Bezsilni buntownicy. Subkultura hip-hopowa na wsi. Katarzyna Mirowska. Praca pisana pod kierunkiem Dr Beaty Kowalskiej

Transkrypt

1 Bezsilni buntownicy Subkultura hip-hopowa na wsi Katarzyna Mirowska Praca pisana pod kierunkiem Dr Beaty Kowalskiej Kraków 2013

2 Spis treści Uśpiony potencjał Grupa hip-hopowa w Owczarach Hip-hop w Polsce Hip-hopowiec, czyli kto? Po pierwsze: strój Po drugie: miasto moje Po trzecie: Jedność lojalność braterstwo Po czwarte: biba! Po piąte: orientuj się! Co mnie interesuje? Pytania badawcze: Metodologia: Zastosowane techniki Skąd hip-hop na wasi? Jak to się zaczęło? Raperzy są niedobrzy Gra w zielone Przecież rap jest w dechę! Pytanie brzmi: Dlaczego? Hip-hop to nie tylko muzyka Freestyle Graffiti i breakdance Komercjalizacja rapu Posumowanie Bibliogrfia Czasopisma Rqaaporty z badań Strony internetowe: Teksty utworów

3 Uśpiony potencjał W młodzieży drzemie niewyczerpany potencjał społeczny, który zwykle kojarzony jest z energią, kreatywnością, odwagą, chęcią zmian, idealizmem poglądów, nadzieją Nie ogranicza się on jedynie do właściwości osób i grup, które zalicza się do tej kategorii, ale chodzi także o charakterystyczne funkcje, jakie pełnią młodzi w strukturze społecznej. Owa faza w biografii odnosi się z jednej strony do życia konkretnych jednostek, grup lub pokoleń, ale z drugiej strony jest ona niezbędna dla trwania społeczeństwa w ogóle. Co jest w niej niezwykłego? Jej przejściowość. Odwołując się do terminologii antropologa Arnolda van Gennepa, jest to faza liminalna. Wszelkim ważnym wydarzeniom w życiu człowieka towarzyszy odpowiedni rytuał przejścia. Składał się on z trzech etapów: fazy separacji, kiedy jednostka jest oddzielona od dotychczasowego otoczenia (np. kobieta zostaje oddzielona od matki i sióstr), następnie wchodzi w fazę liminalną (inaczej marginalną), czyli okres przejściowy (np. narzeczeństwo kobieta nie jest już panną, ale też nie jest jeszcze nie mężatką), aż wreszcie następuje ostatnia już faza włączenia, kiedy jednostka zostaje staje się częścią nowego otoczenia (np. kobieta przeprowadza się do domu męża) 1. Podobny schemat dotyczy młodego człowieka wchodzącego w dorosłe życie i jest widoczny w wielu kulturach. Funkcją po części ukrytą fazy liminalnej, w jakiej znajduje się młodzież, jest zmiana. Jednostki w okresie przejściowym już nie należą do jednej grupy, a co za tym idzie, nie obowiązują ich pewne wzorce zachowania, normy właściwe dla tej grupy, a jednocześnie jeszcze nie przynależą do grupy nowej, nie obowiązują ich zatem jej prawa 2. Społeczeństwo, więc instytucjonalnie pozwala młodym ludziom którzy nie mają ustalonego statusu społecznego, bo nie są już dziećmi, ale też nie są jeszcze dorosłymi na innowacyjność, ekscentryzm wobec norm. Świat społeczny w pewien sposób wymaga od młodzieży szukania nowych rozwiązań, kreatywnego spojrzenia na warunki, w których przyszło im dorastać, chęci do ulepszania rzeczywistości. Dlaczego tak doniosłe funkcje przypisuje się właśnie młodzieży? Socjolog Karl Mannheim, odnosząc się w artykule Problem młodzieży w nowoczesnym społeczeństwie do 1 A. Barnard, Antropologia, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 2006, s Tamże

4 społeczeństwa brytyjskiego w latach 40. XX wieku, daje trafną odpowiedź na powyższe pytanie. Zwraca on uwagę na dwie ważne - w moim zdaniem kwestie. Po pierwsze, młodzież dopiero podlega socjalizacji, zaczyna internalizować obowiązujące w społeczeństwie normy. Zasady, których młodzi ludzie uczą się przestrzegać, są wobec nich zewnętrzne, co pozwala spojrzeć na ład społeczny z dystansem ludzi nie w pełni uwikłanych w sieć wymagań, obowiązków, relacji i zależności życia społecznego. Po drugie, wchodzący w dorosłość młodzi ludzie, nie posiadają jeszcze własnych interesów w sensie ekonomicznym, politycznym, społecznym, które nakłaniałby ich do obrony istniejącego status quo 3. Te dwie okoliczności mogą, ale nie muszą, wyzwalać w młodzieży chęć buntu, czy zmiany. Autor zaznacza, że młodość to potencjał, ale to od charakteru danego społeczeństwa zależy, czy czyni ono z nich użytek [z młodych pokoleń K.M.], a z kolei od struktury socjologicznej tego samego społeczeństwa zależy, jak ten użytek czyni. 4 Młodzi mają predyspozycje, by świat społeczny zmieniać, ale to od samego przedmiotu zmiany zależy, czy pozwoli na mobilizację owych ukrytych zasobów młodości. Dobrą ilustracją cichego poparcia społecznego dla buntu młodych w polskiej rzeczywistości jest film Jacka Borcuch, pt. Wszystko, co kocham. Pokazane są realia PRL-u i stanu wojennego, kiedy grupie młodych muzyków zabroniono występu na szkolnym balu, a oni mimo to grają koncert, który niesie wywrotowy przekaz. To, co jest tam trafnie uchwycone, to kwestia buntu, który odzwierciedla nastroje różnych grup społecznych, w każdym wieku, ale często tylko młodym wolno jest go uzewnętrznić. Tylko młodym ujdzie to na sucho. Właśnie to niewypowiedziane przyzwolenie społeczne dla dewiacyjnych w znaczeniu mertonowskim - zachowań młodzieży, zainspirowało mnie do zwrócenia uwagi na to, co chce przekazać o współczesnym świecie ponowoczesna (czy też późno nowoczesna) młodość, bo być może odbija ona to wszystko, czego nie mogą, nie chcą, boją się wypowiedzieć na głos starsze pokolenia. Młodość cechuje się ukrytym potencjałem, ale też jest swoistą bombą zegarową, która nie wiadomo kiedy może wybuchnąć, niszcząc zarówno to, co złe w istniejącym status quo, jak i to co w nim dobre. Teza Mannheima, dotycząca konieczności mobilizacji potencjału 3 Karl Mannheim, Problem młodzieży w nowoczesnym społeczeństwie, [w:] K. Szafraniec (red.), Młodzież jako problem i jako wyzwanie ponowoczesności, Toruń, wyd. Adam Marszałek, 2011, s Tamże, s

5 drzemiącego w młodych wielokrotnie znalazła potwierdzenie w rzeczywistości, choć istnieją również okoliczności, w których młodzież nie potrzebuje społecznego wsparcia, by zacząć działać. Taką sytuację dostrzega polska socjolożka, Krystyna Szafraniec, we współczesnych realiach większości państw demokratycznych, a w Polsce przede wszystkim. Kryzys uświadomił światu, że wieczna prosperita gospodarcza to złudzenie. Zarówno kraje wysoko rozwinięte, jak i te rozwijające się znalazły się w impasie, który wskazuje na to, że demokracja i kapitalizm, które miały być idealnym systemem, potrzebują rewizji. W Polsce kryzys dotyka wszystkich, ale zawód jaki ze sobą niesie jest przede wszystkim udziałem młodzieży. Nowy ustrój obiecywał dobrobyt. Młodzi ludzie, wychowani na ideologii indywidualizmu, sukcesu i konsumpcjonizmu, mają duże ambicje awansu w społecznej hierarchii. Sumienna praca, wykształcenie, własny biznes miały przynieść upragniony sukces, tymczasem coraz trudniej o zwykłe usamodzielnienie się. Młodzi, którzy chcą zacząć dorosłe życie natrafiają na coraz więcej przeszkód. Problemy ze znalezieniem pracy, dewaluacja dyplomów uczelni wyższych, niekończące się bezpłatne staże lub tzw. umowy śmieciowe, niewystarczające dochody, nieosiągalnie drogie mieszkania w stosunku do miesięcznych pensji, to wszystko powoduje frustracje, które według autorki w końcu wybuchną 5. Problemy te potęguje liczebność młodych ludzi urodzonych w wyżu demograficznym. Indywidualizm kieruje frustracje ku osobistym porażkom. Płynność pojęcia młodzież i jego niespotykana dotąd heterogenizacja powodują rozproszenie gniewu. Jednak takie maskowanie konfliktu, powoduje tylko jego nawarstwianie się, aż w końcu jego gwałtowność może okazać się znaczne większa niż można by przewidywać. Zwłaszcza, jeżeli jego natężenie, a więc zaangażowanie jednostek w konflikt jest duże. W opisywanym przypadku, problem dotyczy niemal wszystkich najważniejszych obszarów życia młodych ludzi. Dlatego jego natężenie może być bardzo wysokie, a konsekwencje gwałtowne i nieobliczalne 6. Warto więc spojrzeć na młodzież jako na kategorię godną wysłuchania. Może ona pomóc zmienić to, co przestało sprawnie funkcjonować, jednocześnie chroniąc to, co wartościowe dla systemu. Jak jednak rozumieć pojęcie młodzieży? Jest to bardzo płynna kategoria i przysparza badaczom niemałych problemów. Zwykle definiowana jest ona na podstawie wieku, ale zasadniczo określana bardzo relatywnie. Świadczyć o tym może, np. fakt, że w słownikach 5 K. Szafraniec, Młodość jako wyłaniający się problem i nowa polityczna siła, Nauka 1/2012, s R. Dahrendorf, Grupy konfliktowe, konflikt między grupami i zmiana społeczna, [w:] R. Dahrendorf, Klasy i konflikt klasowy w społeczeństwie przemysłowym, Kraków, NOMOS, 2008, s

6 definicji stosowanych w badaniach takich instytucji badawczych jak GUS, OECD, EUROSTAT nie wyróżnia się pojęcia młodzież ( youth ). ONZ za młodzież uznaje ludzi w wieku lata 7. Bardziej trafne wydaje się rozróżnienie na wiek nastoletni (13-17) oraz młodzieńczy (18-24), które zastosowali Anna Jachnis, Jan F. Terelak 8. Chciałabym się skupić na drugiej z wyróżnionych wyżej grup. Moim zdaniem, jednak wiek nie jest najlepszym wskaźnikiem wyznaczającym granice tej kategorii. Wolałabym odnieść się do wskaźników jakościowych, takich jak: styl życia, samodzielność ekonomiczna, status społeczny. Przy współczesnej tendencji młodzieży do opóźniania momentu wchodzenia w dorosłość oraz wydłużania okresu zależności ekonomicznej, mieszkaniowej, a nawet społecznej młodych ludzi od rodziców 9 pojęciem młodzież obejmować będziemy również osoby w wieku lata, pozostające całkowicie lub częściowo na utrzymaniu rodziców oraz mieszkające w domu rodzinnym. 7 Źródło: UNIC warsaw. [na:] 8 A. Jachnis, J. F. Terelak, Psychologia konsumenta i reklamy, Bydgoszcz, Branta, 2008, s P. Szukalski, Demografia relacji międzypokoleniowych, [w:] P. Szukalski, Solidarność pokoleń. Dylematy relacji międzypokoleniowych, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2012, s

7 Grupa hip-hopowa w Owczarach Jak zwraca uwagę Mannheim, mobilizacja młodzieżowego potencjału jest możliwa tylko poprzez zintegrowane działania młodych jednostek. Muszą oni utworzyć grupę, w której ich jednostkowy bunt przerodzić się będzie mógł w zbiorowe działanie, gdzie znajdą poparcie dla swoich poglądów 10. Takie zadanie mogą spełniać grupy subkulturowe. Przedmiotem mojego zainteresowania jest właśnie taka grupa młodzieży, którą cechuje wspólnota pewnych idei, poglądów. Zjawiskiem, które udało mi się zaobserwować, a które, moim zdaniem, jest warte głębszej analizy jest grupa subkulturowa na wsi. Miejscowość, gdzie pokolenie (w znaczeniu osób urodzonych w zbliżonym czasie tu po roku 90. co jest dla nich postawą wspólnej identyfikacji 11 ) liczy nie więcej niż 30 osób, a każde odstępstwo od normy jest karane niechęcią, a nawet ostracyzmem, stała się kontekstem dla powstania grupy subkulturowej. Owczary są niewielką liczącą niespełna 500 mieszkańców 12 wioską w okolicach Wrocławia. Młodzi ludzie sprzeciwiają się panującej tam mentalności, ze sztandarową rytualizacją wiary (koniecznie) katolickiej. Najważniejszym jednak elementem łączącym młodzież we wsi jest muzyka muzyka hip-hopu, czyli rap. Na tle miłośników tego rodzaju twórczości wyróżnia się bardziej ścisła grupa, która nie tylko słucha muzyki, ale cechuje ją również specyficzny styl życia, system wartości, ubiór, charakterystyczne dla grup subkultury hip-hopowej. Kluczową kategorią w mojej pracy jest pojęcie subkultury. Na gruncie subkulturowym może rozwinąć się kontrkultura lub antykultura, ale wcale nie musi do tego dojść. O ile subkultura, to grupa w ramach danej kultury głównej, która pomimo kontestacji wobec wielu elementów zastanej rzeczywistości, nadal uznaje większość wartości ogólnie podzielanych. O tyle kontrkulura, odrzucając kulturę zastaną, proponuje również alternatywne rozwiązania, 10 Karl Mannheim, Problem młodzieży w nowoczesnym społeczeństwie, s P. Dobrodziej, Słownik badań marketingowych, rynkowych i społecznych. 12 Źródło:

8 systemy wartości. Antykultura natomiast ogranicza się do samej negacji system wartości podzielanego w kulturze głównej 13. Rys. 1. Zależności między kulturą dominującą, subkulturą, kontrkulturą i antykulturą. negacja alternatyw a Kontrkultura KULTURA negacja Antykultura Subkultura W mojej pracy będę odnosić się do definicji subkultury, którą Ryszard Dyoniziak określa jako podkulturę : Gdy wiele jednostek ma podobne problemy i na gruncie wspólnych zainteresowań i dążeń powstają dość trwałe więzi między rówieśnikami, którzy tworzą im tylko odpowiadające i ich tylko obowiązujące normy, wartości i wzory, to pewna całość tych norm, wartości i wzorów stanowi podkulturę określonej zbiorowości 14. W tym cytacie zawiera się dokładnie to, co mam na myśli mówiąc o subkulturze w Owczarach. Jest ona interesująca dla mnie jeszcze z jednego powodu, a mianowicie: hip-hop powstał w miastach i jest tworzony, a nawet skierowany do ludzi z miast. Natomiast jego przesłanie, które tworzy swego rodzaju ideologię, trafia również do ludzi z maleńkiej miejscowości, gdzie, żeby zobaczyć szare bloki trzeba by udać się do oddalonego o prawie 13 M. Filipiak, OD subkultury do kultury alternatywnej. Wprowadzenie do subkultur młodzieżowych, Lublin 1999,s R. Dyoniziak, Młodzieżowa podkultura; [za:] M. Filipiak, Od subkultury do kultury alternatywnej s

9 60 kilometrów Wrocławia. Nawet pobliskie miasteczka (Oława, Brzeg) nie mają blokowisk, o których tyle śpiewają idole muzyczni tych młodych ludzi. Skąd więc taka fascynacja muzyką ludzi ulicy? - 8 -

10 Hip-hop w Polsce W języku potocznym często termin hip-hop kojarzony jest wyłącznie z muzyką rap. Ale hiphop, to nie tylko muzyka, choć ona stanowi trzon omawianej subkultury. Na hip-hop składają się także takie cztery elementy jak: DJ-ing (tworzenie muzyki poprzez poruszanie płyt winylowych pod igłą gramofonu), MC-ing (rapowanie, wypowiadanie rymowanych tekstów w rytm muzyki), breakdancing ( akrobatyczne figury taneczne 15 ) oraz graffiti (specyficzny sposób malowania na murach za pomocą farb w spreju) 16. Sam hip-hop powstał w ubogich dzielnicach amerykańskich miast, które zamieszkiwali przede wszystkim Afroamerykanie. Często określa się hip-hop jako muzykę czarnych, związaną z wykluczeniem, biedą, różnego rodzaju patologiami i wartościami grup dyskryminowanych. W Polsce hip-hop narodził się wraz z transformacją ustrojową 1989 roku. W latach 90. zaczęły pojawiać się pierwsze składy (raperskie zespoły). Pierwsza płyta, która ukazała się na scenie polskiej, to dzieło Wzgórza Ya-Pa 3 z 1995 roku. Ojcami polskiego hip-hopu byli również Kazik, choć jego utwór Spalam się nazywany jest raczej melorecytacją, niż rapem, oraz kielecki artysta Liroy. Ten ostatni zyskał znaczny rozgłos i tym sposobem przyczynił się do rozpropagowania rapu w Polsce. Jednym z najbardziej znanych składów była Paktofonika ze swoją płytą Kinematografia 17. O jednym z MC (ang. Master of Ceremony) tworzących Paktofonikę powstał niedawno film pt. Jesteś Bogiem, który opowiada historię Magika (Piotra Łuszcza). Bardzo charakterystyczne dla raperów jest to, że posługują się właściwie wyłącznie pseudonimami. Ich nazwiska są raczej mało znane. Znaczny rozkwit polskiej sceny hip-hopowej nastąpił po roku Współcześnie mamy wiele znanych składów, których koncerty przyciągają tysiące wielbicieli, wśród nich m.in.: Kaliber 44, Molesta, Peja, HempGru, O.S.T.R, Pezet, Eldo, WWO, DonGuralEsko i wielu, wielu innych. Ostatnimi czasy 15 T. Thorne, Słownik kultury postmodernistycznej, [za:] J. Struzik, Konstruktgenderw polskiej kulturze hip-hopu, [w:] K. Slany, B. Kowalska, M. Ślusarczyk, Kalejdoskop genderowy. W drodze do poznania płci społecznokulturowej w Polsce, Kraków 2011,s J. Struzik, Konstrukt gender w polskiej kulturze hip-hopu, s Katarzyna Dwornik, Historia polskiego hip-hopu. 18 Tamże

11 zaczynają pojawiać się również rapujące kobiety, m.in. Wdowa, Zapałka, Gabi, Lilu, Rena, choć kultura hip-hopowa pozostaje nadal kulturą przede wszystkim mężczyzn, gdzie kobiety traktowane są najczęściej jako dodatek do życia prawdziwych macho J. Struzik, Konstrukt gender w polskiej kulturze hip-hopu

12 Hip-hopowiec, czyli kto? Hip-hop to nie tylko muzyka, to pewien styl życia. Osoby słuchające tej muzyki i tworzące ją, podzielają pewien system wartości. Posiadają wiele cech, które wyróżniają ich w tłumie, nie tylko fizycznie, ale również poprzez idee zawarte w tekstach ich utworów, które często stają się credo ich życia codziennego. Czym, w takim razie, charakteryzuje się członek (sub)kultury hip-hopu? Po pierwsze: strój. Hip-hopowcy są bardzo charakterystyczni w ubiorze: szerokie, sportowe spodnie, bluza z kapturem, czapka z daszkiem i zwykle markowe sportowe obuwie. Sklepów z ubraniami tego typu, tak zwanych Skate Shopów jest coraz więcej w całej Polsce. Kiedyś był to strój biednego chłopaka z blokowiska, dziś coraz częściej ubrania te są dobrej jakości, a co za tym idzie wcale nie są tanie, zwłaszcza jeśli ich producentami są znani polscy raperzy. Na przykład jeden z warszawskich składów HempGru posiada sieć sklepów z odzieżą hip-hopową, są to tzw. Hemp Szopy. Zwykle noszą oni również duże słuchawki, tzw. didżejki, które ostatnimi czasy stały się bardzo popularne wśród młodzieży w ogóle. Od kiedy rap okazał się sposobem na karierę w show biznesie, raperzy coraz częściej pojawiają się w teledyskach otoczeni bogactwem, a nieodłącznym elementem ich stroju staje się złoty, pokaźny łańcuch na szyi. Warto dodać jednak, że zwykle mają na sobie takie same ubrania, jakie oferują swoim fanom, tak, że w tłumie na koncercie trudno byłoby ich odróżnić od przeciętnego wielbiciela ich muzyki. Po drugie: miasto moje. Charakterystyczny dla hip-hopu jest również patriotyzm lokalny. Raperzy w swych tekstach mocno utożsamiają się z miastem, z którego pochodzą. Czasem dochodzi do konfliktów między raperami z rożnych miast albo też między chłopakami z tego samego podwórka. Często w tekstach pojawia się nawiązanie do tego, że miasto wychowało hip-hopowców. Miejscówki, czyli dzielnice czy osiedla, z których pochodzą MC

13 W takie miejscówki wpisana jest ( ) ich historia, rozmaite wspomnienia, przygody, imprezy; chwile wypełnione radością, ale też zabarwione goryczą. Jest to zawsze miejsce zdobywania cennych doświadczeń, zawiązywania przyjaźni. 20 Po trzecie: Jedność lojalność braterstwo. Wśród hip-hopowców wspólnota grupa jest niezwykle ważna. Do kolegów z paczki mówi się różnie: ziomy, bracia, kuzyni. Są to ludzie, na których zawsze można polegać, ale też którym zawsze trzeba pomóc w potrzebie. Kluczowe jest dla nich poczucie wspólnoty, nie tylko dla tych tworzących muzykę, ale przede wszystkim dla tych, którzy jej słuchają, którzy przychodzą na koncerty. Prócz paczki, bardzo ważnym elementem ich tożsamości jest niezaprzeczalnie muzyka, zwłaszcza jeśli tworzą 21.W swej solidarności często porównują się do wojowników albo żołnierzy. Po czwarte: biba! Biba, to impreza, zabawa. Hip-hopowcy, to hedoniści. Renata Pawlak, autorka książki pt. Polska kultura hip-hopu, podkreśla: chcą się bawić, korzystać z życia. Lubią melanże, domówki. Nieodłączną częścią ich imprez jest marihuana, często wspominają o niej w swoich tekstach. Piętnują natomiast wszystkie inne narkotyki. Lubią piwo, ale przede wszystkim chodzi o spotkanie z przyjaciółmi z ziomkami 22. Po piąte: orientuj się! Hip-hopowcy przez swoją muzykę przekazują swój światopogląd i komentują otaczającą ich rzeczywistość. Są bacznymi obserwatorami życia politycznego, społecznego, nawet kulturalnego. Teksty ich piosenek bywają wulgarne, ale jak często powtarzają, po prosu nie 20 R. Pawlak, Polska kultura Hip-hopowa, 2004, s Tamże, s Tamże, s

14 owijają w bawełnę, mówią prosto w oczy, o tym co ich boli. Może właśnie dlatego zyskują coraz szersze rzesze fanów? Hip-hopowcy wiele widzą i nie boją się komentować 23. Są to tylko najbardziej charakterystyczne według mnie cechy. Renata Pawlak, wymienia ich wiele, wiele więcej. Badaczka ta analizuje teksty wybranych utworów muzyki rap, by w ten sposób odnaleźć filozoficzne źródła zawartego w nich przekazu. Praca tej autorki była do niedawna jedyną książką podejmująca tematykę hip-hopu w Polsce 24. Moim zdaniem, Pawlak momentami prezentuje nazbyt wyidealizowany obraz młodych ludzi należących do (sub)kultury hip-hopu. Zauważa ona jednak bardzo ciekawą rzecz raperzy nie wyrastają z hip-hopu. Choć pojęcie subkultury i buntu wobec rzeczywistości kojarzy się z młodzieżą i faza liminalną, o której mówiliśmy wcześniej, twórcy hip-hopowi nawet po założeniu rodziny, kiedy to bliżej im już do 30. niż do 20., wciąż tworzą rap. Pozostają wierni ideałom hip-hopu, choć również dojrzewają. Zaczynają inaczej patrzeć na świat i swoją twórczość. Zauważają, że to co śpiewają ma wpływ na wielu młodych ludzi, którzy tego słuchają i czują się za nich odpowiedzialni 25. Potwierdza to, że hip-hop jest czymś więcej niż muzyką, jest stylem życia. 23 Tamże, s Pod koniec roku 2012 ukazała się jeszcze Historia kultury Hip-Hop w Polsce Andrzeja Budy; Historia kultury Hip-Hop w Polsce wywiad z Andrzejem Budą na hip-hop.pl. 25 Tamże, s

15 Co mnie interesuje? Hip-hop w Polsce to mało opisany obszar. Uderzająca a jest np. kwestia sprzeczności postaw wobec pieniędzy z jednej strony hip-hop to muzyka ludzi ulicy Peja wraz z ziomkami założył skład o wymownej nazwie Slums Attack. Jego pseudonim pochodzi od uszczypliwych uwag kolegów ze szkoły podstawowej, gdyż miał peje, czyli w gwarze poznańskiej wszy. Z drugiej zaś strony hołdują oni bogactwu w teledyskach, w tekstach piosenek, lubią markowe ubrania dobrej jakości i szybkie, drogie samochody. Poza tym jest to muzyka, która trafia nie tylko do biednych dzieci, ale również młodych ludzi z tzw. dobrych domów. Jak środowisko hip-hopowe odnosi się do tego dysonansu? Jednak, nie wszystkie kwestie można wytłumaczyć od razu. W tej pracy będzie mnie interesować przede wszystkim grupa hiphopowa w Owczarach. Pytania badawcze: Czy w Owczarach wyłoniła się subkultura związana z hip-hopem? Kiedy i w jaki sposób hip-hop pojawił się w Owczarach? W jaki sposób reaguje otoczenie młodzieży z Owczar na sposób bycia związany z kulturą hip-hopu? Które z cech charakterystycznych dla subkultury hip-hopowej podzielają młodzi mieszkańcy Owczar? Czy i jakie wartości cenią w twórczości polskich raperów? Czy fascynacja hip-hopem to przejaw młodzieńczego buntu? Metodologia: Moim celem była eksploracja zjawiska, o którym niewiele wiemy, dlatego badanie przeprowadziłam metodą badań terenowych. Pozwoliły mi one na głębsze zbadanie

16 interesującego mnie fenomenu, dokładny opis i zrozumienie występujących zależności 26. Metodą, którą zastosowałam było studium przypadku, czyli skupienie się na wybranej, konkretnej grupie po to by jak najdokładniej ją opisać i zrozumieć. Moją jednostką analizy była grupa hip-hopowa w Owczarch, choć moje obserwacje dowodzą, że takich grup w okolicznych miejscowościach jest więcej. Wybór właśnie tej wioski jest czysto dogodnościowy znam osobiście większość mieszkających w niej młodych ludzi, co pozwala mi nie tylko na dotarcie do potencjalnych respondentów, ale również na obserwację tej młodzieży w jej naturalnym środowisku, podczas spotkań koleżeńskich oraz codziennych czynności, bez potrzeby sztucznego wtapiania się w otoczenie. Ze względu na eksploracyjny charakter moich badań, starałam się nie formułować wstępnych hipotez, gdyż jak zwracają uwagę David Nachmias i Chava Frankford-Nachmias, mogło to wpływać obciążająco na moją percepcję wydarzeń. Oczekiwania stworzone jeszcze przed rozpoczęciem obserwacji mogły zwracać moją uwagę na pewne aspekty bardziej niż na inne. W związku z tym, wolałam zastosować metodę analizy indukcyjnej, czyli stopniowego konstruowania i rekonstruowania hipotez w trakcie procesu gromadzenia danych 27. Zastosowane techniki Informacje zbierane były w kilku etapach. Przez cały okres trwania procesu badawczego prowadziłam obserwacje. Ze względów etycznych i praktycznych stosowałam obserwację jawną (obserwator jako uczestnik). Nie ukrywałam swojej tożsamości badacza, ale jednocześnie nie precyzowałam dokładnych celów badawczych mojego projektu wszystkim uczestnikom grupy. Dokładniej omówiłam tę kwestię z liderem grupy, by pomógł mi wejść w środowisko, zdobyć jego zaufanie oraz by dostarczył mi pogłębionych informacji na temat niejasnych aspektów obserwowanej rzeczywistości. Niemniej jednak badani mieli świadomość, że spotykam się z nimi dla celów przede wszystkim naukowych. Jednym z punktów moich obserwacji było uczestniczenie wraz z członkami grupy, w koncercie Focusa, który odbył się 13. Stycznia 2013 roku w Brzegu. Było to dla mnie o tyle ważne, że chciałam 26 Nachmias D., Frankford-Nachmias Ch., Metody badawcze w naukach społecznych, Poznań 2001, s Tamże, s

17 zaobserwować zachowanie młodzieży z Owczar na tle szerszej społeczności zaangażowanej w hip-hop. Ponadto przeprowadziłam 7 wywiadów z członkami grupy hip-hopowej w Owczarch. Starałam się by były to możliwie jak najmniej ustrukturyzowane rozmowy na temat opinii, odczuć, zwyczajów tych młodych hip-hopowców. Zależało mi, żeby respondenci czuli się możliwie jak najbardziej naturalne podczas naszego spotkania, ponieważ obawiałam się żeby zadawaniem schematycznych pytań nie wzbudzać wewnętrznego przymusu mądrych odpowiedzi, co mijałoby się z celem moich badań. Respondenci do wywiadów zostali wybrani celowo. Były to osoby w wieku lat, słuchające hip-hopu. Badani spełniali również wyznaczone wcześniej wymagania dotyczące kategorii młodzieży oraz należeli do nieformalnej grupy koleżeńskiej w Owczarach. Jeden wywiad został przeprowadzony z osobą, co prawda związaną z grupą w Owczarach, ale nie będącą mieszkańcem tej miejscowości. Respondent ten nie do końca wpisywał się również w przyjętą przeze mnie definicję kategorii młodzieży. Niemniej jednak udzielił mi bardzo wielu cennych informacji na temat rozwijania się subkultury hip-hopowej na obszarze obejmującym Owczary oraz kilka okolicznych miejscowości. Był on pierwszą osobą w tych okolicach, która zafascynowała się kulturą hip-hopu i zaszczepiła tę pasję również w obserwowanej przeze mnie wiosce. Potraktowałam tę rozmowę jako wywiad ekspercki, także dlatego, że mój rozmówca wyjaśniał mi wszelkie pojawiające się w trakcie badań niejasności oraz tłumaczył pojęcia używane w tym nurcie muzycznym, których nie znałam. Ponadto zastosowałam analizę treści w odniesieniu do 8 tekstów piosenek, które wskazali mi respondenci podczas wywiadów, jako znaczące dla nich utwory. Analiza tekstów utworów miała na celu wyróżnienie wartości, idei ważnych dla młodzieży w Owczarach. Poprzez sztukę młodzi ludzie często wyrażają swoje poglądy i emocje 28, a ta technika najlepiej ujawnia kto mówi, co, do kogo, dlaczego i z jakim skutkiem 29. Dlatego też obok deklaracji członków grupy na temat ważnych dla nich wartości, posłużyłam się tekstami piosenek ich idoli, jako wykładni ich systemu wartości. 28 M. Jędrzejewski, Młodzież a subkultury, Warszawa 1999, s E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, Warszawa 2004, s

18 By wyłonić ważne dla tej młodzieży utwory posłużyłam się również techniką niereaktywną. Prócz pytania podczas wywiadów o ulubione piosenki, poprosiłam ich o wskazanie utworu, który mieli ustawiony jako dźwięk dzwonka w telefonie. Uznałam, że jako dźwięk dzwonka ustawiamy albo piosenkę, która jest dla nas szczególnie ważna, albo taką, która aktualnie wyjątkowo nam się podoba. Na takich właśnie cechach utworów najbardziej mi zależało. Pozwoliło mi to również na zweryfikowanie zaangażowania młodych ludzi w muzykę rap, gdyż założyłam, że osoby utożsamiające się z grupą hip-hopową, mają tego rodzaju muzykę w swoich telefonach komórkowych. Natomiast respondentów nie spełniających tego kryterium poprosiłam o wskazanie utworu, który ustawiliby sobie, gdyby mieli lepszy telefon lub wybranie jednej z tych piosenek, które mają w telefonie komórkowym

19 Skąd hip-hop na wasi? Rap to muzyka, która powstała w mieście i bardzo mocno, wciąż związana jest z realiami miejskimi. Popularni polscy raperzy i raperki również pochodzą z dużych miejscowości, z którymi bardzo silnie się utożsamiają. Często odnoszą się w swoich tekstach do miejsc, w których dorastali, a co znaczące, zwykle ograniczają swoją mobilność do zmiany osiedla, dzielnicy, ale nie miasta, manifestując w ten sposób swój patriotyzm lokalny. Moi rozmówcy często wprowadzając nowego wykonawcę przedstawiali go wraz z miastem, np. Z kobiet jeszcze? Rena. Ze Szczecina 30. Na ogół utwory te są też kierowane do miejskiej młodzieży. Jeden z pierwszych składów hip-hopowych w Polsce, Wzgórze Ya-Pa 3, stworzyło parafrazę utworu Czesława Niemena pt. Sen o Warszawie, gdzie tak zwracającą się do odbiorcy: ( ) Znam dobrze tą historię tak samo jak Ty CK Kielce miasto moje a w nim Moi ludzie moje miejsca i muzyka Południowo-wschodni styl i liryka Hip-hop w głośnikach życie i praca Chociaż często stad wyjeżdżam zawsze powracam Nie pytaj nie pytaj nigdy dlaczego Bo jestem gościem z Kielc ulicy wojska polskiego To jest moje miasto dlatego je cenię Tu się urodziłem takie mam pochodzenie Tu jest moja ulica i nie jestem sam 31 To tylko jeden z utworów tego typu. Dlaczego więc ta muzyka stała się popularna na wsi? Większość moich respondentów zwracała uwagę na to, że rap ma tak szerokie spektrum tematyki, którą porusza, że każdy znajdzie w niej coś dla siebie. Każdy raper ma swój własny styl, musi się wyróżniać: Każdy jest w stanie robić hip-hop. Tylko każdy to musi zrobić na 30 D.D Wzgórze Ya-Pa 3, Ja mam to co Ty

20 swój sposób 32. Moi rozmówcy zwracali też uwagę, że nie odbierają tekstów w sposób dosłowny, porównywali je nawet do współczesnej poezji, która nawet jeśli skierowana do konkretnego odbiorcy, może wyrażać przekaz wartościowy dla ogółu. Kilka osób zwróciło też uwagę, że duże znaczenie ma tutaj internet. To dzięki niemu ci młodzi ludzie mają łatwiejszy dostęp do tej muzyki. Mogą przesłuchać utwory, zanim jeszcze kupią płytę, żeby sprawdzić czy warto w nią zainwestować. Sieć pozwala im na bieżąco śledzić nowości wydawane nie tylko przez ich ulubionych wykonawców. Interesujący jest fakt, że ci młodzi ludzie oceniają tylko to co usłyszą. Słuchają więc wszystkich płyt wydawanych przez twórców tego nurtu muzycznego, najpierw zapoznają się z nimi, potem oceniają. Choć mają swoich ulubionych wykonawców, to słuchają wszystkiego, na co się natkną: Znaczy jeżeli wydadzą coś ciekawego, no to z chęcią przesłucham 33. Właśnie w ten sposób, głównie za pomocą internetu, odkrywają raperów, którzy są mniej znani, a których cenią, chwilami bardziej niż tych uznanych już przez środowisko. ( )większość graczy, która słucha rapu tak jak ja, to stara się wyszukać takie osoby mniej sławne, które mają więcej do powiedzenia. Tak jak znaleźliśmy Eripe, czy PeZeta. 34 Oczywiście jak jest jakiś hit gorący, np. jak Gural 35 coś zapierdoli to jest, no wiesz, mistrzostwo świta, ale raczej staram się tzw. undergroundowych artystów słuchać, bo przeszukuję inernet wzdłuż i wszerz, i szukam czegoś nowego, no wiesz? 36 Internet pozwala zatem nie tylko rozpowszechnić muzykę rap, ułatwia dostęp do tej subkultury, ale również daje możliwość pogłębiania wiedzy, poszukiwania nowych nurtów i weryfikowania własnych gustów. Najstarszy z moich respondentów zauważa również, że ta dostępność trochę niszczy pewien specyficzny klimat, jaki towarzyszył subkulturze hip-hop, kiedy była czymś zupełnie nowym. 32 M.M M.M Tamże. 35 Gural (pisany celowo w ten sposób), inaczej DonGuralEsko lub DonGURALesko (DGE), to pseudonimy, którymi posługuje się Piotr Górny, jeden z najsłynniejszych poznańskich raperów. 36 P.S

21 No nie wiem, kiedyś jechałem do Wrocławia do zioma, żeby się zamienić kasetą na przykład. To wiesz, spędziłem cały dzień, tylko po to żeby dostać druga kasetę. A teraz to pobierz, ściągnij, czy w sklepie kup i już nie ma takiego klimatu. To było takie tajemnicze, świetne. 37 Bardzo charakterystyczne było również to, że hip-hopu nie można usłyszeć w radiu, czy w telewizji, dlatego rozprzestrzeniał się on metodą kuli śnieżnej. Ktoś, gdzieś usłyszał, potem pokazał innym i ci inni podawali tę muzykę dalej. Do Owczar rap przyszedł z różnych stron, ale głównym inicjatorem tej kultury był, jak się wydaje, Piotrek. On zetknął się z hip-hopem dużo wcześniej niż pozostali członkowie tej grupy i choć mieszka w innej miejscowości, miał duży wpływ na rozwój tej subkultury w Owczarach. Jak to się zaczęło? Grupa moich respondentów jest dość zróżnicowana pod względem wieku. Rozpiętość tej cechy to 8 lat. Sprawia to, że każdy z moich rozmówców spotykał się z hip-hopem nieco inaczej, w innych okolicznościach. To co pozostaje wspólne dla całej grupy to po pierwsze zarażanie się hip-hopem od innych. Nikt nie znalazł tej muzyki ot tak, wszyscy wskazywali na to, że usłyszeli jakąś piosenkę od innej osoby, zwykle starszej. Zarówno najstarszy z moich rozmówców, jak i najmłodszy zetknęli się z rapem dość wcześnie i poprzez znajomych, natomiast w zdecydowanie odmiennych okolicznościach. Piotrek spotkał się z hip-hopem poprzez znajomego z okolic Jeleniej Góry, gdzie w owym czasie popularne były bojówki skinheadzkie. Słuchana przez nich muzyka była połączeniem rocku i melorecytacji, co według mojego respondenta było bardzo zbliżone do rapu. Potem słuchał wszystkich rodzących się na polskiej scenie muzycznej wykonawców: najpierw Kazik Staszewski, ( ) prekursor tej muzyki w Polsce, bądź co bądź 38, Liroy, Nagły Atak Spawacza Później Kaliber 44, Paktofonika, pierwsze nawijki Peji, Tedego, O.S.T.R.-a. Można powiedzieć, że śledził na bieżąco rozwój rapu w naszym kraju, choć jak sam zauważa oni wcześniej nagrywali, ale zanim to do Bieżowa przyszło, w nasze strony, to 3 lata musiało 37 P.S Tamże

22 minąć 39. Początkowo miał duży problem, bo ten styl bycia był czymś zupełnie nowym, niezrozumiałym nie tylko wśród starszych pokoleń, ale również wśród rówieśników. Z czasem jednak udało mu się zaszczepić zamiłowanie do kultury hip-hopowej u kilku kolegów. W Owczarach muzyka ta pojawiła się około roku kiedy dotarła tu twórczość Paktofoniki, ze sztandarowym utworem Jestem Bogiem. Dodatkowym bodźcem była bardzo popularna wtedy historia jednego z raperów tworzących Paktofonikę (a wcześniej występującego też ze składem Kaliber 44), Magika (Piotr Łuszcz). Wszyscy moi rozmówcy odnoszą się do tego artysty z dużym szacunkiem i niejednokrotnie uznają za najzdolniejszego z polskich raperów. Na podstawie jego biografii powstał w ubiegłym roku (2012) film w reżyserii Leszka Dawida pt. Jesteś Bogiem. Postać Magika jest legendą w środowisku hip-hopowym. Chłopak, który poświęcił całe życie muzyce rap, był niezwykle utalentowany i angażował się całym sobą w to co robił. Problemy psychiczne, które podobno początkowo symulował, by uniknąć służby wojskowej, doprowadziły go do schizofrenii, a później do samobójstwa tuż po premierze pierwszej płyty Paktofoniki, 26 grudnia 2000 roku wyskoczył z okna na 9 piętrze 40. Wydarzenie wstrząsnęło całym środowiskiem i poruszyło nawet osoby nie związane z kulturą hip-hopu. Tragedia spowodowała duży wzrost zainteresowania twórczością Paktofoniki i właśnie ta fala zainteresowania rapem dotarła również do Owczar. Bo w sumie to zaczęło się wszystko od piosenki Jestem Bogiem, bo zacząłem ryć całą wioskę tą piosenką 41 Nie wiem, my mieliśmy to, że historia Magika wow! Musieliśmy wiedzieć o co tam chodzi, to była ciekawość, wiesz? Kto to był ten Magik? Dlaczego on? Czy to prawda, że on napisał to Plus i minus od tyłu? 42 Drugi cytat porusza kolejną kwestię, która stworzyła legendę wokół postaci Magika. Wśród fanów rapera krążyła informacja, że utwór pt. Plus i minus prócz treści na temat obaw związanych z oczekiwaniem na wynik testu na obecność wirusa HIV, posiada jeszcze ukryty 39 P.S Lidia Ostałowska, Teraz go zarymuję, Gazeta Wyborcza nr 52 (460), , s M.M M.M

23 przekaz. Podobno, jeśli człowiek wkłada w swoją wypowiedź dużo emocji, ukryte mechanizmy naszego mózgu tworzą nieświadomie ukryty przekaz prawdziwych myśli, który odtworzyć można odsłuchując wypowiedź od tyłu. Po sprawdzeniu w ten sposób utworu Plus i minus, okazuje się, że cała piosenka posiada zupełnie inny przekaz, w którym można doszukać się wyrazu problemów autora związanych z dręczącą go chorobą schizofrenią 43. Jak widać w cytacie powyżej, wiele osób nie wiedząc dokładnie skąd pomysł odsłuchania utworu w ten sposób, uznało, że sam Magik ułożył piosenkę w ten sposób, że można ją słuchać zarówno tradycyjnie, jak i od tyłu. Stworzyło to swego rodzaju mit, który spotęgował uznanie dla geniuszu twórczości artysty. W Owczarach historia Magika jest powszechnie znaną legendą, a utwory Pakofoniki i Kalibra 44 to klasyka, której każdy słuchał, która nigdy się nie nudzi i od której wszystko się zaczęło. 43 Hip-hopowy oddech miasta, na:

24 Raperzy są niedobrzy Raperzy są niedobrzy Proszę, nie no, zaraz, chwilka, jak to? Słuchaj co mówię, przecież jestem twoją matką Nie zaprzeczysz faktom, to najzwyklejsze szczeniactwo Rzuć to, zajmij się wreszcie edukacją Mamo proszę, przestań, usiądź, zobacz Doceniam twoją troskę, ale to nie tędy droga Mamo, rap to nie to samo co przemoc i dragi - o nie Jak można ubierać całe zło świata w dżinsy typu baggy Pokaż mi mamo gdzie jest ta agresja Chłopaki spokojni jak baranki, chociaż każdy w twoich oczach to bestia ( ) A...ty widzisz w nas tylko bezmyślność i luźną odzież Mamo powiedz skąd ta niechęć? Czemu przypisujesz nam każdą złą cechę? Przecież rap jest w dechę Mamo zrozum, że rap nie tak straszny jest jak go malujesz Mamo zrozum wreszcie, apeluję!!! 44 Utwór Łony, którego fragment rozpoczyna ten rozdział opisuje sytuację, z którą zmaga się wielu członków subkultury hip-hopowej, zwłaszcza jeśli to właśnie z rapem wiążą swoje marzenia, nie zabezpieczając swej przyszłości porządnym zawodem. Młodzi mężczyźni ubrani w charakterystyczną luźną bluzę z kapturem, spodnie baggy z nisko opuszczonym krokiem, często z krótko przystrzyżonymi włosami lub łysi kojarzą się z blokersami. Jak zauważają Marcin Szulc i Dorota Kalka, często niesłusznie stosuje się znak równości między hip-hopowcem i blokersem, którego definiuje się jako ten, który mieszka w bloku, nie ma 44 Łona, Raperzy są niedobrzy

25 żadnych oczekiwań, jest pozbawiony złudzeń, znudzony, stale bez środków do życia, bezrobotny itd., którego jedyną rozrywką jest stanie pod klatką z kolegami 45. Cechy te przenoszone są na wszystkich członków subkultury hip-hopowej, nawet jeśli nie mieszkają w szarych blokach. Moi respondenci kilkakrotnie zwracali mi uwagę na to, że ocenia się ich wyłącznie na podstawie stroju i muzyki, której słuchają. Starsi członkowie tej subkultury zdawali sobie sprawę z funkcjonowania w społeczeństwie wielu stereotypów, którymi nie należy się przejmować. ( ) z nauczycielką ( ) spotkałem się kiedyś z takim komentarzem, że wyglądam jak kryminalista <śmiech>, ale to stereotyp, który sobie tam ktoś wykreował 46. Duże kontrowersje budził ten styl ubioru, zwłaszcza kiedy hip-hop dopiero zaczynał rozwijać się w Polsce. Ja chodziłem pierwszy w tych szerokich spodniach, w tych bluzach z kapturem i było różnie wiesz Problemy miałem z tym, że narkoman; to, że się w spodnie zesrał; to, że złodziej. Do mojego dziadka nawijali, że supermarkety okradam, bo noszę kaptur 47 Sami badani jednak zauważają, że to normalne w sytuacji, kiedy pojawia się jakieś nowe zjawisko. Strach przed innością objawia się tworzeniem negatywnych opinii, mitów na temat ludzi nie przystających do ogółu w jakikolwiek sposób. To co nieznane zawsze jest złe. Ci badani, którzy ukończyli już 20 lat podchodzą do tego typu ocen z ironią, a nawet zrozumieniem. Zdają sobie sprawę z tego, że nie wszystkim może podobać się ich styl ubierania, że może kojarzyć się negatywnie i budzić strach. Wiedzą, iż muzyka, której słuchają jest wulgarna, co nie podoba się otoczeniu. Zwracają jednak uwagę, że wulgaryzmy są tylko środkiem wyrazu, za pomocą którego artyści przekazują emocje i w jakiś sposób trafiają do odbiorców, ale ważna jest przede wszystkim treść tego przekazu. Większe trudności z brakiem akceptacji dla hip-hopu mają młodsi zwolennicy rapu. Najbardziej bolesne jest niezrozumienie ze strony najbliższych, głównie rodziców. Tak jak w utworze Łony, ci młodzi ludzie często chcieliby wyjaśnić swój punkt widzenia, pokazać tę 45 M. Szulc, D. Kalka, Obraz subkultury hip-hopowej widziany oczami jej uczestników, [w:] Martynowicz Emilia (red.), Motywy, cele, wartości. Przyczynek do zrozumienia stanu ducha i stanu umysłu współczesnych Polaków, Kraków, Impuls, M.A P.S

26 subkulturę z innej perspektywy, ale często napotykają głuchy opór ze strony starszej generacji, który uniemożliwia dialog. Gdy pytałam o negatywne opinie na temat hip-hopu, jeden z badanych odpowiedział bardzo dosadnie: Nie muszę daleko szukać, wystarczy, że do domu wejdę. ( ) No, ojciec [ma z tym problem K.M.]. Nie toleruje tego po prostu. Dla niego to jest buszmeńska muzyka. No, ale jak mu włączam, czy coś, to nie słucha nawet, nie? Mówię: weź, usiądź. Posłuchaj do niego. A on nie. On ma swoje tam lata 80. I disco polo i w ogóle. No to nie będę mu mieszał w bani. 48 Warto zauważyć nie tylko to, że mój rozmówca chce nawiązać dialog, który spotyka się z niezrozumieniem, ale również wykazuje tolerancję dla gustu muzycznego innego niż jego własny. Prócz rodziców i najbliższego otoczenia, młodzież z Owczar często ma kłopoty z policją. Młodzi ludzie buntują się przeciwko kategoryzacji ich na podstawie wyglądu, a zwłaszcza jeśli stereotypy stawiają ich bezpodstawnie w pozycji podejrzanych. To właśnie na tej płaszczyźnie buduje się wzajemna niechęć policji i przedstawicieli subkultury hip-hopowej. Moi rozmówcy zwracali uwagę na to, że funkcjonariusze policji zatrzymują ich przy każdej okazji, nawet jeśli nikomu nie przeszkadzając idą sobie ulicą. Jednak ich stosunek do policji nie wydaje się być tak negatywny, jak mogłabym się tego spodziewać. Nie, są policjanci, z którymi normalnie można się dogadać, po prostu. No ale są też No psy, którym nic nie wytłumaczysz. ( ) Podejrzany za co? Za to, że idę? 49 Szczególnie zaskoczyła mnie postawa dwudziestolatka, który wyznał, że wstydzi się nosić koszulkę z napisem CHWDP, którą kupił kiedy był młodszy. Wyjaśnił mi, że skrót jest bardziej wyrazem sprzeciwu wobec systemu i rządzących, niż wobec samej policji: nie, że policja jest zła, tylko, że czasem źle robią 50. Problemy hip-hopowców z policją związane są przede wszystkim z zamiłowaniem tej młodzieży do palenia marihuany. 48 D.D D.D D.D

27 Gra w zielone Palenie marihuany jest nieodłącznym elementem subkultury hip-hopowej. Raperzy bardzo dużo piszą o jointach, legalizacji, paleniu i atmosferze jaka temu towarzyszy. Nie jestem w stanie stwierdzić, czy popularność tej używki wśród młodzieży w ogóle jest tak duża, czy to ta grupa przejawia szczególne przywiązanie do tzw. trawki, ale nie ma osoby, która nie próbowała marihuany. Jednym podoba się to bardziej, innym mniej, jeszcze innym wcale się to nie podoba, ale wszyscy jednomyślnie opowiadają się za legalizacją. Nie zgodzę się z Marcinem Szulcem i Dorotą Kalką, którzy w artykule Obraz subkultury hip-hopowej widziany oczami jej uczestników uznają, że poglądy na temat konopi indyjskiej są w tym środowisku podzielone. Nie wszyscy palą, to fakt, ale opinie w tej sprawie są bardzo podobne. Przykładem może być jeden z raperów, Sokół, który w jednym z utworów przyznaje: Ja nie palę, ale jestem pierwszy za legalem 51. Argumentem, który pojawia się u każdego z moich rozmówców jest fakt, że alkohol jest legalny. Cała grupa zestawiając marihuanę z alkoholem, podkreśla, że podczas gdy jedno budzi agresję i wyzwala negatywne emocje, a mimo to każdy ma do niego dostęp; drugie wyzwala kreatywność, uwalnia myśli i uspokaja, a jest zakazane. Skoro ja mogę iść do sklepu i kupić legalnie wódkę i mój znajomy, czy jakaś obca osoba, wypić te dwie wódki, i idzie najebany potem do domu i bije żonę, czy tam dzieci, i robi fest aferę, a drugi gościu sobie zapali skuna z kolegami, i sobie siedzą, i śmieją się trzy godziny, i nie robią nic złego, to gdzie tu sens? 52 Drugim argumentem jaki się pojawiał był fakt, że marihuana jest obecnie dostępna wszędzie. To, że jest nielegalna podnosi nieznacznie jej cenę, co działa na korzyść wyłącznie osób zaangażowanych w nielegalną dystrybucję używki. Państwo traci na podatkach, które można by odprowadzać, a policja zajmuje się ściganiem młodzieży, zamiast zająć się poważnymi przestępstwami. 51 Sokół, Dentysta. 52 P.S

28 ( ) dzisiaj jest taka dostępność do tego, że szkoda, żeby policjanci jeździli i tracili paliwo z naszych podatków i łapali jednego chłopaka, któremu spierdolą życie, a on jest tylko płotką, a te grube ryby nigdy nie złapią. 53 Nie pozostają jednak bezkrytyczni wobec marihuany. Zwracają uwagę, że nawet jeśli nie uzależnia ona fizycznie, to psychicznie tak. Głosy negatywne wobec trawki formułuje przede wszystkim żeńska część grupy. Moje respondentki odnoszą się dość sceptycznie do palenia konopi, ale podzielają pogląd, że wolą widzieć znajomych spalonych, niż upitych alkoholem. Jeden z moich rozmówców przyznaje, że miał kiedyś problemy z nadużywaniem marihuany i teraz bardzo rzadko po nią sięga, mimo to popiera legalizację. Zauważa, iż nielegalnie sprzedawana trawka łatwiej może trafić do nieletnich, niż gdyby sprzedawano ją w sklepie za okazaniem dowodu osobistego, a marihuana, jak każda używka jest dla ludzi, ale odpowiedzialnych i myślących 54. Kwestia przepisów dotyczących konopi indyjskiej w Polsce jest płaszczyzną porozumienia między wszystkimi raperami w naszym kraju. W 2010 roku w ramach akcji Marsz Wyzwolenia Konopi wszyscy twórcy muzyki hip-hop stworzyli płytę pt. Grube Jointy. Karani za nic, gdzie znalazły się utwory dotyczące marihuany i jej legalizacji. W 2011 roku ponowiono projekt, wydając Grube Jointy II. Przecież rap jest w dechę! 55 Hip-hop to nie tylko kłopoty: Tych złych wspomnień to są 2 %, a tych wspaniałych to reszta 56. Moi rozmówcy zwracali uwagę przede wszystkim na to, że ta subkultura daje im wiele radości. Muzyka jest nicią porozumienia między ludźmi o różnych osobowościach, umiejętnościach, zainteresowaniach. Właśnie dlatego w hip-hopie nie ma różnicy, czy jesteś z miasta, czy ze wsi, bo jeżeli słuchasz rapu, to jarasz się przekazem, techniką, bitem. 53 Tamże. 54 M.S Łona, Raperzy są niedobrzy. 56 P.S

29 Bo hip-hop to nie jest siedzenie przed komputerem, tylko to jest właśnie wyjście do ludzi, bawienie się wspólnie, razem i ogólnie wspólne spędzanie czasu. ( ) Hip-hop przede wszystkim nas spaja 57. Dwóch z moich respondentów zauważyło, że subkultura ta integruje nie tylko ludzi z jednego podwórka 58, ale również przedstawicieli różnych narodowości, hip-hop staje się mostem porozumienia, nawet jeśli każdy rapuje we własnym języku. ( ) w ogóle było tam dwóch Francuzów chyba, jeden Anglik, jeden, czy dwóch Włochów i Niemiec, no i dwóch freestylowało po polsku [dwóch moich respondentów K.M.]. No po prostu rewelacja! Ludzie się zatrzymywali i patrzyli, i tak dalej każdy w swoim języku śpiewał. ( ) bo to jest jakby połączenie całej Europy w jedno, gdzie wszystkich nas łączy ten hip-hop tak naprawdę 59 Sytuacja opisana przez mojego respondenta w powyższym cytacie miała miejsce na Hip-hop Kempie. Jest to cykliczna, coroczna impreza odbywająca się w Czechach, gdzie zapraszani są raperzy z całej Europy. Przyjeżdżają tam rzesze fanów różnych narodowości, nocują w namiotach i słuchają ulubionej muzyki w różnych językach. Jeden z moich rozmówców podkreślał, że to, co tworzy niesamowitą atmosferę tej imprezy, to pasja: ( ) tam jeżdżą tacy ludzie, właśnie zajawkiewicze. Podobne emocje ujawniają oni z każdym koncertem ulubionego rapera. Moi rozmównicy kilkakrotnie zwracali uwagę na to, że koncerty hip-hopowe nieco różnią się od tradycyjnych imprez tego typu. Podkreślają wyjątkową atmosferę, jaka towarzyszy takim wydarzeniom oraz interakcję między artystą a widownią. ( ) tym się różni koncert hip-hopu od zwykłego koncertu, że wszyscy artyści chodzą w tłumie. Normalnie za każdym razem można zagadać i on ci odpowie ( ) czasami nie ma sceny, tylko jest jeden pokój, w którym grupa śpiewa, a wokoło nich robi się taki 57 M.A Owczary, to miejscowość na tyle mała, że wszystkie dzieci z podobnego przedziału wiekowego znają się i wspólnie spędzają czas. Chodzą do tej samej szkoły, zwykle dojeżdżają do niej tym samym autobusem, dorastają obok siebie. Rodziny tych dzieci znają się; często rodzice pracują w tych samych fabrykach, a ich możliwości finansowe są zbliżone. Może, więc warunki w Owczarach w jakiś sposób odpowiadają tym, jakie panują na miejskich osiedlach? 59 M.A

30 tłum, że każdy może podejść, dotknąć. Oni się tego nie boją, bo robią to da nas i jest fajnie. 60 Oczywiście utwory śpiewane na żywo wywierają zupełnie inne wrażenie, szczególnie kiedy zamiast podkładu muzycznego tworzonego komputerowo, na koncertach pojawiają się prawdziwe instrumenty, np. flet lub bębny. Na niektórych imprezach tego typu fani manifestują swój sprzeciw wobec zakazu posiadania marihuany na własny użytek, poprzez solidarne palenie jej podczas koncertu. Co ciekawe, trawka jest wówczas spalana w takich ilościach, że nawet jeśli dzieje się to w plenerze w powietrzu czuć specyficzny słodko-mdły zapach. Mimo to policja nie reaguje na tę jawną prowokację. Dlaczego? Być może to kwestia wyjątkowych środków ostrożności. Solidarność tłumu w takiej sytuacji może okazać się bardzo silna, a wręcz niebezpieczna dla samych funkcjonariuszy. Myślę, iż wolą przymknąć oko na to wykroczenie, żeby nie narażać się na niepotrzebne niebezpieczeństwo, czy zamieszki jakimi może skutkować ingerencja policji akurat w takim momencie. Nawet drobna iskra może spowodować wybuch niezadowolenia tłumionego w tym środowisku od dłuższego czasu. Muzyka jest w tej subkulturze czymś więcej niż umilającą czas rozrywką. 60 M.A