Wartościowanie dóbr środowiskowych w świetle badań ankietowych

Transkrypt

1 Wartościowanie dóbr środowiskowych w świetle badań ankietowych Mgr Anna Wróblewska Instytut Technologiczno-Przyrodniczy

2 Znaczenie wartościowania dóbr środowiskowych Wycena zasobów naturalnych jest jednym z wielu elementów programu rozwoju zrównoważonego, która spełnia wiele istotnych funkcji. Przede wszystkim przypomina o tym, że środowisko nie jest dobrem wolnym, pomimo braku konwencjonalnego rynku jego zasobów i użytków. Umożliwia określanie tempa użytkowania zasobów i sygnalizuje użytkownikom symptomy ich wyczerpywania się. Konieczność uwzględniania w rachunku ekonomicznym odnoszącym się do gospodarki wodnej, czy infrastruktury przeciwpowodziowej także efektów zewnętrznych generuje zapotrzebowanie na klasyczne kalkulacje i rachunki porównawcze, uzupełnione jednak o wycenę dóbr i usług środowiskowych.

3 Metody wyceny dóbr i usług środowiskowych wynikają z następujących podejść: metody bezpośredniej oceny wartościowej, które umożliwiają określenie wartości ekonomicznej (cenności) korzyści wynikającej z poprawy jakości środowiska (lub wartość utraty owej korzyści). Do metod tych zaliczane są: metoda cen hedonicznych, metoda wyceny warunkowej i metoda kosztu podróży; metody pośredniej oceny wartościowej, które nie pozwalają mierzyć bezpośrednio przejawianych preferencji a podstawą są ceny rynkowe wytwarzanych dóbr lub nakłady pieniężne związane z degradacją, odnowieniem lub odtworzeniem dóbr środowiskowych. Metodami tego podejścia są: metoda substytucyjna, metoda oddziaływanie-skutek, metoda kosztów utraconych korzyści (możliwości), metoda kompensacyjna, metoda odtworzeniowa, metoda prewencyjna [Graczyk A.].

4 Metoda CVM w świetle literatury Metoda wyceny warunkowej (CVM Contingent Valuation Method) jest metodą posługująca się wywiadami, której celem jest ujawnienie przez respondentów preferencji dotyczących gotowości do zapłacenia za konkretnie określoną poprawę jakości środowiska lub dostępności dobra środowiskowego albo zapłacenia za zapobieganie określonym niekorzystnym zmianom w środowisku.

5 Metoda CVM w świetle literatury Metoda ta opiera się na wywiadach, dzięki której badacz próbuje wydobyć informacje na temat preferencji jednostek przez pytanie ankietowanych o to, jak wysoko cenią dane dobro czy usługę. Respondenci proszeni są bezpośrednio o określenie, ile są skłonni zapłacić (WTP Willingness To Pay) za pewną zmianę w dostępności dobra lub usługi albo za zaniechanie zmiany i/lub jaką kwotę są skłonni przyjąć (WTA Willingness To Accept) za zaniechanie zmiany lub jej tolerowanie. Technika jest określona jako warunkowa, ponieważ dobro lub usługa w rzeczywistości niekoniecznie będą dostarczone. Sytuacja, do której odnosi się respondent przy określaniu wartości, jest hipotetyczna i zakłada się, że respondenci zachowują się w identyczny sposób jak na prawdziwym rynku.

6 Metoda CVM w świetle literatury 1. Jedyna metoda określania wartości nieużytkowych, takich jak wartość wynikająca z egzystencji, z istnienia unikalnego środowiska naturalnego lub dzikiego obszaru, dzikiej przyrody; 2. Uzyskiwane wyniki sugerują, że szacunki otrzymywane w dobrze zaprojektowanych, prawidłowo przeprowadzonych badaniach ankietowych okazują się równie dobre, jak wyniki otrzymywane za pomocą innych metod; 3. Projektowanie, analiza i interpretacja wyników badań ankietowych zostały udoskonalone wraz z rozwojem teorii przeprowadzania prób losowych, teorii wyceny korzyści, w dziedzinie badania opinii publicznej i komputerowej analizy danych.

7 Metoda CVM w świetle literatury Pierwsze badania ankietowe dotyczące preferencji konsumentów przeprowadzono w latach 40-tych ubiegłego wieku. Dotyczyły one zakupów konsumentów w badaniach prowadzonych przez Rezerwę Federalną USA (Juster, 1966). Pierwsze badania ankietowe ujawniające preferencje konsumentów dotyczące dóbr środowiskowych prowadzili Bowen (1943) i Ciriacy- Wantrup (1947). W latach 60-tych Davis (1963) przedstawił pierwsze zastosowanie do wyceny dóbr środowiskowych nazywając ją jednocześnie metodą wyceny warunkowej. Po raz pierwszy metodę wykorzystano przy wycenie aktywności rekreacyjnej w basenie rzeki Delaware w 1958 roku (Mack i Myers,1965; Hanemann, 1992). W 1979 roku natomiast oficjalnie zaakceptowano CVM w Stanach Zjednoczonych po zrewidowaniu przez Radę Zasobów Wodnych (Water Resources Council) zasad i standardów stosowanych do oceny projektów wodnych (Hanemann, 1992) wraz innymi metodami badającymi stan środowiska, tj. metoda kosztów podróży.

8 Wyniki badań ankietowych Badania ankietowe zostały oparte na tzw. teorii konsumenta i dotyczyły preferencji i skłonności do zapłaty za: poczucie bezpieczeństwa przed powodzią oraz dobra i usługi środowiskowe tj. krajobraz, czyste powietrze, bioróżnorodność. W tym celu wykorzystano procedurę ustalania WTP (ang. Willingness to Pay). Badania ankietowe zostały wykorzystane również w próbie określenia wpływu środowiska na ceny nieruchomości oraz wpływu czynników lokalizacyjnych (walory środowiskowe) na wybór miejsca pracy.

9 Wyniki badań ankietowych Badania ankietowe zostały przeprowadzone na grupie liczącej ponad 500 respondentów, przedstawicieli różnych grup zawodowych i społecznych, zamieszkujących, pracujących lub uczących się na obszarze Żuław Wiślanych. Grupa ta stanowiła część z zaplanowanej grupy docelowej. Badania ankietowe prowadzono zarówno metodą doboru losowego, jak i celowego. Badania ankietowe zostały przeprowadzone metodą wyceny warunkowej (CVM). Miały na celu zbadanie opinii na temat bezpieczeństwa ludności zamieszkującej tereny narażone na zjawisko powodzi oraz alternatywne sposoby gospodarowania na tych terenach.

10 Wyniki badań ankietowych Kwestionariusz zawierał pytania dotyczące: częstotliwości odwiedzania wskazanego rezerwatu przyrody jakim jest Rezerwat Jezioro Drużno, podejścia ludności do jego ochrony, opinii na temat alternatywnych sposobów użytkowania terenów należących do rezerwatu, skłonności do zapłaty za ochronę rezerwatu, skłonności do zapłaty za ochronę roślinności i gatunków zwierząt narażonych na wyginięcie w celu zachowania ich dla przyszłych pokoleń, opinii ludności o zasadności ponoszenia opłat za ochronę i powiększanie obszarów roślinności i zwierząt cennych, skłonności do wyższej zapłaty za działkę budowlaną w zależności od warunków środowiskowych, skłonności do zapłaty za bezpieczeństwo od ryzyka powodzi, preferencji wyboru miejsca w zależności od walorów środowiskowych, charakterystyki respondenta (płeć, wiek, wykształcenie, sytuacja zawodowa, wynagrodzenie miesięczne netto, miejsce zamieszkania).

11 Skłonność do zapłaty za ochronę rezerwatu [w zł rocznie] ,5 9,0 2,7 0,9 0,6 1, ZŁ ZŁ ZŁ ZŁ ZŁ POWYŻEJ 500 ZŁ Źródło: Opracowanie własne

12 Skłonność do zapłaty za ochronę i powiększenie występowania gatunków roślinności cennej i narażonej za wyginięcie w celu zachowania ich dla przyszłych pokoleń [w zł rocznie] ,9 6, ZŁ ZŁ ZŁ 2,4 1,2 0,6 2, ZŁ ZŁ POWYŻEJ 500 ZŁ Źródło: Opracowanie własne

13 Skłonność do zapłaty za ochronę i powiększenie występowania gatunków zwierząt cennych i narażonych za wyginięcie w celu zachowania ich dla przyszłych pokoleń [w zł rocznie] , ZŁ ZŁ 8,6 3,6 1,2 0,6 1, ZŁ ZŁ Źródło: Opracowanie własne ZŁ POWYŻEJ 500 ZŁ

14 Skłonność do wyższej zapłaty za 1 m 2 działki znajdującej się na terenie pozbawionym ryzyka zagrożenia powodziowego od działki znajdującej się na terenie polderowym na którym istnieje zagrożenie powodziowe [%] 35,0 3 25,0 15,0 5,0 33,6 19,9 16,4 9,5 11,2 3,3 1,5 3,3 0,8 0,4 Źródło: Opracowanie własne

15 Skłonność do wyższej zapłaty za 1 m 2 działki pozbawionej zagrożenia powodziowego z widokiem na jezioro od działki znajdującej się na terenie pozbawionym zagrożenia powodziowego [%] 35,0 33,3 3 25,0 18,9 16,0 15,0 5,0 11,9 9,1 4,0 3,1 1,0 1,0 1,7 Źródło: Opracowanie własne

16 25,0 Skłonność do wyższej zapłaty za 1 m 2 działki znajdującej się na terenie pozbawionym ryzyka zagrożenia powodziowego z widokiem na jezioro od działki znajdującej się na terenie polderowym sezonowo podtapianym [%] 24,6 17,9 15,8 15,0 12,5 12,5 5,0 5,6 1,7 3,8 1,0 4,6 Źródło: Opracowanie własne

17 Skłonność do wyższej zapłaty za 1 m 2 działki znajdującej się na terenie pozbawionym ryzyka zagrożenia powodziowego od działki znajdującej się na terenie polderowym sezonowo podtapianym [%] 35,0 32,9 3 25,0 15,0 5,0 19,6 16,1 10,5 9,7 4,3 2,9 1,9 0,4 1,7 Źródło: Opracowanie własne

18 Skłonność do wyższej zapłaty za 1 m 2 działki znajdującej się na terenie pozbawionym ryzyka zagrożenia powodziowego z widokiem na jezioro od działki znajdującej się na terenie polderowym na którym istnieje zagrożenie powodziowe [%] 3 25,0 26,4 15,0 5,0 15,3 14,6 11,1 13,0 6,3 3,8 2,7 2,3 4,6 Źródło: Opracowanie własne

19 Udział ankietowanych w skłonności do zapłaty za bezpieczeństwo od ryzyka powodzi w poszczególnych przedziałach kwotowych w zł miesięcznie 4% 1% 3% 2% 15% 0 zł 10% 35% 16% 14% 1-49 zł zł zł zł zł zł zł powyżej 1000 zł

20 [%] Udział skłonności do zapłaty za bezpieczeństwo od ryzyka powodzi w miesięcznym dochodzie osobistym [%] 8 70, ,6 7,1 1,8 1,6 1,4 0,7 0,2 WTP/dochód [%]

21 Wyniki badań ankietowych 25,0 PREFERENCJA: BLISKO LASU NAD ROZWINIĘTĄ INFRASTRUKTURĄ DROGOWĄ 23,1 15,0 % 10,3 9,2 12,8 12,1 9,5 8,8 5,0 2,9 3,7 4,8 2, punkty

22 Wyniki badań ankietowych % 3 25,0 PREFERENCJA: CZYSTE POWIETRZE NAD ROZWINIĘTĄ INFRASTRUKTURĄ DROGOWĄ 27,1 15,0 5,0 2,6 1,9 3,0 4,8 6,7 14,5 11,5 9,3 8, punkty

23 Wyniki badań ankietowych % 4 35,0 3 25,0 15,0 5,0 PREFERENCJA: CZYSTE POWIETRZE NAD OBSZAR O BOGATEJ BIORÓŻNORODNOŚCI 0,4 0,7 1,5 1,1 4,9 34,3 10,8 8,6 12,7 13,4 11, punkty

24 Wyniki badań ankietowych % 3 PREFERENCJA: BLISKO MIASTA NAD OBSZAR O BOGATEJ BIORÓŻNORODNOŚCI 25,0 24,8 15,0 5,0 14,4 11,1 11,5 8,1 7,4 7,0 5,6 5,2 3,0 1, punkty

25 Wyniki badań ankietowych % 18,0 16,0 14,0 12,0 8,0 6,0 4,0 2,0 PREFERENCJA: DALEKO OD MIASTA NAD BLISKO MIASTA 17,3 16,6 15,9 12,9 12,5 8,9 5,2 4,4 2,6 2,2 1, punkty

26 Wyniki badań ankietowych 25,0 PREFERENCJA: W POBLIŻU JEZIORA I LASU NAD W POBLIŻU LASU BEZ JEZIORA 21,9 20,4 18,9 15,0 % 12,2 11,1 5,0 3,7 3,7 2,6 2,2 2,2 1, punkty

27 Wyniki badań ankietowych 25,0 PREFERENCJA: BLISKO REZERWATU TYPU OBSZAR BAGIENNY NAD BLISKO LASU 23,6 19,4 16,7 18,3 15,0 % 6,8 9,1 5,0 3,0 2,3 0, punkty

28 Wyniki badań ankietowych % 25,0 PREFERENCJA : BLISKO JEZIORA, RZEKI NAD BLISKO REZERWATU TYPU OBSZAR BAGIENNY 21,8 15,0 15,5 18,5 16,2 10,3 10,3 5,0 2,2 2,6 1,1 1,1 0, punkty

29 Wnioski Nie obserwuje się błędu badania w postaci wyboru pytań pierwszych. Odpowiedzi w poszczególnych grupach są dość zróżnicowane. Skłonność do zapłaty za ochronę rezerwatu w celu zachowania go dla przyszłych pokoleń zgłosiło blisko 70% badanych, podobnie jak skłonnych do zapłaty za ochronę i powiększanie obszarów występowania gatunków zwierząt cennych i narażonych na wyginięcie w celu zachowania ich dla przyszłych pokoleń. 10% mniej respondentów zadeklarowało skłonność do zapłaty za ochronę i powiększaniu obszarów występowania gatunków roślinności cennej i narażonej na wyginięcie w celu zachowania ich dla przyszłych pokoleń. Wartości te świadczą gotowości ludności do ponoszenia kosztów związanych z ochroną dóbr środowiskowych. Respondenci wysoko oceniają brak ryzyka zagrożenia powodziowego Średnia kwota deklarowana przez ankietowanych za bezpieczeństwo od ryzyka powodzi wyniosła 146 zł miesięcznie i stanowiła ona średnio 11,7% dochodu netto na osobę. Kwotę z przedziału od 100 do 199 zł zadeklarowało 35% badanych. Dla ankietowanych najwyższe znaczenie ma czyste powietrze i ocenili je wyżej aniżeli rozwiniętą infrastrukturę drogową i obszar o bogatej bioróżnorodności. Zdecydowanie mniejszą wagę respondenci przyznali obszarowi o charakterze bagiennym i zdecydowanie preferowali obszar leśny oraz obszar w pobliżu jeziora bądź rzeki. Istotne znaczenie ma infrastruktura drogowa (w wariancie z obszarem leśnym nie zauważono istotnych różnic) oraz bliskość miasta.

30 Dziękuję za uwagę