A U T O R E F E R A T

Transkrypt

1 1 Bartłomiej Nowotarski Katedra Filozofii i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu bnowotarski@poczta.onet.pl Tel A U T O R E F E R A T ( wersje językowe: polska i angielska) Wrocław 2013

2 2 AUTOREFERAT Studia prawnicze na Uniwersytecie Wrocławskim ukończyłem, z wynikiem bardzo dobrym, w 1983 roku. Przez 2 lata kontynuowałem jeszcze naukę na kierunku Historii, uzupełniając ją o różne przedmioty z zakresu filologii klasycznej i filozofii. W tym samym roku podjąłem pracę w Bibliotece wrocławskiej Akademii Ekonomicznej. Zacząłem też prowadzić sporadycznie zajęcia z przedmiotu Historii Myśli Ekonomicznej. Wtedy też zaczęły się moje przygotowania do rozprawy doktorskiej z zakresu teorii i filozofii prawa, ponieważ zainteresowałem się podstawową kategorią jaką jest zjawisko prawne wraz z jego ontologicznymi granicami. Autoreferat pozwolę sobie podzielić na cztery części. Pierwsza, będzie dotyczyła moich zainteresowań i badań naukowych związanych z pracą doktorską, druga, opisze moje naukowe fascynacje i ich organizacyjne oraz popularyzatorskie konsekwencje, których pośrednim lub bezpośrednim efektem okazała się być rozprawa aspirująca do habilitacji, trzecia, będzie poświęcona wyłącznie tej rozprawie. Czwarta zaś, zrelacjonuje częściowo moją pozostałą aktywność: dydaktyczną, prowadzoną w ramach różnych zespołów badawczych oraz na zlecenie organów władzy państwowej i samorządu terytorialnego. 1. Po formalnym ukończeniu studiów i z myślą o rozprawie doktorskiej podjąłem samodzielnie studia nad metodologią nauk i filozofią. Chodziło mi o rozeznanie się w kwestiach ontologii oraz epistemologii. Dogłębnie poznałem historię i twórczość między innymi neopozytywistycznego tzw. Koła Wiedeńskiego oraz polskiej szkoły filozoficzno-logicznej lwowsko- warszawskiej. Prawie 3 lata poznawałem twórczość Ludwiga Wittgensteina, Rudolfa Carnapa, Bertranda Russella, Alfreda Whiteheada, wreszcie Karla Poppera, głównie po to, aby w przyszłości umieć wykorzystywać aparat naukowej filozofii, jak ją wtedy określano, dający lepszą jak sądziłem - możliwość pełnej intersubiektywnej weryfikowalności oraz komunikowalności naukowych dociekań i efektów. To wszystko razem pozwoliło mi utrzymać dystans wobec metafizyki, którą, w tym aspekcie, uważałem za jałowe dreptanie w miejscu, bez możliwości dalszych weryfikowalnych kroków. Dodatkowo, z kolei prace polskich logicznych filozofów : Jana Łukasiewicza, Stanisława Leśniewskiego, Kazimierza Ajdukiewicza, Tadeusza Kotarbińskiego, Alfreda Tarskiego, a także żyjącego jeszcze Jana Woleńskiego (był recenzentem mojej pracy doktorskiej) zwróciły mi uwagę na istnienie nie empirycznej, ale weryfikowalnej wiedzy aksjomatycznej. Odwołanie

3 3 się do której, bez uciekania się do empirii, może powiększać naszą wiedzę ogólną. Choć nie jest to wiedza empiryczna, ale za to logistyczna. Przez to pewniejsza, bo dedukcyjna. W latach 80. ubiegłego wieku utożsamiłem się ze stwierdzeniem, że granice mojego języka są granicami mojego świata (ponieważ reszta jest metafizyką), a zatem wystarczy zająć się semantyczną, a przede wszystkim logiczno-językową analizą syntaktyczną naszych języków. Wówczas na szczycie mojej fascynacji stanął Alfred Tarski, który potrafił udowodnić, dzięki użyciu metajęzyka, istnienie prawdy w językach nauk dedukcyjnych. Z tych to inspiracji zacząłem najpierw interesować się możliwością wyznaczenia ontologicznych granic wszelkiej maści zjawiskom ekonomicznym. Tak, aby dziedzinę tę dało się klarownie rozgraniczyć z innymi społecznymi zjawiskami. Próby wyjaśnienia pojęcia: zjawisko ekonomiczne oraz ustalenia jego charakteru, tak ontologicznego, jak i epistemologicznego podjąłem się w artykule: Zjawisko ekonomiczne niektóre metody i płaszczyzny badawcze (analiza syntaktyczna), opublikowanym w Pracach Naukowych wrocławskiej Akademii Ekonomicznej. Jak widać z tytułu metodą tam zastosowaną była analiza syntaktyczna. Głównie chodziło o kryterium przy pomocy, którego będzie można, właśnie bez uciekania się do definicji ostensywnych, w sposób pewny wskazać, że coś jest albo nie jest ekonomicznym zjawiskiem. Pewny, to znaczy aksjomatyczny i dedukcyjny. Dla urzeczywistnienia tego celu posłużyłem się, ogłoszoną w 1930 roku, ontologią Leśniewskiego, rozwijając ją dla potrzeb analizy tego typu zjawisk, jakimi są zjawiska ekonomiczne. Oczywiście, z racji mojego prawniczego wykształcenia, zrozumiałem także, że takim aksjomatycznym aparatem naukowym mogę zacząć badać także język prawny. A zatem prawo w ogóle, gdyż jego zjawiska, poza emotywami Leona Petrażyckiego, należą do świata normatywnego, leżącego w granicach innej ontologii niż zwykła empiria. Hansa Kelsena rozdział bytu od świata powinności utwierdzał mnie dodatkowo, że filozofia języka daje bazę do badania tych zjawisk, jako nie należących do tego świata. Tym bardziej, że wcześniej spotkałem się właśnie z Leśniewskiego charakterystyką światów tzw. modalnych. Najpierw zainteresowała mnie teoria racjonalnego tworzenia prawa. Czy racjonalny prawodawca jest w ogóle możliwy? Na gruncie metody dedukcyjnej - oczywiście tak. W ten sposób napisałem w Acta Universitatis Wratislaviensis artykuł zatytułowany: O pewnym dedukcyjnym modelu racjonalnego tworzenia prawa. Jednak słowo pewny nie miało w tym przypadku, pomimo, że chodziło o metodę dedukcyjną, oznaczać prawdziwy czy jedyny, ale tylko jeden z możliwych. Bo oparty na tych, a nie innych przesłankach. Mimo wszystko, analizy poczynione w związku z pracą nad tym właśnie artykułem miały dla mnie niebagatelne znaczenie w kontekście przygotowywanej rozprawy doktorskiej. Albowiem podstawową konkluzją z tego modelu racjonalnego prawodawcy, było to, iż racjonalny prawodawca i jego prawo musi być intersubiektywnie komunikowalne i weryfikowalne. A zatem, że racjonalny prawodawca powinien zmierzać do zgodnego z jego intencją rozumienia, recypowania przez adresatów prawa norm przez niego stanowionych (s. 24). I taki właśnie, wynikający z tego modelu dedukcyjnego, obowiązek po stronie prawodawcy, a co za tym idzie i państwa w ogóle oraz

4 4 doświadczenia wynikające z refleksji nad zjawiskiem ekonomicznym dały mi asumpt do, że się tak wyrażę, humanistycznego tym razem podejścia do ontologii zjawiska prawa. Zacząłem więc analizować zjawisko prawne i czas jako jego szczególną kategorię. Wszystko to działo się pod kierunkiem wówczas Docenta doktora habilitowanego Stanisława Kaźmierczyka z Katedry Teorii Państwa i Prawa Uniwersytetu Wrocławskiego. Rozprawa doktorska Rozprawa doktorska zatytułowana: Czas jako zjawisko prawne miała na celu wytycznie granic ontologii prawa. A perspektywa czasu, raz widzianego jako zjawisko prawne oraz prawa (normy prawnej) widzianego jako zjawisko czasowe, stworzyła nieoczekiwaną perspektywę nowego rozumienia prawa, zupełnie nie w sensie dogmatyczno-pozytywistycznym, jak się z reguły to czyni. Dała podstawy temporalnej filozofii prawa pozwalającej odróżnić dogmatyczne rozumienie prawa obowiązującego i jego stosowania od jego, wyłącznie motywowanego normami prawnymi, spełniania przez tzw. adresatów wtórnych norm, czyli obywateli. A jak wiemy prawo pozytywne bywa stosowane do tych adresatów bez względu na to czy ich zachowania były podyktowane świadomością istnienia normy prawnej czy nie. Moim zdaniem, konkluzje tej pracy stały się niezwykle doniosłe również na gruncie obowiązywania prawa pozytywnego w kierunku większej kultury rządów prawa, ponieważ wytyczona w niej ontologia prawa: - po pierwsze, nakazywała zrównać pozycję jego adresatów pierwotnych (organy państwa) z pozycją obywateli; - po drugie, odrzucała nie tylko retroaktywność stosowania prawa ale także zasadę ignorantia iuris nocet; - po trzecie wreszcie, do rangi podstawowej wyniosła edukację prawną obywateli służącą powszechnej znajomości prawa. A dla mnie osobiście otwierała wrota do demokratycznych rządów prawa. Metodologicznie, praca została ufundowana na sposobie analizy i sublimowania tez z innych tez, jaki dokładnie zaproponował w swoim Tractatus logico-philosophicus Ludwig Wittgenstein. Promotorem pracy był Doc. dr hab. Stanisław Kaźmierczyk, recenzentami zaś: Profesor dr hab. Henryk Rot oraz Doc. dr hab. Jan Woleński. Jeszcze przed uzyskaniem stopnia doktora nauk prawnych moje zainteresowania naukowe obrały dwa kierunki. Fascynacja ontologią światów modalnych oraz lingwistyką pozostała. Jej konsekwencją było poważne zetknięcie się z osiągnięciami Noama Chomsky ego i jego gramatykami: generatywną i generatywno-transformacyjną. Ponad rok studiowałem zastosowanie obu koncepcji w różnych językach, tak, aby w efekcie można je aplikować także do języka normatywnego, języka norm. W konsekwencji moich badawczych pasji otrzymałem, w marcu 1988 roku, zaproszenie ze strony Katedry Teorii Prawa Uniwersytetu Łódzkiego i Profesora Jerzego Wróblewskiego do wygłoszenia wykładu, dla pracowników

5 5 katedry, studentów oraz seminarzystów, na temat nie-pragmatycznych sposobów analizy języka normatywnego, w szczególności języka prawnego. Wyraźnym efektem publikacyjnym tego okresu był artykuł w Acta Universitatis Vratislaviensis pt.: Z teorii języka norm (prawnych). Problematyka gramatyki normatywnej (1990), w którym, mam nadzieję, udowodniłem, po pierwsze, że zastosowanie tez gramatyki generatywno-transformacyjnej do języka norm, w tym prawnych, uwidacznia, tam gdzie to ma miejsce, ich nieadekwatność, a zatem niekomunikatywność. Co oczywiście niweczy sens tworzenia prawa w państwie prawa. Po drugie, że ta właśnie gramatyka może wskazać dyrektywy dla intersubiektywnie komunikowalnego sposobu pisania norm prawnych przez prawodawców. 2. Drugim kierunkiem mojego zainteresowania, prócz filozofii, filozofii i teorii prawa, stało się, także w związku z konkluzjami wynikającymi z ontologii prawa, demokratyczne państwo, a przede wszystkim demokratyczne rządy prawa. Ale nie demokratyczne państwo w ogóle, lecz państwo, które zmuszone zostało przez historię do przejścia transformacji ze stadium autokracji do demokracji. Szczególnie zacząłem się interesować transformacjami demokratycznymi takich państw, jak: Grecja, Portugalia, Hiszpania czy Chile. W Polsce, wtedy raczej nie było bogatej literatury na ten temat, a o Internecie nikt nawet nie śnił. W sukurs przyszła mi propozycja, ze strony Uniwersytetu Wrocławskiego, prowadzenia wykładów dla amerykańskich studentów, głównie nowojorskiego Stony Brook. Dzięki temu, i właśnie wtedy, w przededniu polskiej tranzycji, mogłem nie tylko ze studentami tymi dyskutować o demokratycznych przemianach w świecie, ale także otrzymywałem od nich literaturę. W tym czasie zostałem obdarowany egzemplarzem książki A Theory of Justice Johna Rawlsa, którą pierwszy raz, z fascynacją ucznia czarnoksiężnika i nie bez wpływu na przyszłe podejścia badawcze, przeczytałem od tzw. deski do deski. Rok 1989, otworzył przede mną całkiem nieoczekiwane perspektywy. Po pierwsze, mogłem wreszcie zostać wymarzonym nauczycielem akademickim i mieć czas na naukowe dociekania. Po obronie dysertacji doktorskiej zostałem bowiem zatrudniony jako adiunkt na wrocławskiej Akademii Ekonomicznej, gdzie wcześniej pracowałem jako bibliotekarz, najpierw w katedrze Prawa, później Nauk Politycznych, a na końcu, po reorganizacjach, w Katedrze Filozofii i Komunikacji Społecznej, w której pozostaję do dziś. Po drugie, śp. Profesor Bronisław Geremek, jako przewodniczący Sejmowej Komisji Konstytucyjnej zwrócił się do mnie z propozycją objęcia stanowiska Sekretarza tej Komisji. Jednak rozwiązanie parlamentu w 1991 roku przyniosło zakończenie jej prac. Potem zostałem zaangażowany do przygotowania projektu inicjatywy prawodawczej tzw. Małej Konstytucji z 1992 roku. Właśnie w

6 6 Nadzwyczajnej Komisji przygotowującej tę ustawę konstytucyjną służyłem jako ekspert do skutecznego końca jej prac. Później pracowałem jeszcze jako ekspert w komisjach: Regulaminowej i Spraw Poselskich (1992), Komisji Nadzwyczajnej ds. rozpatrzenia projektu ustawy Ordynacja wyborcza do Sejmu RP ( ), a także: Komisji Nadzwyczajnej ds. do rozpatrzenia projektów ordynacji wyborczych do Sejmu i Senatu oraz o zmianie ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (2000). W roku 1992 zostałem poproszony, przez prezydium Komisji Nadzwyczajnej, o przygotowanie projektu nowej ordynacji wyborczej do Sejmu. Głównym celem tego projektu miało być zdecydowane ograniczenie, istniejącego wówczas, rozproszenia partii politycznych w Sejmie, co wcześniej skończyło się upadkiem rządu jednym głosem, a w konsekwencji także rozwiązaniem parlamentu. Jako ekspert w polskim parlamencie pracowałem do końca 1993 i jeszcze rok, w roku Prace naukowe i popularyzatorskie w tym okresie W tym czasie publikowałem w: Studiach Nauk Politycznych czy Studiach Filozoficznych. Artykuły: Komu potrzebna jest filozofia Ayn Rand? oraz: Teorie sprawiedliwości społecznej tzw. zasłona ignorancji stały się dla mnie intelektualnym przygotowaniem do podjęcia kwestii sprawiedliwości społecznej w społeczeństwach rodzących się nowych demokracji. Do własnych rozważań wprowadziłem bowiem eklektyzm postulowany kiedyś przez Alberta Einsteina, a polegający na próbach uogólniania innych poglądów filozoficznych. I to było jak zderzenie. Z jednej strony, do bólu racjonalna Rand z jej wolnością i indywidualizmem oraz krucjatą przeciw wszystkiemu co altruistyczne, co nazywane jest dobrem ogółu czy egalitaryzmem. Z drugiej strony, u Rawlsa, szansa na umowę społeczną w kwestii ustalenia zasad sprawiedliwości. Poza tym, w tamtym okresie, opublikowałem w różnych dziennikach i magazynach 20 tekstów popularyzatorskich odnoszących się, mówiąc najogólniej, do dyskusji na temat przyszłej polskiej konstytucji i form ustroju politycznego. Czasopismami tymi były: Polityka, Wprost, Rzeczpospolita czy Gazeta Wyborcza. Ogólnospołeczną dyskusję o tym czy w Polsce powinniśmy mieć system prezydencki, parlamentarny czy semiprezydencki rozpoczął artykuł w, jeszcze szeroko szpaltowej, Polityce z dn roku, pt: Kto przemówi w imieniu Narodu. Moja aktywność, w tamtym okresie, zaowocowała także dwoma odczytami na temat polskiej transformacji, które miały miejsce w listopadzie 1990 roku na Uniwersytecie Kalifornijskim w San Diego oraz Uniwersytecie Stony Brook na Long Island. W roku 1991 przebywałem w Brukseli oraz Luxemburgu jako stażysta Parlamentu Europejskiego. Tam dotarłem wreszcie do bogatej literatury opisującej tranzycje i budowanie demokracji w krajach Europy Południowej. Miałem też okazję osobiście porozmawiać z ich bohaterami ( np. prezydentem Grecji Karamanlisem). Natomiast w okresie przygotowywania się do prac nad Małą Konstytucją zacząłem prowadzić listowne dyskusje oraz radzić się samego Profesora Juana Linza. Dobrze pamiętałem jak jego

7 7 artykuł Perils of Presidentialism wpłynął na mnie oraz niektórych członków Komisji Konstytucyjnej w roku Współpracę zwieńczyło uzyskanie przeze mnie, w roku 1994, stypendium Fulbrighta na Yale University. Lata zaangażowania w samorządzie terytorialnym Wrocławia ( o czym piszę na końcu Autoreferatu) ograniczyły nieco moją naukową aktywność, do której powróciłem, około roku 1999, podejmując zagadnienie finansowania polityki. Zainteresowaliśmy się tym tematem wspólnie z dr Marcinem Waleckim, jako eksperci Instytutu Spraw Publicznych. Udało nam się do współpracy także namówić znanych ekspertów tego zagadnienia Profesorów: Karl-Heinza Nassmachera oraz Michaela Pinto- Duschinsky ego. Efektem była Konferencja zorganizowana w Sejmie RP 10 maja 2000 roku pt.: Finansowanie partii politycznych mająca przekonać parlamentarzystów do odejścia od korupcjogennego i mało transparentnego finansowania partii ze strony biznesu na rzecz dotowania ze strony Skarbu Państwa. W ślad za tym ukazały się publikacje adresowane do polskiego czytelnika i opinii publicznej. A następnie został przygotowany projekt zmian ustawowych regulujący finansowanie polskiej polityki, który trafił pod obrady Sejmu i komisji nadzwyczajnej. Po półrocznej pracy przepisy zostały uchwalone. Oczywiście, nieporównywalny do polskich warunków, był stan korupcji politycznej w tamtym okresie na Ukrainie. Polski Instytut Spraw Publicznych, w kwietniu 2002 roku, był współorganizatorem wspólnego okrągłego stołu Polski i Ukrainy, w którym też brałem udział. Przedmiotem spotkania były polskie rozwiązania zainicjowane 2 lata wcześniej. Zorganizowana też została szersza konferencja naukowa, wyjaśniająca wszelkie możliwe aspekty problematyki, pod hasłem: Political Finance: Regulation and Practice. Około 2007 roku zacząłem zbierać materiały do książki opisującej światowe demokratyczne transformacje. Motywowany także osobistymi doświadczeniami, chciałem pierwotnie, po prostu, poszerzyć swoją wiedzę o historię transformacji wielu innych państw. Jednak pierwsza wersja książki była tylko opisem ich przebiegu bez wyraźnych konkluzji w zakresie instytucjonalnego projektowania. Uznałem to za jej zasadniczą słabość. Dlatego zaczęły mnie interesować sprawy nie tyle tranzycji lecz warunków demokratycznej konsolidacji. A dodatkowy bodziec do takiego podejścia powstał z chwilą gdy zorientowałem się, że tak naprawdę niewielu państwom opuszczającym swoje dyktatury udało się z sukcesem skonsolidować demokracje. Zresztą Polska też miewała chwile, że się tak wyrażę, słabości. Zaczęło mnie nurtować proste pytanie: dlaczego tak wielu krajom to się nie udało? Jaki na to wpływ miały czynniki strukturalne, a jaki warunki politycznej gry? Albo konstytucyjne, lub szerzej, instytucjonalne projektowanie? W sposób szczególny zaczęła mnie także interesować możliwość kolejnych fal demokratyzacji, które objęłyby również kraje muzułmańskie. Czy przykładowo szariat stoi wyraźnie w sprzeczności z

8 8 budowaniem dobrej demokracji, a w szczególności z naszym rozumieniem rządów prawa? A może właśnie pozwala muzułmanom na projektowanie państw o odpowiedzialnej, podlegającej regularnej i pokojowej rotacji władzy politycznej? Badania Arab Human Development już pod koniec pierwszej dekady XXI wieku pokazywały, że tam również nienawidzi się tyrani, tak świeckiej, jak i religijnej ( tak twierdziło 93% Arabów). Rozpocząłem studia koraniczne oraz w tym celu, wspólnie z przewodniczącym Rady Imamów przy Lidze Muzułmańskiej Ali Abi-Issą, doprowadziliśmy do powstania jedynego w Europie Środkowej Instytutu Studiów nad Islamem (ISNI), gdzie do dziś prowadzę wykłady z demokratyzacji krajów muzułmańskich i jestem członkiem Rady Programowej. To właśnie od gromadzących się w Instytucie muzułmanów wielokrotnie dowiadywałem się, że ich prawdziwym wyzwaniem są dyktatorzy i nieumiejętność pokojowego transferu władzy. Dla pocieszenia zawsze odpowiadałem, iż my też przez 40 lat mieliśmy z tym problem. Prace naukowe i popularyzatorskie w tym okresie Efektem prac nad książką były także artykuły publikowane między innymi w Przeglądzie Sejmowym, Zarządzaniu Publicznym czy Pracach Naukowych Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu oraz w Raptularzu wydawanym przez wrocławskie Stowarzyszenie Wiedzy Obywatelskiej, którego jestem współzałożycielem i członkiem Rady Programowej. Ale także popularyzatorskie teksty w: Rzeczpospolitej, Gazecie Wyborczej w Polska The Times oraz egipskim Midan Masr, gdzie artykuł ukazał się w wersji angielskiej oraz arabskiej. Publikowałem też w internetowym Studiu Opinii. W napisałem też scenariusz i narrację do osiemnastoodcinkowego serialu popularyzującego samorządność terytorialną w Polsce. Serial był emitowany dwa razy w tygodniu, późnym wieczorem, przez TVP w lutym, marcu i kwietniu 1994 roku. Pozwolę sobie teraz omówić zawartość niektórych z popularyzatorskich artykułów (razem było ich 35). Artykuł w egipskim Midan Masr ( New Constitutions for New Democracies: Polish and Worldwide Experiences, zamieszczony tam również w wersji arabskiej, Cairo, April/May 2012, vol. 1, no. 3) ukazywał drogi poszczególnych społeczeństw do ich demokratycznych konstytucji. Zawierał wyraźną tezę, iż promotorem tych przemian muszą być nie tylko prodemokratycznie nastawione ale i konsensualnie podzielone elity. Tak, aby pisanie konstytucji nie zostało przez nikogo zdominowane. W efekcie czego może też powstać nieźle zbalansowany system semiprezydencki, do czego zresztą Egipcjan zachęcałem. Szereg tekstów poświęciłem kwestii odpowiedzialności władzy i mechanizmom ją egzekwującym, tak na poziomie Unii Europejskiej ( Kto skontroluje kontrolerów?, Gazeta Wyborcza, Magazyn Świąteczny, wydanie internetowe, ), jak i poszczególnych państw: Węgier ( Niebezpieczne rządy silnej większości. Węgierski autopucz?, Gazeta Wyborcza z ), Grecji ( Lawina przeciw demokratycznym rządom?, Gazeta Wyborcza, ), Polski ( Choroba polskiej demokracji ; Rzeczpospolita, z dn ). W artykułach tych zwracałem uwagę m. in. na

9 9 niebezpieczeństwo łamania tak horyzontalnego, jak i wertykalnego systemu odpowiedzialności rządzących mogące grozić erozji demokracji. W innych przypadkach, konsekwentnie ze względu na istotę mechanizmu checks and balances, pisałem w obronie siły prezydenckiego weta ( Prezydent silny, jednak wetem. Polemika konstytucyjna, Gazeta Wyborcza, 07.04, 2010; Czym zastąpić prezydenckie weto?, Rzeczpospolita, ) oraz, także z podobnych powodów, w obronie w Polsce systemu semiprezydenckiego ściśle respektującego logikę parlamentaryzmu ( Nie psujmy ustroju. Jaki system, jaka konstytucja?, Gazeta Wyborcza, ). Dowodząc też, że ewentualne spory lub jak to się określa w literaturze przedmiotu przeciąganie liny pomiędzy prezydentem i premierem to tylko kryzys władzy, nie państwa. A dodatkowo, kryzys który wypiera gorsze i bardziej dla demokracji dewastujące zjawisko jakimi są wojny głów państw z ich parlamentami ( To tylko kryzys władzy, a nie państwa ; Studio Opinii, 2009). W swojej publicystycznej aktywności starałem się zatem zwracać uwagę opinii publicznej na każdą możliwą przyczynę erozji demokracji spowodowaną nierozumieniem głównie przez polityków, wagi jaką powinno się przywiązywać do kategorii demokratycznych rządów prawa czy nadmiernej koncentracji władzy naprzeciw jej równowagi i rozdziału. Nawet, gdy dotyczy to tylko życia partyjnego, które jednak przecież zasadniczo rzutuje na jakość klasy politycznej w danym kraju ( Partie na cenzurowanym, Polska The Times, ). 3. Rozprawa habilitacyjna CELE. U podstaw rozprawy habilitacyjnej legło jedno zasadnicze pytanie: dlaczego tak wielu państwom ( aż ok. 73 proc. tzw. trzeciej fali demokratyzacji), stojącym w obliczu demokratycznej transformacji, nie udało się skutecznie skonsolidować swoich demokracji? W jakim stopniu było to wynikiem złego instytucjonalnego (konstytucyjnego) projektowania, a w jakim pozostałych politycznych czy strukturalnych czynników? Wreszcie, jakie wnioski z tego mogą płynąć na przyszłość, głównie względem wyboru najbezpieczniejszego, z tego punktu widzenia, ustrojowego projektowania? Najbezpieczniejszego, czyli najmniej zagrażającego wyzywaniem autokratycznych tendencji. Zatem będzie szło o odpowiedź na pytanie: jaki model instytucjonalny demokracji przyjęliby ludzie wolni i równi, gdyby dane im było zawrzeć coś na kształt umowy społecznej, społecznego kontraktu. Jaki ustrój powinni przyjąć, chcąc nadal pozostać ludźmi wolnymi i niewykluczonymi, niedyskryminowanymi i żyć w dobrze urządzonym, w miarę sprawiedliwym społeczeństwie. Drugim niejako celem książki był cel edukacyjny, a więc zapoznanie czytelników z różnymi problemami demokratycznych tranzycji i konsolidacji. W tym zakresie praca pokazuje: w jaki sposób elity młodych demokracji kształtowały swoje nowe instytucje. Jakie były (jeśli takie zależności można było zidentyfikować) polityczne i gospodarcze efekty tych instytucji. Jaki udział w tych efektach miało

10 10 dziedzictwo, szczególnie to autokratyczne. Czy występowały zjawiska erozji demokracji jakie były ich przyczyny, przebieg i skutki. METODOLOGIA. Metodologicznie, praca oparta została o metodę idealizacji i stopniowej konkretyzacji, a jej główna kontrfaktyczna teza brzmi: wolni i równi ludzie, po pokonaniu dyktatury, powinni dla siebie wybrać ustrój polityczny demokracji, który jest mocno zrównoważony i zdekoncentrowany. Zatem najbardziej optymalną formułę, dla młodych demokracji, jak się wydaje, oferuje model semiprezydencki, jednakowoż wyłącznie ten zbudowany w logice parlamentaryzmu. A więc wtedy, gdy prezydent, choć pochodzący z powszechnych wyborów, w żadnym przypadku nie dostaje kompetencji współrządzenia, która to zarezerwowana powinna być tylko dla, odpowiadającego wyłącznie przed parlamentem, rządu. Idzie zatem o model tzw. premier-presidential. Za empiryczne weryfikatory ( w ramach stopniowej konkretyzacji), mające przybliżyć do realiów hipotezę idealizacyjną, posłużyły mi: - weryfikator dziedzictwa podzielonych społeczeństw: nacjonalizmy oraz społeczeństwa klanowe; - weryfikator dziedzictwa rządów autokratycznych: junty i dyktatury cywilne; - weryfikator dziedzictwa kulturowego: religie, głównie islam; - weryfikator dziedzictwa kolonialnego: postkomunizm i postsowietyzm; -weryfikator dziedzictwa instytucjonalnego i scentralizowanej władzy: caudillizm, wojskowe junty; pozycje pierwszych sekretarzy i przewodniczących rad najwyższych w krajach postkomunistycznych, co mogło stanowić podstawę pod zbyt silne prezydentury. Z kolei, za weryfikator empiryczny optymalnego ustrojowego projektowania posłużyły mi efekty gospodarcze młodych demokracji (wyrażone m. in.: wskaźnikami EBOR-u), modele ekonometryczne ekonomii konstytucyjnej, wskaźnik Giniego i in. GŁÓWNE KONKLUZJE. 1. Za nieudane demokratyczne konsolidacje wydają się odpowiadać, w szczególności: A. Terminowe korzyści tzw. krótkoterminowych zwycięzców reform gospodarczych, dziedzictwo caudillizmu, postkomunistycznych pierwszych sekretarzy lub, ogólniej, percepcja polityki jako gry zero-jedynkowej wraz z dominującą zasadą, że zwycięzca bierze wszystko lub może wszystko. W ten sposób transformacja demokratyczna stawała się niejako ubocznym produktem transakcyjnej gry o władzę, gdzie poszczególni aktorzy osiągali swoją pozycję wskutek: użycia siły, pomazania przez odchodzący reżim lub zwycięstwa w demokratycznych lub quasi-demokratycznych wyborach. B. Tranzycje całkowicie kontrolowane przez funkcjonariuszy ancien regime u ( odgórne ), ale i te oddolne, kontrolowane wyłącznie przez opozycję. W tym drugim przypadku, gwarancję sukcesu

11 11 mogły stanowić jedynie prodemokratycznie nastawione ale i jednocześnie konsensualnie podzielone elity. C. Ustrojowe projektowanie zaprzęgnięte do ochrony interesów krótkoterminowych zwycięzców, dyskrecjonalne tworzenie prawa dla siebie (a nie w obawie, że przecież w demokracji przychodzi kiedyś z władzą się pożegnać). Idzie o ustrojowe projektowanie powodujące lub tylko umożliwiające, w szczególności: 1) n i e u w z g l ę d n i e n i e lub z ł a m a n i e kardynalnej dla demokracji z a s a d y r o z - d z i a ł u w ł a d z (np. idzie o władzę prawodawczą przydawaną władzy wykonawczej tj. wydawania dekretów lub prawo samodzielnego ogłaszania referendów przez prezydentów Ameryki Łacińskiej, Europy Wschodniej, Azji Centralnej czy frankofońskiej części Afryki subsaharyjskiej. A także nie zachowanie kanonu incompatibilitas, czyli nie łączenia urzędów wykonawczych z mandatem władzy prawodawczej, co stało się, z kolei, nagminnym zjawiskiem w krajach anglofońskiej Afryki subsaharyjskiej. A pozwalało to prezydentompremierom zatrudniać w rządzie taką ilość posłów, która w efekcie gwarantowała im pozycję siły dominującej w parlamentach); 2) zbytnią d o m i n a c j ę i k o n c e n t r a c j ę w ł a d z y w y k o n a w c z e j, głównie jej legislacyjną proaktywność (prezydentów w republikach prezydenckich oraz rządów i premierów w systemach parlamentarnych) skutkującą często w praktyce próbami obezwładniana mechanizmu kontroli władzy checks and balances, a zatem deprecjacją pozycji parlamentów oraz sądownictwa, przede wszystkim konstytucyjnego, a dodatkowo wywołującą istotną dominację ekonomiczną. Okazało się, że ograniczenie, powściągnięcie władzy wykonawczej nawet tylko o połowę zwiększa dwukrotnie szansę demokracji na przetrwanie; 3) pojawienie się s y n d r o m u p a r t i i d o m i n u j ą c e j, niszczącego pluralizm partyjnych i społecznych opcji. Jak się okazywało koncentracja władzy wykonawczej korelowała dobrze z: niekonsekwentnym wprowadzaniem reform gospodarczych ( to głównie w interesie krótkoterminowych zwycięzców ), wzrostem wskaźnika Giniego i erozją demokracji. D. Hołdowanie zasadzie zwycięzca bierze wszystko oraz ustrojowe projektowanie umożliwiające władzy wykonawczej (rządzącym) obezwładnianie horyzontalnego i wertykalnego mechanizmu odpowiedzialności władzy na warunkach nieliberalnej czy delegatywnej demokracji. POZOSTAŁE KONKLUZJE: E. Praca stawia i potwierdza tezę, wynikającą z interpretacji krzywej J Bremmera, że każda nadmierna koncentracja władzy w demokracji skutkuje destabilizacją państwa i społeczeństwa. Zaprzecza jednak tym jej interpretacjom, które sugerowały, że korzyści z reform gospodarczych w młodych demokracjach ulegają powszechnemu rozproszeniu (że fala podnosi wszystkie łódki: i te bogate, i te biedne ), zaś koszty skoncentrowaniu tylko w określonych

12 12 grupach społecznych. W oparciu o twierdzenia ekonomii politycznej praca uprawdopodabnia zjawisko dokładnie odwrotne. F. Także dlatego, dodatkowo w oparciu o wytyczony w niej model sprawiedliwości dla młodych demokracji, praca zaprzecza tezie, że w okresie reform należy koncentrować, izolować i technokratyzować władzę w obawie przed roszczeniowymi postawami krótkoterminowych przegranych. Albowiem sytuacja taka kreuje z reguły długoterminowych beneficjentów reform i długoterminowych ich przegranych. Tymczasem przyjęte w pracy warunki sprawiedliwościowe nakazują włączanie przegranych do procesu reform i podejmowania decyzji. G. Transakcyjność procesu transformacji, uzasadniony w niej udział krótkoterminowych przegranych, cele poliarchii, ochrona horyzontalnego mechanizmu odpowiedzialności władzy oraz nadmierna koncentracja władzy wykonawczej sugerować mogą razem, moim zdaniem, zmianę paradygmatu konstytucyjnego projektowania i odejścia od prostej aplikacji reżimów: prezydenckiego, parlamentarnego czy semiprezydenckiego, na rzecz bardziej detalicznego ułożenia mechanizmów weto-aktorów (instytucji państwowych) i weto-graczy (partyjnych) w procesie decyzyjnym nowych demokracji. Ze szczególnym uwzględnieniem pozycji twórcy agendy legislacyjnej. Praca dodatkowo pokazuje, że oba mechanizmy stanowią naczynia połączone oraz, że naruszenie pluralizmu i równowagi któregokolwiek z nich może unicestwić balans władz w demokracji. H. W konkluzji praca sugeruje nowym demokracjom standardy rządzenia koalicyjnego oraz model semiprezydencki ufundowany na logice parlamentaryzmu, jako najbardziej adekwatny względem rozwiniętych mechanizmów weto-aktorów i weto-graczy. W szczególności ponieważ: a. po pierwsze, system semiprezydencki w takiej wersji stanowi najrozsądniej rozbudowany mechanizm równowagi władz checks and balances, chroniący przed powrotem dyktatur, pomimo pojawiania się, tu i ówdzie, prób autokratycznych praktyk. Skoro wyliczono, że aż w 70 proc. zbytnia koncentracja władzy wykonawczej sprzyja erozji demokracji, to w tym systemie prezydent stoi w szeregu weto-aktorów i mityguje tym samym pozycję rządu. To, że ceną tego mogą być kłótnie na linii: prezydent-premier (głównie ambicjonalne), to tylko sprawa estetyczna i, owszem, bardzo medialna. b. Po drugie, system semiprezydencki, w którym prezydent wyposażony jest w silne weto, powoduje respekt wobec zasady rozdziału władz. Bowiem wymusza w parlamencie większość decyzyjną przewyższającą większość rządową. I to jest systemu tego prawdziwe osiągnięcie. A słabość czystego parlamentaryzmu zostaje, tym samym, pokonana. c. Po trzecie, tu w przeciwieństwie - jak się raczej uważa - do systemu czysto prezydenckiego pluralizm partyjny w parlamencie nie szkodzi działaniu systemu jako całości. Tym samym nie zagraża taką destabilizacją stosowanie proporcjonalnego prawa wyborczego, fundującego istotny dla młodych demokracji i ich wizerunku - jako uczciwych, pluralizm społecznych opcji w parlamentach.

13 d. Po czwarte, system semiprezydencki ogranicza nie tylko władzę prawodawczą rządzącej większości (ze względu na prawodawcze weto), ale także mityguje tę nominacyjno-dymisyjną, albowiem wiele nominacji może zostać powierzone właśnie głowie państwa. e. Po piąte, system ten, po prostu, ma szanse wprowadzać do gry więcej weto-aktorów niż ten czysto prezydencki, a na pewno niż parlamentarno-westminsterski. 13 W podsumowaniu tej części, wydaje się, że już sama możliwość skonkludowania, w pracy, tak wielu procesów demokratyzacyjnych stanowić może, moim zdaniem, o jej wartości. Szczególnie procesów nieudanych. Najbardziej cieszą mnie jednak rekapitulacje instytucjonalne, przykładowo, jak ważne jest dokładne detaliczne ich projektowanie (np. według modelu weto-aktorów i weto-graczy). Że młoda demokracje staje prawie zawsze przed alternatywami: dyktatury i anarchii, decyzyjności, z jednej strony, oraz reprezentatywności oraz stabilności długofalowej polityki, z drugiej. Za pożyteczną zatem uważam możliwość wskazania modelu semiprezydenckiego ( w logice parlamentarnej) jako w miarę najbezpieczniejszego dla młodych demokracji. To, z uwagi na zaistniałe w praktyce wypaczenia w replikowaniu modelu prezydenckiego (superprezydencjalizmy w krajach Ameryki Łacińskiej, Europy Wschodniej i Środkowej Azji) oraz westminsterskiego ( w anglofońskiej strefie Afryki subsaharyjskiej). Dodatkowo, paradygmat weto-aktorów i weto-graczy daje też pewne możliwości. Ich ułożenie może wymuszać reformy na niechętnym im twórcy agendy legislacyjnej lub wręcz blokować trend autokratyczny. Może też czynić proces decyzyjny państwa bardziej społecznie reprezentatywnym. Wreszcie uważam za ważne dla nauki zweryfikowanie negatywnych wniosków na temat czystego modelu prezydenckiego ( chociażby tych wysuniętych niegdyś przez Juana Linza). Bowiem jak się wydaje bardziej pasowały one do superprezydencjalizmów Ameryki Południowej czy Europy Wschodniej, a nawet do modelu westminsterskiego, niż do wzorca rodem ze Stanów Zjednoczonych. Mam zatem nadzieję, że w tej pracy jakoś uniewinniłem model czysto prezydencki. Co oznacza, iż aplikacja tego ostatniego niczym by nie zagrażała młodym demokracjom, gdyby nie dewiacyjne jego wdrażanie. 4. Współpraca międzynarodowa oraz prace na zlecenie różnych władz publicznych i innych organizacji W latach byłem radnym Wrocławia, a także członkiem jego Zarządu. Dla potrzeb samorządu terytorialnego przygotowałem następujące Programy: 1) Strategia urynkowienia gospodarki mieszkaniowej we Wrocławiu (druk 1994);

14 14 2) Program wieloletniej polityki mieszkaniowej. Zarys strategii. ( 1995); Okazał się niezwykle pomocny po stratach powodziowych z 1997 roku (Wrocław stracił 732 mieszkania); 3) Propozycja struktury zarządzania budynkami komunalnymi we Wrocławiu ( 1997); 4) koncepcji działania straży gminnych jako nowych formacji: Straż miejska. Bezpieczeństwo i porządek publiczny miasta. Priorytety i zasady działania (1997); 5) Program budowy mieszkań komunalnych metodą mieszkania za grunt. Program stworzył nowe know-how ograniczający bieżące wydatki, na budowę mieszkań, z budżetu miasta(1998). W ten sposób umożliwił także szybsze i tańsze budowanie pozwalające developerom bezpieniężne pozyskiwanie gruntów, a gminie bezgotówkowe pozyskiwanie nowych mieszkań; 6) Program wspierania małych i średnich przedsiębiorstw ( 2003), umożliwiający m. in. gwarantowanie przez władze gminne kredytów podejmowanych przez małych i średnich przedsiębiorców, a także uzyskanie obniżek czynszowych za zatrudnianie kolejnych osób. Wreszcie, nadszedł rok 2011, a wraz z nim arabskie rewolucje i szanse również wśród tych społeczeństw na budowanie demokracji. Naturalnie wraz z tą nadzieją pojawiło się i trwa nadal także ryzyko ugrzęźnięcia tych państw w autokratyczno-demokratycznych hybrydach, jak to już miało miejsce gdzie indziej. Od początku, jako, między innymi, wysłannik i ekspert: United Nations Development Programme (UNDP), holenderskiego Institute for Multiparty Democracy, Instytutu Spraw Publicznych, Europejskiego Centrum Solidarności zostałem zaangażowany w misje obserwacyjne oraz demokratyzacyjne w Tunezji i Egipcie. Po pierwsze, przygotowałem monografię pod tytułem: How to Build New Democracies and to Protect Them Against Erosion. What Can Tell Us the Worldwide Transitional Experiences?, wydaną w grudniu 2012 nakładem polskiego MSZ, która została też przetłumaczona na arabski i oczekuje na publikację w Tunisie, w 2013 roku. Po drugie, dla United Nations Development Programme oraz na zamówienie polskiej Ambasady w Tunezji, przygotowałem dwa teksty dotyczące konstytucyjnego projektowania, dla tunezyjskich posłów oraz Ministra Rozwoju Regionalnego: De nouvelles constitutions dans les nouvelles démocraties oraz Les theses pour les projets constitutionnels pour les nouvelles démocraties. D après l analyse de consolidation plus que 90 jeunes démocraties mondiales au XXème et XXIème siècle. Po trzecie, wystąpiłem z wieloma odczytami oraz na kilkunastu konferencjach naukowych organizowanych przez egipskie i tunezyjskie parlamenty, tamtejsze uniwersytety lub ambasady, United Nations Development Programme, Netherlands Institute for Multiparty Democracy, a także Sejm, MSZ oraz Europejskie Centrum Solidarności i in. Moje wystąpienia dotyczyły, między innymi, następujących zagadnień: demokratycznych rządów prawa i możliwości stosowania tych zasad na gruncie szariatu, sprawiedliwości tranzycyjnej i jej różnorakich rozwiązań, rozdziału i równowagi władz w młodych demokracjach, adekwatności modeli prezydenckich, semiprezydenckich czy parlamentarnych względem arabskich krajów muzułmańskich w ogóle oraz osobno w Tunezji i Egipcie, doświadczeń tranzycyjnych i konsolidacyjnych krajów postkomunistycznych,

15 w tym Polski, wreszcie, możliwych zagrożeń związanych z procesami erozji demokracji. Wykaz tych konferencji pozwoliłem sobie zamieścić w dokumencie przedstawiającym szczegółowo mój dorobek. 15 Aktualne projekty badawcze Obecnie jestem zaangażowany w trzech polskich projektach badawczych. Dwa z nich dotyczą jakości polskich partii politycznych. Organizatorem jednego z nich jest Instytut Spraw Publicznych, a kierują nim Profesor Marek Chmaj oraz koordynator z ramienia Instytutu Doktor Jarosław Zbieranek. Organizatorem drugiego, który rozpoczął pracę w październiku 2012 roku jest Fundacja Batorego. Trzeci, zakończył etap badawczy właśnie wydaną publikacją pt: Narastające dysfunkcje, zasadnicze dylematy, konieczne działania. Raport o stanie samorządności terytorialnej w Polsce, Kraków Projekt jest kontynuowany na etapie popularyzacji. Projektem kierują Profesorowie Jerzy Hausner i Hubert Izdebski. Dydaktyka Na swojej macierzystej Uczelni, jak już sygnalizowałem, pracowałem najpierw w katedrze Prawa, później Nauk Politycznych, a na końcu, po reorganizacjach, w Katedrze Filozofii i Komunikacji Społecznej, w której pozostaję do dziś. Zaangażowanie we wrocławskim samorządzie terytorialnym oraz aktywność w dziedzinie promocji demokracji zmusiły mnie, w tamtym czasie, do pozostawania, na mój wniosek, na 10. letnim urlopie bezpłatnym. Od 2007 roku, prowadzę dwa cykle wykładów oraz seminaria dyplomowe w językach polskim i angielskim, odpowiednio pod tytułami: Współczesne systemy polityczne i Contemporary political systems oraz: Nowe demokracje XX i XXI wieku i New democracies of 20th and 21st century. Prowadzę także wykłady w Instytucie Studiów nad Islamem (ISNI) omawiające wyzwania i szanse krajów muzułmańskich na zbudowanie demokratycznych ustrojów politycznych. Natomiast, w Stowarzyszeniu Wiedzy Obywatelskiej prowadziłem warsztaty na temat procesów demokratyzacji dla nauczycieli szkół gimnazjalnych i ponad gimnazjalnych. Wrocław Z poważaniem Bartłomiej Nowotarski

16 Bartłomiej Nowotarski 16 S C I E T I F I C A U T O B I O G R A P H Y The Law Faculty at the University of Wrocław, with a very good result, was finished by me in For next 2 years I continued learning in the history direction, supplementing it with various objects in the field of classical philology and philosophy. In the same year I started working at the Library of the Academy of Economics in Wroclaw. I also started to teach occasionally classes of History of Economic Thought. Then I started to prepare my doctoral dissertation on the theory and philosophy of law as interested in the basic category - "legal phenomenon" and its ontological boundaries. My autobiography I ll split into four parts. The first will deal with my research interests related to doctorate, the second will describe my scientific fascinations resulted directly or indirectly in habilitation work. Also, organizational affiliations, and my activity in popularization of science will be storied. The third, will be devoted exclusively to the treatise. And fourth part describes my remaining activity: teaching, conducted in the different research teams, and at the request of state authorities and local self-governments. After formal completed education and thinking for a doctoral dissertation I decided to undertook independently the study of the methodology of science and philosophy. I wanted to understand the issues of ontology and epistemology. I got to know in depth the history and work of the so-called logical positivism Vienna Circle and the Polish school of philosophy and logic of the Lvov-Warsaw University. Almost three years I was getting to know the work of Ludwig Wittgenstein, Rudolf Carnap, Bertrand Russell and Alfred Whitehead, finally, Karl Popper, mainly so that in the future to be able to use "scientific philosophy", as it was then determined, giving better - as I thought - the possibility of a full intersubjective verifiability and communicability of scientific inquiry and effects. All of this has allowed me to maintain a distance from metaphysics, which in this aspect I considered barren toddle in place, with no further verifiable steps. In addition the work of Polish "logical philosophers": Jan Łukasiewicz, Stanisław Leśniewski, Kazimierz Ajdukiewicz, Tadeusz Kotarbiński, Alfred Tarski, and still living Jan Woleński (he was a reviewer of my doctorate dissertation) drew my attention that there is also nonempirical, but verifiable axiomatic knowledge. The reference to which, without resorting to empiricism, may increase our general knowledge. Although it is not empirical knowledge, but it is logistics. Therefore more reliable, because deductive. In the 80s the last century, I identified myself with the statement that "the boundaries of my language limit of my world" (because the rest is metaphysics), so just deal with the semantic and logical primarily

17 17 syntactic analysis of our language. Then on top of my fascination stood Alfred Tarski, who was able to demonstrate, through the use of meta-languages, the existence of truth in the languages of the deductive sciences. For these inspiration I started to be interested in the possibility of ontological boundaries which determine all sorts of economic phenomena. So that this area could clearly differentiated to the other social phenomena. Attempts to explain the concept of "economic phenomenon" and determine its ontological character, I made in the article: The economic phenomenon some methods and research approaches (the syntactic analysis), published in Scientific Papers of the University of Economics in Wrocław. As we can see under the method used there was just syntactic analysis. Mainly it was the question of criterion which could be, without resorting to the ostensive definition, used to indicate that something is or is not an economic phenomenon. Sure, it is axiomatic and deductive. For the realization of this goal I used, proclaimed in 1930, "Leśniewski's ontology", expanding it for the analysis of this type of phenomena, such as economic phenomena. Of course, because of my legal education, I realized also that this axiomatic scientific apparatus can begin to examine the legal language. So Law at all, because this phenomenon, beyond the Leon Petrażycki s emotives, belongs to the normative world, lying within the limits of another ontology than ordinary empiricism. Hans Kelsen s separation of "is" and "ought" (Sein und Sollen) confirmed me further that the philosophy of language provides the basis for the study of these phenomena, as not belonging to this world. Furthermore that I met just before the Leśniewski s characteristics so called modal worlds. First, I was interested in the theory of rational law-making. Is rational lawmaker is even possible? On the basis of the deductive method - of course yes. In this way, I wrote in Acta Universitatis Wratislaviensis article entitled: On the one deductive model of rational law-making. The analysis made in connection with the work on this particular article had great significance for me in preparing the doctorate dissertation. For the basic conclusion from this model of rational legislator, was that a rational legislator and his law must be intersubjectively communicable and verifiable. Thus, the rational legislator should seek to "consistent with his intent the understanding of the law by its recipients " (p. 24). And in this way, coming from this deductive model, this one obligation of the law-giver (mainly a state) brought me, in general, to the some kind humanistic approach to the phenomenon of legal ontology. So I started to analyze the legal phenomenon and the time as its special category. All this has happened under the direction of Professor Stanisław Kaźmierczyk from the Institute of Theory of State and Law of the University of Wroclaw. PhD dissertation The main aim of my PhD dissertation entitled: Time as a legal phenomenon was to show ontological boundaries of the law. A perspective of time, once seen as a legal phenomenon and the law (rule of law) seen as a temporary phenomenon both have created an unexpected prospect of a new

18 18 understanding of the law, just not in the sense of dogmatic positivism, as it usually does. It gave the basis foundations for "temporal philosophy of law" which allows to distinguish between dogmatic understanding of the law and its applicability and of its "meeting", only under the motivation, by the socalled secondary recipients of the law, means citizens. A positive law as we know is often applied to the recipient, regardless of their actual knowledge of the legal norms. In my point of view, the conclusions of this work have become extremely important also on the basis of the positive law in the direction of greater rule of law culture, this exact ontology of law: of citizens; nocet; - First, ordered to equate the recipients of the original position (state authorities) with the position - Secondly, not only rejection the retroactivity of the law but also the principle of ignorantia iuris - And last but not least raised the legal education of citizens to the basic value o the contemporary state, and for me personally, opened the door to the democratic rule of law. Methodologically, the work was founded on the method of analysis, and thesis sublimation proposed by Ludwig Wittgenstein in his Tractatus Logico-Philosophicus Ludwig Wittgenstein. The tutor of my Ph.D. dissertation was Professor Stanisław Kaźmierczyk, and reviewers: Professor Henryk Rot and Professor Jan Woleński. Even before receiving the degree of Doctor of Law my research interests have chosen two directions. The fascination with the worlds of modal ontology and linguistics remained. The result was a major encounter with the achievements of Noam Chomsky and his grammars: generative and generativetransformational. More than a year I was learning the use of the two concepts in different languages, with the effect to be applied also to the normative language, language of norms. As a result of my research passion the invitation from Professor Wróblewski personally, and the Department of Theory of Law of University in Łódź was received by me, in March 1988, to deliver a lecture for the cathedral staff, students and seminarians. The lecture was devoted to non - pragmatic ways of normative language analysis, in particular the legal norms. The result of this period was an article in Acta Universitatis Vratislaviensis entitled: On the theory of norms (legal). The issue of normative grammar (1990), in which, I hope proved firstly, that the application of generative-transformational grammar to the language of norms, including legal norms, reveals where this takes place, their inadequacy, and thus their inability to be communicated. Which of course undermines the sense of law creation and the rule of law mutually. Secondly, this grammar may indicate the postulates for intersubjectively communicative laws writing, laws giving. 2 The second direction of my interest apart from philosophy, philosophy and theory of law, it was also in connection with the conclusions resulting from the ontology of law a democratic state and most of all the democratic rule of law. But not just a democratic state but the state which was forced to go through

19 19 the history of transition from autocracy to democracy. In particular, I became interested in the democratic transformations of countries such as Greece, Portugal, Spain and Chile. In Poland then, was not rather extensive literature on this subject, and the Internet was not even dreamed by the people. It was the proposal from the University of Wroclaw in delivering the lectures to American students, mostly from the New Yorker s Stony Brook, which helped me very much. Thanks for this, on the eve of Polish transition, I could discuss with the students about the democratic transformation in the world. At that time I was gifted the book A Theory of Justice by John Rawls, which read by me with the wizard-pupil fascination and not without impact on future research approaches. Year 1989 gave me quite unexpected perspective. First of all, I could finally be academic teacher and have time to scientific inquiry. After defending my doctoral dissertation I was employed as an assistant at the Wroclaw University of Economics (where previously I was working as a librarian) first at the Cathedral of Law, than Political Science, and finally, after the reorganization, the Department of Philosophy and Social Communication. Secondly Professor Bronisław Geremek, as chairman of the Parliamentary Constitutional Committee proposed me the post of Secretary of this Committee. However, the dissolution of parliament in 1991 brought the end of its work. Then I was engaged to draft the socalled legislative initiative Small Constitution. Later I worked as an expert in committees: Statutory and Deputies' Affairs (1992), the Special Committee for Electoral Law to the Parliament ( ), and also the Special Committee to consider the draft electoral law to the Parliament and to Senate and to amend the Act on the Election of the President (2000). In 1992, I was asked by the Bureau of the Special Committee, to prepare draft of a new electoral law. The main objective of this project was to reduce drastically the dispersion of political parties in parliament, which previously ended with the collapse of government with one voice and consequently the solution of the parliament. As an expert in the Polish parliament I worked until the end of 1993 and one more year in At the same time I was publishing in "Studies in Political Science" and "Philosophical Studies". Articles: Who needs a philosophy of Ayn Rand? and Theories of social justice - the so-called veil of ignorance became for me an intellectual preparation for addressing the issue of social justice in societies of the emerging democracies. For my consideration I introduced eclecticism postulated by Albert Einstein, it was trials generalization involving other philosophical views and it was like a collision. On the one hand Rand s rational freedom and individualism and the "crusade" against everything what is altruistic, which is called the common good or egalitarianism. On the other hand Rawls and the chance of agreement on what constitutes social justice principles. Besides, at that time I published in various newspapers and magazines, 20 popularizing texts relating to broadly speaking, to discuss the future of the Polish constitution and form of political system. These magazines were: "Polityka," "Wprost", "Rzeczpospolita" and "Gazeta Wyborcza". General public debate on whether Poland should have a presidential system, parliamentary or semi-presidential began the article in "Polityka" dated 06th October 1990, entitled: "Who will speak on behalf of the Nation." My activity at the time, resulted in the

20 20 two speeches on the Polish transformation that took place in November 1990 at the University of California at San Diego and the University of Stony Brook on Long Island. In 1991, I was in Brussels and Luxembourg as Stagiaire in the European Parliament. I got there the rich literature describing the transitions and the building of democracy in the countries of Southern Europe. I also had the opportunity to personally speak with their characters (e. g. Greek President Karamanlis). However, in the run-up of the work of the Small Constitution I began letters discussions and consultations with the Professor Juan Linz. I remembered how his article Perils of Presidentialism influenced me and some members of the Constitutional Commission in Cooperation ended with getting by me in 1994 Fulbright s scholarship at Yale University. Years of involvement in Wroclaw s government slightly reduced my scientific activity, in which I returned in 1999, taking up the issue of the funding of the politics. Our interest in this topic with PhD Marcin Walecki, as experts of the Institute of Public Affairs. We managed to work together with wellknown experts like Karl-Heinz Nassmacher and Michael Pinto-Duschinsky. The result of our work was a conference held in the Polish Parliament on 10th May 2000, entitled : "The financing of political parties" intended to persuade MPs to resign from corrupted and less transparent party funding from business to subsidize the parties from the national treasury. In the follow of this few publications addressed to Polish readers and the general public appeared. And then was prepared the draft amendments to laws regulating the financing of Polish politics, which reached the Sejm and the special committee. After six months of work rules have been adopted. Of course, not comparable to the Polish conditions, was the state of political corruption at that time in Ukraine. Polish Institute of Public Affairs, in April 2002, was co-organizing a joint roundtable Polish and Ukrainian, in which I took part. The meeting was initiated by Polish solutions two years ago. It was also organized a scientific conference explaining all the possible aspects of the issue, under the slogan: "Political Finance: Regulation and Practice". Around 2007, I started to gather material for a book describing the transformation of the democratic world. Also motivated by personal experience, I wanted just to learn more about the history of the transformation of many other countries. However, the first version of the book was just a description of their course without any clear conclusions on the institutional design. I recognized it as its major weakness. Therefore my interest began not only in the matter of democratic transition but democratic consolidation, also. Further incentive to this approach was the moment when I realized that very few countries actually leaving their dictatorship was able to consolidate successfully their democracies. Moreover Poland it had already moments of weakness. Started to bother me a simple question: why are so many countries that did not make it? What kind of factors were most influential: the structural or political? In particular I also began to interest the possibility of another "wave of democratization", which would include the Muslim countries also. Is for example the Sharia clearly against with the building of a good democracy, and in particular with our understanding of the rule of law? And maybe it allows Muslims to design the accountable power, subjected to a regular turnover? Arab Human Development