E-PORADNIK UMOWA O PRACĘ A UMOWA ZLECENIE, O DZIEŁO

Transkrypt

1 E-PORADNIK UMOWA O PRACĘ A UMOWA ZLECENIE, O DZIEŁO

2 Stan prawny na 1 stycznia 2013 r. Autorzy Cz. I: Monika Latos-Miłkowska Cz. II: Jarosław Masłowski, Magdalena Kuba, Ewa Suknarowska-Drzewiecka, Monika Latos-Miłkowska, Agnieszka Sieńko, Magdalena Kostrzewa, Agata Kamińska, Paulina Zawadzka-Filipczyk Redaktor merytoryczny Sylwia Gołaś-Olszak Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty. Szanujmy prawo i cudzą własność. Więcej na Polska Izba Książki Copyright by Wolters Kluwer Polska SA, 2013 ISBN (e-book PDF): Wydane przez: Wolters Kluwer Polska SA Warszawa, ul. Płocka 5a tel , fax ksiazki@wolterskluwer.pl księgarnia internetowa

3 SPIS TREŚCI Wykaz skrótów... 5 Część I Umowa o pracę a umowa zlecenie, o dzieło Umowa o pracę Rodzaje umowy o pracę Sposób zawarcia umowy o pracę Forma umowy o pracę Treść umowy o pracę Umowa o pracę a cywilnoprawne umowy o świadczenie pracy Umowa zlecenia Charakterystyka umowy zlecenia Rozróżnianie umowy o pracę od umowy zlecenia Umowa o dzieło Charakterystyka umowy o dzieło Cechy odróżniające umowę o dzieło od umowy o pracę Część II Umowa o pracę a umowa zlecenie, o dzieło w pytaniach i odpowiedziach Umowa o pracę Czy istnieje pisemna forma wstępnej umowy o pracę zabezpieczająca prawa przyszłego pracownika przed wycofaniem się pracodawcy z obietnicy zatrudnienia? Czy określona kara umowna, w umowie przedwstępnej o pracę, podlega opodatkowaniu i oskładkowaniu? Czy pracodawca może wyegzekwować poniesiony koszt badania wstępnego od osoby, która po wykonaniu badań nie podjęła pracy z przyczyn pracodawcy nieznanych? Czy w umowie o pracę można zawrzeć zapisy bardziej korzystne dla pracownika niż przepisy k.p.?... 45

4 4 SPIS TREŚCI 1.5. Czy pracodawca może zlecić pracownikowi wykonywanie prac tego samego rodzaju co w umowie o pracę, w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej? Czy pracodawca i pracownik w drodze porozumienia mogą zmienić rodzaj umowy o pracę z bezterminowej na terminową? Czy pracodawca może zawrzeć z pracownikiem umowę zlecenia na innym stanowisku? Umowa zlecenia Kiedy umowa zlecenia może mieć cechy umowy o pracę? Czy zawarta umowa zlecenia na prowadzenie pojazdu może mieć charakter umowy o pracę? Czy przy zatrudnianiu przy pracach sezonowych można stosować umowę zlecenia? Czy można zatrudnić na podstawie umowy zlecenia byłego pracownika? Czy umowa zlecenie zawierana każdego miesiąca przez dwanaście miesięcy w roku może przekształcić się w umowę o pracę? Czy w przypadku zawarcia umowy zlecenie konieczne jest określenie miejsca i czasu wykonywania pracy z tytułu tej umowy? Umowa o dzieło Czy może być zawarta umowa o dzieło jako kontynuacja zatrudnienia z pracownikiem?... 59

5 WYKAZ SKRÓTÓW k.c. ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) k.p. ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) u.s.u.s. ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 z późn. zm.) u.ś.o.z. ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz z późn. zm.)

6

7 Część I UMOWA O PRACĘ A UMOWA ZLECENIE, O DZIEŁO Obszerna charakterystyka umów o pracę, zlecenia i umowy o dzieło w kontekście coraz częstszego stosowania umów cywilnoprawnych jako podstawy świadczenia pracy. Definicja umowy o pracę, omówienie jej poszczególnych rodzajów, sposobu zawarcia, formy, obowiązującego minimum treści. Dokładne objaśnienie cech charakterystycznych stosunku pracy decydujących o zakwalifikowaniu umowy. Charakterystyka umów cywilnoprawnych oraz wyliczenie cech różniących je od umowy o pracę. Charakterystycznym dla ostatnich lat zjawiskiem jest upowszechnianie się innych niż pracownicze form zatrudnienia. Obok umowy o pracę, na podstawie której dochodzi do nawiązania stosunku pracy i która rządzona jest przez przepisy prawa pracy, upowszechniły się cywilnoprawne formy zatrudnienia, podlegające cywilnoprawnemu reżimowi prawnemu, a szczególnie często korzysta się z umowy zlecenia i umowy o dzieło. Tendencja ta ma na celu przede wszystkim racjonalizację i uelastycznienie zatrudnienia. Umowy cywilnoprawne mogą być i są podstawą świadczenia pracy. Stosownie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 1999 r., I PKN 432/99, Pr. Pracy 2000, nr 4, s. 31, zatrudnienie nie musi mieć charakteru pracowniczego. Praca może być świadczona także na podstawie umów cywilnoprawnych. W myśl zaś wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2000 r., I PKN 594/99, Pr. Pracy 2000, nr 11, s. 35, zasada swobody umów, obowiązująca w prawie pracy, pozwala stronom swobodnie ukształtować stosunek prawny, w obrębie którego ma być wykonywana praca. Przepisy art i k.p. nie dają podstaw do uznania, że świadczenie każdej pracy następuje w ramach stosunku pracy. Dopuszczalne jest, zatem świadczenie pracy na podstawie umów cywilnoprawnych. Niestety w praktyce bardzo często zdarza się, że podmioty zatrudniające wykorzystują cywilnoprawne umowy o zatrudnienie również tam, gdzie treść łączącego strony stosunku prawnego, charakter i sposób wykonywania pracy wskazują, iż w danym przy-

8 8 CZĘŚĆ I padku osoba świadcząca pracę powinna zostać zatrudniona na podstawie umowy o pracę. Często pod przykrywką umów cywilnoprawnych odbywa się świadczenie pracy w warunkach umowy o pracę. Dzieje się to najczęściej z oczywistą krzywdą osoby świadczącej pracę, odmawia się jej bowiem gwarancji i uprawnień wynikających ze statusu pracownika. Stąd też ustawodawca przeciwdziała tego rodzaju praktykom i stosownie do art k.p. stwierdza, iż zatrudnienie w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Jeszcze bardziej stanowczo ustawodawca formułuje to w art k.p., zgodnie z którym nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy, określonych w 1. Ponadto, stosownie do art. 281 k.p., kto będąc pracodawcą lub działając w jego imieniu zawiera umowę cywilnoprawną w warunkach, w których zgodnie z art k.p. powinna być zawarta umowa o pracę, podlega karze grzywny od 1000 zł. do zł. Stąd też w obecnej praktyce bardzo istotny jest problem prawidłowego stosowania poszczególnych umów, których przedmiotem jest świadczenie pracy, oraz umiejętność dokonania prawidłowej kwalifikacji łączącego strony stosunku prawnego. Pozwala to w sposób prawidłowy wykorzystywać cywilnoprawne podstawy zatrudnienia zgodnie z prawem i ich społeczno-gospodarczym przeznaczeniem, a nie w celu ominięcia przepisów prawa pracy, z narażeniem się na wynikające z tego konsekwencje. Stąd też w niniejszym artykule obszernie przedstawione zostały trzy najczęściej występujące w praktyce umowy o zatrudnienie: umowa o pracę, umowa zlecenia i umowa o dzieło, oraz cechy je rozróżniające, które pozwalają w razie wątpliwości prawidłowo zakwalifikować łączący strony stosunek prawny. W artykule uwzględnione zostało orzecznictwo Sądu Najwyższego z ostatnich lat. 1. Umowa o pracę Umowa o pracę jest najczęściej spotykaną w praktyce podstawą świadczenia pracy. Jest ona czynnością prawną, która wyraża zgodny zamiar stron (pracodawcy i pracownika) nawiązania stosunku pracy oraz wykonywania obowiązków określonych w tej umowie i wynikających z przepisów prawa pracy. Zamiar ten strony uzewnętrzniają przez złożenie dwustronnego oświadczenia woli obejmującego zobowiązanie:

9 UMOWA O PRACĘ A UMOWA ZLECENIE ) pracownika do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, 2) pracodawcy do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem Rodzaje umowy o pracę Stosownie do art k.p. umowę o pracę zawiera się na czas nieokreślony, na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy. Jeżeli zachodzi konieczność zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy, pracodawca może w tym celu zatrudnić innego pracownika na podstawie umowy o pracę na czas określony, obejmujący czas tej nieobecności. Każda z tych umów może być poprzedzona umową o pracę na okres próbny, nie przekraczający 3 miesięcy (art k.p.). Kodeks pracy ściśle i w sposób bezwzględnie obowiązujący określa rodzaje umów jakie mogą być nawiązane przez strony stosunku pracy. Z unormowania tego wynika ograniczenie kontrahentów w tworzeniu umów prawa pracy o tzw. charakterze nienazwanym 1. Z przedstawionego unormowania wynika również ograniczenie kontrahentów w tworzeniu umów prawa pracy o tzw. charakterze mieszanym, zawierających w swej treści elementy różnych umów: prawa cywilnego i umowy o pracę, regulowanych odmiennie przez różne działy prawa 2. Z katalogu umów wskazanych w art. 25 k.p. można wyróżnić umowy terminowe oraz umowę bezterminową, różniące się swym przeznaczeniem i treścią. Kodeks pracy wyróżnia trzy umowy terminowe, a mianowicie: 1) umowę na czas określony, 2) umowę na czas wykonania określonej pracy, 3) umowę na okres próbny. Wszystkie umowy terminowe zakładają istnienie stosunku pracy przez określony czas. Ich cechą charakterystyczną jest konieczność określenia terminu końcowego umowy, określenie momentu ustania stosunku pracy, które zostaje dokonane już przy zawieraniu umowy. Termin końcowy może być oznaczony zarówno w sposób bezpośredni jak i pośredni. Dla skutecznego oznaczenia terminu wymaga się jednak, by zdarzenie oznaczające termin było przyszłe, jasne, pewne, zrozumiałe, obiektywne i z łatwością możliwe do ustalenia. Rodzaj umowy 1 M Gersdorf [w:] Kodeks pracy komentarz, red. Z. Salwa, Warszawa 2004, s T. Zieliński [w:] Kodeks pracy. Komentarz, red. T. Zieliński, Warszawa 2000, s. 232.