W. Paszkowski Województwo białostockie. Ochrona Zabytków 5/4 (19),

Transkrypt

1 W. Paszkowski Województwo białostockie Ochrona Zabytków 5/4 (19),

2 WOJEWÓDZTWO BIAŁOSTOCKIE Ryc B iałystok, W ysoki Stoczek budynek rogatkow y z pocz. X IX w. po zniszczeniu. Stan z r Ryc Białystok, W ysoki Stoczek budynek rogatkowy z pocz. X IX w. podczas prac konserw. Stan z r Ryc B iałystok parter ogrodowy przy pałacu podczas w stępnych prac rekonstrukcyjnych w r Spośród założeń u rb an istycznych w ojew ództw a białostockiego B iałystok i Tykocin stanow ią najbardz.ej zw arte zespoły o w artościach historycznych i zabytkow ych. Będący w opracow a niu plan zabudowy B iałegostoku u w zględnia pozostałe budow le zabytkow e jak i założenia kom unikacyjne i płace. Cały układ zabytkow o-urbanistyczny jest skupiony w okół założenia pałacow ego Branickich, a pochodzi z XVIII w. Z tego zespołu zniszczono pod koniec X IX i w początkach X X w. w iększą część obiektów zabytkow ych, budując na. ich m iejsce bezstylow e budynki czynszowe. Pozostałe zabytkow e budow le uległy podczas ostatniej w ojny znacznem u zniszczeniu, jednak w w iększości zostały odbudowane w charakterze pierw otnym, po odrzuceniu X IX i X X -w iecznych zniekształceń. Opracowanie w spom nianego wyżej zespołu urbanistycznego w Tykocinie nie zostało jeszcze podjęte. Białystok prace konserw atorskie skoncentrow ały się głów n ie koło pałacu B ranickich (ryc. 311, 312 i 313), który przystosowano do potrzeb A kadem ii Medycznej. Prace zabezpieczające zostały przez Urząd K onserwatorski rozpoczęte już w r W budynku zniszczonym i straw ionym wraz z w nętrzam i w r przez pożar, prowadzone są roboty do chw ili obecnej, przywracając pałacow i pierw otny jego w ystrój architektoniczny z hełm am i, rzeźbam i i wazonam i, które utracił w X IX w. W latach od zrekonstruowane będą ozdobv architektoniczne kilku pokoi pałacow ych, dokończone rzeźby i wazony na fasadach pałacu, jak rów nież przyw rócony będzie pierw otny stan parteru ogrodow ego z fontannam i, rzeźbami i stylow ym i altanam i. Pod kolum nadą prawego skrzydła na ślepej ścianie odkryto pod w arstw am i tynków i pobiałek fragm enty m alow ideł rokokowych w ykonanych techniką freskową. Treść tych m alow ideł nie jest jeszcze odcyfrowana, jednak ogólny charakter i lokalizacja są w ażne, gdyż dają one pojęcie o analogicznych m alowidłach pod kolum nadą lew ego skrzydła, znanych tylko ze w zm ianek historycznych. Spośród pozostałych budow li zabytkowych, tw orzących w ażne fragm enty urbanistyczne Białegostoku, odbudowano i oddano do użytku muzeum tzw. Domek Koniuszego (z XVIII w.) i Lożę Masońską (pocz. X IX w.) dla W ojew ódzkiego Zarządu Z.M.P. (ryc. 314 i 315). Na Wysokim Stoczku przy szosie Żółtowskiej tj. przy w jeździe do B iałe- 278

3 Ryc Białystok pałac. Widok głów nego korpusu od strony parku. Ryc Białystok część fasady pałacu Ryc B iałystok pałac. Oficyna prapodczas prac konserw atorskich w r w a od wjazdu. Stan z r Ryc B iałystok Loża M asońska Ryc Białystok Loża Masońska. Stan z pocz. X IX w. Stan w r podczas prac konserw atorskich w r

4 Ryc 316. Wigry, pow. suw alski kościół pokam edulski z XVIII w Stan z r Ryc W igry, pow. suw alski kościół pokam edulski z XVIII w. Stan podczas prac konserw atorskich w r Ryc Wizna, pow. łom żyński kościół halow y z XVI w. Stan podczas prac konserw atorskich w r gostoku z kierunku zachodniego położony jest budynek zabytkow y, pochodzący z pocz. X IX w., m urowany, na planie kola, o murach pochylonych tworzących ścięty stożek, w typie klasycystycznych budowli rogatkowych. Podczas działań w o jennych w r został on w ypalony i pozbaw iony dachu (ryc. 308). Objęty praca mi konserw atorskim i i całkow icie odbudowany odzyskał dach kształtu kopulastego z centralnie położonym kom inem (ryc. 309); w nętrza przystosowano na pomieszczenia służby drogowej. 2. Konserwacja pałaców, Z prac konserw atorskich przy w iększych założeniach pałacow ych poza B iałym stokiem należy w spom nieć o pałacu Chodkiew iczów w Supraślu, założonym w pocz. XVI w. przez w. ks. lit. Al. Chodkiewicza, a później przebudowanym zwłaszcza w XVIII w. Pałac od r ulegał stopniow em u niszczeniu: został pozbawiony dachu, okien i drzwi, w nętrza padły ofiarą dużej dew astacji. Do prac konserw a torskich przystąpiono już w r Odgruzowano i zabezpieczono mury pałacu przez przykrycie płytą stropodachową, wiążąc i ankrując spękane m ury stalow ym i ściągami, jak rów nież zabezpieczając cenne sztukaterie i freski sklepionych sal pałacu. W b. r. pałac otrzym a całkow ite przykrycie dachu oraz lukarńy, a najcenniejsza część pałacu zabezpieczona będzie na stałe przez w yposażenie budynku w stolarkę. Dokum entację techniczną w ykonuje P.K.Z. Pracownia A rchitektury w Białymstoku. Pałac zostanie w łączony do służby społecznej zabytków i będzie użyty do celów szkoleniow ych. 3. K onserw acja budownictwa sakralnego. Kościół pokam edulski w Wigrach, w ybudow any w r w g projektu Piotra P uttiniego podczas ostatniej w ojny utracił dach i w ieżę (ryc. 316). Z dotacji M inisterstwa K ultury i Sztuki przeprowadzono prace konserw atorskie, a m ianow icie wykonano konstrukcję dachową i przykryto ją dachówką, odbudowano w ieże, pokrywając je hełm am i, którym nadano pierwotny kształt (ryc. 317). Z pierwotnego zespołu pozostały dwa budynki poklasztorne i jeden erem, po w ieży zegarowej pozostały jedynie m ury przyziemia. Kościół z r w W iz n i e cenny obiekt budow nictw a gotyckiego, rozm yślnie zniszczony przez hitlerow ców w r (ryc. 318), objęty został pracami konserw atorskim i. Obecnie mają one je szcze charakter zabezpieczający i poprzedzają odbudowę. 280

5 Do najcenniejszych zabytków architektonicznych należy zaliczyć obronną cerkiew (zniszczoną przez hitlerow ców w r. 1944) oraz b. klasztor pobazyliański w Supraślu, założony w XVI w. przez A. C hodkiew icza wraz z rezydencją pałacow ą. C erkiew dotąd czeka na odbudow ę. 4. Konserwacja parków. Z istn iejących na terenie w ojew ództw a białostockiego założeń parkowych: w B iałym stoku przy pałacu Branickich (ryc.310), w D ojlidach przy pałacu Lubomirskich, w D ow spudzie przy pałacu Paca, w R udce przy pałacu Potockich i w Choroszczy przy pałacu B ranickich zostały już podjęte prace rekonstrukcyjne lub też sporządzono plany i przeprowadzono pomiary w teren ie jako etap w stępny do dalszych prac rekonstrukcyjnych. 5. K o n serw a cja budow nictwa drewnianego. Zwartą w sw ym w yrazie plastycznym grupę zabytków tw orzą m azurskie chaty drewniane. Przez rozplanow anie wnętrza, ciekaw ą konstrukcję ciesielską jak i m otyw y dekoracyjne stanow ią one w ażne ogniw o w rozw oju budow nictw a ludow ego na ziem iach polskich. O becnie dobiegają one kresu sw ej trw ałości szczególnie iż w obec przebudow y w si trudno o w łaściw e ich użytkow anie. D latego też należy zwrócić baczną uw agę na ich stan i otoczyć je opieką, by m ożliw ie jak najdłużej podtrzym ać ich egzystencję, a w każdym razie obow iązkiem naszym jest przechow ać w iedzę o pięknych przykładach tw órczości ludu w rysunku i opisie. W tym roku podjęto pierw szy etap tych prac, inw entaryżując zespół chat w e w si K rzyszewo w pow ełckim (ryc. 319, 320). Jedna z nich usytuow ana do ulicy szczytem o konstrukcji słupow ej, na której spoczyw a w iązanie dachow e, ma pięknie rzeźbione słupy wraz z zastrzałam i pod szczytem frontowym. Do chaty tej prow adzi w ejście od strony podw órza przez podcień podparty trzem a słupam i. Chaty m azurskie pochodzą przew a żnie z X IX w rzadko tylko natrafić można na X V III-w ieczne. W. Paszkowski RÓŻNE OGÓLNOPOLSKI ZJAZD KONSERWATORÓW W dniach od 28. IX. do 2. X r. odbył się w K rakow ie Ogólnopolski Zjazd K onserwatorów. Zjazd połączony był z trzydniow ym objazdem dla zaznajom ienia się z obiektam i zabytkow ym i na terenie Ryc Krzyszewo, pow. ełcki chata mazurska. Stan z r Ryc Krzyszewo, pow. ełcki chata mazurska. Fragm ent ściany frontow ej. Stan z r w ojew ództw a krakow skiego, stalinogrodzkiego i opolskiego. Zjazd m iał na celu om ów ienie i przedyskutow anie zasadniczych problem ów konserw atorskich, o cenę dokonanych prac i określenie w ytycznych na przyszłość. D yskusja rozw inęła się w okół zasadniczego referatu G eneralnego K onserwatora prof, dr Jana Z achw a- Ochrona zabytków 5 281