RECENZJA. I. Zasadność i aktualność podjętego w dysertacji tematu badawczego

Transkrypt

1 Warszawa, dn r. Dr hab., prof. nadzw. SGH. Agnieszka Alińska Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Kolegium Ekonomiczno-Społeczne Katedra Skarbowości RECENZJA rozprawy doktorskiej Pani mgr Klaudii Kaczmarek pt. Fundusze węglowe jako podmiot realizacji polityki klimatycznej przygotowanej na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu na Wydziale Ekonomii pod kierunkiem naukowym dr. hab. Kamilli Marchewki-Bartkowiak. I. Zasadność i aktualność podjętego w dysertacji tematu badawczego Recenzowana praca dotyczy problematyki niezwykle ważnej, zarówno z punktu widzenia teoretycznego, jak i praktycznego. Autorka pracy podjęła wysiłek przeprowadzenia wielowątkowej i niezwykle aktualnej oceny skuteczności i efektywności działań prowadzonych przez wybraną grupę podmiotów publicznych jakimi są fundusze węglowe. Warianty modelu organizacyjnego funduszu węglowego o charakterze publicznym są bardzo zróżnicowane i determinowane czynnikami specyficznymi, takimi jak: liczba i kategoria inwestora, rodzaj inicjatora oraz warunki tworzenia i działalności funduszu. Podmioty te w ramach realizacji przyjętych celów, zadań i misji, związanych z szeroko pojętą polityką publiczną w zakresie ochrony klimatu, są istotnym elementem działalności państwa w gospodarce. Podstawowym celem publicznych funduszy węglowych jest jednak pozyskiwanie i obrót uprawnień w zakresie emisji gazów cieplarnianych, które zostaną wykorzystane przez inwestorów do wypełnienia zobowiązań redukcyjnych. Zarządzający tymi projektami angażują zasoby kadrowe i finansowe w selekcje oraz monitorowanie projektów, oczekując terminowej realizacji zobowiązań przez sprzedających uprawnienia. W tym celu podmioty te zawierają kontrakty zakupu uprawnien, najczęściej obejmujące przyszłe dostawy i tym samym podejmują okres lone ryzyko, które może generować określone konsekwencje finansowe. 1

2 Zagadnienia związane z problematyką klimatyczną, ekologiczną i surowcową zyskują w ostatnich latach na znaczeniu. Wynika to między innymi z wielu zmian i nowych uwarunkowań przyrodniczych, ekonomicznych, gospodarczych a przede wszystkim z sytuacji finansowej. Ze względu na wzrost emisji gazów cieplarnianych następuje zwiększenie poziomu zanieczyszczenia środowiska naturalnego i wynikają z tej sytuacji określone konsekwencje dla rozwoju gospodarczego oraz poziomu życia społeczeństwa. Wydatki związane zarówno z ochroną środowiska naturalnego, jak i optymalizacją kosztów odnoszących się do szeroko pojętej realizacji polityki klimatycznej stanowią stosunkowo nowy, ale niezwykle istotny, problem zarówno z punktu widzenia zarządzania w sektorze publicznym, jak i możliwości sprawnej i efektywnej realizacji prywatnych przedsięwzięć inwestycyjnych. Polityka klimatyczna jest regulowana na poziomie globalnym, a jej wytyczne, cele i zasady są komplementarne na poziomie unijnym i powinny być implementowane w ujęciu krajowym. Specyfika i efekty działalności funduszy węglowych w Polsce są stosunkowo słabo rozpoznane pod względem możliwości ich wykorzystania jako narzędzia zarządzania publicznego. Dlatego wszelkie opracowania w tym zakresie należy przyjąć z pełnym entuzjazmem i otwartością, gdyż pozwalają nie tylko na prowadzenie innowacyjnych i twórczych badań ekonomicznych, ale także na implementacje uzyskanych wyników do praktycznych rozwiązań i wskazania kierunków podejmowanych działań w przyszłości. Jest to zagadnienie niezwykle aktualne i ważne w wielu krajach na świecie, w tym także w Polsce. W pełni zgodzić należy się z Autorka pracy, że skuteczność funkcjonowania i organizacji funduszy węglowych najlepiej oceniać poprzez uzyskiwane efekty działalności. Jednak, jak słusznie zostało podkreślone, przyjęte przez te podmioty cele działalności mogą być bardzo zróżnicowane, o czym należy pamiętać podejmując decyzje o tworzeniu tego typu podmiotów i ich wykorzystaniu w realizacji polityki publicznej kraju. W tym kontekście bardzo wysoko oceniam decyzje Autorki o podjęciu tak sformułowanej problematyki badawczej i jej wkład pracy w rozwój nauk ekonomicznych i praktyki gospodarczej. II. Trafność przyjętych hipotez badawczych, sposób ich weryfikacji z punktu widzenia przyjętych celów badawczych Celem recenzowanej pracy doktorskiej jest analiza i ocena organizacji oraz 2

3 działalności publicznych i publiczno-prywatnych funduszy węglowych na rynku pierwotnym zbywalnych awni n do misji gazów ci la nianych w amach olityki klimatycznej. Dla tak sformułowanego celu głównego zostały podporządkowane cele szczegółowe, które zostały w rozprawie sformułowane w następujący sposób: porównanie i ocena załoz en, form i organizacji globalnej i unijnej polityki klimatycznej, określenie istoty i identyfikacja funduszy węglowych kupujących zbywalne uprawnienia do emisji gazów cieplarnianych z projektów JI i CDM, w szczególności funduszy publicznych i publiczno-prywatnych, identyfikacja determinant modelu funduszu węglowego o charakterze publicznym. stworzenie indeksu przejrzystości organizacji i działalności funduszy węglowych. analiza i ocena skuteczności funduszy węglowych o charakterze publicznym. Celom szczegółowym została podporządkowane struktura i zakres pracy, co wynika z bardzo dobrej znajomości badanej problematyki, usystematyzowanej wiedzy teoretycznej i prawidłowo sformułowanych przesłanek do podjęcia wielowątkowych, złożonych i stosunkowo słabo zbadanych w Polsce zagadnień ekonomicznych, społecznych i klimatycznych. Autorka pracy słusznie przyjmuje założenie wstępne, z którego wynika, że w nowych uwarunkowaniach ekonomicznych, gospodarczych i finansowych coraz większego znaczenia w realizacji polityki klimatycznej nabierać będą działania służące uregulowaniu i systematyzowaniu (stworzenie rynku) obrotu uprawnień do emisji gazów cieplarnianych. Na tle tak sformułowanych założeń ogólnych, Doktorantka stawia dwie poprawnie sformułowane i klarowne hipotezy badawcze: (1.) P zyjęt g ły olityki klimatyczn j wa nk j istnienie jednego modelu organizacyjnego i zakresu działalności funduszu węglow go o charakterze publicznym. (2.) k t cznośc (jako sto i n osi gnięcia założon go celu) funduszy węglowych o cha akt z blicznym j st co najmni j ówna sk t czności ozostałych odmiotów k j cych zbywaln awni nia do misji gazów ci la nianych z oj któw JI i CDM. 3

4 Sformułowane założenia badawcze wykorzystane zostały jako punkt wyjścia do przeprowadzenia analizy służącej wzbogaceniu wiedzy ekonomicznej w wymiarze teoretycznym i empirycznym. W mojej ocenie, sposób dowodzenia i weryfikacji hipotez szczegółowych został przedstawiony w pracy w sposób bardzo rzetelny, wskazujący na dobrą znajomość analizowanej problematyki badawczej i niezwykły kunszt warsztatu naukowego Doktorantki. Większość zaprezentowanych stwierdzeń ma udokumentowanie bądź w drodze odwołania do literatury przedmiotu, bądź w postaci danych źródłowych, co świadczy o rzetelności i bardzo dobrym przygotowaniu Pani K. Kaczmarek do przeprowadzenia postępowania badawczego. III. Ocena wykorzystanych metod i narzędzi badawczych oraz dobór źródeł informacji Recenzowana rozprawa ma charakter teoretyczno-empiryczny. Do takiego charaktery pracy zastosowano odpowiednio dobrane metody i narzędzia badawcze. Przeprowadzona analiza opisowa ma charakter wielowymiarowy, aktualny i wielowątkowy i została wykorzystana przede wszystkim do zaprezentowania zależności przyczynowo skutkowych zidentyfikowanych przez Doktorantkę w zakresie elementów oraz uwarunkowań makroekonomicznych i polityki klimatycznej. W pracy znalazła zastosowanie także analiza porównawcza z elementami komparatystyki politologicznej i prawniczej oraz analiza statystyczna (testy normalności i test Kruskala- Wallisa). Na pozytywne podkreślenie w recenzowanej pracy zasługuje fakt, że Autorka w celu dokonania poprawnej i przejrzystej oceny organizacji i działalności publicznych funduszy węglowych na rynku, stworzyła specjalnie w tym celu opracowany jakościowy indeks oceny ich działalności, którego konstrukcja opiera się na założeniach przyjętych przy konstrukcji indeksu Linaburga-Maduella. W pracy wykorzystano niezwykle bogaty zestaw pozycji literatury krajowej i zagranicznej, odnoszący się do zagadnień teoretycznych z zakresu podstaw ochrony środowiska, instrumentów polityki ekologicznej a także ekonomii oraz rynku zbywalnych uprawnien do emisji gazów cieplarnianych. Ponadto w rozprawie znajduje zastosowanie aktualna i odpowiednio dobrana baza aktów prawa międzynarodowego oraz wytycznych i dokumentów ONZ, jak również dokumentów źródłowych wydawanych przez organa UE. Doktorantka wykazała się nie tylko umiejętnością 4

5 odpowiedniego wyselekcjonowania i syntetycznego zaprezentowania zróżnicowanych poglądów innych badaczy, ale także zestawienia własnych opinii i stanowisk w prezentowanych zagadnieniach. IV. Merytoryczna ocena struktury i układu pracy Recenzowana rozprawa doktorska składa się z 283 stron, z czego tekst właściwy pracy zawarto na 224 stronach a spis literatury kolejne 43 strony. Przygotowana treść podzielona została na sześć zasadniczych rozdziałów, wstępu, zakończenia, spisu literatury, spisu tabel oraz zestawu rysunków, schematów i aneksu. Całość opracowania charakteryzuje się zachowaną spójnością prowadzonych rozważań, logicznym układem, które stanowią podstawę do właściwego wnioskowania i sformułowania końcowego podsumowania oraz rekomendacji na przyszłość. Treść pracy mieści się w granicach oznaczonych jej tytułem i uszczegółowieniem zagadnień omówionych w kolejnych rozdziałach recenzowanego opracowania. Dużo uwagi poświecono zaprezentowaniu roli, zakresu i zdefiniowaniu znaczenia polityki klimatycznej w teorii ekonomii. Rozważania zawarte w rozprawie łączą bowiem zagadnienia z zakresu: ekonomii środowiska i zasobów naturalnych, ochrony środowiska, polityki klimatycznej, organizacji i zarzadzania oraz statystyki. Niestety w niewielkim zakresie ujęte zostały w pracy zagadnienia odnoszące się w swej treści do finansowych aspektów działalności funduszy węglowych na rynku. Uwaga ta dotyczy zarówno analizy z zakresu finansów publicznych, jak i specyfiki finansów przedsiębiorstw. We wstępie Doktorantka w sposób logiczny uzasadnia wybór tematu rozprawy, definiuje pytania badawcze i określa cele pracy oraz hipotezy badawcze. W mojej ocenie zawartość merytoryczna wstępu w pełni wyczerpuje oczekiwania stawiane pracom doktorskim w tym zakresie. Pierwszy rozdział pracy stanowi wprowadzenie do tematyki zagadnień ochrony środowiska i polityki ekologicznej, w szczególności polityki klimatycznej. Przedstawiono bardzo dobrze przygotowany przegląd literatury przedmiotu z zakresu zbywalnych uprawnien do emisji zanieczyszczen w kontekście realizacji polityki ekologicznej i kosztów z tym związanych. Autorka w sposób przejrzysty i uporządkowany przedstawiła tu najważniejsze poglądy z zakresu internalizacji kosztów związanych z 5

6 prowadzeniem polityki klimatycznej przez państwo, udowadniając swoją szeroką wiedzę na ten temat oraz umiejętność swobodnego poruszania się w skomplikowanej materii analizowanych zagadnień. Drugi rozdział został poświęcony wyjaśnieniu uwarunkowań oraz podstaw prowadzonej polityki klimatycznej w ujęciu globalnym i unijnym. Szczegółowej analizie poddano najważniejsze dokumenty z zakresu polityki klimatycznej tj. ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z 1992 r. i protokół z Kioto. Istotną elementem tej części rozprawy jest dokonana charakterystyka i prezentacja podstaw rynku handlu emisjami. Ten fragment pracy ocenić należy jako wyczerpujący, o wysokim poziomie merytorycznym, adekwatny do wymogów pracy doktorskiej. W rozdziale trzecim przeprowadzono ciekawą i szczego łową analizę porównawczą mechanizmów elastycznych opartych na projektach JI i CDM, co pozwala na zaprezentowanie możliwości finansowania projektów realizowanych zgodnie z ich specyfiką i przyjętymi regułami prowadzonej działalności. Kolejny czwarty rozdział pracy poświęcony został na analizę modelowych ujęć organizacji i działalności funduszy węglowych. Jako recenzent specjalizujący się w analizie zagadnień z zakresu finansów i ekonomii pragnę zasygnalizować, że treść tego rozdziału powinna zostać uzupełniona o wybrane (najistotniejsze) aspekty finansowe funkcjonowania funduszy węglowych na rynku. Po przeczytaniu treści tego rozdziału i odniesieniu się do pozostałych części pracy powstaje pewien niedosyt informacji i wyników przeprowadzanych analiz w zakresie oceny wpływu działalności funduszy węglowych i realizacji podejmowanych przez te podmioty inicjatyw i działań na stan finansów publicznych. W związku z powyższym wskazanym byłoby ustosunkowanie się Doktorantki do następującego pytania: czy działalność funduszy węglowych ma wpływ i znaczenie na wartościach generowanych na poziomie rządowym dochodów i wydatków publicznych oraz na jakie doświadczenia światowe oraz uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne należy zwrócić szczególną uwagę. Ważnym aspektem pozostaje także zestawienie rekomendacji i wniosków wynikających z działalności funduszy węglowych, które można byłoby przy podejmowaniu decyzji o utworzeniu funduszu węglowego w Polsce. Kolejne rozdziały pracy (rozdział piaty i szósty) stanowią w mojej ocenie najwaz niejszą i najciekawszą część przygotowanego opracowania. Ponadto opisane 6

7 wyniki przeprowadzonych badania pozwoliły na wery ikację postawionych hipotez badawczych. Autorka dowiodła występowania w przyjętych formułach organizacyjno prawnych i funkcjonujących na świecie modelach organizacyjnych funduszy węglowych o charakterze publicznym rozwiązań poprawiających przejrzystość, skuteczności i efektywności ich funkcjonowania. Nalez y zwro cic uwagę, że poszczególne elementy struktury organizacyjnej publicznego modelu organizacyjnego a także rozwiązania stosowane w jego ramach i osiągane efekty związane z przejrzystos cią prowadzonej działalnos ci oraz uzyskiwanych efekto w wynikają przede wszystkim z reguł, zasad i celów polityki klimatycznej, szczególnie tej realizowanej na poziomie unijnym i krajowym. Rola i znaczenie instytucji rządowych i banków rozwojowych jest także istotna, ale powinna być podporządkowana celom ogólnoświatowym w zakresie ochrony klimatu. Rozdział piąty pracy poświęcony został na prezentację opracowanego przez Doktorantkę wskaźnika oceny przejrzystości publicznych funduszy węglowych, którego konstrukcja nawiązuje do indeksu Linaburga-Maduella dla sovereign wealth funds. Wskaźnik ten służy jakościowej ocenie przejrzystości organizacji i działalności publicznych i publiczno-prywatnych funduszy węglowych. W tej części pracy (którą oceniam bardzo wysoko pod względem merytorycznym) brakuje syntetycznego zestawienia podsumowującego elementy istotne do przeprowadzenia oceny. Takie ujęcie tego zagadnienia pozwoliłoby na szybką weryfikację funduszy węglowych pod względem przejrzystości organizacyjnej i funkcjonalnej. Jest to jednak uwaga, którą należałoby wykorzystać raczej w przyszłości, w sytuacji podjęcia decyzji o upublicznieniu wyników przeprowadzonych badań w formie książkowej lub kontynuacji prowadzonych badań. W ostatnim rozdziale zostały przedstawione i omówione wyniki analizy przeprowadzonej z wykorzystaniem metod statystycznych. Pozwoliły one na zaprezentowanie skuteczności funkcjonowania funduszy węglowych o charakterze publicznym na tle innych uczestników rynku uprawnień do emisji gazów cieplarnianych. Badanie skuteczności poprzedziła analiza struktury portfeli funduszy węglowych o charakterze publicznym na tle pozostałych nabywców uprawnień do emisji gazów cieplarnianych bezpośrednio z projektów JI i CDM. W aneksie zawarto podsumowanie podstawowych informacji na temat badanych funduszy węglowych oraz syntetyczną charakterystykę wykorzystanych testów 7

8 statystycznych. Pomyślna realizacja przyjętych przez Autorkę założeń badawczych jest między innymi rezultatem klarownej, podporządkowanej intencjom badawczym struktury pracy, która posiada wysokie walory merytoryczne, poznawcze i implementacyjne. Sposób rozwiązania postawionych problemów badawczych pozwala na stwierdzenie, że praca stanowi poważny i niewątpliwy wkład Pani Klaudii Kaczmarek w rozwój teorii ekonomii w zakresie zidentyfikowania czynników warunkujących odpowiednie kształtowanie funduszy węglowych (wraz z ich dynamiką rozwoju i strukturą organizacyjną). Takie ujęcie tematu tworzy jednoczenie poważny impuls do rozszerzenia zakresu i skali badań nad tym interesującym problemem w wielu krajach (jak np. w Polsce), w których tego typu podmioty nie mają jeszcze wypracowanej pozycji rynkowej. Na szczególne pozytywne podkreślenie recenzowanej pracy zasługują następujące aspekty: dogłębna i szczegółowa analiza wybranej problematyki z zakresu nauk ekonomicznych podjęcie tematyki słabo zbadanej, opisanej i upowszechnionej w literaturze, przeprowadzenie analizy porównawczej oraz wskazanie różnic i podobieństw pomiędzy modelowymi rozwiązaniami funkcjonowania funduszy węglowych w wybranych krajach; identyfikacja możliwych do wystąpienia różnego rodzaju ryzyk związanych z funkcjonowaniem i organizacją funduszy węglowych jako podmiotów publicznych. Jednak nie uniknięto także niewielkich niedociągnięć i słabości, wśród których wskazać należy między innymi na: zbyt słabo rozbudowany aspekt implementacyjny w odniesieniu do sytuacji Polski, znacznie ograniczone analizy zawiązanej z zagadnieniami finansowymi. Jednak pragnę podkreślić, że wskazane powyżej elementy nie umniejszają wysokiej oceny recenzowanej pracy doktorskiej i powinny być traktowane jako wskazówka do dalszych przedsięwzięć badawczych podejmowanych w tym temacie. 8

9 V. Uwagi techniczne, redakcyjne i językowe Nie zgłaszam istotnych uwag o charakterze technicznym, redakcyjnym i językowym. Praca wykonana jest bardzo poprawnie po tym względem. Dla porządku recenzyjnego pragnę zwrócić uwagę na fakt, że kilkakrotnie pojawiły się w rozprawie potknięcia stylistyczne, pominięcia słów lub końcówek oraz tzw. czeskie błędy. VI. Wnioski końcowe W konkluzji stwierdzam, że opracowań naukowych z zakresu realizacji polityki klimatycznej jest stosunkowo wiele, ale naukowcy i badacze analizując sytuację w tym segmencie realizacji polityki gospodarczej kraju zwracają uwagę na wybrane aspekty, natomiast recenzowane opracowanie łączy elementy analizy interdyscyplinarnej. Doświadczenie i wiedza Autorki predestynują ją do nadania opinii bardzo dobrze przygotowanego eksperta w dziedzinie obrotu emisją gazów cieplarnianych w Polsce. W naszym kraju jest to obszar, który wymaga aktualnej wiedzy, doświadczenia i umiejętności analitycznych, które pozwolą na realizację wielu złożonych przedsięwzięć i budowania od podstaw funduszy węglowych. Konkluzja ta świadczy jednoznacznie, że zarówno wybór tematu, jak i zakres przeprowadzonych analiz oraz badań własnych jest nowatorski, twórczy i aplikacyjny zarówno w zakresie rozwoju nauki, jak i wkładu do praktyki gospodarczej. Reasumując, stwierdzam, że Doktorantka Pani K. Kaczmarek sformułowała i przedstawiła oryginalny problem badawczy z zakresu ekonomii, wymagający wieloaspektowego podejścia i skrupulatnych analiz, przeprowadziła samodzielne badania empiryczne, dokonała ich opisu i zaprezentowała twórczą analizę kluczowych wątków problemu badawczego. Recenzowane opracowanie posiada walory implementacyjne odnoszące się do praktycznego zastosowania dotychczasowych doświadczeń wypracowanych przez różnego typu fundusze węglowe, które w wielu krajach na świecie funkcjonują jako podmioty publiczne lub publiczno-prawne. Zidentyfikowany, opisany i szczegółowo scharakteryzowany model funduszy węglowych wraz z przyjętymi rozwiązaniami szczegółowymi stanowi gotowy schemat konstrukcji tego typu podmiotu publicznego i jednocześnie może być wzorcem do jego utworzenia lub zmodyfikowania dla krajów (w 9

10 tym dla Polski), które dostrzegają taką potrzebę w kontekście nowych wymogów z zakresu ochrony środowiska naturalnego, efektywnego zarządzania emisją gazów cieplarnianych, realizacji polityki klimatycznej i wybranych aspektów z zakresu finansów publicznych. W pełni należy zgodzić się z opinia Autorki, że z punktu widzenia skuteczności i efektywności polityki klimatycznej, ważnym jest także to, aby wykorzystywac juz zdobyte dos wiadczenia do projektowania nowych rozwiązan. Stąd badania nad formami ochrony klimatu i podmiotami polityki klimatycznej powinny byc kontynuowane i brane pod uwagę podczas konstruowania architektury nowego porozumienia na szczeblu globalnym i rozwoju unijnej polityki klimatycznej. Fundusze węglowe powinny z jednej strony dążyć do osiągnięcia długofalowych korzyści ekonomicznych dla inwestorów, a z drugiej strony realizować funkcje i cele ekologiczne i społeczne. Dodatkowo fundusze węglowe, jako podmioty publiczne powinny uwzględniać cele zawarte w przyjętej polityce i strategii działania rządu opartej na przyjętych dokumentach unijnych i protokole z Kioto. Zagadnienia te są szczególnie istotne w dobie nowych zjawisk związanych ze zmianami klimatycznymi. Autorka bardzo trafnie zdiagnozowała stan obecny i zaproponowała praktyczne rozwiązania oparte na przeglądzie literatury przedmiotu, zebraniu doświadczeń wynikających z funkcjonowania wybranej grupy funduszy węglowych na świecie oraz wyników własnych badań i analiz. W konkluzji stwierdzam, że recenzowana praca doktorska jest oryginalnym rozwiązaniem zaprezentowanego w niej zagadnienia naukowego. Mgr Klaudia Kaczmarek podjęła w swojej dysertacji problem, który ma istotne znaczenie zarówno z punktu widzenia poznawczego, jak i praktyki gospodarczej. Autorka wykazała się przy tym dobrą znajomością ogólnej wiedzy teoretycznej z zakresu ekonomii oraz umiejętnością formułowania trafnych spostrzeżeń i wniosków. W mojej opinii, Doktorantka reprezentuje dojrzały warsztat pracy naukowej i dowodzi swojej pełnej zdolności do prowadzenia samodzielnych badań naukowych. Jej rozprawa doktorska odpowiada wymogom określonym w Ustawie z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595, z późn. zm.). W związku z powyższym wnoszę do Rady Wydziału Ekonomii na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu o jej dopuszczenie do publicznej obrony. 10