WIEDZA W PROCESIE INTERNACJONALIZACJI PRZEDSI BIORSTW

Transkrypt

1 WIEDZA W PROCESIE INTERNACJONALIZACJI PRZEDSIBIORSTW ANNA MAJZEL, MAGDALENA BYCZKOWSKA Streszczenie Celem niniejszego opracowania było pokazanie wiedzy jako strategicznego zasobu przedsibiorstwa, niezbdnego przy procesach umidzynaradawiania działalnoci gospodarczej. W artykule dokonano przegldu zagadnie zwizanych z internacjonalizacj przedsibiorstw oraz znaczenia wiedzy w tym procesie, zgodnie z rozwaaniami zawartymi w coraz szerszej literaturze przedmiotu. Ogólna charakterystyka procesów internacjonalizacji (jej istota, modele, motywy) została wzbogacona o wyniki bada, przeprowadzonych w tym zakresie przez Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci w sektorze małych i rednich przedsibiorstw. Słowa kluczowe: wiedza, internacjonalizacja, modele internacjonalizacji, przedsibiorstwo Wprowadzenie Ostatnie lata to czas szybkich ale równie niezwykle istotnych przemian gospodarczych, politycznych czy te społeczno- kulturowych. Zmieniajce si warunki zmuszaj przedsibiorstwa do poszukiwania nowych moliwoci gospodarowania. Uwarunkowania te s szczególnie istotne dla firm z sektora MSP. To włanie one najbardziej odczuwaj presj konkurencyjn, zwłaszcza ze strony duych, dysponujcych wikszymi i bardziej rónorodnymi zasobami, przedsibiorstw. Pomimo tego, coraz czciej polskie małe i rednie przedsibiorstwa decyduj si na rozszerzanie swojej działalnoci poza rynki macierzyste. Ta problematyka stanowi istot rozwaa niniejszego artykułu. Jego celem jest usystematyzowanie zagadnie zwizanych z internacjonalizacja przedsibiorstw, przede wszystkim w kontekcie znaczenia wiedzy w tym procesie. Artykuł ma charakter rozwaa teoretycznych, w których wykorzystano analiz literatury przedmiotu oraz zaprezentowano wyniki bada ankietowych przeprowadzonych przez PARP. 1. Teoretyczne podstawy internacjonalizacji Procesy umidzynaradawiania przedsibiorstw s stałym elementem współczesnego otoczenia gospodarczego. Organizacje gospodarcze decydujce si na podejmowanie wyzwa zwizanych z internacjonalizacj, szukaj w ten sposób drogi rozwoju lub wzmocnienia pozycji konkurencyjnej. Przesłanek wchodzenia na ciek umidzynaradawiania moe by zdecydowanie wicej, a najcz- ciej klasyfikuje si je jako: a. motywy ekonomiczne (moliwo poprawienia wskaników zyskownoci, rentownoci, optymalizacji kosztów itp.), b. motywy rynkowe (wzmocnienie wizerunku na rynku krajowym poprzez uczestnictwo w wymianie midzynarodowej, przedłuenie cyklu ycia produktu, moliwo poprawy pozycji konkurencyjnej na rynku macierzystym poprzez łatwiejszy dostp nowych technologii czy taszych lub/i deficytowych surowców), c. motywy prawne (ominicie restrykcji i barier handlowych) [16, 47 49]. 24

2 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 81, 2016 Ponadto, jak twierdzi Porter, podanie ciek internacjonalizacji jest koniecznoci, szczególnie w najbardziej zglobalizowanych sektorach rynkowych (czy w tych, gdzie pozycja konkurencyjna firmy w jednym kraju jest silnie skorelowana z konkurencyjnoci w innym kraju/ krajach) [11, 12 14]. Proces internacjonalizacji działalnoci gospodarczej jest wieloaspektowy, wymagajcy stosowania rónorodnych metod zarzdczych oraz zaangaowania odpowiednich zasobów. Te aspekty s zdeterminowane przez całokształt przedsibiorstwa oraz otoczenia, w którym ono funkcjonuje. Biorc pod uwag powysze rozwaania, trudno odnale w literaturze przedmiotu uniwersaln ale wyczerpujca definicj internacjonalizacji przedsibiorstw. I tak na przykład L.S. Welch i R. Luostarinen twierdz, e internacjonalizacja to zwikszenie aktywnoci przedsibiorstwa w działalnoci gospodarczej o zasigu midzynarodowym, która obejmuje zarówno formy pasywne (np. import, zakup licencji, franczyzobiorca, poddostawy dla eksportujcych firm czy te współpraca zagranicznymi przedsibiorstwami na terytorium swojego kraju) jak i aktywne (eksport, zagraniczne inwestycje bezporednie, róne formy kooperacji kapitałowej i nie kapitałowej, midzynarodowe alianse strategiczne) [19, 84]. Internacjonalizacja moe by równie postrzegana jako proces rozwoju działalnoci gospodarczej, który ma na celu zamortyzowanie wydatków na badania i rozwój, zwikszenie dostpu do wiedzy, innowacji poprzez poszerzenie oferty produktowej i prowadzenie biznesu poza granicami kraju [3, 15].Biorc po uwag specyfik funkcjonowania małych i rednich przedsibiorstw, B. Plawgo twierdzi, e internacjonalizacj w tym sektorze naley postrzega jako proces włczania si przedsibiorstw do midzynarodowego systemu tworzenia wartoci[10, ]. Powysza analiza literatury przedmiotu nie wyczerpujca oczywicie problematyki definiowania internacjonalizacji przedsibiorstw, a bdca raczej jej namiastk, pozwala na charakteryzowanie wspomnianej internacjonalizacji jako pewnego procesu gospodarczego, w którym najczciej podaje si nastpujce etapy: import, eksport, umowa licencyjna, franchising, jointventure, filia, własne przedsibiorstwo za granic. Obserwacja współczesnych gospodarek, wskazuje na coraz czstsze wystpowanie tzw. bornglobals (urodzeni globalici), którzy rozpoczynajc swoj działalno lokuj ja od razu na rykach midzynarodowych [12]. Najczciej przedsibiorstwo typu born global definiuje si jako firm, która w czasie 3 lat od rozpoczcia działalnoci na krajowym rynku rozpoczyna internacjonalizacj (łcznie z eksportem i importem). Ponadto przedsibiorstwa te opisa mona za pomoc szeregu cech jakociowych: midzynarodowa orientacja przedsibiorstw stanowi podstaw jego działania, globalna mentalno załoycieli, specyficzne cechy przedsibiorcy (brak bariery psychologicznej- lku przed ekspansj, specjalistyczne wykształcenie, znajomo jzyków obcych, olbrzymia odporno na zmiany, pozytywne nastawienie do wielowymiarowego umidzynarodowiania firmy, ponadto menederowie posiadaj lub szybko zdobywaj do- wiadczenie midzynarodowe) a take zdolnoci midzynarodowe (tj. specjalistyczna wiedza menederska i orientacja midzynarodowa), które pozwalaj na oparcie biznesu na sieci powiza i kapitale relacyjnym w szerszym kontekcie ni tylko czysto handlowy, umiejtno korzystania z midzynarodowego rodowiska: organizacji branowych, stowarzysze, mediów, ekspertów, sieci inwestorskich itd.; dowiadczenie midzynarodowe zarzdzajcych umiejtnoci adaptacyjne całego przedsibiorstwa (elastyczno dostosowywania si do wymaga midzynarodowych rynków), 25

3 Anna Majzel, Magdalena Byczkowska Wiedza w procesie internacjonalizacji przedsibiorstw wykorzystanie zaawansowanych ICT dla minimalizowania kosztów komunikacji z partnerami, rozpoczynanie działalnoci na rynku globalnym, bez szukania sposobnoci prowadzenia biznesu na rynku krajowym, opieranie działalnoci biznesowej o działania innowacyjne, a co za tym idzie odpowiednie strategie finansowe, strategie produktowe, operacyjne i marketingowe oraz umiejtnoci organizacyjnego uczenia si rozumienie koniecznoci szukania niszy rynkowej w aspekcie globalnym, niezaleno firmy pod wzgldem włacicielskim i zarzdczym; kluczowe decyzje w sprawie przedsibiorstwa s podejmowane przez jego załoycieli/włacicieli, nawet jeli oddaj oni cz udziałów firmy w zamian za kapitał i mentoring, wyróniajce cechy strategiczne (pocztek i tempo umidzynarodowienia, zasig midzynarodowej ekspansji, rozumienie korzyci płyncych ze zrównowaonego rozwoju oraz konkurencyjnoci), czynniki rodowiskowe (tj. charakterystyka sektora, uwarunkowania wynikajce z połoenia geograficznego, istnienie lokalnych lub midzynarodowych efektów sieciowych), działanie w brany high-tech (najwikszy udział w born globals wykazuj firmy sektora high- tech, cho nie brak tam przedstawicieli innych gałzi gospodarki) [2; 9; 8, 41 46;13; 15]. Podejcie do problematyki internacjonalizacji zmieniało si na przestrzeni lat. W literaturze przedmiotu ale równie w praktyce gospodarczej funkcjonuje wiele modeli umidzynarodowienia przedsibiorstw. Modele te, cho w swoich załoeniach róni si np. podejciem do postrzegania roli zasobów, znaczenia stosunków midzyludzkich, maja te elementy zbiene. Kompleksowego i rozbudowanego zestawienia podej do procesów umidzynaradawiania przedsibiorstw dokonał K. Wach (tabela 1). K. Wach twierdzi, e zaprezentowane w tabeli teorie nie wyczerpuj tematu, maj ze sob wiele wspólnych cech, jednak wiele wtków czyni je rozbienymi a odniesienia do ich aktualnoci szuka naley w teorii i praktyce przedsibiorczoci [17, 98]. Warto zauway, e chocia poszczególne podejcia do internacjonalizacji skupiaj si na innych aspektach, metodach czy te zasobach to ich cech wspóln jest wykorzystywanie wiedzy. Co prawda wiedza ta moe by postrzegana inaczej, mie inne znaczenie czy te pochodzi z rónych ródeł. 26

4 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 81, 2016 Tabela 1. Współczesne teorie internacjonalizacji przedsibiorstw Modele Przedstawiciele Podejcie etapowe Model uppsalski J. Johanson i F. Wiedersheim-Paul (1975), J. Johanson i J.-E. Vahlne (1977) Modele innowacyjne W.J. Bilkey, G. Tesar (1977), S.T. Cavusgil (1980), S.D. Reid (1981), L.H. Wortzel, H.V. Wortzel (1981), M.R. Czinkota (1982), J.S. Lim, T.W. Sharkey, K.I. Kim (1991), R. Rei, T.R. Rao, G.M. Naldu (1992) Modele fiskie R. Lupstarinen (1985), J. Larimo (1985), R. Lustarinen i H. Hellman (1993) Modele hybrydowe K. Yoshihar (1978), R. Swedenborg (1982), M. Juul i P. Waters (1987) Podejcie zasobowe Modele zasobowe, modele kompetencyjne, modele zasobowokompetencyjne Teorie sieciowej internacjonalizacji Ogólne modele przedsibiorczoci midzynarodowej Model midzynarodowych nowych przedsiwzi (INV) Model urodzonych globalistów (born global) Modele przyspieszonej internacjonalizacji P. Westhead, M. Wright i D. Ucbasaran (2001), O.N. Toulan (2002) Podejcie sieciowe J. Johanson, L.G. Mattsson (1988), H. Håkanson i J. Johanson (1992), J. Johanson i F. Wiedersheim-Paul (2009) Podejcie szkoły przedsibiorczoci midzynarodowej M. Ruzzier, R.D. Hisrich oraz B. Antonic (2006), H. Etemad (2004), R. Schweizer, J.-E. Vahlne i J. Johanson (2010) P.P. McDougall i B.M. Oviatt (1994) G.A. Knight, T.K. Madsen i P. Servias (2004), R. McNaughton i J. Bell (2004) I. Kalinic, C. Forza (2012), N. Hashai, T. Almor (2004) Podejcie zarzdczo-strategiczne J. Bell, D. Crick, S. Young (2004), B. Hagen, A. Zucchella, P. Cerchiello, N. De Giovanni (2012) Modele podejcia strategicznego Modele decyzyjne R. Schweizer (2011) Modele organizacyjne S. Andersson i H. Florén (2008) Podejcie protoholistyczne (koncepcjezintegrowane) Modele ogólne R. Flecher (2001), J. Bell, S. McNaughton, S. Young, D. Crick (2003), H. Etemad (2004) Modele oparte na wiedzy Alternatywne teorie internacjonalizacji K. Mejri, K. Umemoto (2010), M. Kutschker, I. Bäurle, S. Schmid (1997) Podejcia alternatywne K. Liuhto (2001), P.A. Havens (1994) ródło: K. Wach, Wybrane modele internacjonalizacji przedsibiorstw bazujce na wiedzy [w:] S.Wydmus, M. Maciejewski, Innowacyjno i wiedza we współczesnym handlu midzynarodowym Fundacja UEK, Kraków 2012, s

5 Anna Majzel, Magdalena Byczkowska Wiedza w procesie internacjonalizacji przedsibiorstw 2. Wiedza rodzaje, znaczenie, miejsce w procesach internacjonalizacji Współczesne procesy gospodarcze uwypukliły znaczenie wiedzy w prowadzeniu działalnoci gospodarczej wiedza stała si jednym z waniejszych zasobów przedsibiorstwa, silnym elementem kształtujcym jego konkurencyjno oraz czynnikiem warunkujcym sprawny rozwój organizacji. Dlatego te, jak twierdzi D. Babiska, powodzenie procesów internacjonalizacji zwizane jest z wyposaeniem przedsibiorstwa w wiedz ogóln zwizan z procesem internacjonalizacji (np. modele internacjonalizacji, jej istota i etapy, bariery itp.),wiedz biznesow (np. specjalistyczna wiedza na temat prowadzenia przedsibiorstwa, uwarunkowa funkcjonowania firmy, minimalizowania ryzyka, itp.),wiedz na temat instytucji danego rynku. Rola wiedzy jest kluczowa, trzeba wic pamita o kilku aspektach: a. Z punktu widzenia powodzenia procesów internacjonalizacji wane jest, aby przedsibiorstwa oprócz wiedzy rynkowej były wyposaone, umiały zbiera, korzysta przetwarza i analizowa wiedz zwizana z: istot procesu internacjonalizacji(np. wiedza o tym jak funkcjonowa na rynkach zagranicznych, czym jest zarzdzanie midzykulturowe, jak negocjowa z partnerami zagranicznymi, jak porusza si w granicach prawa po zagranicznych rynkach), procesami uczenia si. b. Wiedza w procesie internacjonalizacji moe by pozyskiwana poprzez: stosowanie benchmarkingu, rozpoczcie, zacienienie współpracy (lub przejcie) z organizacj, która posiada wan czsto unikatow wiedz, niezbdn z punktu widzenia powodzenia procesów umidzynaradawiania. współpraca ze specjalistami, konsultantami. c. Przekształcanie wiedzy ukrytej w wiedz jawn. Wan rol odgrywaj tutaj sprawne systemy zarzdzania wiedz, które powinny by tak skonstruowane, aby pomóc przedsibiorstwom w zdobywaniu, analizowaniu i wykorzystaniu wiedzy w celu podejmowania szybszych, efektywniejszych i lepszych decyzji prowadzcych do osignicia przewagi konkurencyjnej[5, 25]. d. Funkcjonowanie organizacji zdeterminowane moe by wiedz ukryt, zwizan z procedurami, normami charakterystycznymi dla danej organizacji. e. Wymogi w zakresie wiedzy rynkowej s róne i zale od zaangaowania na rynku zagranicznym oraz rodzaju oferowanego produktu. f. Nagromadzenie duej iloci wiedzy moe spowodowa zmniejszenie lub zatrzymanie aktywnoci na rynkach zagranicznych [1, 19]. Znaczenie wiedzy w procesach internacjonalizacji podkrelali ju twórcy modelu uppsalskiego, chocia wskazywali na jej innych charakter i zakres. J.Johanson i J.E.Vahle [6, 23] twierdzili, e internacjonalizacja to stopniowe angaowanie si przedsibiorstw w gospodarowanie na zagranicznych rynkach, które wynika ze wzrostu wiedzy na temat tego rynku. Swój dynamiczny model internacjonalizacji oparli o trzy podstawowe załoenia: a. Podstawow barier wejcia na zagraniczne rynki jest brak wystarczajcej wiedzy na ich temat, b. Osiganie kolejnych etapów internacjonalizacji jest moliwe tylko przy pozyskiwaniu wikszych zasobów wiedzy o zagranicznych rynkach, 28

6 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 81, 2016 c. Rozwijanie aktywnoci gospodarczej na wybranym rynku zagranicznym, ułatwia rozpoczcie procesów internacjonalizacji na innych rynkach. Pierwsza wersja modelu (z 1977roku) zakładała charakteryzowanie procesów internacjonalizacji z perspektywy dwóch faz: faza pierwsza to okrelenie aktualnego stanu internacjonalizacji firmy (stan ten opisywano przez pryzmat stopnia zaangaowania zasobów na zagranicznym rynku oraz zakresu wiedzy na temat tego rynku), faza druga natomiast to odniesienie do biecej działalnoci przedsibiorstwa oraz procesu decyzyjnego zwizanego ze zwikszeniem aktywnoci na zagranicznym rynku. Jednak zmiany społeczno-gospodarcze, polityczne dały autorom modelu uppsalskiego bodziec do zrewidowania jego załoe. W 2009 roku zaproponowali oni Model uppsalski w perspektywie sieciowej (rysunek 1). aspekty stałe aspekty zmienne ródło: [18]. Moliwoci wykorzystania wiedzy Pozycja sieci 29 Relacyjne zaangaowanie decyzyjne Uczenie si i kształtowanie procesów budowania zaufania Rysunek 1. Sieciowy proces internacjonalizacji MSP w ujciu sieciowym Istot przedstawionego powyej modelu jest wiedza w ujciu stałym jako magazynowanie wiedzy i w ujciu dynamicznym jako przepływ wiedzy; w szczególnoci za model ten charakteryzuje si nastpujcymi załoeniami: zarówno aspekty stałe jak i zmienne wpływaj na proces uczenia si przedsibiorstwa, zwikszajce si zasoby wiedzy przyczyniaj si do wzrostu lub spadku zaufania, przedsibiorstwo jest wiadome korzyci wynikajcych z posiadanej wiedzy (te korzyci okrelane s jako moliwoci rozpoznawania okazji, okazje natomiast s podzbiorem wiedzy obok potrzeb, strategii, relacji sieciowych i kompetencji). relacje sieciowe odgrywaj znaczc rol w procesach internacjonalizacji [17, 111]. Wiedza odgrywa coraz wiksz rol w funkcjonowaniu przedsibiorstw. Proces jej pozyskiwania, analizowania, kodyfikowania, przechowywania czy dzielenia si s bardzo kaszto i czasochłonne. Jednak jak twierdzi P.F. Drucker we współczesnych przedsibiorstwach prym wiedzie knowledge worker czyli pracownik korzystajcy przede wszystkim ze swoich zasobów intelektualnych (wiedzy) a nie umiejtnoci manualnych. Znaczenie wiedzy w procesach gospodarowania ronie wic lawinowo a wynika przede wszystkim z: radykalnych zmian w wiedzy technologicznej (przewiduje si, e w nastpnych dwudziestu latach nastpi wicej zmian technologicznych ni w całej dotychczasowej historii);

7 Anna Majzel, Magdalena Byczkowska Wiedza w procesie internacjonalizacji przedsibiorstw wraz ze zdecydowanym wzrastem iloci wiedzy wzrasta znaczenie kapitału ludzkiego; postpujcej globalizacji, która jest napdzana wzrostem technologii internetowych, informatycznych oraz komunikacyjnych; cigłych zmian w rodowisku politycznym oraz ekonomicznym współczesnego wiata (integracja polityczna skutkujca znoszeniem kolejnych granic i wolnym przepływem kapitałów, nowa rola samorzdów terytorialnych i terytoriów, otwarta innowacja jako nowy model realizacji działalnoci badawczo-rozwojowej, wzrost znaczenia małych i rednich przedsibiorstw jako podmiotów generujcych wzrost gospodarczy i inne); radykalnych zmian w rodowisku społecznym (głbokiej zmianie ulegaj fundamentalne dotychczas wartoci społeczne w kierunku struktur sieciowych opartych na relacjach partnerskich i minimalnym poziomie hierarchii) [7, 33 34]. Naley równie zaznaczy, e to przedsibiorstwa wytwarzaj wiedz, która pozwala na adoptowanie si do aktulanych uwarunkowa rynku. Tylko te firmy, które posiadaj efektywnie działajcy fundament walki konkurencyjnej (system zarzdzania wiedz) mog sprawnie funkcjonowa na rynkach midzynarodowych. 3. Internacjonalizacja polskich małych i rednich przedsibiorstw w wietle bada ankietowych Na przełomie lat 2013/2014 na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsibiorczoci przeprowadzono badanie ankietowe, którymi objto 216 przedsibiorstw działajcych we wszystkich województwach. Jednym z celów badania było scharakteryzowanie wzorców procesów internacjonalizacji małych i rednich przedsibiorstw (wszystkie wyniki zaprezentowane w tej czci pracy pochodz z raportu z bada) [14, 75 80]. Ze wzgldu na tematyk i charakter niniejszego opracowania, zaprezentowane zostan tylko wybrane obszary badawcze: a. Motywy internacjonalizacji Analiza literatury przedmiotu wskazuje na wiele motywów umidzynarodowienia działalnoci gospodarczej, natomiast badani przedsibiorcy podawali: poszukiwanie rynków zbytu (74%), poszukiwanie strategicznych zasobów i kompetencji (12,5%) poszukiwanie efektywnoci (10%). Ponadto jako powody podjcia internacjonalizacji przedsibiorcy podawali: atrakcyjno rynków midzynarodowych (jako czynnik przycigajcy) 35%, stałe denie do rozwoju, w tym rozwoju midzynarodowego (jest jako czynnik przedsibiorczy) 43%, przypadkowe wchodzenie na rynki zagraniczne głównie jako odpowied na zapytanie ofertowe (jako czynnik szans) 13%, niekorzystna sytuacja na rynku krajowym (jako czynnik wypychajcy) 9%. Powysze odpowiedzi, mog dowodzi, i dla badanych przedsibiorstw internacjonalizacja to szansa rozwoju firmy, poprzez zaangaowanie zasobów na rykach midzynarodowych, które wydaj si by zdecydowanie atrakcyjniejsze. b. Tempo internacjonalizacji 30

8 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 81, 2016 Zgodnie z załoeniami teoretycznymi modelu stopniowej internacjonalizacji, przedsibiorstwa powinny przechodzi poszczególne etapy procesu umidzynaradawiania działalnoci. Jednake ponisze wyniki blisze s modelowi internacjonalizacji przyspieszonej a 35% respondentów rozpoczło umidzynarodowienie jeszcze w roku rozpoczcia prowadzenia działalnoci. Warto zaznaczy, e wikszo (56%) firm deklarujcych przyspieszony model internacjonalizacji działa w sektorze wysokich technologii. Wykres 1. Tradycyjna i przyspieszona internacjonalizacja wród ankietowanych przedsibiorstw ze wzgldu na ich wielko (w % całoci próby badawczej) ródło: A. Tarnawa, P. Zadura-Lichota, Raport o stanie sektora małych i rednich przedsibiorstw w Polsce w latach , PARP, Warszawa 2015, s.81. c. Zakres internacjonalizacji Przedsibiorcy zostali równie poproszeni, o okrelenie zasigu działalnoci firmy. Wyniki zostały przedstawione w poniszej tabeli.. Tabela 2. Zasig internacjonalizacji ankietowanych przedsibiorstw ze wzgldu na ich wielko (w % całoci próby badawczej) Zasig działania Ogółem Mikro Małe rednie Due Transgraniczny Kraje ssiadujce (rynki Europy rodkowo-wschodniej) Unijny W obrbie Unii Europejskiej (wszystkie kraje członkowskie UE-28) Globalny Cały wiat (zarówno na rynkach UE, jak i poza UE) ródło: [14]. 4,0 2,0 1,0 0,0 0,5 20,0 6,5 8,0 5,0 0,5 76,0 12,0 13,0 27,0 23,5 31

9 Anna Majzel, Magdalena Byczkowska Wiedza w procesie internacjonalizacji przedsibiorstw Wyniki tych bada, odbiegaj od załoe teoretycznych, wynikajcych z analizy literatury przedmiotu wystpuje tu spora reprezentacja przedsibiorstw sektora MSP na rynku globalnym, który wydaje si by charakterystyczny dla korporacji i duych firm. Uwaa si bowiem, i tylko przedsibiorstwa dobrze przygotowane (na przykład pod wzgldem organizacyjnym odpowiednie metody i narzdzia, zasobowym wystarczajca ilo i jako zasobów, itp.) s w stanie sprosta wymaganiom rynków zagranicznych. Tymczasem wyniki bada pokazuj, e równie jednostki mniejsze znakomicie radz sobie na gospodarczej arenie midzynarodowej (by moe pomocne s tu niektóre cechy firm sektora MSP, jak na przykład elastyczno). 4. Podsumowanie Przedsibiorstwo, którego działalno poddana jest procesowi internacjonalizacji musi funkcjonowa w nieznanym dla siebie rodowisku gospodarczym (rynek zagraniczny). Pozwodzenie gospodarowania w odmiennym kulturowo, prawnie i ekonomicznie otoczeniu wymaga zgromadzenie, przetworzenia a nastpnie wykorzystania wiedzy, o tym w jaki sposób pokona bariery wynikajce z tej odmiennoci. Modele internacjonalizacji, cho w swych podstawowych załoeniach róne, wskazuj na konieczno stosowania systemów zarzdzania wiedz, traktujc je jako podstawowy czynnik rozwoju działalnoci przedsibiorstwa na rynkach zagranicznych a w konsekwencji prowadzenia tam walki konkurencyjnej, przy wykorzystaniu wiedzy jako jednego z podstawowych zasobów. Naley przy tym zaznaczy, e wiedza rynkowa o gospodarkach zagranicznych ulega cigłej i szybkiej dezaktualizacji. Tak wic szans powodzenia internacjonalizacji (przechodzenia przez kolejne jego fazy) maj tylko te podmioty, które wiedz traktuj jako wany strategiczny zasób, a proces zarzdzania wiedz jako podstawowy element całego procesu zarzadzania. Bibliografia [1] Babiska D., Rola wiedzy w procesie internacjonalizacji firm z rynków wschodzcych, International Journal of Management and Economics 32/2011. [2] Blanke-Ławniczak K., Polskie przedsibiorstwa typu born global case study [w:] A. Bielawska (red.) Uwarunkowania rynkowe rozwoju mikro i małych przedsibiorstw, US Szczecin [3] Brilman J., Nowoczesne koncepcje i metody zarzdzania, Warszawa [4] Gorynia M., Podstawy strategii przedsibiorstw w biznesie midzynarodowym [w:]m. Gorynia (red.) Strategie przedsibiorstw w biznesie midzynarodowym, Pozna 2000, s. 15. [5] Grudzewski W.M., Hejduk I.K. (red), Przedsibiorstwo przyszłoci wizja strategiczna, Warszawa [6] Johanson J., Vahlne J.E., The Internationalization Proces sof the Firm A Model of Knowledge Development and Increasing Foreign Market Commitments, Journal of International Business Studies, 8/1977. [7] Kordel P. i inni, Inteligentne organizacje zarzdzanie wiedz i kompetencjami pracowników, PARP Warszawa [8] Kowalik I., Baranowska-Prokop E., Determinanty powstawania i motywy ekspansji polskich przedsibiorstw wczenie umidzynarodowionych, Gospodarka Narodowa

10 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 81, 2016 [9] PARP EEN ródłointernetowe: [data dostpu ]. [10] Plawgo B., Internacjonalizacja- przyszło MSP [w:] B. Piasecki (red.) Przedsibiorczo i rozwój małych i rednich przedsibiorstw w XXI wieku, Łód [11] Porter M., Changing patterns of international competition, California Management Review, Vol. 28. [12] Prystupa-Rzdca K., Strategie zarzdzania wiedz w organizacjach typu born global, E- mentor nr 5 (52) / 2013, [data dostpu: ]. [13] Saarenketo S. i inni, Global mindset a prerequisite for successful internationalisation, Can J Admin Sci, [14] Tarnawa A., Zadura-Lichota P., Raport o stanie sektora małych i rednich przedsibiorstw w Polsce w latach , PARP, Warszawa [15] Vahlne J.E., Nordström K.A., The Internationalization Process: Impact of Competition and Experience, The International Trade Journal, Vol. 7/ [16] Wach K., (red.), Działalno gospodarcza w Unii Europejskiej. Wybrane zagadnienia, Kraków [17] Wach K., Europeizacja małych i rednich przedsibiorstw, PWE Warszawa 2012, [18] Wach K., Wybrane modele internacjonalizacji przedsibiorstw bazujce na wiedzy [w:] S.Wydmus, M. Maciejewski, Innowacyjno i wiedza we współczesnym handlu midzynarodowym, Fundacja UEK, Kraków [19] Welch L. S., Luostarinen R., Internationalization: Evolution of a concept [w:] P.J. Buckley, P.Ghauri (red.), The Internationalization of the firm. A reader, Thomson, London, KNOWLEDGE IN THE PROCESS OF ENTERPRISES INTERNATIONALIZATION Summary The aim of the article is to present knowledge as company s strategic asset which is indispensable in the process of internationalization of economic activity. The review of definitions related to enterprises internationalization has been executed and the importance of knowledge has been indicated, both according to considerations in the subject literature. General description of internationalization processes (their importance, models, variables) has been enriched by the results of research executed in the sector of small and medium enterprises by Polish Agency For Enterprise Development. Keywords: knowledge, internationalization, models of internationalization, enterprises Anna Majzel Magdalena Byczkowska Wydział Ekonomiczny Pastwowa Wysza Szkoła Zawodowa im. Jakuba z Paradya w Gorzowie Wielkopolskim anka_kaczmarek@wp.pl 33