Zintegrowana Polityka Produktowa UE Ocena zakresu niezbędnych działań wraz z przypisaniem odpowiedzialności za ich realizację w Polsce

Transkrypt

1 Zintegrowana Polityka Produktowa UE Ocena zakresu niezbędnych działań wraz z przypisaniem odpowiedzialności za ich realizację w Polsce 1. Tło zintegrowanej polityki produktowej Prace nad zintegrowaną polityką produktową jako jedną z koncepcji wspierania zrównoważonego rozwoju Komisja Europejska rozpoczęła w 1997 r. W maju 1999 r. w Weimarze, Nieformalna Rada Ministrów Środowiska UE stwierdziła, że w celu osiągnięcia zrównoważonego rozwoju Europy konieczna jest poprawa procesów wytwórczych i doprowadzenie do zmniejszenia negatywnego oddziaływania na środowisko zarówno samych procesów wytwórczych, jak i produkowanych wyrobów. W opinii Rady tego typu podejście powinno doprowadzić do powszechnego wdrożenia produkcji bardziej przyjaznych dla środowiska wyrobów. Działania te powinny zapewnić zarówno poprawę stanu środowiska w Europie, jak również poprawić pozycję konkurencyjną Europy w świecie. Koncepcja zintegrowanej polityki produktowej opiera się na poszukiwaniu sposobów zmniejszenia oddziaływania na środowisko w całym cyklu życia produktu/wyrobu - od wydobycia surowca, poprzez procesy przetwórstwa i produkcji wyrobu, jego dystrybucji i użytkowania, jak również pozbywania się odpadu, którym staje się wyrób po zakończeniu jego użytkowania. W opinii Rady polityka ta powinna koncentrować się przede wszystkim na tych na etapach cyklu życia produktu, dla których istnieją największe możliwości zmniejszenia presji na środowisko. Z drugiej strony należy zapobiegać powstawaniu sytuacji, w których osiąga się zmniejszenie presji na środowisko w jednym wybranym etapie życia produktu kosztem innego etapu. 2. Horyzont czasowy wdrażania Zintegrowanej Polityki Produktowej. W oparciu o wykonane w latach studia, prace analityczne i szeroką dyskusję z udziałem wszystkich zainteresowanych stron, Komisja Europejska ogłosiła projekt stanowiska w sprawie Zintegrowanej Polityki Produktowej w dniu 7 lutego 2002 r. COM(2001) 68 final (GREEN PAPER ON INTEGRATED PRODUCT POLICY, COM(2001) 68 final, Brussels, ). W oparciu o ww. dokument Rada wydała w dniu 7 czerwca 2001 r. zalecenia, które były podstawą do opracowania końcowej C:\Documents and Settings\wlabasze\Pulpit\jeza\ZPP_ _v3_przyjeta_ZPKIE_13_02_2004_ver_skonsolidowana.doc/

2 wersji dokumentu dotyczącego Zintegrowanej Polityki Produktowej, zatytułowanego Komunikat Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego: Zintegrowana Polityka Produktowa. Budowanie w oparciu o Środowiskową Metodykę Cyklu Życia z dnia 18 czerwca, 2003 r., COM (2003) 302 final (COMMUNICATION FROM THE COMMISSION ON THE COUNCIL AND THE EUROPEAN PARLIAMENT: Integrated Product Policy. Building on Environmental Life-Cycle Thinking, Brussels, ) Zgodnie z tym dokumentem Komisja przewiduje opracowanie Zintegrowanej Polityki Produktowej w ciągu 5 lat ( ). Całkowity budżet przewidziany na realizację tego działania wynosi blisko 5 mln EUR, z czego 1,6 mln EUR przeznacza się na koszty ekspertyz, pracy ekspertów, prac studialnych, projektów pilotowych, a ponad 3,3 mln EUR na wydatki związane z pracą 6 urzędników koordynujących to działanie. Rada Ministrów Środowiska UE w dokumencie końcowym z posiedzenia w dnia 27 października 2003 r. dotyczącego polityki produktowej kładzie głównie nacisk na koordynację działań w zakresie opracowywania instrumentów wspierających Zintegrowaną Politykę Produktową oraz badania związane z tworzeniem naukowych podstaw oceny negatywnego oddziaływania na środowisko różnych substancji i produktów. Dokument ten przewiduje, że wyniki prowadzonych działań, w formie raportu przeglądowego dotyczącego analizy cyklu życia (life-cycle thinking), zostaną przedstawione do akceptacji Radzie i Parlamentowi Europejskiemu w 2007 r. 3. Instrumenty przewidywane do realizacji polityki produktowej Dokument COM (2003) 302 final z dnia 18 czerwca 2003 r. w sprawie zintegrowanej polityki produktowej przewiduje szereg instrumentów służących do jej wdrażania. Instrumenty te przedstawiono w tablicy 1. Są to m.in. instrumenty finansowe, takie jak podatki ekologiczne, rachunkowość uwzględniająca wszystkie koszty produkcji (łącznie ze stratami w środowisku), tzw. internalizacja kosztów zewnętrznych czy wycofywanie subsydiów. Inne przewidywane instrumenty to: upowszechnianie eko-znakowania, zapewnienie dostępu do informacji środowiskowych związanych z produktem dla konsumentów, upowszechnianie zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwach i organizacjach - EMAS (Eco-management and Auditing Scheme), upowszechnianie deklaracji środowiskowych dla produktów, przystępowanie do porozumień C:\Documents and Settings\wlabasze\Pulpit\jeza\ZPP_ _v3_przyjeta_ZPKIE_13_02_2004_ver_skonsolidowana.doc/

3 środowiskowych pomiędzy przedsiębiorcami i władzą publiczną 1, stosowanie kryteriów ekologicznych przy przetargach finansowanych ze środków publicznych itp. Komisja uważa, że instrumenty te, powinny zapewnić ciągłe usprawnianie produktów i usług, w celu zmniejszania ich negatywnego oddziaływania na środowisko, tzn. poprzez nadawanie produktom i usługom cech bardziej przyjaznych środowisku 2. W tablicy 1 przedstawiającej instrumenty wspomagające wdrożenie zintegrowanej polityki produktowej, obok poszczególnych instrumentów umieszczono nazwę dokumentu referencyjnego, w którym podano przewidywane przez Komisję Europejską działania, względnie krótką charakterystykę działań, które w opinii Komisji powinny wspierać wdrażanie ww. polityki. Należy podkreślić, że prace nad formułowaniem zintegrowanej polityki produktowej nadal trwają (jak wspomniano powyżej przewidywany termin zakończenia prac i przekazania dokumentu do Parlamentu Europejskiego do akceptacji to 2007 r.), dlatego też propozycje szczegółowych rozwiązań rozważanych obecnie instrumentów mogą ulegać zmianie i dalszemu rozwojowi. Konieczne jest zatem włączenie przedstawicieli Polski, zarówno jednostek administracji rządowej, przedsiębiorców, jak i jednostek badawczo-rozwojowych do prac w odpowiednich grupach roboczych działających w ramach struktur Unii Europejskiej. W tablicy 1 przedstawiono również odpowiedzialność poszczególnych organów administracji rządowej w zakresie wdrożenia wskazanych instrumentów Zintegrowanej Polityki Produktowej w Polsce. 1 Porozumienia środowiskowe pomiędzy przedsiębiorcami i władzą publiczną przewidziano w Komunikacie Komisji dla Parlamentu, Rady, Komitetu Gospodarczego i Społecznego w sprawie Porozumień Środowiskowych COM(96) 561 final, Brussels, , jako instrument wpierający 5 Program Działania dla Środowiska. Unii E przewidziany. Komunikat Komisji dla Parlamentu, Rady, Komitetu Gospodarczego i Społecznego oraz Komitetów ds. Regionów w sprawie Porozumień Środowiskowych na poziomie Wspólnoty w ramach Planów Działań dot. uproszczenia i poprawy uregulowań środowiskowych, COM(2002) 412 final, przewiduje dalszy rozwój tego instrumentu w kontekście wdrażania 6 Programu Działań dla Środowiska. 2 Należy zauważyć, że w dokumentach UE stosuje się często, dla określenia produktów cechujących się mniejszym negatywnym oddziaływaniem na środowisko, termin zielone (green), które to określenie w języku polskim nie jest powszechnie rozumiane w takim kontekście. Proponuje się w związku z tym raczej stosować określenie produkty przyjazne dla środowiska jako terminu lepiej oddającego znaczenie angielskiego terminu green. C:\Documents and Settings\wlabasze\Pulpit\jeza\ZPP_ _v3_przyjeta_ZPKIE_13_02_2004_ver_skonsolidowana.doc/

4 4. Szczegółowe działania niezbędne do realizacji w związku z wdrażaniem Zintegrowanej Polityki Produktowej Wdrażanie Zintegrowanej Polityki Produktowej jest zagadnieniem złożonym i wymaga współpracy szeregu instytucji i jednostek organizacyjnych, przede wszystkim przemysłu, administracji centralnej państw członkowskich, Komisji Europejskiej, organizacji konsumenckich, organizacji ekologicznych oraz samych konsumentów, których świadoma postawa proekologiczna powinna wymuszać na producentach działania prowadzące do zmniejszenia presji na środowisko, zarówno na etapie produkcji wyrobu, jak i na etapie jego użytkowania i jego pozbywania się po zakończeniu użytkowania. W dokumencie UE COM (2003) 302 z dnia 18 czerwca 2003 r. przedstawiono konieczne do podjęcia działania związane z wdrożeniem zintegrowanej polityki produktowej. Zastawiono je w tablicy 2 niniejszego dokumentu. Dla administracji rządowej przewiduje się szereg działań polegających przede wszystkim na ustanowieniu ram dla krajowych systemów porozumień środowiskowych, uwzględnianiu aspektów środowiskowych przez krajowe Komitety Normalizacyjne, usuwaniu przeszkód uniemożliwiających wprowadzanie kryteriów środowiskowych w prawie dotyczącym zamówień publicznych, wprowadzaniu instrumentów finansowych, takich jak podatki prośrodowiskowe i zachęty środowiskowe w celu promowania produktów przyjaznych środowisku, czy eliminowaniu subsydiów podtrzymujących niekorzystne dla środowiska działania przedsiębiorców i konsumentów. Inne zadania administracji rządowej w zakresie Zintegrowanej Polityki Produktowej to: wspieranie zmian technologicznych prowadzących do wytwarzania przyjaznych środowisku produktów i usług, wspieranie edukacji w zakresie upowszechniania stosowania analizy cyklu życia, tworzenie baz danych dotyczących wyników analizy cyklu życia, upowszechnianie eko-projektowania, ustanowienie krajowych programów badawczych związanych z wdrażaniem Zintegrowanej Polityki Produktowej, upowszechnianie zarządzania środowiskowego, zapewnienie stosowania w zamówieniach publicznych kryteriów środowiskowych, upowszechnianie europejskiego systemu ekoznakowania oraz prowadzenie sprawozdawczości w zakresie wdrażania Zintegrowanej Polityki Produktowej, a także promowanie Zintegrowanej Polityki Produktowej na poziomie międzynarodowym. C:\Documents and Settings\wlabasze\Pulpit\jeza\ZPP_ _v3_przyjeta_ZPKIE_13_02_2004_ver_skonsolidowana.doc/

5 Od przemysłu oczekuje się m.in. współtworzenia i realizacji porozumień środowiskowych i upowszechniania stosowania analizy cyklu życia produktu. Ponadto przemysł powinien wspierać działania w zakresie tworzenia baz danych dotyczących wyników stosowania analizy cyklu życia, uwzględniania zagadnień Zintegrowanej Polityki Produktowej w programach badawczo-rozwojowych, upowszechniania zarządzania środowiskowego, stosowania w zamówieniach kryteriów środowiskowych, wspierania i rozwijania europejskiego systemu eko-znakowania, jak również wspierania edukacji i szkoleń przedsiębiorców i społeczeństwa w zakresie stosowania analizy cyklu życia produktu. Organizacje konsumenckie i ekologiczne powinny podjąć działania przede wszystkim w zakresie edukacji i podnoszenia świadomości w obszarze stosowania analizy cyklu życia produktu, promowania rozwoju i stosowania europejskiego systemu ekoznakowania, wspierania zakupów przyjaznych środowisku produktów oraz wymiany informacji na temat wdrażania zintegrowanej polityki produktowej w krajach członkowskich. W tablicy 2 przypisano, w zakresie działań dotyczących administracji rządowej, odpowiedzialność za ich realizację konkretnym organom administracji. C:\Documents and Settings\wlabasze\Pulpit\jeza\ZPP_ _v3_przyjeta_ZPKIE_13_02_2004_ver_skonsolidowana.doc/

6 Tablica 1. Instrumenty wspomagające wdrożenie Zintegrowanej Polityki Produktowej: L.p. Instrument Dokument referencyjny Jednostka kompetentna 1 Podatki i subsydia Art.3(4), Decyzja Parlamentu i Komisji Europejskiej nr 1600 /2002/WE z dnia 22 lipca 2002 r. w sprawie 6 Programu Działań w Środowisku, OJ L , p Porozumienia (inicjatywy) środowiskowe i normowanie Komunikat Komisji dla Parlamentu, Rady, Komitetu Gospodarczego i Społecznego oraz Komitetów ds. Regionów w sprawie Porozumień Środowiskowych na poziomie Wspólnoty w ramach Planów Działań dot. uproszczenia i poprawy uregulowań środowiskowych, COM(2002) 412 final, MF przy współpracy i w zakresie porozumień i PKN w zakresie norm 3 Prawo dot. Zamówień Publicznych Komunikat Komisji w sprawie wspólnotowego prawa dot. zamówień publicznych i możliwości włączenia zagadnień środowiska do zamówień publicznych, COM (2001) 274 final, UZP, UOKiK 4 Szczególne uregulowania prawne 4.1 Regulacje dot. ograniczenia stosowania pewnych substancji niebezpiecznych w urządzeniach elektrycznych i elektronicznych 4.2 Propozycja dyrektywy w sprawie zasad eko-projektowania urządzeń zużywających energię zmieniająca Dyrektywę Rady nr 92/42/EWG Dyrektywa 2002/95/WE w sprawie ograniczenia stosowania pewnych substancji niebezpiecznych w urządzeniach elektrycznych i elektronicznych, OJ L p Dokument roboczy nr 15284/03 z dnia 25 listopada 2003 r. Przygotowany przez Grupę Roboczą ds. Energii 4.3 Polityka w zakresie chemikaliów Stanowisko Komisji w sprawie strategii dla przyszłej Polityki dot. Chemikaliów, COM (2001), 88 final Komunikat Komisji z dnia 29 października 2003 r. COM(2003) 644 final: Propozycja zarządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rejestracji, oceny, upoważnienia i ograniczeniu chemikaliów (REACH - Registration, Evaluation, Authorisation and Restriction of MZ MRiRW Tabl 1-1

7 4.4 Strategia Tematyczna w sprawie recyklingu i zapobieganiu powstawaniu odpadów Chemicals), ustanowienia Europejskiej Agencji ds. Chemikaliów i zmiany dyrektywy nr 1999/45/WE zarządzenia WE w sprawie trwałych związków organicznych; Propozycja dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniająca dyrektywę 67/548/EWG (w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do klasyfikacji, pakowania i etykietowania substancji niebezpiecznych) w celu uwzględnienia zarządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rejestracji, oceny, upoważnienia i ograniczeniu chemikaliów. Komunikat Komisji z dnia r. COM(2003) 301 final: Strategia Tematyczna w sprawie recyklingu i zapobieganiu powstawaniu odpadów Należy oczekiwać, że w przyszłości pojawią się podobne szczegółowe regulacje dotyczące pewnych grup wyrobów 5 Promowanie podejścia opartego o Cykl Życia Produktu 5.1 Rozwój narzędzi i instrumentów opartych o analizę cyklu życia wspierających wdrażanie polityki produktowej w przedsiębiorstwach i zapewnieni ich dostępności Komisja w Ramach V i VI Programu Ramowego Badań UE wspiera badania związane z poszerzeniem wiedzy dot. Środowiska, baz danych, systemów pomiarowych, oraz rozwojem produktów przyjaznych środowisku. Działania związane z wdrażaniem Zintegrowanej Polityki Produktowej otrzymały znaczną część budżetu Programu LIFE (obecnie przygotowywana jest kolejna edycja programu) 5.2 Systemy zarządzania środowiskowego W opinii Komisji system zarządzania środowiskowego stanowi dobre ramy dla wprowadzanie myślenia opartego o cykl życia, do działalności przedsiębiorstw w celu ciągłej poprawy w zakresie środowiska. W 2001 r. rozpoczęto przeorientowanie EMAS z oceny procesów w kierunku oceny produktu. Pod koniec 2004 r. Komisja planuje wydanie wytycznych dotyczących metodologii EMAS dla produktu. Przewiduje się możliwość uwzględnienia rejestracji produktu w nowej zmianie regulacji EMAS II Tabl 1-2

8 5.3 Wymagania do projektowania wyrobów (produktu) Przykładem tego typu podejścia jest propozycja dyrektywy w sprawie zasad eko-projektowania urządzeń zużywających energię zmieniająca Dyrektywę Rady nr 92/42/EWG. Należy oczekiwać, że tego typu podejście będzie stosowane również dla innych klas wyrobów. 6 Dostarczanie informacji konsumentom w celu podejmowanie decyzji o zakupie produktu 6.1 Wspieranie zamówień publicznych uwzględniających kryteria środowiskowe 6.2 Wspieranie zamówień przedsiębiorstw z uwzględnieniem kryteriów środowiskowych Komisja zachęca kraje członkowskie do tworzenia publicznie dostępnych planów, których celem jest uwzględnianie aspektów środowiskowych przy zamówieniach publicznych. Komisja zachęca spółki giełdowe (tzw. przedsiębiorstwa publiczne) pow. 500 pracowników, do prezentowania w swoich raportach rocznych dla udziałowców również informacji dot. wyników w zakresie środowiska, Komunikat Komisji COM (2001)264, Zalecenia Komisji w sprawie przedstawiania zagadnień środowiskowych w bilansach rocznych i sprawozdaniach firm (2001/453/EC), OJ L156, , p.33 7 Eko-znaki UZP UZP i inne resorty (kryteria) UZP i inne resorty (w ramach promocji systemów zarządzania środowiskowego) 7.1 Eko-znaki Zgodne z ISO (typ I), PCBC 7.2 Europejska etykieta efektywności energetycznej 7.3 Europejski system etykietowania pojazdów samochodowych (informacja o emisji CO2) 7.4 Środowiskowa Deklaracja Produktowa Zgodnie z ISO (typ III) 7.5 Produkt przyjazny środowisku Zgodnie z ISO (typ II), Oświadczenia charakteryzujące wyrób pod względem środowiskowym. Nie podlegają one weryfikacji przez inne instytucje Tabl 1-3

9 Tablica 2. Działania i zakres odpowiedzialności instytucji związanych z wdrażaniem zintegrowanej polityki produktowej wg załącznika do Komunikatu Komisji dla rady i Parlamentu Europejskiego: Zintegrowana Polityka Produktowa. Budowanie w oparciu o Środowiskową Metodykę Cyklu Życia, z dnia 18 czerwca, 2003 r. Lp. Działanie i zakres odpowiedzialności instytucji Związanych z wdrażaniem zintegrowanej polityki produktowej Jednostka kompetentna 1 Państwa członkowskie administracja rządowa 1.1 Ustanowienie ram dla krajowego systemu dobrowolnych porozumień 3 przy współpracy 1.2 Promowanie uwzględniania aspektów środowiskowych przez krajowe Komitety Normalizacyjne 1.3 Usuwanie przeszkód uniemożliwiających wprowadzanie kryteriów środowiskowych w prawie dotyczącym zamówień publicznych PKN PCA PCBC UZP 1.4 Wprowadzanie, tam gdzie jest to uzasadnione, instrumentów finansowych, takich jak podatki prośrodowiskowe i zachęty środowiskowe w celu promowania produktów przyjaznych środowisku MF 1.5 Eliminacja subsydiów negatywnie oddziaływujących na środowisko przy współpracy MF i 1.6 Zapewnienie funduszy publicznych wspierających zmiany technologiczne prowadzące do wytwarzania przyjaznych dla środowiska produktów i usług 1.7 Edukacja, szkolenia, działania wspierające podniesienie świadomości w zakresie upowszechniania stosowania analizy cyklu życia 1.8 Udział finansowy w działaniach Wspólnoty związanych z tworzeniem baz danych dotyczących wyników stosowania analizy cyklu życia przy współpracy MF i poprzez NFOŚiGW przy współpracy i MNiI przy współpracy MF i 1.9 Promowanie i upowszechnianie ekoprojektowania i Analizy Cyklu Życia 1.10 Wprowadzenie krajowych programów badawczych związanych z wdrażaniem Zintegrowanej Polityki Produktowej 1.11 Promowanie i upowszechnianie zarządzania środowiskowego włączając w to administrację państwową 1.12 Utworzenie publicznie dostępnego planu zamówień publicznych uwzględniających kryteria środowiskowe MNiI UZP 3 Patrz przypis nr 1 ze strony 2 dokumentu (COM(96) 561 final, Brussels ). Należy również zwrócić uwagę, że stosowane w Zintegrowanej Polityce Produktowej pojęcia nie są tożsame z pojęciami obecnie obowiązującymi w polskim prawie. Będą one doprecyzowane w ramach przygotowywanej Strategii Wdrożenia Zintegrowanej Polityki Produktowej. Tabl 2-1

10 1.13 Promowanie i upowszechnianie dokumentów informacyjnych dla władz publicznych dot. zamówień publicznych UZP 1.14 Opracowanie i promowanie europejskiego systemu eko-znakowania 1.15 Zapewnienie wdrożenia dyrektywy w sprawie wprowadzających w błąd reklam 1.16 Włączanie polityki produktowej do innych polityk sektorowych Wszystkie resorty 1.17 Sprawozdawczość w zakresie wdrażania Zintegrowanej Polityki Produktowej i inne resorty 1.18 Współpraca w zakresie wzajemnego przekazywania informacji nt. wdrażania Zintegrowanej Polityki Produktowej w poszczególnych krajach członkowskich Promowanie Zintegrowanej Polityki Produktowej na poziomie międzynarodowym 2 Przemysł 2.1 Współtworzenie i przystępowanie do dobrowolnych porozumień środowiskowych 2.2 Wspieranie włączania zagadnień środowiskowych do norm krajowych 2.3 Edukacja, szkolenia i podnoszenie świadomości w zakresie stosowania analizy cyklu życia produktu i stosowania narzędzi decyzyjnych opartych o informacje środowiskowe 2.4 Wspieranie działań Wspólnoty w zakresie tworzenia baz danych dot. Analizy cyklu życia 2.5 Uwzględnianie w programach badawczo-rozwojowych przedsiębiorstw potrzeb badawczych związanych z rozwojem Zintegrowanej Polityki Produktowej 2.6 Stosowanie zarządzania środowiskowego z uwzględnieniem ujęcia produktowego 2.7 Stosowanie w zamówieniach kryteriów środowiskowych 2.8 Stosowanie, wspieranie i rozwój europejskiego systemu eko-znakowania 2.9 Stosowanie w działalności gospodarczej wytycznych w zakresie wymagań środowiskowych 2.10 Edukacja, szkolenie i informowanie klientów i dostawców w zakresie podejścia opartego o cykl życia 2.11 Udział w projektach pilotowych dotyczących wdrażania zintegrowanej polityki produktowej 2.12 Ujęcie zagadnień dotyczących wdrażania zintegrowanej polityki produktowej w rocznych środowiskowych sprawozdaniach firm 2.13 Współpraca przedsiębiorców w zakresie wymiany doświadczeń uzyskanych przy wdrażaniu zintegrowanej polityki produktowej, informowanie o osiąganych w tej dziedzinie wynikach Tabl 2-2

11 Objaśnienia stosowanych skrótów - Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej MF - Minister Finansów MNiI - Minister Nauki i Informatyzacji MRiRW - Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi - Minister Środowiska MZ - Minister Zdrowia UOKiK - Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów PCA - Polskie Centrum Akredytacji PCBC - Polskie Centrum Badań i Certyfikacji UZP - Urząd Zamówień Publicznych Tabl 2-3