PRACE ORYGINALNE. Palenie tytoniu stanowi niezale ny. chorób uk³adu sercowo-naczyniowego,

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Irena MANIECKA-BRY A 1 Aleksandra MACIAK 1 Alina KOWALSKA 2 Marek BRY A 2 Palenie tytoniu w wieku w wybranej próbie mieszkañców miasta œredniej wielkoœci Tobacco smoking in a sample of middle-size city inhabitants aged Zak³ad Epidemiologii i Biostatystyki, Katedra Medycyny Spo³ecznej i Zapobiegawczej, Uniwersytet Medyczny w odzi Kierownik Zak³adu: Dr hab. n. med. Irena Maniecka-Bry³a 2 Zak³ad Medycyny Spo³ecznej, Katedra Medycyny Spo³ecznej i Zapobiegawczej, Uniwersytet Medyczny w odzi p.o. Kierownik Zak³adu: Dr n. ekon. Marek Bry³a Dodatkowe s³owa kluczowe: palenie tytoniu choroby uk³adu kr¹ enia grupa wieku Zgierz Additional key words: smoking cardiovascular system diseases age group Zgierz Adres do korespondencji: Dr hab. n. med. Irena Maniecka-Bry³a Katedra Medycyny Spo³ecznej i Zapobiegawczej Uniwersytet Medyczny ódÿ, ul. eligowskiego 7/9 Tel.: (+42) Fax: (+42) i.m.b.@gazeta.pl Palenie tytoniu stanowi niezale ny czynnik ryzyka wiêkszoœci chorób cywilizacyjnych, w tym miêdzy innymi chorób uk³adu sercowo-naczyniowego, nowotworów z³oœliwych, a tak e zaburzeñ ze strony uk³adu pokarmowego i oddechowego. Odtytoniowe powik³ania dotycz¹ równie zaostrzenia przebiegu wielu chorób przewlek³ych, takich jak cukrzyca czy stwardnienie rozsiane. Polska nale y do krajów, w których skala na³ogu palenia tytoniu jest szczególnie niepokoj¹ca. Papierosy pali w naszym kraju 42% mê czyzn i 25% kobiet, zaœ liczba uzale nionych Polaków siêga prawie 10 milionów. Fakt, i dane, pochodz¹ce z 2003 roku, informuj¹ o ponad czterokrotnym wzroœcie liczby papierosów wypalanych rocznie przez jednego mieszkañca naszego kraju w porównaniu z pocz¹tkiem XX wieku, jest niew¹tpliwie sygna³em koniecznoœci wdro enia programów antytytoniowych w naszym kraju. Celem niniejszego opracowania by³a ocena rozpowszechnienia na³ogu palenia tytoniu wœród mieszkañców œredniej wielkoœci miasta w województwie ³ódzkim w wieku W badaniu uczestniczy³y 124 osoby (75 kobiet i 49 mê - czyzn). Narzêdziem badania by³ kwestionariusz wywiadu zawieraj¹cy pytania dotycz¹ce palenia tytoniu. Analiza danych zebranych na podstawie ankiety wykaza³a, i w badanym mieœcie czêstoœæ palenia wynios³a 39,5%, przy czym na³óg ten by³ nieco bardziej powszechny wœród kobiet. Odsetek by- ³ych palaczy wyniós³ 15,3%, zaœ osoby nigdy niepal¹ce stanowi³y 44,8%. W badaniu najliczniejsz¹ grup¹ palaczy by³y osoby w wieku U wiêkszoœci palaczy zaobserwowano wp³yw na³ogu na stan zdrowia. Palenie papierosów powodowa³o wzrost ciœnienia têtniczego krwi jak równie negatywnie oddzia³ywa³o miêdzy innymi na profil lipidowy. Intensyfikacja dzia³añ ograniczaj¹cych rozpowszechnienie palenia tytoniu powinna staæ siê priorytetowym celem polityki zdrowotnej lokalnych w³adz samorz¹dowych. Pozwoli to w sposób istotny zredukowaæ liczbê przypadków chorób odtytoniowych, a tym samym zminimalizuje ponoszone obecnie wysokie koszty zdrowotne. Tobacco smoking constitutes a common risk factor for the majority of civilization diseases, such as cardiovascular system diseases, malignant neoplasms and digestion and respiratory system disorders as well. Tobacco-reed disorders ree to exacerbation of chronic diseases, for example diabetes and multiple sclerosis. Poland is one of those countries, where the prevalence of smoking is especially widespread. In Poland 42% of men and 25% of women smoke cigarettes and the amount of addicted people amounts to approximately 10 million. The est data from the year 2003 show that the amount of cigarettes smoked by a particular citizen in Poland has risen fourfold since the beginning of 21st century. This paper presents an analysis of prevalence of tobacco smoking among inhabitants of a middle-size city in the Lodz province aged years. The study sample comprised 124 people, including 75 females and 49 males. The tool of the research was a questionnaire survey containing questions concerning cigarette smoking. The study found out that 39.5% of respondents (41.3% of females and 36.7% of males) smoked cigarettes. The percentage of former smokers amounted to 15.3% and the percentage of non-smokers was higher than regular smokers and amounted to 44.8%. The study results showed that the majority of smokers were in the age interval of 45 to 49. Cigarette smoking influenced on smokers' health. The blood pressure and lipid balance was higher among smokers than among people who did not smoke cigarettes. The results of the conducted study confirm that there is a strong need of implementation of programmes towards limiting tobacco smoking, which may contribute to lowering the risk of tobacco-reed diseases. 612 Przegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 10 I. Maniecka-Bry³a i wsp.

2 Tabela I Badani wed³ug palenia tytoniu, p³ci i wieku (frakcje). Respondents by tobacco smoking, sex and age (fraction). Badani wg palenia R K M R K M R K M R K M 0,16 0,13 0,68 0,69 0,45 0,45 0,46 Byli 0,08 0,13 0,00 0,23 0,08 0,26 0,36 0,59 0,54 0,62 0,59 0,25 0,35 Tabela II Badani wed³ug palenia tytoniu i wykszta³cenia (frakcje). Respondents by tobacco smoking and education (fraction). Wykszta³cenie Wstêp Dane Œwiatowej Organizacji Zdrowia (WHO World Health Organization) informuj¹, e palenie tytoniu powoduje rocznie niespe³na 4 miliony zgonów na œwiecie [10], których mo na by by³o unikn¹æ. W samej zaœ Europie, w po³owie dziewiêædziesi¹tych ubieg³ego wieku, na³óg palenia tytoniu przyczyni³ siê do prawie 1,5 miliona zgonów [18]. Palenie tytoniu wraz z nadciœnieniem têtniczym i podwy szonym stê eniem cholesterolu ca³kowitego stanowi niezale ny czynnik ryzyka chorób uk³adu kr¹ enia [4], nasila procesy degradacyjne œródb³onka naczyniowego, zwiêksza agregacjê p³ytek krwi [13]. Na³óg ten przyczynia siê do zaburzeñ homeostazy organizmu jak równie stanowi istotny czynnik zapalny, podwy szaj¹c stê enie bia³ka C-reaktywnego oraz albumin i fibrynogenu we krwi [23]. Ryzyko wyst¹pienia choroby niedokrwiennej serca jest nawet o 40% wy sze wœród palaczy ni u osób niepal¹cych [18]. Wraz z paleniem papierosów roœnie ryzyko wyst¹pienia nag³ej œmierci sercowej o oko³o 2 do 4 razy. Ryzyko wyst¹pienia zawa³u miêœnia sercowego jest u palaczy nawet o 70% wy sze ni u osób niepal¹cych. Ostre incydenty sercowe wystêpuj¹ wœród pal¹cych 10 wczeœniej w porównaniu z osobami niepal¹cymi [6]. Wed³ug najnowszych doniesieñ, na³óg ten wraz z zaburzeniami lipidowymi jest odpowiedzialny za 2/3 wszystkich przypadków zawa³u serca, a ryzyko to zwiêksza siê nawet przy niewielkiej liczbie wypalanych papierosów [3]. Dodatkowo wœród palaczy du o czêœciej rozwija siê dusznica bolesna [20]. Palenie stanowi tak e jeden z czynników obni aj¹cych stê enie estrogenów wœród kobiet, jak równie ogranicza protekcyjne dzia³anie tych hormonów na uk³ad kr¹- enia [4]. Palenie tytoniu przyczynia siê równie do wzrostu zachorowalnoœci i umieralnoœci z powodu nowotworów z³oœliwych [18], w tym przede wszystkich nowotworów p³uc zarówno u kobiet jak i mê czyzn [5], a tak- e nowotworów z³oœliwych piersi i szyjki macicy wœród kobiet. Ostatnie badania wykaza³y, e palenie zwiêksza o 40-80% ryzyko rozwoju stwardnienia rozsianego, jak równie nasila przebieg ju istniej¹cej choroby [9]. Zagro enia zdrowotne wynikaj¹ równie z biernej inhalacji dymu papierosowego. Ryzyko wyst¹pienia choroby niedokrwiennej serca jest o 1/4 wiêksze u biernych palaczy w porównaniu z osobami niepal¹cymi [25], jak równie zwiêksza ryzyko wyst¹pienia zawa³u serca [26]. Ponadto palenie papierosów przyczynia siê do zaburzeñ ze strony uk³adu trawiennego i oddechowego. Pomimo wzrostu dostêpnoœci informacji na temat szkodliwoœci palenia tytoniu i jego patologicznego wp³ywu na stan zdrowia, a tak e rosn¹cych cen wyrobów tytoniowych, liczba palaczy na ca³ym œwiecie wci¹ pozostaje bardzo du a. Na œwiecie papierosy pali obecnie ponad 1 miliard ludnoœci. Polska od wielu znajduje siê w czo³ówce krajów przoduj¹cych w liczbie osób uzale nionych od tytoniu. W ach osiemdziesi¹tych XX wieku w naszym kraju na³óg dotyczy³ prawie 3/4 spo³eczeñstwa [10]. Pomimo, i od nastêpnej dekady liczba osób pal¹cych uleg³a zmniejszeniu, palenie wci¹ pozostaje wa nym problemem zdrowotnym. Liczba palaczy w naszym kraju wynosi oko³o 10 milionów [24]. 42% mê - czyzn i 25% kobiet pozostaje czynnymi palaczami. Czêstoœæ palenia jest cech¹ zró - nicowan¹ regionalnie. W województwie ³ódzkim pali 21% kobiet i 42% mê czyzn [15]. Trudnoœci zwi¹zane z porzuceniem palenia wynikaj¹ nie tylko z ogromnej si³y uzale niaj¹cej nikotyny, stanowi¹cej najwa - niejszy spoœród ok pozosta³ych substancji chemicznych, sk³adnik dymu tytoniowego, ale równie z faktu, i mog¹ nie odczuwaæ negatywnych skutków palenia nawet przez 30 na³ogu [7]. Celem badañ by³a ocena rozpowszechnienia na³ogu palenia tytoniu wœród mieszkañców œredniej wielkoœci miasta w województwie ³ódzkim w wieku Materia³ i metody Badanie przeprowadzono w okresie od lutego do kwietnia 2008 roku na terenie miasta Zgierza nale ¹cego do aglomeracji ³ódzkiej (liczba mieszkañców Zgierza na 31 grudnia 2006 roku wynosi³a osób). Badana próba liczy³a 124 osoby, w tym 75 kobiet i 49 mê - czyzn. Wszystkie osoby bior¹ce udzia³ w badaniu nale- a³y do grupy wieku Narzêdziem badania by³ kwestionariusz wywiadu, dotycz¹cy czynników ryzyka chorób uk³adu kr¹ enia, zawieraj¹cy miêdzy innymi blok pytañ dotycz¹cy palenia tytoniu (11 pytañ). W kwestionariuszu uwzglêdniono pytania dotycz¹ce liczby wypalanych papierosów, palenia tytoniu w miejscach publicznych, w których obowi¹zuje zakaz palenia, palenia tytoniu podczas choroby, a tak e czasu, w jakim ankietowany zapala pierwszego papierosa po przebudzeniu. W kwestionariuszu uwzglêdniono równie pytania dotycz¹ce palenia tytoniu przez rodziców respondenta, a tak e Byli Podstawowe 0,58 Zasadnicze zawodowe 0,57 0,04 0,39 Œrednie 0,40 0,49 Wy sze 0,12 0,71 Tabela III Respondenci wed³ug palenia tytoniu i wartoœci ciœnienia têtniczego (mmhg) (frakcje). Respondents by tobacco smoking and blood pressure (mmhg) (fraction). Ciœnienie têtnicze Optymalne (<120/<80) 0,14 Prawid³owe ( /80-84) 0,16 Prawid³owe wysokie ( /85-90) N adciœnienie ( > 140/ > 90) 0,49 0,34 prób porzucenia na³ogu przez ankietowanego. Badanie przeprowadzano wœród pacjentów jednego z niepublicznych zak³adów opieki zdrowotnej. Odbywa³o siê ono dwa razy w tygodniu w losowo wybrany dzieñ. Do grupy osób z nadciœnieniem têtniczym kwalifikowano osoby z ciœnieniem skurczowym >140 mmhg i/ lub rozkurczowym >90 mmhg. Cukrzycê diagnozowano na podstawie pomiaru glikemii na czczo (>126 mg/dl). Oty³oœæ oceniana by³a w oparciu o wartoœæ wskaÿnika BMI (Body Mass Index) >30 kg/m 2. Wyniki uzyskane na podstawie kwestionariusza zebrano w bazie arkusza kalkulacyjnego Microsoft Excel, a nastêpnie poddano analizie statystycznej. Wykorzystano miary statystyki opisowej i wnioskowania statystycznego. Pos³ugiwano siê miarami przeciêtnymi (œrednia arytmetyczna, modalna, mediana) oraz miarami rozproszenia (odchylenie standardowe, wspó³czynnik zmiennoœci). W celu oceny zale noœci pomiêdzy poszczególnymi cechami wykorzystano test niezale noœci Chi 2. Na podstawie wyniku testu, obliczanego na poziomie istotnoœci p=0,01, p=0,05 lub p=0,10 dokonywano weryfikacji hipotez statystycznych. Hipotezê zerow¹, zak³adaj¹c¹ brak zale noœci pomiêdzy cechami, odrzucano, gdy wartoœæ obliczonego testu nale a³a do obszaru krytycznego, odczytywanego z tablicy rozk³adu danego testu, z uwzglêdnieniem odpowiedniej liczby stopni swobody. Si³ê zwi¹zku pomiêdzy cechami okreœlano za pomoc¹ wspó³czynników Q-Yule'a i C-Pearsona. Wspó³czynnik Q-Yule'a stosowano w przypadku tablic czteropolowych, zaœ C-Pearsona, gdy liczba pól w tablicy by³a wiêksza ni cztery. Wyniki W próbie badanej przewa a³y kobiety (60,5%) nad mê czyznami (39,5%). Œrednia wieku wynios³a 44,05 a (kobiety 44,04; mê czyÿni 44,08 ). Struktura badanych wed³ug wykszta³cenia kszta³towa³a siê nastêpuj¹co: 11,2% osób mia³o wykszta³cenie Przegl¹d Lekarski 2008 / 65 /

3 podstawowe, 18,5% zasadnicze zawodowe, 50,8% œrednie, 19,3% wy sze. W grupie badanej (obejmuj¹cej osoby w wieku ) 39,5% osób pali³o tytoñ, w tym wœród mê czyzn 36,7%, wœród kobiet 41,3%. Osoby niepal¹ce stanowi³y 45,2% badanych, zaœ byli 15,3%. Wœród kobiet 45,4% nie pali³o papierosów, 13,3% nale a³a do by³ych palaczy. W grupie mê czyzn byli stanowili 18,3% badanych, zaœ osoby niepal¹ce 44,9%. Stwierdzono brak zale noœci pomiêdzy paleniem papierosów a p³ci¹. Najwiêkszy odsetek palaczy stanowi³y osoby w wieku (34,6%). Nieco mniej osób pal¹cych by³o w wieku (28,5%). Osoby w wieku stanowi³y prawie 1/4 palaczy, zaœ ankietowani w wieku a jedyne 12,2% spoœród regularnie pal¹cych papierosy. Wykazano umiarkowan¹ zale - noœæ pomiêdzy paleniem tytoniu a wiekiem badanych (p=0,01; C=) (tabela I). W badaniu stwierdzono równie umiarkowan¹ zale noœæ pomiêdzy paleniem tytoniu a wykszta³ceniem ankietowanych (p=0,01; C=) (tabela II). Wykazano, i im ni sze wykszta³cenie respondentów, tym czêœciej siêgaj¹ oni po papierosa. Spoœród regularnych palaczy osoby z wy szym wykszta³ceniem stanowi- ³y najmniejszy odsetek. Najwiêcej palaczy by³o wœród badanych z wykszta³ceniem œrednim i zasadniczym. Spoœród osób nigdy niepal¹cych najwiêcej respondentów mia³o wykszta³cenie wy sze i œrednie. Spoœród uczestników badania pozostaj¹cych czynnymi palaczami, prawie 1/3 (30,6%) deklarowa³a wypalanie papierosów dziennie. Po 22,4% respondentów pal¹cych przyzna³o, i w ci¹gu dnia wypala 5-10 papierosów b¹dÿ sztuk. aden z ankietowanych pal¹cych papierosy nie wymieni³ wypalania wiêcej ni 40 sztuk w ci¹gu dnia. Co dziesi¹ty palacz poda³, e wypala mniej ni 5 papierosów dziennie zaœ, co siódmy od 31 do 40 sztuk papierosów. Kobiety najczêœciej wskazywa³y na sztuk, mê czyÿni zaœ na sztuk. 57,1% pal¹cych siêga³o po papierosa nawet w czasie choroby, przy czym czêœciej dotyczy³o to mê czyzn (p=0,05; C=- 0,55). Spoœród regularnych palaczy 59,1% ujawni³o, i oboje z rodziców pali³o papierosy, 1/5 wskazywa³a, e pali³ ojciec, zaœ 12,2%, i osob¹ pal¹c¹ by³a matka. Spoœród 49 pal¹cych respondentów wiêkszoœæ (23 osoby) poda³a, e zapala pierwszego papierosa w ci¹gu 6-30 minut od przebudzenia. Dwie osoby zadeklarowa- ³y, i od przebudzenia do zapalenia papierosa mija mniej ni 5 minut. 15 osób po papierosa siêga po up³ywie 60 minut. Kobiety ponad dwukrotnie czêœciej ni mê czyÿni odpowiada³y, e po papierosa siêgaj¹ po up³ywie godziny. Znaczna wiêkszoœæ palaczy zaznacza³a, e palenie tytoniu obni a poziom odczuwanego stresu, przy czym du o czêœciej odpowiedÿ ta pada³a w przypadku kobiet. Spoœród 18 pal¹cych mê - czyzn taka sama liczba (po 9 badanych) zaprzeczy³a jak i potwierdzi³a, i palenie tytoniu pozwala im siê zrelaksowaæ. Spoœród palaczy 44,8% okreœli³o, i uwa aj¹ siê za osoby uzale nione od tytoniu i zapewne zaprzestanie palenia by³oby Tabela IV Respondenci wed³ug palenia tytoniu i zaburzeñ lipidowych (frakcje). Respondents by smoking and lipids disorders (fraction). Palenie tytoniu Tabela V Respondenci wed³ug palenia papierosów i wystêpowania cukrzycy oraz nadmiernej masy cia³a (frakcja). Respondents by tobacco smoking and diabetes and excessive body mass (fraction). podejmowa³o 44,8% respondentów, jednokrotnie podjê³o 18,3% badanych, zaœ 36,7% nigdy nie próbowa³o zaprzestaæ palenia. Ankietowani byli tak e pytani o ewentualny powód zaprzestania palenia. 23 osoby, tj. 46,9% pal¹cych wymieni³o jako g³ówn¹ przyczynê zaprzestania na³ogu pogorszenie stanu zdrowia. 1/3 respondentów wskaza³o na namowê bliskich, zaœ prawie co czwarty wskaza³ na wzrost ceny papierosów. Wyniki samooceny stanu zdrowia regularnych palaczy i osób nigdy niepal¹cych przedstawiono na rycinie 2. Wiêkszoœæ an- Palenie tytoniu Trudno powiedzieæ Nie jest uzale niony Jest uzale niony, ale mo e zaprzestaæ 0,4 0,3 0,2 0,1 Jest uzale niony 0 C holesterol ca³kowity (mg/dl) F rakcja LDL(mg/dl) Frakcja HDL(mg/dl) < > 300 < > 300 > 40 <40 0,12 0,51 0,27 0,10 0,14 0,64 0,94 0,25 0,48 0,41 0,48 0,85 Stê enie glukozy 0,07 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,35 (mg/dl) < > 126 Norma Bardzo z³y Z³y Przeciêtny Dobry Bardzo dobry 0,37 dla nich trudne. Jednak e tylko niespe³na co trzeci respondent odpowiedzia³, i w ka - dej chwili jest sk³onny przestaæ paliæ papierosy. 14,2% palaczy deklarowa³o równie, i nie jest uzale niona od tytoniu. Mê czyÿni czêœciej wskazywali na fakt, i s¹ uzale - nieni, kobiety czêœciej zaœ ni mê czyÿni zaprzecza³y uzale nieniu b¹dÿ deklarowa³y mo liwoœæ porzucenia na³ogu w dowolnej chwili (rycina 1). Jednoczeœnie rzadziej ni mê czyÿni podejmowa³y próbê zerwania z na³ogiem. Spoœród palaczy tak¹ próbê wielokrotnie 0,27 0,43 0,02 0,05 0,50 Masa cia³ a Nadwaga Oty³oœæ 0,72 0,08 0,47 0,77 0,37 0,32 0,31 Rycina 1 Respondenci wed³ug p³ci i samooceny uzale nienia od tytoniu (frakcje). Respondents by sex and self-rated tobacco dependence (fraction). Rycina 2 Samoocena stanu zdrowia regularnie pal¹cych i niepal¹cych (frakcje). Perceived health among regular smokers and non-smokers (fraction). Kobiety Mê czyÿni e pal¹cy 614 Przegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 10 I. Maniecka-Bry³a i wsp.

4 kietowanych okreœli³a swój stan zdrowia jako przeciêtny (36,3%). Jako dobry swój stan zdrowia uzna³o 31 badanych (25,0%), zaœ jako bardzo dobry zaledwie 5 osób. Zbli ony odsetek ankietowanych zadeklarowa³, i czuje siê Ÿle (18,5%) b¹dÿ bardzo Ÿle (16,1%). Osoby regularnie pal¹ce nieco czêœciej ni osoby niepal¹ce ocenia³y swój stan zdrowia jako dobry (rycina 2). Wœród palaczy czêœciej ni wœród osób nieu ywaj¹cych tytoniu pada³a równie z³a b¹dÿ bardzo z³a ocena stanu zdrowia. Osoby niepal¹ce czêœciej deklarowa³y, i swój stan zdrowia oceniaj¹ jako przeciêtny lub bardzo dobry, w porównaniu z regularnymi palaczami. W badaniu nie wykazano jednak istotnej statystycznie zale noœci pomiêdzy paleniem tytoniu a samoocen¹ stanu zdrowia. Ocenie poddano równie wp³yw palenia tytoniu na poszczególne czynniki ryzyka chorób uk³adu kr¹ enia, takie jak: wartoœæ ciœnienia têtniczego, zaburzenia lipidowe (cholesterol ca³kowity, frakcja LDL, HDL oraz trójglicerydy), cukrzyca, a tak e nadmierna masa cia³a. Analiza danych zawartych w tabeli III pozwala twierdziæ, i palenie tytoniu wp³ywa³o w niewielkim stopniu na wartoœæ ciœnienia têtniczego. Osoby regularnie pal¹ce papierosy nieco czêœciej mia³y nadciœnienie w porównaniu z niepal¹cymi, zaœ ciœnienie optymalne krwi wystêpowa³o u nich rzadziej ni u osób niepal¹cych. Podobn¹ zale noœæ zaobserwowano w przypadku stê enia cholesterolu ca³kowitego oraz frakcji LDL, którego wy- sze wartoœci du o czêœciej wystêpowa³y u palaczy. Nie stwierdzono natomiast wp³ywu palenia papierosów na stê enie frakcji HDL cholesterolu, którego paradoksalnie prawid³owa wartoœæ wystêpowa³a nieco czêœciej wœród palaczy (tabela IV). W przypadku stê enia trójglicerydów ni sze wartoœci wystêpowa³y wœród osób niepal¹cych. Cukrzyca czêœciej wystêpowa- ³a wœród osób pal¹cych, podobnie jak nieprawid³owa glikemia na czczo. nieco czêœciej mieli nadwagê w porównaniu z osobami niepal¹cymi, wœród których czêœciej ni u palaczy wystêpowa³a prawid³owa masa cia³a (tabela V). Omówienie wyników Wzrost poziomu wiedzy na temat szkodliwoœci palenia tytoniu przyczyni³ siê w du- ej mierze do ogromnych sukcesów zwi¹zanych z walk¹ z tym na³ogiem. Od 1987 roku mo na zaobserwowaæ w naszym kraju systematyczny spadek liczby wypalanych papierosów przypadaj¹cych na jednego mieszkañca. W 1987 roku liczba ta wynios³a 2671 sztuk, zaœ w 2003 roku spad³a do 1920 papierosów rocznie. Niestety analizuj¹c dostêpne dane, liczba wypalanych papierosów w Polsce wzros³a ponad czterokrotnie w porównaniu z pocz¹tkiem XX wieku [24]. W 2002 roku do palenia tytoniu przyznawa³ siê co drugi doros³y Polak [22]. W niniejszym badaniu obejmuj¹cym ludnoœæ zamieszkuj¹c¹ œredniej wielkoœci miasto, do czynnego palenia tytoniu przyzna³o siê 39,5% badanych. Na³óg palenia tytoniu dotyczy³ 41,3% kobiet i 36,7% mê czyzn. Porównuj¹c z danymi z programu WOBASZ i NATPOL PLUS, a tak e z wynikami badañ przeprowadzonych w ramach programu Zmierz ciœnienie oceñ ryzyko czêstoœæ palenia tytoniu wœród Zgierzan jest du o wiêksza ni w populacji ogólnej. Rozpowszechnienie palenia tytoniu w programie WOBASZ dotyczy³o 42% mê czyzn i 25% kobiet [15]. W programie NATPOL PLUS palenie tytoniu wyst¹pi³o u 33% populacji badanej [27], zaœ w programie Zmierz ciœnienie oceñ ryzyko na³óg palenia tytoniu dotyczy³ 28,5% badanych. W ostatnim z analizowanych badañ palenie tytoniu by³o bardziej rozpowszechnione wœród mê - czyzn (38,7%) [21]. Wœród kobiet pali³o 20,9%. Mo na wiêc zauwa yæ, e zarówno w programie WOBASZ jak i w programie Zmierz ciœnienie oceñ ryzyko proporcje pomiêdzy p³ciami by³y odwrócone. Ni szy odsetek palaczy odnotowano tak e w bardzo podobnym badaniu przeprowadzanym na terenie Radomia, w którym na³óg palenia tytoniu dotyczy³ 29,9% spo³eczeñstwa [1]. W badaniu realizowanym na terenie Zgierza odsetek by³ych palaczy wyniós³ odpowiednio 13,3% wœród kobiet i 18,3% wœród mê czyzn. Odsetki te by³y wy sze ni uzyskane w badaniu WOBASZ, w którym 8% kobiet i 12% mê czyzn nale a³o do by- ³ych palaczy [15]. Wy sze odsetki palaczy uzyskano równie w badaniu Pol-MONICA Warszawa i Pol-MONICA Kraków, które wynios³y odpowiednio 50% i 54% [14], a tak- e w badaniu realizowanym na terenie odzi w dzielnicy ódÿ-górna, w ramach projektu CINDI, w którym odsetek palaczy siêgn¹³ a 57,7% [12]. Kobiety czêœciej wskazywa³y, i w ci¹gu dnia wypalaj¹ do 20 sztuk papierosów, zaœ mê czyÿni zaznaczali, i dziennie wypalaj¹ powy ej 20 sztuk. By³y to odmienne wyniki w porównaniu do tych, jakie uzyskano w podobnym badaniu przeprowadzonym na terenie Lublina. W badaniu tym mê czyÿni wypalali mniej papierosów ni kobiety w ci¹gu dnia [11]. Liczba wypalanych papierosów przez Zgierzan znacznie odbiega od œredniej krajowej. Wed³ug badania WOBASZ kobiety wypalaj¹ dziennie 13,7 papierosów, mê czyÿni zaœ 17,9. W województwie ³ódzkim liczba wypalanych papierosów by³a nieco wy sza od œredniej krajowej (M - 16,9, K - 13,1), wci¹ pozosta³a jednak ni sza ni w Zgierzu [15]. W Polsce chêæ zaprzestania palenia deklaruje oko³o 70% palaczy [1]. 40% palaczy decyzjê o zaprzestaniu palenia podjê³oby w obawie przed pogorszeniem stanu zdrowia, ponad 20% z powodów finansowych, a oko³o 15% kierowa³oby siê silnym postanowieniem [15]. W badanej grupie mieszkañców Zgierza 46,9% palaczy jako powód zaprzestania palenia podawa³a równie pogorszenie stanu zdrowia. W Polsce co roku próbê porzucenia na³ogu podejmuje 46% palaczy, jednak dopiero przy trzeciej-czwartej próbie udaje siê osi¹gn¹æ zamierzony efekt [1]. W naszym kraju najwiêkszy odsetek stanowi¹ osoby w wieku a [27]. W badanej grupie najczêœciej palenie tytoniu dotyczy³o osób w wieku Przeprowadzone badanie wykaza³o, i palenie tytoniu w istotnym stopniu wp³ywa na stan zdrowia palaczy. U osób pal¹cych czêœciej stwierdzano nadciœnienie têtnicze w porównaniu z osobami niepal¹cymi. Potwierdzi³o to fakt, e zawarta w dymie tytoniowym nikotyna powoduje wzrost ciœnienia têtniczego œrednio o oko³o 6% [6]. U palaczy równie czêœciej rozwija³y siê zaburzenia lipidowe, ze szczególnym uwzglêdnieniem podwy szonego stê enia cholesterolu ca³kowitego oraz jego frakcji LDL. Potwierdzaj¹ to liczne badania epidemiologiczne, wskazuj¹ce na wp³yw na³ogu na profil lipidowy [16], w których wykazano wzrost stê- enia frakcji LDL o oko³o 1,7% i spadek stê- enia frakcji HDL o oko³o 5,7% [8] u palaczy. Wielu palaczy podkreœla³o równie fakt, i palenie tytoniu znacznie zmniejsza poziom odczuwanego przez nich stresu. Podobn¹ zale noœæ stwierdzono we wczeœniejszych badaniach, w których deklarowali, i po wypaleniu papierosa odczuwaj¹ spadek poziomu odczuwanego stresu. Jednoczeœnie badania dowodz¹, i u palaczy, którzy w sytuacjach stresowych siêgaj¹ po papierosa, w okresie niepalenia poziom stresu i pobudzenia roœnie szybciej i intensywniej ni u osób niepal¹cych, co dodatkowo nasila potrzebê zapalenia papierosa [2]. Efekty porzucenia palenia tytoniu s¹ znamienne. Ju po 5 ach zaprzestania na³ogu palenia umieralnoœæ ogólna spada nawet o 30%. Najszybsze korzystne efekty dotycz¹ wp³ywu zaprzestania palenia na p³ytki krwi i ca³y uk³ad krzepniêcia, zmniejszaj¹c miêdzy innymi prawdopodobieñstwo wyst¹pienia udaru mózgu. Zaprzestanie palenia obni a ryzyko wyst¹pienia zawa³u miêœnia sercowego, które obni a siê w ci¹gu dwóch od zaprzestania palenia o 20% u osób pal¹cych poni ej 10 papierosów w ci¹gu dnia, oraz a o 60% u tych, którzy palili ponad dwie paczki papierosów dziennie. Po 10 ach od zaprzestania palenia ryzyko incydentu sercowego jest takie samo jak u osób nigdy niepal¹cych [6]. Ryzyko rozwoju zaburzeñ kr¹ eniowych, w tym choroby niedokrwiennej serca, obni a siê nawet o 20% równie u osób biernie inhaluj¹cych dym tytoniowy [19]. Dodatkowo korzyœci wynikaj¹ce z zaprzestania palenia tytoniu dotycz¹ zmniejszenia ryzyka rozwoju zaburzeñ wêglowodanowych, a tak e zatorowo-zakrzepowych zmian w koñczynach dolnych [1]. Ogrom szkód zdrowotnych spowodowanych paleniem, jak równie fakt, i palenie tytoniu powiêksza znacznie koszty leczenia zaburzeñ kr¹ eniowych (u palaczy z nadciœnieniem têtniczym w celu wyrównania ciœnienia nale y stosowaæ wiêksze iloœci preparatów hipotensyjnych) [22] walka z nikotynizmem stanowi niew¹tpliwie priorytetowy punkt w dzia³aniach polityki zdrowotnej naszego kraju. Jednym z elementów walki z na³ogiem palenia tytoniu jest nikotynowa terapia zastêpcza. Zastêpcze Ÿród³o nikotyny stanowi¹ obecnie inhaory, tabletki, gumy do ucia oraz plastry. Ich stosowanie znacznie zmniejsza objawy abstynencji nikotynowej. Pierwszym nienikotynowym œrodkiem wspomagaj¹cym zaprzestanie palenia jest bupropion HCL. Terapia z jego zastosowaniem przyczyni³a siê do 23% abstynencji, w porównaniu z 12% w grupie stosuj¹cej placebo [7]. Maj¹c na uwadze, e uzale nienie od nikotyny stanowi jedno z najsilniejszych uzale nieñ psychofizycznych [2], dzia³ania interwencyjne powinny byæ prowadzone wspólnie z programem modyfikacji behawioralnej, pod kierunkiem do- Przegl¹d Lekarski 2008 / 65 /

5 œwiadczonego specjalisty. Pierwszym ogniwem inicjuj¹cym proces walki z na³ogiem jest lekarz. Zasada 5 X P jest jedn¹ z najprostszych metod, jak¹ mo e zastosowaæ lekarz we wspó³pracy z osob¹ chc¹c¹ zaprzestaæ palenia. Jej celem jest przede wszystkim zachêcenie pacjenta do przemyœleñ, a nastêpnie podjêcia próby walki z na³ogiem i pomoc w wytrwaniu w abstynencji tytoniowej [7]. Konsekwencje zdrowotne palenia tytoniu s¹ ogromne. Zmniejszenie wydolnoœci organizmu jest jednym z pierwszych, czêsto bagatelizowanych, objawów powik³añ spowodowanych paleniem. Trudnoœci w wykonywaniu podstawowych czynnoœci pojawiaj¹ siê z czasem i s¹ jedynie sygna³em, e organizm przestaje radziæ sobie z podstawowymi zadaniami. Szybka interwencja medyczna i zaanga owanie pacjenta daj¹ najlepsze efekty w walce z uzale nieniem. Najskuteczniejsza metoda walki z nikotynizmem to nigdy nie siêgaæ po papierosa. Wnioski 1. Rozpowszechnienie palenia tytoniu w badanej próbie mieszkañców Zgierza wynosi³o 39,5% (36,7% u mê czyzn, 41,3%u kobiet) i by³o nieco bardziej rozpowszechnione ni w województwie ³ódzkim oraz w Polsce. 2. Palenie tytoniu nie wp³ywa³o w sposób istotny na samoocenê stanu zdrowia badanych. 3. Palenie tytoniu w znacznym stopniu wp³ywa³o na wartoœæ ciœnienia têtniczego krwi, zaburza³o profil lipidowy (szczególnie stê enie cholesterolu ca³kowitego i jego frakcji LDL oraz stê enie trójglicerydów) jak równie na zaburzenia wêglowodanowe. W sposób umiarkowany na³óg palenia tytoniu wp³ywa³ na zaburzenia masy cia³a badanych. W spo³ecznoœci œredniego miasta istnieje koniecznoœæ wdro enia dzia³añ na rzecz walki z nikotynizmem, które powinny byæ œciœle monitorowane i prowadzone pod kierunkiem profesjonalistów medycznych i specjalistów zdrowia publicznego. Piœmiennictwo 1. Baran E., Molenda E.: Wystêpowanie czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca wœród mieszkañców Radomia. Czynniki Ryzyka. 2005, 10, Bergsen W. A., Caporaso N.: Cigarette smoking. J. Natl. Inst. 1999, 91, Bia³ek.: Interheart - ogólnoœwiatowe badanie epidemiologiczne. Klasyczne czynniki odpowiedzialne za 90% ryzyka zawa³u serca, pl/mod/archiwum/4896_interheart_og%c3% B3lno%C5%9 Bwiatowe _badanie.html ( ) 4. Bolego C., Poli A., Paoletti R.: Smoking and gender. Cardiovascular Res. 2002, 53, Didkowska J., Manczuk M., McNeill A. et al.: Lung cancer mortality at ages in the European Union: ecological study of evolving tobacco epidemics. BMJ. 2005, 331, D³u niewska M.: Choroby uk³adu kr¹ enia a palenia tytoniu. Kardiol. Pol. 1997, 7, Dresler C., Shiffman S.: Praktyczne zalecenia w leczeniu uzale nienia od tytoniu. Postêpy w Kardiologii Harrisona, red. Eugene Braunwald, Wyd. Czelej, Lublin, 2005, Grodzicki T., Kocemba J.: Nadciœnienie osób w wieku podesz³ym. Wyd. Via Medica, Gdañsk, 2000, Hernan A.M., Jick S.S., Logroscino G. et al.: Cigarette smoking and the progression of multiple sclerosis. Brain. 2005, 128, Karlin-Gra kiewicz K.: Wybrane aspekty na³ogu palenia papierosów: uwarunkowania spo³eczne I genetyczne. Czynniki Ryzyka 2007, 1, Kozak-Szkopek E., Mieczkowska J., Baraniak J i wsp.: Rozpowszechnienie czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca wœród mieszkañców Lublina. Czynniki Ryzyka. 2003, 2-4, Maniecka-Bry³a I.: Czynniki ryzyka w niedokrwiennej chorobie serca u osób objêtych badaniem CINDI. Problemy Medycyny Spo³ecznej. 2002, 33, Narkiewicz K., van de Borne P., Hausber G.M. et al.: Cigarette smoking increase sympathetic outflow in humans. Circuion. 1998, 98, Podolec P., Karch I., Paj¹k A. i wsp.: Najwa niejsze polskie programy epidemiologiczne i prewencyjne. Podrêcznik Polskiego Forum Profilaktyki, Tom 1, red. Podolec P. Wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków, 2007, Polakowska M., Piotrowski W., Tykarski A. i wsp.: Na³óg palenia tytoniu w populacji polskiej. Wyniki programu WOBASZ. Kardiol. Pol. 2005, 63 (Supl. 4), S Sinkiewicz W., Maciejewski J., Dowgwi³³owicz- Nowicka M. i wsp.: Sercowo-naczyniowe czynniki ryzyka - stare prawdy, nowe dowody. Czynniki Ryzyka. 2007, 1, Smith G.D.: Effect of passive smoking on health. BMJ. 2003, 326, Stasio³ek D., Kwaœniewska M., Drygas W.: Palenie tytoniu jako czynnik ryzyka chorób uk³adu sercowonaczyniowego. Czynniki Ryzyka. 2000, 4, Steenland K., Thun M., Lally C. et al.: Environmental tobacco smoke and coronary heart disease in the American Cancer Society CPS-II Cohort. Circuion. 1996, 94, Sugiishi M., Takatsu F.: Cigarette smoking is a major risk factor for coronary spasm. Circuion. 1993, 87, Sulicka J., Fornal M.: Wybrane czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych u pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej. Nadciœnienie Têtnicze. 2006, 10, Suwa³a M., Gerstenkorn A., Kaczmarczyk-Cha³as K. i wsp.: Palenie tytoniu u osób w starszym wieku. Badanie Programu CINDI WHO. Przegl. Lek. 2005, 62 (Supl. 3), Wannamethee S., Lowe G., Shaper A.G.: Associations between cigarette smoking, pipe/cigar smoking, and smoking cessation, and haemostatic and inflammatory markers for cardiovascular disease. Eur. Heart J. 2005, 26, Wiœniewska M., Szpak A., Drygas W. i wsp.: Zmiany czêstoœci palenia tytoniu w Polsce w okresie Przegl. Lek. 2005, 62 (Supl. 3), Whelton P.K., He J.: Passive cigarette smoking increases risk of coronary heart disease. Eur. Heart J. 1999, 20, Whincup P.H., Gilg J.A., Emberson J.R. et al.: Passive smoking and risk of coronary heart disease and stroke: prospective study with cotinine measurement. BMJ 2004, 329, Zdrojewski T., Bandosz P., Szpakowski P. i wsp.: Rozpowszechnienie g³ównych czynników ryzyka chorób uk³adu sercowo-naczyniowego w Polsce. Wyniki badania NATPOL PLUS. Kardiol Pol. 2004, 64 (Supl. 4), Przegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 10 I. Maniecka-Bry³a i wsp.