Bydgoszcz-Fordon) Rys. 3. Zestawienie wartości stanów wody na Brdzie i Wiśle w dniach 12 i 13 marca 2015 roku pochodzących z automatycznego rejestratorów IMGW PIB. Rys. 4. Ilustracja sposobu montażu i działania radarowego miernika poziomu wody w korycie rzecznym [11]. 1539

7 Obecnie w obrocie handlowym dostępnych jest szereg przyrządów, pozwalających na precyzyjną rejestrację poziomu wód powierzchniowych, prowadzoną w sposób automatyczny. Większość z nich wymaga instalowania na nabrzeżu cieku, w ten sposób aby czujnik urządzenia (pływakowy, bąbelkowy lub ciśnieniowy) miał bezpośredni kontakt z wodą wypełniającą koryto. Alternatywą dla tego typu rozwiązań jest zastosowanie czujnika radarowego, w przypadku którego pomiar poziomu (stanu) wody jest dokonywany w sposób bezkontaktowy. Zainstalowany nad zwierciadłem wody przyrząd emituje sygnały dźwiękowe, które odbijając się od powierzchni wody, są odbierane przez urządzenie. Na tej podstawie określana jest odległość nadajnika od aktualnego poziomu zwierciadła wody, a po zastosowaniu odpowiedniego algorytmu - aktualny stan wody. Najdogodniejszym miejscem dla instalowania czujników radarowych są przechodzące ponad rzekami konstrukcje mostowe (rys.4). Skutecznie zabezpiecza to przyrząd przed uszkodzeniem lub nawet zniszczeniem w czasie powodzi lub pochodu lodów na rzece oraz aktami wandalizmu. Rys.5. Radarowy miernik poziomu wody na Brdzie zainstalowany na Moście Bernardyńskim [9]. Obecnie w rejonie Mostu Bernardyńskiego na Brdzie tego typu przyrząd testowany jest przez Wydział Zarządzania Kryzysowego Urzędu Miasta Bydgoszczy. Stanowisko pomiarowe jest wyposażone w niezależne źródło zasilania, zaś sam montaż jest bardzo prosty (rys.5). Czujnik został skalibrowany w ten sposób, aby raz na dobę podawać maksymalną, minimalną i średnią wartość poziomu wody wyrażoną poprzez rzędną. Dane pomiarowe są przesyłane bezprzewodowo w oparciu o system GSM i gromadzone na serwerze dystrybutora sprzętu. Prezentacja danych w postaci graficznej i tabelarycznej dla zalogowanych użytkowników następuje w ramach serwisu internetowego dystrybutora. Z tego poziomu możliwe jest też pobranie danych historycznych. Przykładowe wyniki pomiarów zaprezentowano na rysunku 6. Podobne urządzenie ma niebawem być zainstalowane w rejonie Brdyujścia. Powyższe działania można uznać za wstępny etap odbudowy systemu monitorowania hydrologicznego, z wykorzystaniem nowoczesnych technologii. W przypadku Bydgoszczy sieć wodna przebiega przez środek miasta, przez co mosty są tutaj liczne i równomiernie rozłożone wzdłuż cieków, co przedstawiono w tabeli 2. Można więc stwierdzić, że warunki występujące na Brdzie w Bydgoszczy są wręcz idealne dla zastosowania radarowych czujników pomiaru poziomu wody. W dodatku większość obiektów znajduje się zarządzie lokalnych instytucji (Zarząd Dróg Miejskich i 1540

8 Komunikacji Publicznej w Bydgoszcz) co powinno usprawnić przebieg uzgodnień poprzedzających montaż urządzeń oraz wpłynąć pozytywnie na bezpieczeństwo ich eksploatacji. 33,20 m n.p.m. 33,10 33,00 32,90 32,80 32,70 32,60 32, minimum średnio maksimum Rys. 6. Przykładowe zestawienie wartości rzędnych zwierciadła wody na Brdzie pochodzących z automatycznego rejestratora na Moście Bernardyńskim (od 1 do 31 maja 2014 roku). Tab. 2. Zestawienie mostów występujących w obrębie Bydgoszczy [1] Lp Nazwa cieku Kilometraż Nazwa mostu Zarządca 1 Wisła 774,8 (Wisły) Most fordoński im. Rudolfa Modrzejewskiego ZDW 2 Brda 1,03 (Brdy i DW Wisła-Odra) Most na śluzie Bryujście RZGW Gdańsk 3 Brda 1,40 (Brdy i DW Wisła-Odra) Most na śluzie Czersko Polskie RZGW Gdańsk 4 Brda 2,80 (DK Wisła-Odra) Kładka na jazie Czersko Polskie RZGW Gdańsk 5 Brda 2,06 (Brdy) Most na torze regatowym 6 Brda 3,10 (DW Wisła -Odra) 2,175 (Brdy) Most kolejowy w Łęgnowie PKP PLK S.A. 7 Brda 4,30 (DW Wisła -Odra) 3,32 (Brdy) Most magistrali węglowej PKP PLK S.A. 8 Brda 5,40 (DW Wisła - Odra) 4,485 (Brdy) Most w ul. Spornej 9 Brda 7,90 (DW Wisła-Odra) 6,67 (Brdy) Most Kazimierza Wielkiego 10 Brda 9,30 (DW Wisła-Odra) 8,28 (Brdy) Most Pomorski 11 Brda 10,30 (DW Wisły-Odry) 9,11 (Brdy) Kładka przy ul. Krakowskiej 12 Brda 10,60 (DW Wisła-Odra) 9,70 (Brdy) Most Uniwersytecki 13 Brda 11,34 (DW Wisła-Odra) 10,27 (Brdy) Most Bernardyński 14 Brda 11,70 (DW Wisła-Odra) Most Jerzego Sulimy 10,69 (Brdy) Kamińskiego 15 Brda 11,90 (DW Wisła-Odra) Kładka przy Operze Nova 16 Brda 11,80 (DW Wisła-Odra) 10,84 (Brdy) Kładka na Jazie Farnym RZGW Gdańsk 17 Brda 11,00 (Brdy) Most Młyński 18 Brda brak danych Kładka przy Herbaciarni 1541

9 19 Brda brak danych Kładka Krzysztofa Klenczona 20 Brda brak danych. Most nad przepławką RZGW Gdańsk 21 Brda (DW Wisła-Odra) Most nad jazem ulgowym RZGW Gdańsk 22 Brda 11,60 (Brdy) Most Młyński południowy 23 Brda 11,61 (Brdy) Most Młyński tramwajowy 24 Brda 11,62 (Brdy) Most Młyński północny 25 Brda 12,25 (DW Wisła-Odra) Most Portowy południowy 26 Brda 12,26 (DW Wisła-Odra) Most Portowy tramwajowy 27 Brda 12,27 (DW Wisła-Odra) Most Portowy północny 28 Brda 12,40 (DW Wisła-Odra) 11,775 (Brdy) Kładki na Śluzie Miejskiej RZGW Gdańsk 29 Brda 12,79 (DW Wisła-Odra) 12,160 (Brdy) Most Władysława Jagiełły 30 Brda 12,84 (DW Wisła-Odra) 12,246 (Brdy) Most Królowej Jadwigi 31 Brda 13,50 (DW Wisła-Odra) (Brdy) Pierwszy most dworcowy PKP PLK S.A. 32 Brda 13,52 (DW Wisła-Odra) 12,940 (Brdy) Drugi most dworcowy PKP PLK S.A. 33 Brda 13,52 (DW Wisła-Odra) 12,96 (Brdy) Trzeci most dworcowy PKP PLK S.A. 34 Brda 14,55 (Brdy) Most Waleriana Hypszera 35 Brda 21,59 (Brdy) Kładka dla pieszych w Smukale 36 Brda 22,29 (Brdy) Kładka w EW Smukała ENEA 37 Brda 22,59 (Brdy) Most w Smukale 38 Brda 25,70 (Brdy) Most w Zdrojach ZDW w Bydgoszczy 39 Most dawnej bocznicy do 14,60 (DW Wisła-Odra) papierni 40 14,80 (DW Wisła-Odra) Kładki na śluzie Okole RZGW Poznań 41 14,94 (DW Wisła-Odra) Most św. Antoniego z Padwy 42 15,10 (DW Wisła-Odra) Most Grunwaldzki 43 15,73 (DW Wisła-Odra) Most kolejowy przy ul. Mińskiej PKP PKL S.A ,75 (DW Wisła-Odra) Most drogowy przy ul. Mińskiej 45 15,97 (DW Wisła- Odra) Kładki na śluzie Czyżkówko RZGW Poznań 46 brak danych. Kładka przy ul. Janowieckiej 47 19,95 (DW Wisła-Odra) Most na śluzie Prądy RZGW Poznań (DW Wisła-Odra) Most w Lisim Ogonie GDDKiA 49 20,97 (DW Wisła-Odra) Most na śluzie Osowa Góra RZGW Poznań Uruchomienie pierwszego automatycznego miernika poziomu wody na Brdzie jest przykładem zarysowujących się oddolnych inicjatyw mających na celu budowę własnych, niezależnych systemów 1542

10 monitorowania hydrologicznego. W dużej mierze jest to spowodowane faktem, iż ogólnopolska sieć pomiarowo-obserwacyjna, tak ze względów finansowych jak i organizacyjnych i logistycznych, nie jest w stanie zapewnić na bieżąco wystarczająco szczegółowej informacji hydrologicznej dla krótkich ale intensywnie użytkowanych odcinków sieci rzecznej. Ewidentnym przypadkiem jest właśnie Węzeł Wodny, gdzie sytuacja jest wyjątkowo skomplikowana zarówno pod względem hydrograficznym jak i hydrotechnicznym. Dostęp do informacji hydrologicznej dla użytkowników dróg wodnych, zwłaszcza uprawiających turystykę oraz sporty wodne, powinien być jak najszerszy. Wzorem jej rozpowszechniania powinny być obecnie powszechnie publikowane serwisy pogodowe i śniegowe w miejscowościach turystycznych. Ponadto warto się zastanowić nad objęciem systemem monitoringu hydrologicznego całego odcinka Wisły kujawsko-pomorskiej. Brda nie funkcjonuje w oderwaniu o rzeki do której uchodzi, co w szczególny sposób ujawnia się w trakcie wysokich wezbrań wiślanych. Podobnie Węzeł Wodny nie może funkcjonować niezależnie od dróg wodnych, które się w jego obrębie krzyżują, zwłaszcza w sytuacji kiedy w najbliższej przyszłości planowane jest uruchomienie regularnych rejsów turystycznych na Wiśle w granicach województwa. Budowa regionalnego systemu monitorowania zjawisk hydrologicznych na Wiśle kujawsko-pomorskiej oraz jej bezpośrednich dopływach, stanowiłby projekt odpowiadający specyfice regionu i oczekiwaniom jego mieszkańców w zakresie informowania o aktualnej sytuacji hydrologicznej, a także przyczyniłby się do zwiększenia ochrony przed negatywnymi skutkami zjawisk zachodzących w zasięgu wód rzecznych. Streszczenie Od kilkunastu już lat w obrębie ego Węzła Wodnego trwają prace rewitalizacyjne. Mają one na celu przystosowanie wchodzących w jego skład dróg wodnych do obsługi ruchu turystycznego. W celu zapewnienia bezpiecznego i wygodnego wykorzystania dróg wodnych wskazane jest utworzenie systemu informowania ich użytkowników o bieżących zjawiskach hydrologicznych występujących na rzekach i kanałach. W pracy przedstawiono argumenty uzasadniające budowę automatycznego systemu rejestracji stanów wody o wysokiej częstotliwości pomiaru, wykorzystującego radarowe czujniki poziomu wody. Są one standardowo instalowane na konstrukcjach mostowych. W przypadku Bydgoszczy było by to łatwe, bowiem sieć wodna przebiega przez środek miasta, przez co mosty są tutaj liczne i równomiernie rozłożone wzdłuż cieków. Aktualnie jeden taki czujnik jest z powodzeniem testowany na Brdzie w centralnej części miasta. Słowa kluczowe: monitoring hydrologiczny, stany wody, Węzeł Wodny, E70, Bydgoszcz, Brda On the necessity of establishing a hydrological monitoring system within the Bydgoszcz Water Junction Abstract For over ten years water ways within Bydgoszcz Water Node have been undergoing various revitalization works, which aim to make them suitable for tourism. In order to provide a safe and comfortable use of these water ways, it is recommended to create a system of informing its users about the current hydrological phenomena occurring on the rivers and channels. In case of city of Bydgoszcz, the water way crosses through the middle of the urban area, therefore bridges on this section of the river are numerous and evenly positioned along the waterway. The article brings forth arguments validating the need for construction of automated system of sensors monitoring, with high frequency, the current level of water. These sensors are typically installed on bridge structures and one of such sensors is currently being successfully tested on Brda River, in the central part of the city. Keywords: hydrological monitoring, water level, Bydgoszcz Water Junction, E70, Bydgoszcz, Brda River BIBLIOGRAFIA 1. Dudek K.(red). Monografia mostów województwa kujawsko-pomorskiego,. Tom II Brda i, OK-P ZMRP, Bydgoszcz-Grudziądz Gorączko M. Powodzie w rejonie Bydgoszczy (część 1). Powodzie zatorowe z lat Kronika Bydgoska 2005, Tom XXVI,

11 3. Gorączko M., Współczesne znaczenie bydgoskiego odcinka drogi E 70 w sieci dróg wodnych w Polsce, [w:] Rewitalizacja drogi wodnej drogi wodnej Wisła Odra szansą dla gospodarki regionu, Wydawnictwo UKW, Bydgoszcz 2008, Gorączko M. Przebieg i skutki wezbrań na Wiśle w rejonie Bydgoszczy w latach , [w:] Marszelewski W. (red.) Gospodarowanie wodą w warunkach zmieniającego się środowiska, Monografie Komisji Hydrologicznej PTG.Tom.1, UMK, Toruń 2012, Gorączko M. Komentarz do Mapy Hydrograficznej Polski w skali 1:50000, Arkusz N D, BYDGOSZCZ-ZACH., Gepol, GUGiK Habel M., Rabant H., Babiński Z., Szatten D., Marciniak Ż., Gierszewski P. Uwarunkowania budowy portu multimodalnego na dolnej Wiśle w okolicach Bydgoszczy. Logistyka 2014, nr 6, Kubiak-Wójcicka K. Stopień wykorzystania infrastruktury liniowej w żegludze śródlądowej na przykładzie bydgoskiego odcinka międzynarodowej drogi wodnej E-70. Logistyka 2014, nr 6, Szumińska D. Wpływ istniejącej zabudowy hydrotechnicznej i rozbudowy infrastruktury miejskiej na morfologię koryta Brdy na odcinku bydgoskim. Journal of Health Sciences 2013, nr 3,