Wniosek lubuskich reprezentantów JST do Trybunału Konstytucyjnego. - tezy oraz wstępne wyniki badań. Świerklaniec, 17 maja 2013 r.

Transkrypt

1 Wniosek lubuskich reprezentantów JST do Trybunału Konstytucyjnego - tezy oraz wstępne wyniki badań Świerklaniec, 17 maja 2013 r. Dr Tomasz Zalasiński Radca prawny / Counsel DZP

2 Cele podejmowanych działań Celami, których realizacji ma służyć złożenie wniosku do TK są: 1) wprowadzenie do ustawodawstwa mechanizmu rekompensującego JST straty finansowe wywołane: zmniejszeniem środków finansowych na realizację istniejących zadań, zwiększeniem zadań JST bez zwiększenia środków przeznaczonych na ich realizację, nakładaniem nowych zadań bez zapewnienia środków na ich finansowanie. 2) wprowadzenie obowiązkowej procedury przeglądowej w zakresie adekwatności środków przyznanych na realizację zadań JST do faktycznych kosztów realizacji tych zadań oraz mechanizmów okresowej kompensacji niedoboru tych środków. 2

3 Sposób realizacji zakładanych celów 1) Działania o charakterze publicznym, medialnym, a także naukowym, zwracające uwagę na zły stan finansowy JST spowodowany wadliwym systemem finansowania ich zadań. Opracowanie Raportu o kondycji finansowej JST. 2) Popieranie obywatelskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego proponującego wzrost udziału samorządów w podatkach dochodowych oraz wprowadzenie subwencji rekompensującej. 3) Złożenie wniosku do TK i uzyskanie: Orzeczenia negatywnego, stwierdzającego naruszenie Konstytucji RP przez szereg przepisów ustawowych nakładających zadania bez zapewnienia adekwatnych środków na ich realizację. Postanowienia sygnalizacyjnego TK skierowanego do prawodawcy zwracającego uwagę na konieczność stworzenia ustawowych gwarancji dla respektowania przepisu art.167 ust. 4 Konstytucji RP. 4) Skłonienie Rady Ministrów do samoistnego (przed ewentualnym orzeczeniem TK) wprowadzenia zmian ustawowych realizujących powyższe cele. 3

4 Wzorce kontroli konstytucyjności i zakres zaskarżenia wniosku do Trybunału Konstytucyjnego 4

5 Wzorce kontroli konstytucyjności art. 167 ust. 4 Konstytucji RP w zw. z art. 16 ust. 2 Konstytucji RP oraz w związku z art. 165 ust. 2 Konstytucji RP. art. 9 ust. 2 i 4 w związku z art. 1 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego art. 2 Konstytucji RP: wartości konstytucyjne związane z równowagą finansów publicznych (ochrona stabilności budżetu państwa a ochrona stabilności budżetu JST), a niekiedy także: zasada zaufania obywateli do państwa i tworzonego przez nie prawa, zasada prawidłowej legislacji, zakaz zmian prawa podatkowego w trakcie roku budżetowego. 5

6 Problemy związane z realizacją/ finansowaniem zadań JST Zadania własne samodzielnie wykreowane w granicach prawa przez społeczność lokalną, są spychane na margines jako dodatkowy luksus, do zadań tych należy na przykład utrzymanie zieleni, ławki w parku itp. Zadania ustawowo przekazywane i wykonywane jako zadania własne obligatoryjne. Z zadaniami tymi wiążą się istotne problemy w zakresie ich finansowania. Obligatoryjność zadań może wynikać bezpośrednio z ustawy przekazującej zadanie, bądź też z innej ustawy pośrednio nakładającej obowiązek realizacji zadania. Orzecznictwo TK dotyczące realizacji zadań obligatoryjnych nie jest jednorodne: A) przeniesienie ciężaru pokrycia dopłat do przejazdów ulgowych na samorząd województwa w sposób bezwzględny i bezwarunkowy zostało uznane za niezgodne z Konstytucją B) Trybunał uznał za zgodne z konstytucją nałożenie na JST obowiązku przejęcia zobowiązań likwidowanych SPZOZ-ów. 6

7 Ustawa systemowa Ustawa o dochodach JST (1) 7 Zaskarżane przepisy: art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 13 listopada 2003 roku o dochodach jednostek samorządu terytorialnego( t.j. Dz. U r. Nr 80 poz. 526 z późn. zm.) w zakresie w jakim nie uwzględnia on mechanizmów kompensujących utracone dochody/koszty dodatkowych zadań jednostek samorządu terytorialnego. art. 4 ust. 2 i 3, art. 5 ust. 2 i 3, art. 6 ust. 2 i 3, art. 9 ust. 1-3 ustawy z dnia 13 listopada 2003 roku o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (t.j. Dz. U r. Nr 80 poz. 526 z późn. zm.) - uznajemy, że udział JST w dochodach z PIT i CIT jest nieadekwatny do nałożonych zadań. Znaczenie ustawy dla finansów JST oraz dla wniosku konstytucyjnego: Najważniejsza ustawa z punktu widzenia finansów JST, uwzględnienie przez TK zarzutów dotyczących jej niekonstytucyjności jest głównym celem wniosku (dążymy przede wszystkim do zmiany mechanizmu). Pozostałe zaskarżane ustawy stanowią jedynie egzemplifikację, mają na celu uwypuklenie wadliwości mechanizmu finansowania JST znajdującego się w ustawie. Ustawa w obecnym kształcie jest źródłem systemowej nierównowagi co wykażemy poprzez: dokonanie wyliczeń kosztów wprowadzenia kilkudziesięciu ustaw ponoszonych przez samorządy, przeprowadzenie analizy makroekonomicznej.

8 Ustawa powodująca spadek dochodów JST Ustawa Podatek dochodowy od osób fizycznych (2) Zaskarżane przepisy: Ustawa z dnia 5 września o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z r. 2007, nr 191, poz. 1361) Skutki ekonomiczno-społeczne obowiązywania ustawy: Ustawa weszła w życie z dniem ogłoszenia i miała zastosowanie do dochodów uzyskanych od stycznia Okres obowiązywania ulgi w kształcie przewidzianym przez ustawę wynosił 2 lata Szacunkowy koszt dla JST (przez dwa lata obowiązywania regulacji): 5,2 mld zł 8

9 Ustawa powodująca wzrost kosztów JST Ustawa o drogach publicznych (3) Zaskarżane przepisy: 3 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 marca 2011 r., w sprawie obliczania maksymalnej stawki opłaty elektronicznej art. 40a ust. 1 i 4 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych. Skutki ekonomiczno-społeczne obowiązywania ustawy: Zwiększone koszty utrzymania dróg po stronie JST w związku ze zwiększonym ruchem samochodów wynikającym z wprowadzenia opłat za korzystanie z autostrad, dróg ekspresowych i krajowych. Zaskarżone przepisy nie pozwalają na uwzględnienie w pobieranej opłacie kosztów dewastacji dróg alternatywnych i nie przewidują udziału samorządów w opłacie elektronicznej Szacunkowy koszt dla województw (wg OSR, na lata ): 510 mln zł 9

10 Ustawa powodująca wzrost kosztów JST Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (4) Zaskarżane przepisy: art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej art. 77 ust. 1 powyższej ustawy art. 247 ust. 4 powyższej ustawy 10 Skutki ekonomiczno-społeczne obowiązywania ustawy: Ustawa nakłada na JST (gminy i powiaty) nowe zadania związane z zapewnieniem odpowiedniej liczby asystentów rodziny i koordynatorów pieczy zastępczej. Przewiduje jednocześnie, że rządowy program na dofinansowanie tych zadań zostanie opracowany w terminie 3 lat od dnia wejścia w życie ustawy a wysokość dotacji na ten cel może przekroczyć 50% wydatków na realizację zadania. Ostatnia nowelizacja odroczyła w czasie obowiązek zatrudnienia asystentów rodziny do 31 grudnia 2014 roku, co sprawia, że zaskarżenie ustawy będzie trudniejsze. Niemniej jednak, treść delegacji ustawowej nie daje gwarancji wsparcia gmin/powiatów na adekwatnym poziomie i uzyskania go odpowiednio wcześnie, co może znacząco utrudnić realizację nowych obowiązków. Szacunkowy koszt dla JST (z tytułu zatrudnienia asystentów i koordynatorów): 946 mln zł

11 Ustawa powodująca wzrost kosztów JST Ustawa Prawo o ruchu drogowym (5) Zaskarżane przepisy: art. 77 ust. 4 pkt 2 i ust. 5 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym, w zakresie w jakim nie określa wszystkich elementów składających się na koszty JST, co uniemożliwia zgodnie z orzeczeniem TK U 6/04 pobieranie adekwatnej opłaty. 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra Transportu i Budownictwa z dnia 28 marca 2006 r. w sprawie wysokości opłat za kartę pojazdu. Skutki ekonomiczno-społeczne obowiązywania ustawy: Ustawa nakłada na JST obowiązek wydawania kart pojazdu, a pobierane opłaty nie pokrywają kosztów przygotowania kart pojazdów. Upoważnienie ustawowe uniemożliwia pobieranie adekwatnej opłaty, co stwierdził TK w orzeczeniu TK U 6/04, kwestionując konstytucyjność poprzedniej wysokości opłaty 500 PLN. Obowiązujące rozporządzenie określa tę wysokość na 75 PLN. Szacunkowy koszt dla JST (z tytuł zwrotu nienależnie pobranej opłaty): 1 mld zł 11

12 Ustawa powodująca spadek przychodów Ustawa Prawo budowlane (6) Zaskarżane przepisy: art. 3 pkt. 3 oraz 3a ustawy z 7 lipca 1994 r., Prawo budowlane, w brzmieniu nadanym ustawą z 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych. Skutki ekonomiczno-społeczne obowiązywania ustawy: Wyłączenie z zakresu opodatkowania podatkiem od nieruchomości kabli zainstalowanych w kanalizacji kablowej, co spowodowało zmniejszenie wpływów JST z tytułu wskazanego podatku. Szacunkowy koszt dla JST (do końca 2011 roku): 1 mld zł 12

13 Wstępne wyniki badań dotyczących skutków finansowych wdrożenia wybranych ustaw w gminach powiatu nowosolskiego (woj. lubuskie) Opracowanie danych : Dr Michał Bitner, Uniwersytet Warszawski 13

14 Podstawowe wielkości budżet bieżący nowosolski dochody wydatki NOWA SÓL m dochody wydatki BYTOM ODRZAŃSKI dochody wydatki KOLSKO dochody wydatki KOŻUCHÓW dochody wydatki NOWA SÓL w dochody wydatki NOWE MIASTECZKO dochody wydatki OTYŃ dochody wydatki SIEDLISKO dochody wydatki

15 Podstawowe wielkości nadwyżka operacyjna nowosolski nadwyżka nadwyżka do dochodów 9,17% 7,91% 2,70% 2,05% 1,58% NOWA SÓL m nadwyżka nadwyżka do dochodów 9,43% 12,55% 6,89% 6,01% 4,53% BYTOM ODRZAŃSKI nadwyżka nadwyżka do dochodów 11,66% 15,03% 14,47% 11,33% 12,21% KOLSKO nadwyżka nadwyżka do dochodów 1,64% -0,17% -0,78% -6,57% 1,16% KOŻUCHÓW nadwyżka nadwyżka do dochodów 6,97% 7,57% 7,95% 3,03% 3,14% NOWA SÓL w nadwyżka nadwyżka do dochodów 13,05% 15,50% 18,36% 12,05% 8,08% NOWE MIASTECZKO nadwyżka nadwyżka do dochodów 1,24% 8,28% 5,70% 3,77% 4,46% OTYŃ nadwyżka nadwyżka do dochodów 6,84% 8,32% 8,63% 7,60% 4,88% SIEDLISKO nadwyżka nadwyżka do dochodów -0,81% 7,70% 3,02% -1,71% 0,68%

16 Podstawowe wielkości inwestycje i dług nowosolski udział inwestycji w wydatkach 11,83% 12,00% 18,21% 21,69% 28,54% dług do dochodów 11,26% 9,40% 12,54% 24,24% 34,87% NOWA SÓL m udział inwestycji w wydatkach 17,80% 13,88% 26,58% 36,48% 33,69% dług do dochodów 25,72% 22,94% 17,15% 41,93% 59,18% BYTOM ODRZAŃSKI udział inwestycji w wydatkach 16,54% 16,46% 24,15% 31,71% 20,78% dług do dochodów 3,35% 1,34% 3,61% 33,40% 30,48% KOLSKO udział inwestycji w wydatkach 3,04% 2,79% 19,63% 23,55% 32,32% dług do dochodów 12,47% 8,98% 27,52% 54,24% 76,51% KOŻUCHÓW udział inwestycji w wydatkach 22,80% 14,57% 28,07% 28,77% 17,87% dług do dochodów 37,07% 35,20% 31,75% 44,67% 57,70% NOWA SÓL w udział inwestycji w wydatkach 26,04% 20,11% 20,28% 24,09% 32,32% dług do dochodów 36,52% 32,99% 34,48% 35,68% 63,43% NOWE MIASTECZKO udział inwestycji w wydatkach 11,26% 18,65% 14,28% 47,95% 36,63% dług do dochodów 25,81% 29,28% 34,06% 51,07% 65,53% OTYŃ udział inwestycji w wydatkach 8,98% 16,38% 20,65% 28,48% 22,46% dług do dochodów 8,40% 4,99% 17,65% 39,89% 47,42% SIEDLISKO udział inwestycji w wydatkach 5,22% 17,08% 39,35% 21,54% 6,23% dług do dochodów 0,94% 10,13% 32,56% 54,36% 47,39%

17 Udział dodatkowych wydatków w wydatkach ogółem Nowosolski udział w wydatkach 1,86% 1,31% 0,97% 0,64% 2,78% NOWA SÓL m udział w wydatkach 0,00% 0,18% 0,39% 0,48% 0,47% BYTOM ODRZAŃSKI udział w wydatkach 7,88% 8,81% 8,36% 7,25% 8,75% KOLSKO udział w wydatkach 5,19% 4,96% 4,27% 3,75% 4,49% KOŻUCHÓW udział w wydatkach 2,28% 2,52% 2,01% 1,68% 2,90% SIEDLISKO udział w wydatkach 4,18% 4,72% 3,08% 3,30% 4,74%

18 Najważniejsze fiskalnie zmiany Karta Nauczyciela: regulacje dotyczące wynagrodzeń nauczycieli Ustawa z o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej: podwyżka stawek VAT Ustawa z o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych: podwyżka stawki ubezpieczenia rentowego Ustawa z o zmianie ustawy o systemie oświaty (w gminach, których dotyczy): obowiązek przekazywania dotacji punktom przedszkolnym i zespołom wychowania przedszkolnego

19 Wpływy z PIT nowosolski NOWA SÓL m BYTOM ODRZAŃSKI KOLSKO KOŻUCHÓW NOWA SÓL w NOWE MIASTECZKO OTYŃ SIEDLISKO

20 Szacowanie wpływu zmian prawa na wysokość wpływów z PIT Dane: liczba podatników, wysokość dochodów, wpływy z PIT Założenie: zmiana wysokości wpływów z PIT pozostaje w określonej relacji do skumulowanych zmian liczby podatników i wysokości przeciętnych dochodów (czynniki zmiany) Wpływ zmian prawa: różnica między zrealizowanymi wpływami z PIT a wpływami bazowymi Wpływy bazowe (wariant minimum): zmiana wpływów z PIT odpowiada skumulowanej zmianie czynników zmiany

21 Zmiana wpływów z PIT a skumulowane zmiany liczby podatników i przeciętych dochodów nowosolski zm. cz. 5,44% 9,35% 14,32% 16,86% 5,60% 6,06% 7,34% zm. PIT 46,09% 14,91% 21,94% 15,19% -10,09% 1,20% 14,25% NOWA SÓL m zm. cz. 5,64% 9,86% 13,02% 17,31% 5,46% 5,36% 6,82% zm. PIT 17,70% 13,16% 21,08% 13,53% -8,99% 2,97% 14,22% BYTOM ODRZAŃSKI zm. cz. 8,12% 4,93% 10,89% 14,24% 6,65% 7,94% 8,79% zm. PIT 41,29% 14,17% 31,22% 7,33% -15,06% -4,15% 17,57% KOLSKO zm. cz. 5,08% 13,42% 9,69% 19,39% 8,50% 3,63% 8,22% zm. PIT 23,26% 19,67% 29,13% 30,62% -26,09% 10,61% 31,80% KOŻUCHÓW zm. cz. 5,82% 9,87% 15,46% 15,59% 4,62% 7,68% 7,88% zm. PIT 16,60% 18,91% 23,77% 16,01% -10,49% 0,51% 15,60% NOWE MIASTECZKO zm. cz. 17,68% 0,00% 13,82% 16,35% 8,49% 9,40% 7,95% zm. PIT 17,94% 15,77% 29,30% 20,88% -7,26% -3,09% 16,95% SIEDLISKO zm. cz. 5,99% 11,98% 15,69% 15,76% 9,40% 5,76% 7,59% zm. PIT 10,22% 26,08% 30,74% 32,53% -16,95% -1,15% 26,73%

22 Ubytki w PIT Nowa Sól m udział w dochodach 2,36% 2,93% 2,11% Bytom Odrzański udział w dochodach 3,10% 4,18% 3,77% Nowe Miasteczko udział w dochodach 1,60% 2,06% 1,78% Siedlisko udział w dochodach 1,93% 2,14% 1,43% Kolsko udział w dochodach 2,70% 2,30% 0,94% Kożuchów udział w dochodach 1,68% 2,18% 1,93% powiat nowosolski udział w dochodach 1,96% 2,21% 1,53%

23 Ankiety od JST spoza powiatu nowosolskiego Lp. JST Województwo Przynależność do organizacji samorządowej 1. UG Kłomnica Śląskie Śląski Związek Gmin i Powiatów 2. UG Lyski Śląskie Śląski Związek Gmin i Powiatów 3. UG Suszec Śląskie Śląski Związek Gmin i Powiatów 4. UM Ciechanów Mazowieckie 5. UM Czechowice Dziedzice Śląskie Śląski Związek Gmin i Powiatów 6. UM Gliwice Śląskie Śląski Związek Gmin i Powiatów 7. UM Głowno Łódzkie Związek Gmin i Powiatów Regionu Łódzkiego 8. UM Radzionków Śląskie Śląski Związek Gmin i Powiatów 9. UM Ruda Śląska śląskie Śląski Związek Gmin i Powiatów 10. UM Rudłowy Śląskie Śląski Związek Gmin i Powiatów 11. UM Rybnik Śląskie Śląski Związek Gmin i Powiatów

24 Warszawa Rondo ONZ Warszawa T: F: Wrocław ul. Powstańców Śląskich Wrocław T: F: Poznań ul. Paderewskiego Poznań T: F: Łódź ul. Traugutta Łódź T: F: Toruń Szosa Chełmińska Toruń T: F: