Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy

Transkrypt

1 Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy Skrypt powstał wyłącznie na podstawie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Nie wykorzystywałem w pracach nad nim żadnego orzecznictwa ani opracowań doktrynalnych. Głównym zadaniem skryptu jest pomoc w nauce i powtórkach z tekstu ustawy dlatego zawartość dzielona jest w pierwszej kolejności na fragmenty zgodne z podziałem kodeksowym, a następnie na mniejsze części grupowane (w miarę możliwości) tematycznie. 1. Małżeństwo 1.1. Zawarcie małżeństwa Michał Wysocki Przesłanki pozytywne: 1. ślub cywilny - mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni składają przed kierownikiem USC oświadczenie, że wstępują w związek małżeński 2. ślub kościelny (małżeństwo zawarte w chwili złożenia oświadczenia w kościele): 1. mężczyzna i kobieta zawierają związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła lub innego związku wyznaniowego 2. obecność duchownego 3. składają wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu 4. kierownik USC sporządza akt małżeństwa 3. ślub kościelny możliwy tylko wtedy, gdy przewiduje to ratyfikowana umowa międzynarodowa lub ustawa regulująca stosunki z kościołem lub związkiem wyznaniowym 4. ślub konsularny - obywatele polscy przebywający za granicą, mogą zawrzeć przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula Ustalenie nieistnienia małżeństwa jeśli nie zachowano warunków opisanych wyżej, każdy kto ma interes prawny może wystąpić z powództwem o ustalenie nieistnienia małżeństwa. Przygotowania do ślubu: 1. dokumenty przedślubne: 1. chętni powinni przedstawić kierownikowi USC niezbędne dokumenty (art. 76 prawa o aktach stanu cywilnego) 2. jeśli pojawiają się trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może zwolnić z powyższego obowiązku 2. okres oczekiwania: 1. ślub co najmniej miesiąc po tym, jak chętni złożyli w USC zapewnienie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających możliwość zawarcia takiego małżeństwa 2. kierownik USC z ważnych względów może pozwolić na wcześniejszy termin Zaświadczenie: 1. potrzebne do kościelnego i konsularnego małżeństwa 2. wydaje kierownik USC Strona: 1

2 3. zaświadczenie zawiera: 1. informację o braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa 2. treść i datę złożonych oświadczeń w sprawie nazwisk przyszłych małżonków i ich dzieci 4. jest ważne 6 miesięcy od wydania 5. kierownik USC może odmówić wydania zaświadczenia (lub udzielenia ślubu), jeśli dowiedział się o okolicznościach wyłączających zawarcie małżeństwa Pełnomocnictwo: 1. z ważnych powodów sąd może zezwolić na ślub cywilny lub kościelny przez pełnomocnika 2. pełnomocnictwo na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym i musi wymieniać osobę, z którą ma być zawarte małżeństwo 3. wadliwe pełnomocnictwo - mocodawca może żądać unieważnienia małżeństwa, jeśli brak było zezwolenia sądu na zawarcie przez pełnomocnika, jeśli pełnomocnictwo było nieważne lub skutecznie odwołane (ale nie można żądać, jeśli małżonkowie podjęli wspólne pożycie) Forma zawarcia małżeństwa: 1. ślub cywilny - oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński publicznie w obecności 2 pełnoletnich świadków (jeśli ktoś nie może mówić - podpisuje protokół przyjęcia oświadczeń) 2. ślub kościelny: 1. przed przyjęciem oświadczeń duchowny musi mieć zaświadczenie o braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa 2. po złożeniu oświadczeń duchowny przekazuje do USC (w ciągu 5 dni!) wraz z zaświadczeniem (termin nie biegnie, jeśli siła wyższa) 3. niebezpieczeństwo grożące bezpośrednio życiu jednej ze stron: 1. oświadczenia można złożyć w USC bez dokumentów, ale z zapewnieniem, że strony mogą zawrzeć małżeństwo 2. oświadczenia można złożyć przed duchownym bez zaświadczenia z USC, ale z zapewnieniem jak wyżej 4. wady oświadczenia: 1. małżeństwo może być unieważnione, jeśli oświadczenie zostało złożone: 1. w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli 2. pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony 3. pod wpływem bezprawnej groźby (jeśli z okoliczności wynika, że można się było obawiać że komuś grozi niebezpieczeństwo osobiste) 2. może żądać małżonek, który złożył wadliwe oświadczenie 3. nie można żądać - po 6 miesiącach od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą - ale nie później niż 3 lata od zawarcia małżeństwa Wiek: 1. do ożenku trzeba mieć 18 lat 2. wyjątek - z ważnych powodów sąd opiekuńczy może pozwolić kobiecie mającej 16 lat, dla dobra rodziny 3. unieważnienie małżeństwa przez brak odpowiedniego wieku: Strona: 2

3 1. może żądać każdy z małżonków 2. nie można, kiedy przed wytoczeniem powództwa wiek został osiągnięty 3. nie może mąż, jeśli kobieta zaszła w ciążę Ubezwłasnowolnienie całkowite: 1. nie można wtedy zawszeć małżeństwa 2. unieważnienia z tego powodu może żądać każdy z małżonków 3. nie można żądać, jeśli ubezwłasnowolnienie uchylono Choroba psychiczna: 1. nie może zawrzeć małżeństwa osoba chora psychicznie lub z niedorozwojem umysłowym 2. sąd może zezwolić, jeśli stan zdrowia nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłych dzieci i brak ubezwłasnowolnienia całkowitego 3. unieważnienia małżeństwa z tego powodu może żądać każdy z małżonków 4. nie można unieważnić po ustaniu choroby Bigamia: 1. nie można być w dwóch związkach małżeńskich 2. unieważnienia może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny 3. nie można żądać unieważnienia, jeśli poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione (chyba że ustało przez śmierć bigamisty) Pokrewieństwo i powinowactwo: 1. nie mogą zawszeć małżeństwa: 1. krewni w linii prostej 2. rodzeństwo 3. powinowaci w linii prostej (ale z ważnych powodów sąd może pozwolić) 2. unieważnienia może żądać: 1. z powodu pokrewieństwa - każdy, kto ma interes prawny 2. z powodu powinowactwa - każdy z małżonków Przysposobienie: 1. nie mogą zawrzeć małżeństwa przysposabiający i przysposobiony 2. unieważnienia może żądać każdy z małżonków 3. nie można żądać unieważnienia, jeśli stosunek przysposobienia ustał Inne kwestie związane z unieważnieniem małżeństwa: 1. nie można unieważnić małżeństwa po jego ustaniu - wyjątek to pokrewieństwo lub bigamia 2. po wytoczeniu przez jednego małżonka powództwa o unieważnienie, po drugiej stronie może pojawić się kurator sądowy w przypadku śmierci 3. jeśli po wytoczeniu zmarł powód, unieważnienia mogą dochodzić jego zstępni 4. zła wiara: 1. orzekając unieważnienie sad orzeka, czy i który z małżonków był w złej wierze 2. zła wiara - w chwili zawarcia małżeństwa wiedział o podstawie unieważnienia 5. skutki unieważnienia - w zakresie stosunków małżonków do wspólnych dzieci i stosunków Strona: 3

4 majątkowych między małżonkami stosuje się odpowiednio przepisy o rozwodzie (małżonek w złej wierze to małżonek winny rozkładu pożycia) Powództwo o unieważnienie oraz ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa może wytoczyć także prokurator Prawa i obowiązki małżonków Ogólnie: 1. małżonkowie mają równe prawa i obowiązki 2. obowiązek wspólnego pożycia 3. wzajemna pomoc i wierność 4. współdziałanie dla dobra rodziny 5. wspólne rozstrzyganie o istotnych sprawach rodziny, jeśli się nie dogadają - każdy może zwrócić się do sądu 6. zaspokajanie potrzeb rodziny: 1. oboje mają zaspokajać według swoich sił i możliwości (wlicza się do tego wychowanie dzieci i praca w gospodarstwie domowym) 2. jeśli jest wspólne pożycie, a jeden z małżonków nie przyczynia się do zaspokajania, sąd może nakazać wypłatę jego wynagrodzenia (lub innych należności) w całości lub części do rąk drugiego małżonka 3. nakaz wypłaty obowiązuje także po ustaniu wspólnego pożycia (ale na wniosek każdego z małżonków sąd może go zmienić) 4. jeśli prawo do mieszkania przysługuje jednemu, drugi ma prawo korzystać z tego mieszkania w związku z potrzebami rodziny (to samo z urządzeniami domowymi) Nazwiska: 1. o nazwisku po ślubie decydują w oświadczeniu przed kierownikiem USC (bezpośrednio po zawarciu albo przed sporządzeniem przez kierownika zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie) 2. możliwości: 1. wspólnie nazwisko jednego z małżonków 2. mogą zachować swoje nazwiska 3. dwuczłonowe (nie może być więcej członów) 3. gdy brak oświadczenia - każdy zatrzymuje własne Wzajemna reprezentacja: 1. przemijająca przeszkoda, wspólne pożycie - jeden może działać za drugiego 2. tylko sprawy zwykłego zarządu, przede wszystkim może pobierać przypadające należności (chyba że sprzeciwia się małżonek) 3. względem osób trzecich sprzeciw małżonka jest skuteczny, jeśli o nim wiedziały Solidarna odpowiedzialność: 1. w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny (choćby zaciągnięte przez jednego) 2. z ważnych powodów na żądanie małżonka sąd może postanowić, że odpowiada tylko drugi Strona: 4

5 3. względem osób trzecich wyłączenie odpowiedzialności skuteczne, jeśli było im wiadome 1.3. Małżeńskie ustroje majątkowe Ustawowy ustrój majątkowy Pojęcie: 1. z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) 2. wspólność obejmuje przedmioty nabyte w trakcie małżeństwa przez oboje lub jednego z małżonków (majątek wspólny) Majątek wspólny (w szczególności): 1. wynagrodzenie za pracę i dochody z działalności zarobkowej 2. dochody z majątku wspólnego i osobistego 3. środki zgromadzone na otwartych i pracowniczych funduszach emerytalnych 4. składki na subkontach ubezpieczeniowych 5. przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków nabyte przez dziedziczenie/zapis/darowiznę (chyba że spadkodawca lub darczyńca postanowił inaczej) Uprawnienie do współposiadania rzeczy - każdy z małżonków jest uprawniony do współposiadania rzeczy z majątku wspólnego. Majątek osobisty: 1. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności 2. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie/zapis/darowiznę (chyba że spadkodawca lub darczyńca postanowił inaczej) 3. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom 4. przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków 5. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie 6. przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (ale nie renta z powodu częściowej lub całkowitej utraty zdolności do pracy albo z powodu zmniejszenia się widoków na przyszłość) 7. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej 8. przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia 9. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy 10. przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego (chyba że przepis stanowi inaczej) Charakter prawny wspólności: 1. w czasie trwania nie można żądać podziału 2. nie można rozporządzać udziałem, który przypadnie po ustaniu Strona: 5

6 Zarząd majątkiem wspólnym: 1. małżonkowie mają współdziałać w zarządzie (zwłaszcza udzielać sobie informacji) 2. każdy może samodzielnie zarządzać, chyba że przepisy mówią co innego 3. jeśli przedmioty służą małżonkowi do pracy - zarządza samodzielnie (w razie przemijającej przeszkody drugi może dokonywać niezbędnych bieżących czynności) 4. sprzeciw wobec czynności przekraczających zwykły zarząd: 1. małżonek może się sprzeciwić takiej czynności z wyjątkiem czynności w bieżących sprawach życia codziennego lub zmierzających do zaspokojenia potrzeb rodziny albo w ramach działalności zarobkowych 2. sprzeciw jest skuteczne wobec osoby trzeciej, jeśli mogła się z nim zapoznać 5. zgoda małżonka: 1. jest wymagana do: 1. zbycie, obciążenie, odpłatne nabycie nieruchomości lub użytkowania wieczystego, oddanie nieruchomości do używania lub pobierania pożytków 2. zbycie, obciążenie, odpłatne nabycie prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal 3. zbycie, obciążenie, odpłatne nabycie i wydzierżawienie gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa 4. darowizna z majątku wspólnego (oprócz drobnych zwyczajowo przyjętych) 2. umowa jest ważna, jeśli drugi małżonek potwierdzi 3. druga strona może wyznaczyć małżonkowi termin do potwierdzenia umowy 4. jednostronna czynność prawna bez zgody drugiego jest nieważna 5. jeśli bez zgody drugiego małżonka osoba trzecia nabywa prawo lub jest zwolniona z obowiązku - przepisy o dobrej wierze z osobą nieuprawnioną do rozporządzania prawem 6. małżonek odmawia zgody albo robi trudności - drugi może zwrócić się do sądu o zezwolenie na dokonanie czynności (sąd udziela, jeśli dobro rodziny) 7. pozbawienie zarządu - z ważnych powodów sąd może pozbawić drugiego małżonka samodzielnego zarządu, może też zamienić jego zgodę na zezwolenie sądu (można uchylić w razie zmiany okoliczności) Kwestia wierzyciela: 1. jeśli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodę drugiego małżonka, wierzyciel może egzekwować także z majątku wspólnego 2. jeśli zaciągnął bez zgody lub zobowiązanie nie wynika z czynności prawnej: 1. majątek osobisty 2. wynagrodzenie za pracę 3. dochody uzyskiwane z działalności zarobkowej 4. korzyści uzyskane z praw osobistych 5. z przedmiotów przedsiębiorstwa, jeśli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa 3. wierzytelność powstała przed wspólnością lub dotyczy majątku osobistego - wierzyciel może żądać z majątku osobistego, wynagrodzenia, dochodów z działalności lub korzyści z praw osobistych 4. w czasie trwania wspólności, wierzyciel nie może żądać zaspokojenia z udziału, który Strona: 6

7 przypadnie po podziale Materiał pochodzi ze strony Bierzcie i uczcie się z niego wszyscy! Udziały: 1. równe 2. z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, żeby ustalenie udziałów nastąpiło w uwzględnieniem stopnia, w jakim przyczynili się do powstania majątku - spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z takim powództwem tylko wtedy, gdy spadkodawca pozwał o unieważnienie małżeństwa, rozwód lub separację 3. uwzględnia się nakład osobistej pracy na wychowanie dzieci i pracę w gospodarstwie domowym Rozliczenie: 1. należy zwrócić wydatki z majątku wspólnego na osobisty (oprócz wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochodów) 2. można żądać zwrotu wydatków i nakładów z osobistego na wspólny (ale nie na zaspokojenie potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności) 3. zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego (sąd z uwagi na dobro rodziny może nakazać wcześniejszy zwrot) Umowne ustroje majątkowe Ogólnie: 1. małżonkowie w formie aktu notarialnego mogą wspólność rozszerzyć lub ograniczyć, ustanowić rozdzielność lub rozdzielność z wyrównaniem dorobków (także przed zawarciem małżeństwa) 2. umowę można zmienić albo rozwiązać - jeśli rozwiązano w trakcie, powstaje wspólność ustawowa 3. małżonek może powoływać się na umowę względem osób trzecich, jeśli o niej wiedziały Wspólność majątkowa: 1. odpowiednie stosowanie przepisów o wspólności ustawowej 2. umową nie można rozszerzyć wspólności na: 1. przedmioty majątkowe małżonka z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny 2. prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom 3. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie 4. wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę 5. niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków 3. w razie wątpliwości przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków nie zostały włączone do wspólności 4. wierzytelność powstała przed rozszerzeniem wspólności - wierzyciel może żądać także z przedmiotów, które należałyby do osobistego Strona: 7

8 5. w razie ustania wspólności, udziały są równe (chyba że umowa mówi inaczej) Rozdzielność majątkowa: 1. w razie ustanowienia, każdy z małżonków zachowuje majątek nabyty przed i po umowie 2. każdy samodzielnie zarządza swoim majątkiem Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków: 1. odpowiednie stosowanie przepisów o rozdzielności majątkowej 2. dorobek: 1. definicja dorobku - wzrost wartości majątku małżonka po zawarciu umowy majątkowej 2. jeśli umowa nie stanowi inaczej, pomija się nabyte przed zawarciem umowy: 1. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił 2. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie 3. przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę 4. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków; 5. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy 3. dolicza się wartość: 1. darowizn dokonanych przez jednego z małżonków, z wyłączeniem darowizn na rzecz wspólnych zstępnych małżonków oraz drobnych zwyczajowo przyjętych darowizn na rzecz innych osób 2. usług świadczonych osobiście przez jednego z małżonków na rzecz majątku drugiego małżonka 3. nakładów i wydatków na majątek jednego małżonka z majątku drugiego małżonka 4. dorobek oblicza się według stanu majątku z chwili ustania rozdzielności majątkowej i według cen z chwili rozliczenia 3. żądanie wyrównania dorobków: 1. małżonek, którego dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiego, po ustaniu rozdzielności może żądać wyrównania przez zapłatę lub przeniesienie prawa 2. z ważnych powodów każdy może żądać zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków 3. w razie braku porozumienia rozstrzyga sąd 4. wyrównanie w razie śmierci: 1. w razie śmierci jednego z małżonków, wyrównanie następuje między jako spadkobiercami a drugim małżonkiem 2. spadkobiercy mogą żądać zmniejszenia obowiązku wyrównania, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa, rozwód albo separację Przymusowy ustrój majątkowy Sądowe zniesienie wspólności: 1. z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności 2. ustanowienia może żądać wierzyciel, jeśli udowodni, że to konieczne dla zaspokojenia jego tytułu wykonawczego Strona: 8

9 3. rozdzielność powstaje z dniem oznaczonym w wyroku - wyjątkowo sąd może ustanowić przed wytoczeniem powództwa 4. ustanowienie przez sąd rozdzielności nie wyklucza możliwości zawarcia umowy (jeśli ustanowiono na wniosek wierzyciela, umowę mogą zawrzeć po podziale majątku wspólnego, zabezpieczeniu lub zaspokojeniu wierzyciela, albo po 3 latach od ustanowienia rozdzielności) Ubezwłasnowolnienie: 1. rozdzielność powstaje z mocy prawa w razie ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości 2. uchylono ubezwłasnowolnienie lub zakończono postępowanie upadłościowe - ustawowy ustrój majątkowy Separacja: 1. orzeczenie separacji powoduje rozdzielność 2. zniesiono separację - ustawowy ustrój majątkowy, chyba że wspólny wniosek o zostawienie rozdzielności 1.4. Ustanie małżeństwa Uznanie za zmarłego: 1. w razie uznania za zmarłego - domniemanie, że małżeństwo ustało z chwilą wskazaną w orzeczeniu o uznaniu jako chwila śmierci 2. jeśli po uznaniu za zmarłego drugi małżonek zawarł nowy związek, nie można go unieważnić dlatego, że tamten jednak żyje albo że zmarł w innej chwili (no chyba, że wiedzieli o tym, że żyje) Rozwód: 1. przesłanki: 1. zupełny i trwały rozkład pożycia - każdy może żądać 2. rozwód niedopuszczalny, jeśli ucierpi dobro wspólnych małoletnich dzieci, albo inne zasady współżycia społecznego 3. rozwód niedopuszczalny, jeśli żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia (chyba że drugi wyrazi zgodę, albo jego odmowa jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego) 2. wina w rozwodzie: 1. orzekając rozwód sąd orzeka czy i który z małżonków jest winny rozkładu pożycia 2. na zgodne żądanie sąd nie rzeka o winie (skutki jakby nikt nie ponosił winy) 3. wyrok rozwodowy: 1. sąd w wyroku rozstrzyga o: 1. władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem 2. kontaktach rodziców z dzieckiem 3. wysokości obowiązku każdego z małżonków do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka 2. sąd uwzględnia porozumienie małżonków w tych kwestiach, jeśli jest zgodne z dobrem dziecka (rodzeństwo powinno wychowywać się razem) 3. powierzenie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców - przy jednoczesny ograniczeniu Strona: 9

10 władzy drugiego, sąd może także pozostawić obojgu na zgodny wniosek, jeśli przedstawili porozumienie i można oczekiwać, że będą współdziałać dla dobra dziecka 4. jeśli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie: 1. sąd orzeka o sposobie korzystania z niego przez czas wspólnego zamieszkiwania rozwodników 2. wyjątkowo, gdy jeden małżonek rażąco nagannie się zachowuje - sąd może nakazać jego eksmisję 3. na zgodny wniosek stron sąd może orzec o podziale mieszkania albo przyznaniu go jednemu 5. na wniosek każdego - sąd może dokonać podziału majątku, jeśli nie spowoduje to zwłoki w postępowaniu 6. orzekając o wspólnym mieszkaniu sąd uwzględnia przede wszystkim potrzeby dziecka i małżonka posiadającego władzę rodzicielską 4. nazwisko po rozwodzie - 3 miesiące po rozwodzie małżonek, który zmienił nazwisko może złożyć przed kierownikiem USC oświadczenie o powrocie do starego 5. obowiązek alimentacyjny: 1. kiedy małżonek może żądać: 1. rozwiedziony małżonek, który nie był wyłącznie winny rozkładu pożycia 2. znajduje się w niedostatku 2. czego można żądać - dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego 3. zaspokajanie usprawiedliwionych potrzeb nawet przy braku niedostatku: 1. jeden z małżonków wyłącznie winny 2. rozwód pociąga za sobą pogorszenie sytuacji materialnej drugiego 3. sąd może orzec na żądanie niewinnego 4. wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego - zawarcie nowego związku albo upływ 5 lat (tylko, jeśli nie jest winny - wyjątkowe okoliczności mogą wydłużyć ten termin) 1.5. Separacja 1. przesłanki: 1. zupełny (ale nie trwały) rozkład pożycia - każdy z małżonków może żądać 2. niedopuszczalna, jeśli ucierpi dobro wspólnych małoletnich dzieci albo zasady współżycia społecznego 3. brak wspólnych małoletnich dzieci = sąd może orzec separację na zgodny wniosek 2. separacja a rozwód: 1. jeden żąda separacji, drugi rozwodu = sąd orzeka rozwód (jeśli może oczywiście) 2. jeden żąda separacji, drugi rozwodu = sąd orzeka separację, jeśli może, a orzeczenie rozwodu jest niedopuszczalne 3. zakres orzekania: 1. stosuje się przepisy o winie i wyroku rozwodowym 2. jeśli sąd orzeka separację na zgodne żądanie, nie orzeka o winie (traktuje się to jak brak winy) 4. skutki separacji: 1. takie skutki jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód (chyba że ustawa inaczej) Strona: 10

11 2. w separacji nie można zawrzeć nowego małżeństwa 3. jeśli względy słuszności - obowiązek wzajemnej pomocy 4. odpowiednie stosowanie przepisów o alimentacji 5. nie stosuje się przepisu o zmianie nazwiska 5. zniesienie separacji: 1. na zgodne żądanie małżonków sąd orzeka o zniesieniu 2. z chwilą zniesienia ustają skutki separacji 3. znosząc separację sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim 2. Pokrewieństwo i powinowactwo 2.1. Ogólnie Pokrewieństwo: 1. krewni w linii prostej - jedni pochodzą od drugich 2. krewni w linii bocznej - wspólny przodek, ale nie są krewnymi w linii prostej 3. stopień pokrewieństwa liczy się według linii urodzeń Powinowactwo: 1. wynika z małżeństwa - powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka (trwa po ustaniu małżeństwa) 2. linia i stopień powinowactwa liczone według pokrewieństwa 2.2. Pochodzenie dziecka Macierzyństwo Ustalenie macierzyństwa: 1. matką dziecka jest kobieta, która je urodziła (dobrze widzicie, w KRO jest definicja matki!) 2. kiedy można żądać ustalenia macierzyństwa: 1. sporządzono aktu urodzenia dziecka nieznanych rodziców 2. macierzyństwo kobiety wpisanej w akcie urodzenia zostało zaprzeczone 3. powództwo wytacza: 1. dziecko przeciwko matce, a jeśli nie żyje - przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy 2. matka przeciwko dziecku (ale nie po osiągnięciu przez nie pełnoletniości) Zaprzeczenie macierzyństwa: 1. jeśli w akcie urodzenia wpisana jako matka jest kobieta, która dziecka nie urodziła 2. kto: 1. dziecko przeciwko wpisanej kobiecie (jeśli kobieta nie żyje - przeciwko kuratorowi) 2. matka przeciwko wpisanej kobiecie i dziecku (jeśli kobieta nie żyje - przeciwko dziecku) 3. wpisana kobieta przeciwko dziecku 4. mężczyzna, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety wpisanej - przeciwko wpisanej kobiecie i dziecku (jeśli kobieta nie żyje - przeciwko dziecku) Strona: 11

12 3. termin: 1. matka lub wpisana kobieta - 6 miesięcy od sporządzenia aktu urodzenia dziecka 2. mężczyzna opisany wyżej - 6 miesięcy od dowiedzenia się, że wpisana kobieta nie jest matką dziecka (maksymalnie do pełnoletności dziecka) 3. dziecko - 3 lata od osiągnięcia pełnoletności Śmierć dziecka: 1. niedopuszczalne powództwo o ustalenie lub zaprzeczenie 2. jeśli to dziecko wytoczyło powództwo mogą kontynuować zstępni Prokurator: 1. może wytoczyć powództwo i ustalenie lub zaprzeczenie, jeśli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego 2. o zaprzeczenie nie można po śmierci dziecka Ojcostwo Domniemanie dziecka z małżeństwa: 1. dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa lub przed upływem 300 dni od zakończenia - domniemanie, że pochodzi od męża matki 2. dziecko urodziło się po 300 dniach od separacji - domniemania nie stosuje się 3. dziecko urodziło się przed upływem 300 dni od zakończenia, ale po zawarciu przez matkę nowego małżeństwa - domniemanie, że pochodzi od nowego męża 4. domniemania można obalać powództwem o zaprzeczenie ojcostwa 5. zaprzeczenie jest niedopuszczalne, jeśli dziecko zostało poczęte zabiegiem medycznym, na który mąż wyraził zgodę Zaprzeczenie ojcostwa termin: 1. mąż matki może wytoczyć powództwo w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę (najpóźniej do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności). 2. mąż został całkowicie ubezwłasnowolniony z powodu choroby psychicznej lub innych zaburzeń w czasie terminu - powództwo wytacza przedstawiciel ustawowy 6 miesięcy od ustanowienia albo dowiedzenia się o dziecku 3. jeśli przedstawiciel nie wytoczył, po uchyleniu ubezwłasnowolnienia mąż może - 6 miesięcy od uchylenia lub dowiedzenia się 4. mąż zapadł na chorobę psychiczną, ale mimo podstaw nie jest ubezwłasnowolniony - 6 miesięcy od ustania choroby lub dowiedzenia się Legitymacja: 1. mąż wytacza przeciwko dziecku i matce, a jeśli matka nie żyje - przeciwko dziecku 2. matka wytacza przeciwko mężowi i dziecku (a jeśli mąż nie żyje - dziecku) w ciągu 6 miesięcy od urodzenia dziecka 3. dziecko wytacza przeciwko mężowi i matce (jeśli matka nie żyje - mężowi, jeśli mąż nie żyje - kuratorowi) w ciągu 3 lat od uzyskania pełnoletności Strona: 12

13 Ustalenie ojcostwa: 1. jeśli brak domniemania albo obalone - ustalenie w drodze uznania ojcostwa albo orzeczeniem sądu 2. nie można uznać, jeśli toczy się sprawa o ustalenie Uznanie ojcostwa: 1. następuje przez oświadczenie mężczyzny przed kierownikiem USC, a matka potwierdza to w ciągu 3 miesięcy od oświadczenia 2. odmowa przyjęcia oświadczenia - niedopuszczalne albo kierownik ma wątpliwość co do pochodzenia dziecka 3. dodatkowa możliwość - przed sądem opiekuńczym, za granicą przed polskim konsulem albo osobą wyznaczoną do jego funkcji (co najmniej jeden rodzic to Polak) 4. uznanie w razie zagrożenia: 1. niebezpieczeństwo grożące bezpośrednio życiu matki lub ojca - oświadczenie można złożyć przed notariuszem albo do protokołu wójta (burmistrza, prezydenta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu lub gminy 2. protokół podpisuje ojciec i osoba sporządzająca 3. protokół niezwłocznie przekazuje się USC aktu urodzenia dziecka, a jeśli jeszcze się nie urodziło - akt urodzenia matki dziecka lub Warszawa 5. dziecko poczęte: 1. można uznać ojcostwo przed urodzeniem się dziecka poczętego 2. jeśli dziecko urodziło się po zawarciu przez matkę nowego małżeństwa, nie stosuje się domniemania ojcostwa 6. pełnoletność: 1. nie można uznać dziecka po pełnoletności 2. dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności - 6 miesięcy od dnia, w którym ojciec dowiedział się o śmierci, najpóźniej do dnia osiągnięcia pełnoletności 7. oświadczenie: 1. żeby złożyć oświadczenie o uznaniu trzeba mieć 16 lat i brak podstaw do całkowitego ubezwłasnowolnienia 2. jeśli brak pełnej zdolności do czynności prawnych, oświadczenie tylko przed sądem opiekuńczym Bezskuteczność uznania ojcostwa: 1. mężczyzna uznający ojcostwo może żądać bezskuteczności uznania 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się, że dziecko nie jest jego 2. w przypadku uznania dziecka poczętego 6 miesięcy nie może się zacząć przed urodzeniem 3. przepisy o ustaleniu bezskuteczności uznania ojcostwa stosuje się odpowiednio do matki, która potwierdziła ojcostwo 4. powództwa o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa nie może wytoczyć matka ani mężczyzna po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności 5. dziecko - może żądać ustalenia bezskuteczności do 3 lat po osiągnięciu pełnoletności 6. kto: 1. mężczyzna przeciwko dziecku i matce, a jeśli matka nie żyje - przeciwko dziecku 2. matka przeciwko mężczyźnie i dziecku, a jeśli mężczyzna nie żyje - przeciwko dziecku Strona: 13

14 3. dziecko - przeciwko mężczyźnie i matce, jeśli matka nie żyje - przeciwko mężczyźnie, jeśli mężczyzna nie żyje - przeciwko kuratorowi 7. po śmierci dziecka nie można żądać ustalenia bezskuteczności uznania ojcostwa Sądowe ustalenie ojcostwa: 1. może żądać dziecko, matka, domniemany ojciec (ale matka i ojciec tylko do pełnoletności lub śmierci dziecka) 2. kto: 1. dziecko lub matka przeciwko domniemanemu ojcu albo kuratorowi 2. domniemany ojciec przeciwko dziecku i matce, a jeśli matka nie żyje - przeciwko dziecku 3. jeśli dziecko było powodem, mogą kontynuować zstępni Domniemanie ojcostwa pozamałżeńskiego: 1. ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką od 300 do 180 dni przed urodzeniem dziecka 2. fakt, że matka spała w tym okresie z innym tylko wtedy może być podstawą obalenia domniemania, gdy ten inny jest bardziej prawdopodobny Prokurator: 1. powództwo o ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa albo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa, jeśli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego 2. zaprzeczenie ojcostwa lub ustalenie bezskuteczności uznania jest niedopuszczalne po śmierci dziecka 3. jeśli uznanie ojcostwa nastąpiło po śmierci dziecka, prokurator może wytoczyć powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania 2.3. Stosunki między rodzicami a dziećmi Ogólnie Rodzice i dzieci mają się wzajemnie szanować i wspierać. Nazwisko dziecka: 1. kolejność: 1. dziecko nosi nazwisko matki i męża (jeśli domniemanie) 2. jeśli mają różne nazwiska - oświadczenie małżonków (jedno z nazwisk albo połączone) 3. jeśli brak oświadczenia, nazwisko matki+ojca 2. jeśli zawarto małżeństwo po 13 roku życia dziecka jego zgoda na zmianę nazwiska 3. nie ustalono ojcostwa nazwisko matki 4. rodzice nieznani nazwisko nadaje sąd opiekuńczy 5. dzieci pochodzące od tych samych rodziców noszą takie samo nazwisko (chyba że muszą wyrazić zgodę) 6. jeśli matka wyszła za gościa, który nie jest ojcem dziecka podobne zasady, chyba że nosi nazwisko ojca lub powstałe z połączenia nazwisk matki i ojca Strona: 14

15 Pomoc rodzicom: 1. jeśli dziecko ma dochody z własnej pracy, powinno dokładać sie do utrzymania rodziny, gdy mieszka z rodzicami 2. jeśli dziecko jest na utrzymaniu i mieszka u rodziców, ma pomagać we wspólnym gospodarstwie Władza rodzicielska Zasada - dziecko pozostaje do pełnoletności pod władzą rodzicielską. Podmioty: 1. władza rodzicielska przysługuje rodzicom (przez dobro dziecka sad może zawiesić, ograniczyć albo pozbawić władzy rodzicielskiej) 2. jeśli rodzic nie żyje, nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, pozbawiono lub zawieszono władzę - władza dla drugiego rodzica 3. jeśli żadne z rodziców nie ma władzy albo rodzice nieznani - opieka dla dziecka Zakres: 1. władza obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka z poszanowaniem jego godności i praw 2. dziecko ma być posłuszne rodzicom, a w sprawach gdzie może samo decydować i składać oświadczenia - powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców 3. władza ma być wykonywana zgodnie z dobrem dziecka i interesem społecznym 4. rodzice przed ważnymi decyzjami powinni wysłuchać dziecka (jeśli rozwój, stan zdrowia i dojrzałość na to pozwalają) 5. rodzice powinni troszczyć się o rozwój fizyczny i duchowy dziecka oraz przygotować je do pracy na rzecz społeczeństwa 6. rodzice bez pełnej zdolności do czynności prawnych uczestniczą w sprawowaniu pieczy nad dzieckiem i wychowaniu (sąd opiekuńczy może postanowić inaczej) 7. zakaz kar cielesnych 8. władza przysługuje obojgu rodzicom: 1. każde z nich jest obowiązane i uprawnione do wykonywania 2. o istotnych sprawach dziecka rozstrzygają wspólni (konflikt = sąd opiekuńczy) Reprezentacja dziecka: 1. rodzice są przedstawicielami ustawowymi 2. zakaz reprezentowania dziecka: 1. przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską 2. przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka albo że dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców alimentów 3. jeśli żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka, robi to kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy Strona: 15

16 Pomoc rodzicom: 1. sąd opiekuńczy, organy władzy publicznej 2. w szczególności można zwrócić się do sądu opiekuńczego o odebranie dziecka od osoby nieuprawnionej lub ustanowienie pieczy zastępczej Zarząd majątkiem dziecka: 1. należyta staranność rodziców 2. zarząd nie obejmuje: 1. zarobków dziecka 2. przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku 3. przedmiotów darowanych lub odziedziczonych, wyłączonych spod zarządu rodziców (jeśli brak zarządcy, kurator) 3. czynności przekraczające zwykły zarząd i zgoda na takie czynności - zezwolenie sądu opiekuńczego 4. czysty dochód z majątku dziecka - przede wszystkim na utrzymanie i wychowanie dziecka oraz jego rodzeństwa (wychowują się razem), reszta na uzasadnione potrzeby rodziny 5. inwentarz majątku: 1. sąd opiekuńczy może kazać rodzicom sporządzić inwentarz majątku dziecka i przedstawić go sądowi 2. w uzasadnionych przypadkach sąd może ustalić wartość rozporządzeń dotyczących ruchomości, pieniędzy i papierów wartościowych, których dziecko lub rodzice mogą dokonywać co roku 6. ustanie zarządu: 1. rodzice mają oddać dziecku lub przedstawicielowi zarządzany majątek 2. na żądanie zgłoszone w ciągu roku od ustania zarządu mają sporządzić rachunek z zarządu (nie dotyczy dochodów z majątku pobranych w czasie wykonywania władzy rodzicielskiej) Zasada - jeśli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy może zmienić orzeczenie o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania zawarte w innych orzeczeniach. Ograniczenie władzy rodzicielskiej: 1. jeśli władza przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu, sąd opiekuńczy kierując się dobrem dziecka może określić sposób jej wykonywania 2. sąd może: 1. powierzyć jednemu, ograniczając władzę drugiego do określonych obowiązków i uprawnień 2. zostawić władzę obojgu, jeśli przedstawią porozumienie o sposobie wykonywania władzy 3. rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia Zarządzenia ograniczające: 1. sąd opiekuńczy wydaje, jeśli dobro dziecka zagrożone 2. przykłady z kodeksu: Strona: 16

17 1. zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania 2. skierować małoletniego do placówki wsparcia dziennego 3. skierować rodziców do placówki albo specjalisty zajmujących się terapią rodzinną 4. określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun 5. poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego 6. skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi 7. zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej 8. powierzyć zarząd majątkiem dziecka kuratorowi Zawieszenie władzy rodzicielskiej: 1. przemijająca przeszkoda w wykonywaniu władzy - sąd opiekuńczy zawiesza 2. przyczyna odpada - zawieszenie uchylone Pozbawienie władzy rodzicielskiej: 1. przesłanki: 1. władza nie może być wykonywania z powodu trwałej przeszkody 2. rodzice nadużywają władzy 3. rodzice w sposób rażący zaniedbują swoje obowiązki 2. sąd opiekuńczy pozbawia rodziców władzy albo jednego z rodziców 3. ustanie przyczyny - sąd może przywrócić władzę rodzicielską Pozbawienie lub zawieszenie może być orzeczone w wyroku rozwodowym, separacji lub unieważnieniu małżeństwa Piecza zastępcza Piecza nad dzieckiem: 1. piecza zastępcza: rodzina zastępcza, rodzinny dom dziecka, placówka opiekuńczowychowawcza, regionalna placówka opiekuńczo-terapeutyczna lub ośrodek preadopcyjny 2. pozbawiony opieki i wychowania rodziców umieszczony w zakładzie: zakład opiekuńczoleczniczy, zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy, zakład rehabilitacji leczniczej Zasady umieszczania: 1. po wyczerpaniu wszystkich form pomocy rodzicom dziecka, chyba że dobro dziecka wymaga niezwłocznej pieczy zastępczej 2. gdy pojawią się warunki umożliwiające powrót do rodziny albo umieszczenie w rodzinie przysposabiającej - koniec pieczy zastępczej Osoby sprawujące pieczę zastępczą: 1. małżonkowie lub osoba, którzy nie są tymi wyżej, ale zostali wpisaniu do rejestru osób zakwalifikowanych 2. jeśli wymaga tego dobro dziecka, na max 6 miesięcy pieczę mogą pełnić osoby inne niż powyższe Strona: 17

18 3. nad dzieckiem niepełnosprawnym w pierwszej kolejności pieczę powierza się zawodowej rodzinie zastępczej Dodatkowe zasady: 1. w instytucjonalnej pieczy zastępczej umieszcza się w razie braku możliwości umieszczenia w rodzinnej pieczy zastępczej, albo gdy możliwość jest, ale nie jest to uzasadnione 2. w miarę możliwości piecza zastępcza na terenie powiatu miejsca zamieszkania dziecka 3. rodzeństwo powinno być umieszczone w tej samej pieczy zastępczej, chyba że to sprzeczne z dobrem dziecka Kontakty z dzieckiem Osobista styczność z dzieckiem: 1. niezależnie od władzy rodzice i dzieci powinny utrzymywać kontakt 2. przykłady kontaktu z dzieckiem: 1. przebywanie i bezpośrednie porozumiewanie się 2. utrzymywanie korespondencji 3. korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość Zasady kontaktów z dzieckiem: 1. jeśli dziecko przebywa u jednego, sposób kontaktów drugiego rodzice ustalają wspólnie - dobro dziecka i jego rozsądne życzenia (inaczej sąd opiekuńczy) 2. podobne zasady, gdy dziecko nie przebywa u żadnego z rodziców Ograniczenie kontaktów z dzieckiem: 1. jeśli dobro dziecka tego wymaga, sąd opiekuńczy może ograniczyć kontakty 2. przykłady: 1. zakazać spotykania się z dzieckiem 2. zakazać zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu 3. zezwolić na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców albo opiekuna, kuratora sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd 4. ograniczyć kontakty do określonych sposobów porozumiewania się na odległość 5. zakazać porozumiewania się na odległość Zakaz kontaktów z dzieckiem: 1. jeśli utrzymywanie kontaktów rodzica z dzieckiem poważnie zagraża dobru dziecka lub je narusza 2. sąd zakazuje utrzymywania kontaktów (obligatoryjnie) Pozostałe zagadnienia: 1. sąd opiekuńczy regulując kontakty może zobowiązać rodziców do określonego zachowania (np. podjęcia terapii rodzinnej) 2. jeśli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy może zmieniać rozstrzygnięcie w sprawie kontaktów 3. przepisy o kontaktach z dzieckiem stosuje się odpowiednio do rodzeństwa, dziadków, powinowatych w linii prostej i osób sprawujących przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem Strona: 18

19 2.4. Przysposobienie Materiał pochodzi ze strony Bierzcie i uczcie się z niego wszyscy! Strony: 1. przysposobiony - małoletni (w dniu złożenia wniosku), tylko dla jego dobra 2. przysposabiający: 1. pełna zdolność do czynności prawnych 2. jej kwalifikacje osobiste sprawiają, że będzie należycie wykonywać nową rolę 3. posiada opinię kwalifikacyjną oraz ukończone szkolenie 3. między stronami powinna istnieć odpowiednia różnica wieku Dodatkowe rodzaje przysposobień: 1. przysposobienie zagraniczne: 1. przysposobić w ten sposób, że miejsce zamieszkania zmienia się na zagraniczne można tylko wtedy, gdy nie ma innego wyjścia by zapewnić przysposabianemu odpowiednie środowisko rodzinne 2. powyższy warunek nie dotyczy sytuacji, gdy między stronami jest pokrewieństwo lub powinowactwo, albo gdy już przysposobiono rodzeństwo 2. przysposobienie wspólne: 1. wspólnie mogą przysposobić tylko małżonkowie 2. wspólne także wtedy, gdy najpierw jeden przysposobił, a później drugi 3. wspólne także na wniosek żyjącego małżonka, gdy przysposobił najpierw już zmarły 3. gdy tylko jeden małżonek chce przysposobić - zgoda drugiego (chyba że nie ma zdolności do czynności prawnych albo porozumienie napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody) Orzeczenie o przysposobieniu: 1. sąd opiekuńczy orzeka na wniosek przysposabiającego 2. orzeczenie nie może być wydane po śmierci strony (wyjątkowo po śmierci przysposabiającego, jeśli z żądaniem wystąpili małżonkowie, jeden zmarł po złożeniu wniosku, a drugi podtrzymuje. Dodatkowy warunek: przez dłuższy czas dzieciak pozostawał pod pieczą wnioskodawców i między nimi powstała więź) 3. na miejsce zmarłego wstępuje kurator 4. można orzec ponowne przysposobienie po śmierci przysposabiającego Zgoda: 1. dziecka: 1. potrzebna zgoda dziecka, które ukończyło 13 lat 2. jeśli nie ukończyło 13 lat, sąd opiekuńczy powinien go wysłuchać, gdy kuma o co chodzi z przysposobieniem 3. wyjątkowo bez zgody lub wysłuchania, jeśli dziecko nie jest zdolne do prawidłowej oceny przysposobienia 2. rodziców: 1. potrzebna zgoda rodziców (nie wcześniej niż 6 tygodni od urodzenia) 2. nie potrzeba zgody rodziców kiedy: 1. zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej 2. są nieznani 3. porozumienie z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody Strona: 19

20 3. jeśli odmowa zgody jest oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka, sąd może orzec bez zgody 3. opiekuna: 1. jeśli dziecko pozostaje pod opieką, potrzebna zgoda opiekuna 2. szczególne okoliczności i dobro dziecka - można bez zgody Przysposobienie całkowite: 1. rodzice przed sądem opiekuńczym wyrażają zgodę na przysposobienie dziecka w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającego 2. rodzicom nie przysługuje władza rodzicielska i prawo do kontaktów z dzieckiem 3. zgodę można odwołać przed sądem opiekuńczym najpóźniej do wszczęcia sprawy o przysposobienie 4. przepisy stosuje się odpowiednio gdy nie żyją lub są nieznani 5. w takiej sytuacji nie jest dopuszczalne ustalenie pochodzenia dziecka przez uznanie ojcostwa, sądowe ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia ani ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa Osobista styczność - przed orzeczeniem sąd opiekuńczy może wyznaczyć sposób i okres osobistej styczności stron. Przysposobienie pełne: 1. przez przysposobienie powstaje między stronami stosunek jak między rodzicami i dziećmi 2. dziecko nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych rodzica adopcyjnego (wybaczcie taką formę, ale dla jasności muszę wybrać inne terminy) 3. ustają prawa i obowiązki dziecka względem swoich krewnych i krewnych względem niego 4. skutki rozciągają się na zstępnych dziecka 5. przysposobienie pasierba - przepisu o prawach i obowiązkach względem krewnych nie stosuje się do małżonka (ani jego krewnych), którego dziecko zostało przysposobione przez drugiego małżonka Przysposobienie niepełne: 1. na żądanie rodzica adopcyjnego i za zgodą reszty zainteresowanych 2. sąd opiekuńczy orzeka, że skutki przysposobienia polegają wyłącznie na powstaniu między stronami stosunku (ale i tak rozciąga się to na zstępnych dziecka) 3. jeśli była zgoda rodziców na przysposobienie całkowite, nie można orzec niepełnego 4. na żądanie rodzica adopcyjnego i za zgodą reszty zainteresowanych sąd opiekuńczy może orzec, że w okresie małoletności przysposobienie niepełne będzie podlegało rygorom całkowitego Nazwisko i imię: 1. dziecko otrzymuje nazwisko rodzica adopcyjnego, a jeśli przez małżonków - nazwisko małżonków lub co tam sobie wybrali dla dzieci 2. na żądanie dziecka i za zgodą rodzica adopcyjnego sąd opiekuńczy można orzec, że dziecko będzie nosiło nazwisko swoje + rodzica adopcyjnego 3. na wniosek rodzica adopcyjnego sąd opiekuńczy może zmienić imię lub imiona dziecka (jeśli Strona: 20

21 ma 13 lat, zgoda) Władza rodzicielska: 1. przez przysposobienie ustaje dotychczasowa władza rodzicielska i opieka 2. jeśli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego, władza dla obydwu Rozwiązanie przysposobienia: 1. z ważnych powodów obie strony mogą żądać rozwiązania przez sąd 2. sąd może utrzymać w mocy obowiązki alimentacyjne 3. rozwiązanie niedopuszczalne: 1. ucierpi dobro małoletniego dziecka 2. po śmierci stron (wyjątek - rodzic adopcyjny zmarł po wszczęciu sprawy o rozwiązanie - kurator) 3. przysposobienie całkowite (ale możliwe ponowne przysposobienie) 4. skutki: 1. z chwilą rozwiązania ustają skutki 2. jeśli rozwiązanie nastąpiło po śmierci rodzica adopcyjnego, skutki ustają z chwilą jego śmierci 3. dziecko zachowuje nazwisko oraz imię lub imiona (z ważnych powodów sąd opiekuńczy na wniosek strony może orzec o powrocie do nazwiska, a na wniosek dziecka ma obowiązek orzec powrót do imienia) 5. powództwo może wytoczyć też prokurator 2.5. Obowiązek alimentacyjny Obowiązek alimentacyjny - obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. Obciąża krewnych w linii prostej i rodzeństwo Kolejność: 1. zstępni -> wstępni -> rodzeństwo 2. jeśli jest kilku wstępnych lub zstępnych - najpierw ci bliżsi stopniem pokrewieństwa 3. krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom 4. były małżonek - najpierw on, później krewni małżonka 5. przysposobienie niepełne: 1. obowiązek alimentacyjny obciąża rodzica adopcyjnego przed wstępnymi i rodzeństwem dziecka 2. obowiązek alimentacyjny obciąża dziecko względem wstępnych i rodzeństwa w ostatniej kolejności 6. alimentacja w dalszej kolejności - zobowiązany w dalszej kolejności wchodzi w grę dopiero, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej lub nie jest w stanie płacić lub utrudnione jest uzyskanie od niej pieniędzy 7. rodzice względem dziecka: 1. jeśli nie jest w stanie się utrzymać, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie utrzymania i wychowania 2. nie licząc tego alimenty może dostawać tylko ten, kto jest w niedostatku Strona: 21

22 3. rodzice mogą się uchylić względem dziecka pełnoletniego, jeśli alimenty są połączone z nadmiernym uszczerbkiem lub dziecko nie dokłada starań w celu samodzielnego utrzymania 8. rodzeństwo - zobowiązany może się uchylić, jeśli nadmierny uszczerbek dla niego lub rodziny 9. powinowaci: 1. dziecko od ojczyma lub macochy, jeśli zasady współżycia społecznego 2. ojczym i macocha od dziecka, jeśli przyczyniali się do wychowania i utrzymania oraz zasady współżycia społecznego Zakres i przedmiot: 1. zakres zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego i możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego 2. obowiązek względem dziecka, które nie jest w stanie się utrzymać lub osoby niepełnosprawnej: osobiste starania o utrzymanie lub wychowanie, w takim wypadku pozostali powinni pokrywać koszty 3. dobrowolne uszczuplenie majątku - jeśli do 3 lat przed wszczęciem postępowania o alimenty osoba, która już wtedy była zobowiązana, bez ważnego powodu zrzekła się prawa majątkowego lub w inny sposób dopuściła się utraty, nie może się na to powoływać przy ustalaniu wysokości alimentów Przedawnienie: 1. roszczenie o alimenty przedawnia się z upływem 3 lat 2. niezaspokojone potrzeby sprzed wniesienia powództwa sąd zasądza poprzez sumę pieniężną (w uzasadnionych przypadkach rozłożoną na raty) Zmiana i wygaśnięcie obowiązku: 1. w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej alimentów 2. obowiązek alimentacyjny nie przechodzi na spadkobierców zobowiązanego Regres: 1. osoba, która dostarcza innej środków utrzymania i wychowania, a nie jest zobowiązana, może żądać zwrotu od zobowiązanego 2. przedawnienie 3 lata Roszczenie matki dziecka pozamałżeńskiego 1. ojciec niebędący mężem ma obowiązek przyczynić się w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom do pokrycia wydatków związanych z ciąża i porodem oraz trzymiesięcznym utrzymaniem matki po porodzie 2. z ważnych powodów matka może żądać dłuższych kosztów niż 3 miesiące 3. roszczenia przysługują także gdy dziecko urodziło się martwe 4. jeśli ojcostwo zostało uwiarygodnione, matka jeszcze przed urodzeniem może żądać wyłożenia odpowiedniej sumy na koszty - termin i sposób zapłaty określa sąd 5. przedawnienie 3 lata od porodu Strona: 22

23 6. jeśli ojcostwo nie zostało ustalone, dziecko i matka mogą dochodzić roszczeń majątkowych związanych z ojcostwem tylko jednocześnie z dochodzeniem ustalenia ojcostwa (nie dotyczy roszczeń matki, gdy dziecko urodziło się nieżywe) Uchylenie się od obowiązku alimentacyjnego - jeśli żądanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (nie dotyczy alimentów rodziców na małoletnie dziecko) 3. Opieka i kuratela 3.1. Ustanowienie opieki Przesłanki: 1. opiekę ustanawia się dla małoletniego opisanego wcześniej 2. opiekę ustanawia sąd opiekuńczy, "skoro tylko poweźmie" (=D) wiadomość, że jest powód Opiekun: 1. sprawuje opiekun pojedynczo, albo wspólnie małżonkowie 2. nie może być opiekunem: 1. osoba, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo została pozbawiona praw publicznych 2. osoba pozbawiona władzy rodzicielskiej 3. osoba skazana za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności albo za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby lub przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim 4. osoba, wobec której orzeczono zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, lub obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu 5. osoba, co do której zachodzi prawdopodobieństwo, że nie podoła 3. wskazania preferencyjne opiekuna: 1. jeśli dobro dziecka nie stoi na przeszkodzie, opiekunem powinna być przede wszystkim osoba wskazana przez rodziców (jeśli nie byli pozbawienia władzy rodzicielskiej) 2. jeśli nie osoba wskazana przez rodziców, krewny lub inne osoby bliskie dziecka lub rodziców 3. jeśli nie krewny lub bliski, sąd opiekuńczy zwraca się do jednostki pomocy społecznej o wskazanie opiekuna 4. w razie pieczy zastępczej opiekunami powinni być przede wszystkim (ustanawiani 7 dni od uprawomocnienia orzeczenia o pozbawieniu władzy rodzicielskiej): 1. rodzice zastępczy (rodzina zastępcza) 2. osoby prowadzące rodzinny dom dziecka 3. osoby prowadzące placówkę opiekuńczo-wychowawczą 4. osoby bliskie dziecku (przy innych placówkach) Strona: 23