Poziom depresji, lęku i objawów zaburzenia po stresie pourazowym w następstwie poronienia samoistnego

Transkrypt

1 Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 6, zeszyt 2, 93-98, 2013 Poziom depresji, lęku i objawów zaburzenia po stresie pourazowym w następstwie poronienia samoistnego MAGDALENA MURLIKIEWICZ, PIOTR SIEROSZEWSKI Streszczenie Wstęp: Poronienie samoistne to najczęściej spotykane niepowodzenie prokreacji. Podjęto zatem próbę oceny jego psychologicznych następstw. Materiał i metody: W badaniu wzięło udział 40 kobiet w wieku lat, które doświadczyły poronienia samoistnego. 95% badanych kobiet utraciło ciążę w pierwszym trymestrze jej trwania. Z wykorzystaniem testów psychologicznych dokonano pomiaru poziomu depresji (Inwentarz Depresji Becka), lęku (Inwentarz Stanu i Cechy Lęku STAI) oraz objawów zaburzenia po stresie pourazowym (Zrewidowana Skala Wpływu Zdarzeń IES-R) w tej grupie, jak również zilustrowano osobowość (Kwestionariusz Osobowości NEO-FFI) i preferowany przez badane styl radzenia sobie ze stresem (Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach Stresowych CISS). Wyniki: Analiza wyników pozwala zaobserwować, że 70% badanych uzyskało wynik wskazujący na wysoki poziom lęku (8-10 sten), a 30% prezentowało wynik średni (4-7 sten). Wśród badanych kobiet 53,5% uzyskało w kwestionariuszu BDI ogólny wynik przekraczający 12 pkt, wartość progową pozwalającą na interpretację występowania objawów depresji, a 65% pacjentek uzyskało na skali IES-R wynik średni powyżej 1,5 pkt we wszystkich czynnikach (intruzji, unikaniu i pobudzeniu), co pozwala na podejrzewanie w tej grupie diagnozy zaburzenia po stresie traumatycznym. Wykazano, że styl radzenia sobie ze stresem skoncentrowany na emocjach, wysoce lękowa osobowość, jak również wcześniejsze doświadczenie poronienia w sposób istotny statystycznie wpływały na podwyższenie wyników w obrębie trzech badanych zmiennych (poziom depresji, lęku i stresu pourazowego). Wnioski: Pacjentki o lękowej osobowości, preferujące skoncentrowany na emocjach styl radzenia sobie ze stresem, które doświadczyły wcześniej utraty ciąży powinny zostać objęte opieką psychologiczną w czasie hospitalizacji w celu zminimalizowania długofalowych psychicznych następstw poronienia. Słowa kluczowe: poronienie samoistne, depresja, lęk, zaburzenie po stresie pourazowym Wstęp Analiza danych epidemiologicznych wykazuje, iż wśród wczesnych niepowodzeń prokreacji poronienie samoistne, czyli utrata ciąży przed 22. tygodniem jest problemem najczęściej spotykanym [1-2]. Częstotliwość poronień samoistnych w rozpoznanych klinicznie ciążach ocenia się na 10-24%, przy czym do większości poronień dochodzi w I trymestrze ciąży [1-7]. W Polsce liczba poronień samoistnych szacunkowo wynosi ponad czterdzieści tysięcy w ciągu roku [1]. Utrata ciąży obok szeregu dolegliwości natury fizycznej niesie z sobą wiele następstw psychologicznych. Mogą rzutować one na kolejne decyzje prokreacyjne, jakość nawiązywania więzi emocjonalnej z dzieckiem w czasie trwania następnych ciąż jak również sposób wychowywania potomstwa [3-8]. W większości przypadków poronienie jest zdarzeniem negatywnym, nieoczekiwanym, pozbawionym sensu, noszącym symptomy nierealności oraz wprowadzającym dezintegrację w system wartości [8]. Dla wielu par poronienie jest równoznaczne ze śmiercią dziecka, a intensywność przeżywania tej straty jest porównywalna z cierpieniem po odejściu bliskiego członka rodziny [1, 3, 5-7]. Norman Brier zauważa tożsamość afektywnych, poznawczych i behawioralnych reakcji po utracie ciąży z zachowaniem w innych sytuacjach ważnej straty [9]. Specyfika żalu po poronieniu polega na koncentracji na wyobrażeniach oczekiwanej przyszłości i utraconej roli w opozycji do wspominania zdarzeń przeszłych [9-10]. Proces radzenia sobie po doświadczeniu takiej straty jest opisywany w kategoriach kolejnych etapów procesu żałoby. Po fazie negacji i szoku następuje okres dezorientacji, a następnie faza reorganizacji, uczenia się życia na nowo [3]. Wśród wcześnie obserwowalnych skutków utraty ciąży badacze zagadnienia najczęściej wymieniają uczucie szoku, złość, gniew, zaprzeczenie, dojmujący smutek, poczucie winy, a także uczucie pustki i bezradności powiązane z utratą planów i zainteresowań [3, 7, 10]. Warto podkreślić, iż przeżycia te są naturalną konsekwencją doświadczonej traumy, a ich ekspresja i przepracowanie warunkuje prawidłowe zakończenie procesu żałoby i powrót do harmonijnego funkcjonowania. U części kobiet rozwijają się psychologiczne następstwa poronienia, które mogą mieć dla badanych długofalowe konsekwencje. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie wstępnych doniesień z badania nad występowaniem objawów depresji, podwyższonego poziomu lęku oraz symptomów stresu pourazowego u kobiet hospitalizowanych z powodu poronienia samoistnego. Materiał i metody W badaniu wzięło udział 40 kobiet w wieku lat (średnia wieku wynosiła 30,6 lat, SD = 5,07 lat), które doś- Klinika Medycyny Płodu i Ginekologii I Katedry Ginekologii i Położnictwa, Uniwersytet Medyczny w Łodzi

2 94 M. Murlikiewicz, P. Sieroszewski wiadczyły poronienia samoistnego. Pacjentki były hospitalizowane w Klinice Medycyny Płodu i Ginekologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi w okresie od stycznia do czerwca 2013 roku. Wszystkie badania przeprowadzono w ciągu tygodnia od momentu, gdy pacjentki usłyszały diagnozę. Każdej z badanych pacjentek zaproponowano opiekę psychologa podczas hospitalizacji. Charakterystykę badanej grupy (n = 40) przedstawia tabela I. Jak wynika z jej analizy, badane to w większości kobiety zamężne (65%) z wyższym wykształceniem (70%). Połowa badanych posiadała dzieci. Dla 70% badanych było to pierwsze doświadczenie utraty ciąży. U większości kobiet (95%) poronienie samoistne wystąpiło w pierwszym trymestrze ciąży. Tabela 1. Charakterystyka badanej grupy Rodzaj związku Liczba pacjentek Procent małżeństwo związek nieformalny wykształcenie wyższe średnie podstawowe 2 5 posiadanie dzieci tak nie wcześniejsze poronienia I poronienie II poronienie III poronienie 2 5 tydzień poronienia , ,5 Kobiety zostały poinformowane o celach i przebiegu badania zarówno w formie ustnej, jak i pisemnej informacji. Zapewniono im możliwość zadawania pytań, a następnie poproszono o wyrażenie zgody na udział w badaniu z zagwarantowaniem możliwości rezygnacji na każdym jego etapie. Badanie polegało na samodzielnym udzieleniu odpowiedzi na pytania krótkiej ankiety socjodemograficznej oraz testów psychologicznych. Czas udzielania odpowiedzi nie był limitowany. Do oceny subiektywnego stresu wywołanego traumatycznym zdarzeniem wykorzystano Zrewidowaną Skalę Wpływu Zdarzeń IES-R (Horowitz M.J., Wilner M., Alverez W.) w polskiej adaptacji Z. Juczyńskiego i N. Ogińskiej-Bulik [11]. Nasilenie objawów depresji zbadano z wykorzystaniem składającego się z 21 twierdzeń Inwentarza Depresji Becka (Beck Depression Inventory BDI), autorstwa A. Becka w polskiej wersji standaryzowanej przez T. Parnowskiego i W. Jernajczyka. Zgodnie z sugestią autorów za punkt przecięcia, pozwalający na podejrzewanie u badanego występowania depresji, przyjęto wynik 12 pkt, powyżej 20 pkt sugerowano diagnozę silnej depresji [12]. Poziom lęku jako stanu, wywołanego doświadczeniem poronienia, jak również lęku jako właściwej danej jednostce cechy osobowości oszacowano z wykorzystaniem dwóch skal (X1 20 twierdzeń, X2 20 twierdzeń) Inwentarza Stanu i Cechy Lęku STAI (C.D. Speilberger, R.L. Gorsach, R.E. Lushene) w polskiej adaptacji C.D. Spielbergera, J. Strelaua, M. Tesarczyk, K. Wrześniewskiego [13]. Do diagnozy cech osobowości uwzględnionych w popularnym modelu pięcioczynnikowym, określanym jako model Wielkiej Piątki użyto Inwentarza Osobowości NEO- FFI (Paul T. Costa, I Robert R. McCrae) w polskiej adaptacji P. Szczepaniaka, M. Śliwińskiej, J. Strelaua i B. Zawadzkiego. Składa się on z 60 twierdzeń, które oceniane są na 5-stopniowej skali: neurotyczność, ekstrawersja, otwartość na doświadczenie, ugodowość, sumienność. Nasilenie poszczególnych wymiarów osobowości jest związane z różnym odbieraniem stresu, a także może warunkować odmienne adaptacyjne i nieadaptacyjne sposoby radzenia sobie w sytuacjach trudnych, jakimi bez wątpienia są doświadczenia poronienia [14]. Ostatnim wykorzystanym narzędziem był Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach Stresowych CISS (N.S Endler, T.D. Parker) w polskiej adaptacji P. Szczepaniaka, J. Strealua, K. Wrześniewskiego, pozwalający na wyodrębnienie u badanych dominującego spośród trzech stylów radzenia sobie ze stresem: stylu skoncentrowanego na emocjach, skoncentrowanego na zadaniu i skoncentrowanego na unikaniu [15]. Statystyczną analizę zgromadzonych danych przeprowadzono z wykorzystaniem pakietu Statistica 10. Do oceny zależności między cechami mierzalnymi wykorzystano współczynnik korelacji R-Spearmana, a do oceny zależności między cechami niemierzalnymi test niezależności chi-kwadrat. Przyjęto poziom istotności α = 0,05. Wyniki Celem badania była próba odpowiedzenia na pytanie, czy w grupie kobiet po poronieniu samoistnym istnieją różnice w nasileniu objawów depresji, poziomu lęku oraz stresu potraumatycznego w zależności od ich wieku, wykształcenia, rodzaju związku, w jakim pozostają, posiadania dzieci, tygodnia ciąży, w którym doszło do poronie-

3 Poziom depresji, lęku i objawów zaburzenia po stresie pourazowym w następstwie poronienia samoistnego 95 nia, preferowanego przez pacjentki stylu radzenia sobie ze stresem oraz ich cech osobowości. Wyniki uzyskane przez badane w skali X-1 (lęk jako stan) STAI wskazują, iż poronienie samoistne jest doświadczeniem wywołującym nasilony lęk. Po przeliczeniu wyników surowych na steny oceniono, iż 70% badanych (n = 28) uzyskało wyniki wysokie (8-10 sten), a 30% (n = 12) wyniki średnie (4-7 sten). Poziom lęku jako uwarunkowany sytuacyjnie stan jednostki w badanej grupie w sposób istotny statystycznie dodatnio korelował ze stylem radzenia sobie ze stresem skoncentrowanym na emocjach (ρ = 0,46; p = 0,0029), ogólnym natężeniem objawów depresyjnych (ρ = 0,48; p = 0,0019), neurotycznością (ρ = 0,36; p = 0,022) oraz lękiem jako cechą osobowości (ρ = 0,34; p = 0,032). Odnotowano ujemną korelację między poziomem lęku stanem a ekstrawersją (ρ =! 0,39; p = 0,012) i otwartością na doświadczenie (ρ =!0,35; p = 0,026). Te cechy osobowości pozwalają na lepszą adaptację w sytuacji kryzysowej. Podobną funkcję ochronną w badanej grupie pełni wykształcenie. Wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia maleje u badanych natężenie objawów lękowych ( χ 2 = 7,35; p = 0,025). Odwrotną zależność można zaobserwować analizując wpływ wcześniejszych doświadczeń utraty ciąży na poziom lęku. Pacjentki, które doświadczały poronienia po raz kolejny, uzyskały istotnie statystycznie wyższe wyniki w natężeniu lęku, niż kobiety roniące po raz pierwszy ( χ 2 = 7,35; p = 0,025). Kolejne niepowodzenie prokreacyjne przyczynia się zatem do wzrostu dyskomfortu pacjentek, a fakt, iż w przeszłości doświadczyły już podobnego kryzysu nie zwiększa ich umiejętności adaptacyjnych. Nie odnotowano istotnych statystycznie zależności (p > 0,05) między nasileniem objawów lękowych a wiekiem badanych, tygodniem poronienia, rodzajem związku, faktem posiadania dzieci, stylach radzenia sobie ze stresem skoncentrowanych na zadaniu i unikaniu, ugodowością oraz sumiennością. Analiza wyników BDI pozwala zaobserwować, iż 53,5% (n = 21) badanych kobiet uzyskało ogólny wynik przekraczający 12 pkt, wartość progową pozwalającą na interpretację występowania objawów depresji. W tej grupie u 27,5% badanych (n = 11) raportowane objawy wskazują na łagodne nasilenie depresji, natomiast u 25% kobiet (n = 10) na silne występowanie objawów depresyjnych (wynik ogólny powyżej 20 pkt). Wyniki te przewyższają wartości objawów depresji notowane w populacji ogólnej (3-10%) i korespondują z wartościami uzyskanymi przez innych badaczy (podwyższone objawy depresji u 20-55% kobiet po poronieniu samoistnym) [16]. Występowanie objawów depresyjnych jest dodatnio skorelowane ze stylem radzenia sobie ze stresem skoncentrowanym na emocjach (ρ = 0,52; p = 0,0006), podwyższonymi objawami zaburzenia po stresie traumatycznym (ρ = 0,70; p = 0, ), a w szczególności z intruzją (ρ = 0,76; p = 0,000001) i unikaniem (ρ = 0,44; p = 0,004) oraz z lękiem jako cechą osobowości (ρ = 0,39; p = 0,01) i lękiem stanem (ρ = 0,48; p = 0,002). Kobiety, które ponownie doświadczały poronienia odnotowały wyższe wskaźniki objawów depresyjnych niż te roniące po raz pierwszy. Choć wynik jest na granicy istotności statystycznej (p = 0,062) warto zauważyć występowanie silnej depresji u 14,29% (n = 4) kobiet roniących po raz pierwszy, ale już u 40% (n = 4) kobiet doświadczających drugiego poronienia i u 100% (n = 2) kobiet po trzecim poronieniu. Kolejne straty potęgują obniżenie nastroju. Kobiety pozostające w małżeństwie rzadziej raportowały objawy depresyjne niż badane żyjące w związkach nieformalnych ( χ 2 = 9,96; p = 0,007). Małżeństwo, będąc związkiem postrzeganym jako bardziej stabilny, zdaje się zatem lepiej pełnić funkcję ochronną wobec natężenia objawów depresji po poronieniu. Taką ujemną korelację zanotowano również odnośnie wieku badanych (ρ =!0,38; p = 0,016), a także takich cech osobowości jak: ekstrawersja (ρ =!0,49; p = 0,001), otwartość na doświadczenie (ρ =!0,35; p = 0,028); ugodowość (ρ =!0,64; p = 0,000007) i sumienność (ρ =!0,44; p = 0,004). Ekstrawersja interpretowana jako energia i zdolność jednostki do odczuwania emocji pozytywnych wraz z otwartością na doświadczenie, czyli tendencją do pozytywnego wartościowania doświadczeń życiowych i sumiennością, rozumianą jako wytrwałość i racjonalność są cechami osobowości, które osłaniają badane przed radykalnym obniżeniem nastroju. Na granicy istotności statystycznej ( χ 2 = 8,94; p = 0,062) jest też związek wykształcenia i poziomu depresji. Można obserwować, że kobiety z wykształceniem podstawowym i średnim charakteryzowały się wyższym nasileniem objawów depresji niż pacjentki legitymujące się wykształceniem wyższym. Nie zaznaczono istotnych statystycznie zależności (p > 0,05) między nasileniem objawów depresji a tygodniem poronienia, faktem posiadania dzieci, stylami radzenia sobie ze stresem skoncentrowanymi na zadaniu i unikaniu oraz neurotycznością. Zgodnie z sugestią autorów Skali IES-R, uzasadnioną obowiązującymi kryteriami rozpoznawania PTSD, diagnozę zaburzenia po stresie traumatycznym można podejrzewać u osób, które uzyskują wyniki powyżej punktu przecięcia (średni wynik > 1,5) w każdym z trzech wymiarów: intruzji, pobudzeniu i unikaniu [11]. W badanej grupie 65% kobiet (n = 26) spełnia to kryterium. Oznacza to bardzo wysoki poziom natężenia cechy w porównaniu z grupami opisywanymi przez autorów polskiej wersji skali IES-R (51% kobiet po mastektomii, 9% pacjentów po stomii czy 6,2% strażaków). Podwyższony poziom objawów zaburzenia po stresie pourazowym w sposób istotny statystycznie dodatnio koreluje ze stylem radzenia sobie ze stresem skoncentrowanym na emocjach (ρ = 0,38; p = 0,014), objawami depresji (ρ = 0,70; p = 0,000001) oraz lękiem jako cechą osobowości (ρ = 0,39; p = 0,012) i lękiem uwarunkowanym

4 96 M. Murlikiewicz, P. Sieroszewski sytuacyjnie (ρ = 0,49; p = 0,001). Ujemną korelację zanotowano pomiędzy objawami PTSD a ekstrawersją (ρ =!0,40; p = 0,011), otwartością na doświadczenie (ρ =!0,46; p = 0,003), ugodowością (ρ =!0,62; p = 0,00001) i sumiennością (ρ =!0,50; p = 0,001). Wymienione cechy osobowości pełnią funkcję bufora, chroniącego przed zwiększonym nasileniem objawów PTSD. Podobną zależność odnotowano analizując zmienną wykształcenie, kobiety z wykształceniem średnim i podstawowym częściej uzyskiwały wyniki wskazujące na znaczne nasilenie (wyniki średnie powyżej 2 pkt) objawów PTSD ( χ 2 = 40,29; p = 0,000001). Również fakt posiadania dzieci w istotny statystycznie sposób wpływał na nasilenie objawów stresu pourazowego ( χ 2 = 7,88; p = 0,019). Żadna z badanych posiadających dzieci nie osiągnęła wyniku wskazującego na znaczne nasilenie objawów PTSD (wyniki średnie powyżej 3 pkt) w odniesieniu do 10% kobiet bezdzietnych. Wcześniejsze doświadczenie poronienia również istotnie różnicowało nasilenie objawów PTSD ( χ 2 = 10,82; p = 0,29). Wszystkie kobiety, które roniły drugi i trzeci raz (n = 12), uzyskały umiarkowane bądź znaczne wyniki nasilenia objawów PTSD (wynik średni przekraczający 2 pkt), podczas gdy wyniki umiarkowane uzyskało 64,29% kobiet, dla których było to pierwsze niepowodzenie prokreacyjne. Dla pozostałych zmiennych, tj. wieku, rodzaju związku, tygodnia poronienia, stylów radzenia sobie ze stresem skoncentrowanym na emocjach i unikaniu oraz neurotyczności nie zaznaczono istotnych statystycznie zależności (p > 0,05) w stosunku do objawów zaburzenia po stresie traumatycznym. Dyskusja W literaturze przedmiotu poziom depresji w następstwie poronienia samoistnego szacowany jest u 20-55% kobiet, podwyższony poziom lęku jest udziałem 20-40% kobiet, a nieliczne przeprowadzone dotychczas badania nad występowaniem PTSD po poronieniu oscylują wokół 1-25% [16, 17]. Uzyskane wynik korespondują z tymi doniesieniami. Dowodzi to, iż poronienie samoistne powinno być rozpatrywane jako zdarzenie dezintegrujące i czynnik ryzyka wystąpienia zaburzeń psychicznych. Przeprowadzone badanie wykazało, że styl radzenia sobie ze stresem skoncentrowany na emocjach, wysoce lękowa osobowość, jak również wcześniejsze doświadczenie poronienia wpływały na podwyższenie wyników w obrębie trzech badanych zmiennych (poziom depresji, lęku i stresu pourazowego) i mogą być traktowane jako czynniki ryzyka. Dodatkowo wysokie wyniki neurotyczności dodatnio korelowały z poziomem lęku odczuwanego po poronieniu. Styl radzenia sobie ze stresem skoncentrowany na emocjach charakteryzuje osoby wykazujące w sytuacji kryzysowej tendencję do koncentracji na własnych przeżyciach emocjonalnych, takich jak smutek, złość czy poczucie winy [15]. Częstokroć powoduje to wzrost napięcia i przygnębienia. Podobnie, osoby o wysokim natężeniu lęku-cechy znacznie wyżej oceniają nasilenie stresu, jaki był ich udziałem i identyfikują go jako sytuację silniej zagrażającą [13]. Kobiety roniące o lękowej osobowości i preferencji stylu skoncentrowanego na emocjach są bardziej skłonne do obwiniania się za utratę ciąży, doświadczania negatywnego napięcia emocjonalnego i reagowania silniejszym stresem. Engelhard i wsp. wykazali statystycznie istotną zależność ryzyka wystąpienia PTSD po poronieniu od poziomu wykształcenia i neurotyczności pacjentek [18]. Wysokie wskaźniki neurotyczności powiązane z niskim poziomem wykształcenia pozwoliły w blisko 70% przewidzieć ryzyko wystąpienia PTSD u badanych pacjentek po poronieniu. Wprawdzie związek neurotyczności i nasilenia PTSD w przeprowadzonym badaniu nie uzyskał wartości istotnych statystycznie, ale obserwowano tendencję do dodatniej korelacji (ρ = 0,23; p < 0,05). Związek niższego wykształcenia, a także mniejszego ilorazu inteligencji z PTSD jest tłumaczony szczególną naturą zaburzenia. W celu lepszego poradzenia sobie w sytuacji trudnej wymagane jest bowiem dokonanie swoistej poznawczej obróbki przeżywanych nieoczekiwanych doznań i wbudowanie ich w ustrukturalizowaną sieć pamięci autobiograficznej, w czym ułatwiającą rolę pełni inteligencja [18]. Przeprowadzone badanie potwierdza ochronną funkcję wykształcenia w odniesieniu do nasilenia objawów PTSD, a także lęku i depresji. Buforem ochronnym jest też osobowość nacechowana wysoką ekstrawersją i otwartością na doświadczenie, cechami pozwalającymi na lepszą adaptację w kryzysie i tendencję do bardziej optymistycznego prognozowania przyszłości. Pacjentki o takiej charakterystyce prawdopodobnie łatwiej dokonają poznawczej obróbki doświadczenia poronienia, co przyspiesza proces adaptacji. Prace badawcze w jednoznaczny sposób nie wykazują istnienia bezpośredniej zależności między wiekiem kobiety a także wiekiem ciąży a ryzykiem wystąpienia objawów zaburzeń depresyjnych i PTSD po jej utracie [6, 9, 10, 12, 19]. W opisywanym badaniu wiek okazał się zmienną różnicującą badane tylko w poziomie odczuwanych objawów depresyjnych. Starsze pacjentki raportowały mniej takich symptomów. Tydzień poronienia nie był zmienną różnicującą badaną grupę. Reakcje kobiet roniących w tym samych tygodniu trwania ciąży wykazują duże zróżnicowanie. W swym studium Brier obserwuje, że to nie tydzień, w którym doszło do poronienia jest istotny, ale znaczenie, jakie kobieta przypisuje ciąży i jej utracie w dużym stopniu modyfikuje jej reakcje emocjonalne [19-21]. Inni badacze akcentują, że ochronny wpływ na kondycję psychiczną kobiety po poronieniu ma fakt posiadania dzieci [6]. Analiza uzyskanych wyników identyfikuje tą zależność tylko w odniesieniu do zaburzenia po stresie pourazowym. Kobiety posiadające dzieci osiągały niższe średnie wyniki niż pacjentki bezdzietne.

5 Poziom depresji, lęku i objawów zaburzenia po stresie pourazowym w następstwie poronienia samoistnego 97 Niektóre doniesienia podkreślają też znaczenie faktu czy poronienie było zdarzeniem nagłym i zaskakującym czy zostało poprzedzone okresem bolesnego i pełnego stresu oczekiwania. W drugim przypadku mamy do czynienia z wystąpieniem zjawiska antycypacji żałoby, przeżywania części jej komponent jeszcze przed zaistnieniem utraty. Taka sytuacja może nieznacznie niwelować intensywność traumy po poronieniu, zwłaszcza gdy stwierdzono nieprawidłowości w rozwoju płodu [3]. Większość prac poświęconych psychologicznemu aspektowi poronień zgodnie wskazuje, iż pozytywna ocena otrzymanego wsparcia społecznego w okresie doświadczanego poronienia jest czynnikiem dodatnio korelującym ze sprawniejszym powrotem do równowagi emocjonalnej. Przewaga badanych, jako najbardziej wspierające odbierała zachowanie partnera [1, 5-6, 19, 22, 23]. Zaprezentowane wyniki stanowią pierwszy etap badania. Jego kontynuacja zakłada zarówno objęcie obserwacją większej liczby badanych, jak również dokonanie ponownej oceny zmiennych depresji, poziomu lęku i objawów zaburzenia po stresie potraumatycznym w ciągu miesiąca po zdarzeniu poronienia. Analizie zostanie poddane również wsparcie społeczne, jakie kobiety otrzymały w okresie poronienia i jego wpływ na badane zmienne. Wnioski 1) Poronienie samoistne jest czynnikiem ryzyka depresji, podwyższonego poziomu lęku i objawów zaburzenia po stresie pourazowym. 2) Szczególnie narażone są pacjentki o lękowej osobowości, preferujące styl radzenia sobie ze stresem skoncentrowany na emocjach, jak również kobiety, które wcześniej doświadczyły utraty ciąży. 3) Grupa ta powinna zostać już w trakcie hospitalizacji objęta szczególną opieką, której celem byłoby zminimalizowanie wystąpienia długofalowych psychicznych następstw poronienia. Piśmiennictwo [1] Chazan B. (2010) Pomoc lekarza. Poronienie. [W:] Poronienie. Zrozumieć rodziców po stracie. Klahs C. (red.), W drodze, Poznań. [2] Kaźmierczak W., Fiegler P., Węgrzyn P. et al. (2004) Przyczyny, etiologia oraz współczesne metody diagnostyki i leczenia poronień. Ginek Prakt. 12: [3] Makara-Studzińska M., Iwanowicz-Palus G. (2004) Psychologia w położnictwie i ginekologii. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa. [4] Lee C., Slade P. (1996) Miscarriage as a traumatic event: a review of the literature and new implications for intervention. J. Psychosom. Res. 40: [5] Barton-Smoczyńska I. (2006) O dziecku, które odwróciło się na pięcie. NAF, Łomianki. [6] Barton-Smoczyńska I. (2010) Adaptacja kobiet po śmierci dziecka poczętego. Poronienie. [W:] Zrozumieć rodziców po stracie. Klahs C. (red.) W drodze, Poznań. [7] Łuczak-Wawrzyniak J., Czarnecka-Iwanczuk M., Bukowska A. et al. (2010) Wczesne i późne psychologiczne skutki utraty ciąży. Ginekol. Pol. 81: [8] Prettyman R.J., Cordle C.J., Cook G.D. (1993) A three-month follow-up of psychological morbidity after early miscarriage. Br. J. Med. Psychol. 66: [9] Brier N. (2008) Grief following miscarriage: a comprehensive review of the literature. J. Womens Health. 17: [10] Janssen H.J. Cuisinier, M.C., Hoogduin K.A. et al. (1996) Controlled prospective study on the mental health of women following pregnancy loss. Am. J. Psychiatry 153: [11] Juczyński Z., Ogińska-Bulik N. (2009) Pomiar zaburzeń po stresie traumatycznym polska wersja Zrewidowanej Skali Wpływu Zdarzeń. Psychiatria. 6(1): [12] Makara-Studzińska M., Iwanowicz-Palus G. (2009) Psychologia w położnictwie i ginekologii. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa. [13] Wrześniewski K., Sosnowski T. (1996) Inwentarz Stanu i Cechy Lęku. Polska adaptacja STAI. Pracownia Testów Psychologicznych PTP, Warszawa. [14] Zawadzki B., Strelau J., Szczepaniak P. et al. (2010) Inwentarz Osobowości NEO-FFI Paula T. Costy Jr i Roberta R. McCrae Adaptacja polska. Podręcznik. Pracownia Testów Psychologicznych PTP, Warszawa. [15] Strelau J., Jaworowska A., Wrześniewski K. et al. (2009) Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach Stresowych CISS. Podręcznik do polskiej normalizacji. Pracownia Testów Psychologicznych PTP, Warszawa. [16] Lok I.H., Neugebauer R. (2007) Psychological morbidity after miscarriage. Best Pract. Res. Cl. Ob. 21: [17] Engelhard I.M., van den Hout M.A., Arntz A. (2001) Posttraumatic stress disorder after pregnancy loss. Gen. Hosp. Psychiatry. 23: [18] Engelhard I.M., van den Hout M.A., Schouten E.G. (2006) Neuroticism and low educational level predict the risk of posttraumatic stress disorder in women after miscarriage or stillbirth. Gen. Hosp. Psychiatry 28: [19] Brier N. (2004) Anxiety after miscarriage: a review of the empirical literature and implications for clinical practice. Birth 31: [20] Janssen H.J., Cuisinier M.C., de Graauw K.P. et al. (1997) A prospective study of risk factors predicting grief intensity following pregnancy loss. Arch. Gen Psychiatry 54: [21] Geller P.A., Klier C.M., Neugebauer R. (2001) Anxiety disorders following miscarriage. J. Clin. Psychiatry 62: [22] Bowles S.V., Bernard R.S., Epperly T. et al. (2006) Traumatic stress disorders following first-trimester spontaneous abortion. J. Fam. Pract. 55: [23] Łuczak-Wawrzyniak J., Skrzypczak J., Szczepańska M. (2002) Leczenie jest sztuką na podstawie wybranych obszarów działalności szpitala ginekologiczno-położniczego. Ginekol. Pol. 73, J Magdalena Murlikiewicz Klinika Medycyny Płodu i Ginekologii I Katedra Ginekologii i Położnictwa UM w Łodzi Łódź, ul. Wileńska 37 magdalena-murlikiewicz@tlen.pl

6 98 M. Murlikiewicz, P. Sieroszewski Anxiety, depression and posttraumatic stress disorder after miscarriage Introduction: The objective of this study was to assess the psychological consequences of miscarriage. Material and methods: Data of 40 women, aged years, who experienced miscarriage was collected. 95% of them experienced pregnancy loss in its 1 st trimester. The level of depression, anxiety and symptoms of PTSD were evaluated using the following psychological tests: Beck Depression Inventory (BDI), State-Trait Anxiety Inventory (STAI) and The Impact of Event Scale Revised (IES-R). Also, patients personality and stress dealing strategies were evaluated using NEO-FFI and Coping Inventory for Stressful Situations (CISS). Results: Within a week after the miscarriage 70% (N = 28) of respondents obtained results showing high levels of anxiety, 53.5% of women (N = 21) were found to be suffering from symptoms of depression and 65% of patients (N = 26) reported elevated level of posttraumatic stress symptoms in all IES-R factors (intrusion, avoidance and arousal). It has been observed that patients with emotion-focused coping, highanxiety personality as well as those with a previous experience of miscarriage had statistically significant higher results in the three studied variables (level of depression, anxiety and posttraumatic stress symptoms). Conclusions: Patients with anxiety personality, who tend to prefer an emotional style of coping with stressful situations and who had previously experienced a pregnancy loss should be considered in need of psychological care during hospitalization in order to minimize the long-term psychological consequences of miscarriage. Key words: miscarriage, depression, anxiety, post-traumatic stress disorder