STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO POWIATU BYTOWSKIEGO NA LATA

Transkrypt

1 Załącznik do Uchwały nr IX/65/2015 Rady Powiatu Bytowskiego z dnia r. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO POWIATU BYTOWSKIEGO NA LATA Gmina Borzytuchom Gmina Bytów Gmina Czarna Dąbrówka Gmina Kołczygłowy Gmina Lipnica Gmina Miastko Gmina Parchowo Gmina Studzienice Gmina Trzebielino Gmina Tuchomie Bytów, 2015 r.

2 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wprowadzenie Szanowni Państwo Oddajemy do Państwa dyspozycji nową Strategię Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego. Jej horyzont czasowy wynosi siedem lat ( ). Jest to okres szalenie ważny dla naszego Powiatu. Obejmuje on bowiem kolejną perspektywę budżetową UE oraz okres programowania polityk makroekonomicznych na poziomie wspólnotowym, krajowym i regionalnym. Tym samym jest to okres, w którym będzie kształtowała się pozycja naszej społeczności w skali Pomorza, Polski i UE. Jednocześnie trzeba pamiętać, iż są to ostatnie lata na wykorzystanie ogromnych środków zewnętrznych (w tym pochodzących z UE). W konsekwencji musimy przygotować się na dostosowanie i przygotowanie naszego Powiatu w zakresie rozwoju społeczno-gospodarczego po 2022 r. w oparciu o własne zasoby. Tych zasobów mamy wiele: środowisko naturalne, wielokulturowość, aktywność, pomysłowość i kreatywność mieszkańców, świetnie funkcjonujące organizacje pozarządowe, silne branże przemysłowe i perspektywy rozwoju turystyki, e-technologii i odnawialnych źródeł energii. Jednak istnieje wiele barier, które nam utrudniają wykorzystanie w pełni naszych przewag. Należy do nich przede wszystkim słaba dostępność transportowa. Okres lat musimy poświęcić na pokonanie słabych stron Powiatu, z maksymalnym wykorzystaniem szans, jakie przed nami stoją. Przedstawiana Strategia powstała przy pomocy przedstawicieli szeroko rozumianego środowiska społeczno-gospodarczego: instytucji ochrony zdrowia, edukacji, kultury, przedsiębiorców, organizacji społecznych i pozarządowych, pochodzących i działających na terenie wszystkich gmin naszego Powiatu. Dziękuję Im za wysiłek włożony w stworzenie Strategii i jednocześnie pragnę wyrazić nadzieję, iż do jej realizacji przyczyni się jak największa liczba podmiotów, instytucji, organizacji oraz mieszkańców Naszego Powiatu. Leszek Waszkiewicz Starosta Powiatu Bytowskiego

3 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Spis treści Wprowadzenie... 2 Spis treści Wstęp Założenia dotyczące stworzenia i wdrażania Strategii Rozwoju Społeczno- Gospodarczego Powiatu Bytowskiego Proces przygotowania Strategii Zastosowane narzędzia w procesie przygotowania Strategii Struktura dokumentu Diagnoza społeczno-ekonomiczna Powiatu Bytowskiego Wstęp Diagnoza stanu obecnego Powiatu Kapitał przestrzenny i infrastrukturalny Kapitał ludzki i społeczny Kapitał gospodarczy Podsumowanie diagnozy i analizy SWOT Kluczowe wnioski z diagnozy Wnioski z diagnozy kapitału przestrzennego i infrastrukturalnego Wnioski z diagnozy kapitału ludzkiego i społecznego Wnioski z diagnozy kapitału gospodarczego Analizy SWOT Analiza SWOT dla kapitału przestrzennego i infrastrukturalnego Analiza SWOT dla kapitału ludzkiego Analiza SWOT dla kapitału społecznego Analiza SWOT dla kapitału gospodarczego Scenariusze wariantowe dla przyszłości Powiatu Bytowskiego Wprowadzenie Scenariusze wariantowe Analiza PEST Modele zachowania się kapitałów społeczno-ekonomicznych Powiatu Bytowskiego w poszczególnych scenariuszach Scenariusz pesymistyczny ( Zasysanie ) Scenariusz pośredni ( Próba zbilansowania ) Scenariusz optymistyczny ( Równowaga )

4 4 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Powiat Bytowski w politykach makro-ekonomicznych i przestrzennych na poziomie UE, Polski i Województwa Pomorskiego Wprowadzenie Poziom UE Poziom krajowy Poziom regionalny Podsumowanie Wizja i misja strategiczna, cel strategiczny i cele operacyjne Wizja Powiatu Bytowskiego na 2022 r Misja zdefiniowana w Strategii Cel strategiczny i cele operacyjne Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego Wprowadzenie wyniki analizy TOWS/SWOT dla poszczególnych priorytetów Priorytety i kierunki działań Zbiorcza mapa partnerstwa na rzecz wdrażania Strategii Miejsce Strategii w dokumentach planistycznych Spójność z dokumentami na poziomie UE Spójność z dokumentami na poziomie krajowym Spójność z dokumentami na poziomie regionalnym Wdrożone dotychczas dokumenty strategiczne System monitorowania, ewaluacji i wdrażania Strategii Procedury monitoringu i ewaluacji strategii Cel wprowadzenia procedury Opis elementów procedury Procedura zmian w Strategii Cel wprowadzenia procedury Opis elementów procedury Procedura ewaluacji Strategii Wskaźniki osiągania celów Strategii Spis tabel, wykresów i rycin Spis tabel Spis wykresów Spis rycin

5 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wstęp 1.1 Założenia dotyczące stworzenia i wdrażania Strategii Rozwoju Społeczno- Gospodarczego Powiatu Bytowskiego Pojęcie i współczesne definicje strategii (ze starogr. strategos, στρατηγος, czyli wojsko rozłożone obozem, obóz wojskowy) jest bardzo szerokie. Dotyczy zarówno sektora publicznego, działania organizacji pozarządowych, jest to ważne zagadnienie dla zarządzania i działania w biznesie oraz gospodarce. W najszerszym rozumieniu strategia to niepisany lub skodyfikowany w danym dokumencie zestaw kierunków i zakres działań, które zamierza się przyjąć i wdrożyć w długim terminie, aby osiągnąć swoje cele i zyskać przewagę w danej dziedzinie, sektorze lub terenie działania. W odniesieniu do strategii publicznych mogą one dotyczyć konkretnego sektora (innowacyjności, rolnictwa, kultury, edukacji, zdrowia etc.), obszaru (kontynentu, kraju, regionu, powiatu, gminy, wspólnoty lub odpowiadającym im jednostkom administracyjnym) oraz mogą odnosić się do funkcjonowania konkretnej instytucji publicznej (działania władz państwowych i samorządowych, agencji, służb socjalnych etc.). Strategia rozwoju powiatu ma posłużyć do zaadoptowania społeczności lokalnej oraz działań władz, instytucji i organizacji, a także przedsiębiorstw do zmian zachodzących w środowisku społeczno-gospodarczym i politycznym powiatu oraz jego otoczeniu w taki sposób, aby zapewnić mu stały rozwój. Starostwo Powiatowe w Bytowie wzięło na siebie odpowiedzialność za przygotowanie nowego dokumentu strategicznego. Wynikało to z kilku przesłanek. Po pierwsze, horyzont czasowy poprzedniej Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego zamyka się w 2015 r. Po drugie, nastąpiły znaczne zmiany w samym Powiecie Bytowskim i jego otoczeniu, co wymaga weryfikacji kierunków adaptacji i rozwoju. Po trzecie, nastąpił istotny postęp w metodach sporządzania strategii publicznych, w których stosuje się nowe podejścia, narzędzia i sposoby opisywania rzeczywistości oraz prognozowania przyszłości. W przygotowaniu dokumentu i planowaniu jego wdrożenia założeń: przyjęto kilka ważnych Po pierwsze) przyjęto, iż strategia nie będzie przeznaczona tylko dla władz samorządowych powiatu i jego jednostek organizacyjnych, ale powinna objąć jak najszerszą grupę interesariuszy i aktorów. Punktem wyjścia nie są zatem tylko zadania własne powiatu i działania, które są możliwe do wdrożenia przez Starostwo Powiatowe, ale także realizowane przez inne władze, instytucje i organizacje oraz podmioty z powiatu i spoza niego. Po drugie) przyjęto partycypacyjny model przygotowania dokumentu. Oznacza to, iż w procesie definiowania obszarów tematycznych, misji, wizji, celów i kierunków działań uczestniczyli nie tylko pracownicy Starostwa i konsultanci, lecz także reprezentanci gmin, a także przedstawiciele sektora edukacji, kultury, służby zdrowia, organizacji pozarządowych oraz biznesu w ramach utworzonego Zespołu Strategicznego. W badaniach realizowanych na

6 6 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata potrzeby przygotowania dokumentu współpracowali także naukowcy i eksperci z zakresu regionalistyki oraz poszczególnych sektorów, które objęto strategią. Partycypacyjny model przygotowania, a potem zarządzania Strategią Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata wynika z wdrażania nowego modelu administracji publicznej. W ostatnich latach, w Polsce nastąpiło istotne przesunięcie akcentów i ewolucja tej administracji od modelu Maksa Webera (opartej na biurokracji i procedurze) poprzez tak zwane Nowe Zarządzanie Publiczne (oparte na podejmowaniu decyzji przez administrację na podstawie danych naukowych) do modelu Współzarządzania (w którym decyzje strategiczne są podejmowane przez administrację wspólnie z partnerami spoza administracji: II i III sektora). Po trzecie) przyjęto, iż Strategia nie może obejmować wszystkich aspektów życia społecznogospodarczego Powiatu Bytowskiego. Grozi to bowiem istotnym rozproszeniem wizji i misji, z mnogością celów oraz działań, w których część nie jest przedsięwzięciami nastawionymi na uzyskanie określonych efektów, a wyłącznie powtarzalnymi procedurami i zadaniami do wykonania na bieżąco. Obszar tematyczny Strategii został podzielony na trzy zakresy, nazwane kapitałami: - Kapitał przestrzenny i infrastrukturalny (obejmujący zasoby naturalne i środowiskowe oraz kulturowe, infrastrukturę transportu, ochrony środowiska, dostaw energii i paliw etc.) - Kapitał ludzki i społeczny (podzielony w trakcie prac nad Strategią na dwa podzakresy: kapitał ludzki i kapitał społeczny, obejmujące takie zagadnienie jak demografia, migracje, bezrobocie, edukację, sport, ochronę zdrowia, działalność organizacji społecznych i pozarządowych). Kapitał ludzki dotyczy kondycji indywidualnych osób, mieszkańców Powiatu Bytowskiego i ich bezpośrednich środowisk (w tym rodzin), zaś kapitał społeczny dotyczy przede wszystkim wymiaru instytucjonalnego oraz działania poszczególnych osób w środowisku lokalnym. - Kapitał gospodarczy (obejmujący działalność biznesową na terenie Powiatu Bytowskiego, w tym liczbę i strukturę podmiotów gospodarczych, obszar ich działalności oraz przedsiębiorczość mieszkańców). 1.2 Proces przygotowania Strategii W trakcie sporządzania dokumentu zastosowano metodę krok po kroku, która pozwoliła na systematyczne przechodzenie od fazy rozpoznania bieżącej sytuacji społecznogospodarczej Powiatu Bytowskiego (uporządkowanej i opisanej poprzez wspomniane w podrozdziale 1.1 trzy grupy kapitałów) do części strategicznej (obejmującej wizję, misję i cele) oraz wykonawczej. W pierwszej kolejności zadano pytanie o aktualną kondycję Powiatu Bytowskiego. Odpowiedź na nie stanowi obszerna diagnoza, przygotowana przez Fundację Rozwoju Demokracji Lokalnej Oddział w Gdańsku (FRDL) we współpracy ze Starostwem Powiatowym.

7 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Równocześnie na dwóch pierwszych warsztatach, w których uczestniczyli przedstawiciele Zespołu Strategicznego (odbywały się w Bytowie 9 stycznia i 13 lutego 2015 r.) wypracowali analizy SWOT dla wszystkich kapitałów. Pozwoliło to na zdefiniowanie, jakie są mocne i słabe strony poszczególnych sektorów społeczno-gospodarczych na terenie Powiatu Bytowskiego oraz czynniki zewnętrzne. Kolejnym etapem było zdefiniowanie scenariuszy rozwojowych: negatywnego, pośredniego i optymistycznego dla poszczególnych kapitałów (przygotowanych przez przedstawicieli FRDL). Scenariusze rozwojowe zostały zweryfikowane przez członków Zespołu Strategicznego oraz ekspertów zewnętrznych poprzez ankiety metody delfickiej i metodą PEST, która pozwoliła na zdefiniowanie kluczowych czynników, ich wpływ na rozwój Powiatu oraz prawdopodobieństwo wystąpienia poszczególnych scenariuszy. Daje to odpowiedź na kwestię, co może czekać Powiat w okresie obowiązywania Strategii w okresie Następnym krokiem było wypracowanie misji i wizji oraz celów (na trzecim spotkaniu strategicznym 27 marca 2015 r.), a także przygotowanie pierwszych kroków do stworzenia kierunków działań (poprzez przygotowanie analiz TOWS/SWOT i wyprowadzenia z niego zasadniczych elementów wykonawczych strategii). Dzięki temu sformułowano tezy dotyczące pożądanego stanu Powiatu w 2022 r. oraz sposoby osiągnięcia tego stanu (ryc. 1). Rycina 1. Schemat przygotowania dokumentu strategicznego dla Powiatu Bytowskiego. Źródło: Opracowanie własne.

8 8 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Na ostatnim spotkaniu strategicznym 17 kwietnia 2015 r. Zespół Strategiczny wypracował i zatwierdził ostateczną wersję wizji, misji, celów oraz kierunków działań. Przychylił się także do propozycji, aby Zespół Strategiczny po zatwierdzeniu dokumentu przez władze wykonawcze i uchwałodawcze Powiatu przekształcił się w Komitet Monitorujący Strategię. Ostatnia faza polegała na eksperckiej analizie i opisie wpływu polityk makroregionalnych na sytuację Powiatu Bytowskiego (tezy z wyników tej analizy były zaprezentowane na ostatnim spotkaniu strategicznym), a także stworzeniu opisu powiązań Strategii z innymi dokumentami planistyczno-strategicznymi na poziomie UE, kraju i regionu oraz doprecyzowany system monitoringu, ewaluacji i wdrażania Strategii. 1.3 Zastosowane narzędzia w procesie przygotowania Strategii W trakcie opracowywania dokumentu zastosowano liczne metody i narzędzia. Ocena stanu obecnego (diagnozy) dokonana została z wykorzystaniem ujęcia selektywnego, jakościowego i dynamicznego, przy pomocy badań desk research. Były one prowadzone na podstawie ogólnie dostępnych danych, znajdujących się m.in. w urzędach, podległych jednostkach organizacyjnych, zawartych w obowiązujących dokumentach planistycznych, publikowanych na stronach Banku Danych Lokalnych GUS, Ministerstwa Finansów. Desk research jest elementem badania wszystkich obszarów i podobszarów badawczych. Analiza przeszłości, obejmująca dziesięcioletni okres (lata 2003/4-2013/14), zaprezentowana została w dwóch ujęciach: - retrospektywnym, poprzez przedstawienie zjawisk społeczno-gospodarczych w ujęciu czasowym (dynamika zjawiska) - umożliwiło to określenie trendów (pozytywnych, negatywnych) oraz jest podstawą do przewidywania kierunku zmian w przyszłości; - terytorialnym, poprzez przedstawienie wybranych zjawisk społeczno-gospodarczych analizowanych jednostek przestrzennych na tle otoczenia, tzn. średniej dla województwa, kraju, średnich dla wybranych powiatów: chojnickiego, człuchowskiego, lęborskiego i słupskiego. Taka prezentacja charakteryzuje zaangażowane jednostki przestrzennej z punktu widzenia terytorialnej analizy porównawczej. W analizie nie ujęto powiatu kościerskiego i kartuskiego, ponieważ ich odległość od Trójmiasta jest na tyle mała, że obszary te znajdują się pod wpływem obszaru metropolitarnego, co wpływa na sytuację społeczno gospodarczą. W związku z tym porównanie do tych dwóch powiatów było by niemiarodajne. Na potrzeby zdefiniowania potencjałów i deficytów rozwojowych oraz szans i zagrożeń, płynących z otoczenia społeczno-ekonomicznego i prawno-politycznego Powiatu została wypracowana analiza SWOT. SWOT należy do heurystycznych technik analitycznych, służących do porządkowania informacji. Bywa stosowana we wszystkich obszarach planowania strategicznego jako narzędzie etapu analizy. Technika analityczna SWOT polega na posegregowaniu posiadanych informacji o danej organizacji lub sektorze, obszarze na cztery grupy (cztery kategorie czynników strategicznych):

9 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata S (od ang. Strengths) mocne strony: wszystko to co stanowi atut, przewagę, zaletę analizowanego obiektu ( podmiotu/ obszaru), wypływające z czynników endogennych (wewnętrznych), - W (od ang. Weaknesses) słabe strony: wszystko to co stanowi słabość, barierę, wadę analizowanego obiektu w ramach czynników endogennych - O (od ang. Opportunities) szanse: wszystko to co stwarza dla analizowanego obiektu szansę korzystnej zmiany w czynnikach egzogennych (zewnętrznych), - T (od ang. Threats) zagrożenia: wszystko to co stwarza dla analizowanego obiektu niebezpieczeństwo zmiany niekorzystnej w ramach czynników egzogennych. Informacja, która nie może być poprawnie zakwalifikowana do żadnej z wymienionych grup, jest w dalszej analizie pomijana jako nieistotna. Hasła i stwierdzenia posegregowane według opisanych kryteriów na cztery grupy, są następnie zapisywane w czterodzielnej macierzy (tabeli), w której lewa połowa zawiera dwie kategorie czynników pozytywnych a prawa dwie kategorie czynników negatywnych. Ponadto górną część zajmują czynniki wewnętrzne, zaś dół tabeli czynniki zewnętrzne (otoczenia). Z analizy SWOT wyprowadzić można analizę TOWS/SWOT. Służy ona do przełożenia zapisów z analizy SWOT na konkretne działania lub kierunki działań, które przekładają się na uporządkowane wizje, misje i cele zapisane w strategii. TOWS, jest to metoda analizy strategicznej służąca do badania otoczenia organizacji oraz analizy jej wnętrz. Analiza TOWS polega na zderzeniu ze sobą szans i zagrożeń z mocnymi i słabymi stronami danej organizacji, instytucji lub obszaru pozwala na określenie jej pozycji strategicznej. H. Weihrich wyróżnił cztery modelowe sytuacje strategiczne w zależności od przewagi danej grupy czynników (pozytywnych lub negatywnych) w otoczeniu i wewnątrz instytucji, organizacji lub obszaru oraz cztery modelowe typy strategii odpowiadające tym sytuacjom: Sytuacja SO strategia maxi-maxi sytuacja dotyczy instytucji lub obszaru, wewnątrz którego przeważają mocne strony, w otoczeniu zaś szanse. Takiej sytuacji odpowiada strategia maxi-maxi: silnej ekspansji i zdywersyfikowanego rozwoju. Sytuacja WO strategia minimaxi, która ma przewagę słabych stron, ale sprzyja jej układ warunków zewnętrznych. Strategia powinna polegać na wykorzystaniu tychże szans przy jednoczesnym zmniejszaniu lub poprawianiu słabych stron wewnątrz organizacji i obszaru. Sytuacja ST strategia maximini to sytuacja, w której źródłem trudności rozwojowych jest niekorzystny układ warunków zewnętrznych (przewaga zagrożeń). Instytucja lub obszar może temu przeciwstawić duży potencjał wewnętrzny i próbować przezwyciężać zagrożenia wykorzystując do maksimum swoje mocne strony. Sytuacja WT strategia mini-mini Instytucja lub obszar w takiej sytuacji ma niewielkie szanse na szybki, dynamiczny rozwój. Instytucja lub obszar działają w nieprzychylnym otoczeniu, a jej potencjał wewnętrzny jest niewielki. Na potrzeby tworzenia scenariuszy rozwojowych zastosowano metodę PEST oraz scenariusz delficki. W przypadku metody PEST badaniu polegają czynniki polityczne, ekonomiczne, społeczne i techniczne, stąd nazwa metody: P (z ang. political), E (z ang. economical), S (z ang. social),

10 10 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata T (z ang. technical). W tej metodzie, w pierwszej kolejności w trakcie burzy mózgów ustala się listę czynników w danej grupie, które mogą wpływać na dany podmiot lub obszar. Następnie dla każdego czynnika przypisuje się siłę wpływu na instytucję, organizację lub obszar (w skali od -5 do 5). -5 oznacza bardzo silny wpływ ujemny, 5 oznacza bardzo silny wpływ dodatni. Dopuszczalne jest, aby czynnik miał zarówno wpływ negatywny, jak pozytywny. Ocenia się także prawdopodobieństwo zaistnienia danego czynnika (poprzez przypisania skali 0-3). Następnie zestawia się oddziaływania poszczególnej grupy czynników. Siła oddziaływania jest liczona przez średnią arytmetyczną sum wartości sił wpływu. Ponadto opracowuje się trzy możliwe scenariusze: negatywny (gdzie bierze się pod uwagę tylko czynniki negatywne o odpowiedniej sile oddziaływania i odpowiednim stopniu prawdopodobieństwa), optymistyczny (opracowywany na tych zasadach) i pośredni. Metoda delficka należy do tej grupy naukowych metod badawczych o charakterze heurystycznych (zewnętrznych), w których do podejmowania decyzji wykorzystuje się wiedzę, doświadczenie i opinie ekspertów z danej dziedziny. Wykorzystywana jest do określenia prawdopodobieństwa i znaczenia zajścia przyszłych zdarzeń w odniesieniu do konkretnej instytucji, sektora lub obszaru przestrzennego. Postawioną prognozę uzyskuje się poprzez przeprowadzenie serii ankiet wśród ekspertów. W formułowaniu celów zastosowano modele logiczne. Model logiczny pozwolił na rozstrzygnięcie czy zapisy w Strategii są wewnętrznie spójne, czy cele i kierunki działań są zgodne z diagnozą/potrzebami, czy cele i kierunki działań nie nachodzą na siebie, czy wzajemnie się uzupełniają, czy zachodzi zjawisko synergii między kierunkami. Modele stanowią formę wizualnej prezentacji (za pomocą grafów) powiązań przyczynowo skutkowych logiki interwencji publicznej na poziomie poszczególnych celów oraz priorytetów i kierunków działań. Zasadniczą zaletą zbudowania modelu logicznego jest: możliwość badania i oceny siły między poszczególnymi poziomami diagnozy, konstruowania celów oraz formułowania powiązań między nimi a kierunkami działań. W trakcie formułowania kierunków działań zastosowano także metodę analizy 5 sił Portera, potrzebną do sformułowania listy partnerów, interesariuszy i aktorów Strategii. Analiza ta opiera się na opisie pięciu czynników : - dostawcy w przypadku Powiatu Bytowskiego będzie to analiza, czy istnieje grupa interesariuszy, którzy wnoszą coś do niego (zasoby finansowe, wiedzę, doświadczenie, czyli czy istnieje lista możliwych stałych współpracowników i partnerów, którzy wspierają społeczno-ekonomiczny i ekologiczny rozwój Powiatu), - potencjalni wchodzący czy istnieje możliwość pojawienia się konkurencji dla Powiatu, innymi słowy, jaki jest koszt powołania obszaru o podobnych parametrach, które spełniają podobne funkcje i które mogą prowadzić bardziej konkurencyjną działalność, - konkurenci pytanie o to, czy istnieją już konkurenci dla Powiatu w zwiększaniu zasobów wewnętrznych i w walce o zasoby zewnętrzne? - substytuty czy można działalność Powiatu zastąpić innymi formami działań, które przynoszą taki sam rezultat?

11 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata odbiorcy analiza, jak wygląda siła przetargowa potencjalnych odbiorców produktów i usług, wytwarzanych na terenie Powiatu, kim są potencjalni odbiorcy i czy są tożsami z partnerami? 1.4 Struktura dokumentu Struktura wewnętrzna dokumentu odpowiada procesowi jego przygotowania. Po niniejszym rozdziale, obejmującym wprowadzenie dotyczące założeń i metod zastosowanych w przygotowaniu Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata , została zamieszczona diagnoza obszaru wspomnianego powiatu: czyli opis aktualnej jego kondycji w sferach kapitału przestrzennego i infrastrukturalnego, kapitału ludzkiego i społecznego oraz kapitału gospodarczego. W rozdziale trzecim dokonano podsumowania diagnozy oraz przedstawiono analizy SWOT dla wymienionych kapitałów z uwzględnieniem faktu, iż w trakcie sporządzania dokumentu podzielono kapitał społeczny i ludzki na dwa sektory. W części czwartej dokumentu zawarto scenariusze rozwojowe dla Powiatu Bytowskiego do roku 2022, a także wyniki analizy PEST oraz modele przepływu wspomnianych kapitałów wewnątrz obszaru powiatu, jak i pomiędzy powiatem a otoczeniem zewnętrznym. Rozdział piąty został poświęcony wyzwaniom, jakie zostały postawione przed Powiatem Bytowskim w trakcie realizacji nowej strategii w zestawieniu z wizjami i sposobami wdrażaniem polityk przestrzennych i makro-ekonomicznych i -społecznych na poziomie UE Polski i Województwa Pomorskiego. Część szósta Strategii obejmuje kwestie wizji i misji Powiatu Bytowskiego: punkt dojścia, który będzie charakteryzował powiat w 2022 r. W rozdziale siódmym zawarto cel strategiczny oraz cele operacyjne, a także strukturę wykonawczą Strategii Kolejna, ósma część obejmuje kwestie wykonawcze - zawiera w sobie listę działań przypisanych do poszczególnych celów operacyjnych i priorytetów. Dla każdego z kierunków określono także podmioty i instytucje wdrażające lub koordynujące przedsięwzięcia w ramach danego kierunku oraz potencjalnych partnerów/interesariuszy. W rozdziale dziewiątym zamieszczono matryce przystawalności, które ilustrują powiązania Strategii z dokumentami planistycznymi na poziomie UE, Polski i Województwa Pomorskiego. Pozwala to na szybką weryfikację, które z celów oraz poszczególnych działań wpisują się w dokumenty, takie jak Strategia 2020 na poziomie europejskim, Koncepcja Zagospodarowania Przestrzennego Kraju 2030 i Polska 2030 oraz strategie sektorowe na poziomie kraju, czy też Strategia Pomorskie Ostatni rozdział poświęcony został mechanizmom wdrażania Strategii, w których mocno akcentuje się partycypację społeczną oraz system monitoringu i ewaluacji.

12 12 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Diagnoza społeczno-ekonomiczna Powiatu Bytowskiego 2.1 Wstęp Celem diagnozy jest prezentacja dodatnich i ujemnych cech Powiatu Bytowskiego, a na ich tle identyfikacja głównych przewag konkurencyjnych, możliwych do wykorzystania oraz barier utrudniających ich realizację. Składa się na nią ocena przebiegu procesów rozwojowych w przeszłości, uwzględniająca sukcesy i niepowodzenia oraz diagnoza prospektywna, polegająca na ocenie zjawisk i czynników tkwiących w stanie istniejącym, determinujących przyszłość. 2.2 Diagnoza stanu obecnego Powiatu Analizę obecnej sytuacji społeczno gospodarczej na terenie Powiatu Bytowskiego przeprowadzono zasadniczo w 3 obszarach: Kapitał przestrzenny i infrastrukturalny; Kapitał ludzki i społeczny; Kapitał gospodarczy Kapitał przestrzenny i infrastrukturalny Obszar przestrzenny i infrastrukturalny podlega analizie, ponieważ efektywnie funkcjonująca infrastruktura stanowi podstawę mobilności mieszkańców oraz sprawnego przepływu towarów i energii. Długoterminowy rozwój Powiatu musi również uwzględnić zachowanie dotychczasowych walorów środowiskowych i dziedzictwa kulturowego, dlatego diagnoza w tym obszarze jest niezbędna do właściwego określenia celów rozwojowych. Analiza w/w obszaru dotyczy m.in. położenia geograficznego i podziału administracyjnego, transportu i dostępności komunikacyjnej Powiatu oraz istniejącej infrastruktury technicznej i energetycznej, stanu środowiska naturalnego, mieszkalnictwa oraz dziedzictwa historycznego i kulturowego Położenie geograficzne i podział administracyjny Powiat Bytowski położony jest na południowo-zachodnim skraju województwa pomorskiego, od północy granicząc z powiatami słupskim i lęborskim, od wschodu z kartuskim i kościerskim, od południa z chojnickim i człuchowskim, a od zachodu z należącymi do województwa zachodniopomorskiego powiatem koszalińskim i szczecineckim. W podziale na regiony fizycznogeograficzne (wg. Jerzego Kondrackiego: Regiony fizycznogeograficzne Polski, wydawnictwo "Poznaj świat", kwiecień 1964) powiat bytowski leży w obrębie podprowincji Pojezierzy Południowobałtyckich, przede wszystkim w części Pojezierzy Południowopomorskich - mezoregiony: Wysoczyzny Polanowskiej i Pojezierza Bytowskiego. Południowo-wschodni fragment powiatu należy do Pojezierzy Południowopomorskich mezoregion Równiny Charzykowskiej 1 Powiat Bytowski obejmuje obszar o powierzchni 2 192,07 km

13 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata W skład Powiatu Bytowskiego wchodzi: 10 gmin, 149 sołectw i 324 miejscowości. Są to następujące miasta i gminy: miasta: Bytów, Miastko; gminy miejsko-wiejskie: Bytów, Miastko; gminy wiejskie: Borzytuchom, Czarna Dąbrówka, Kołczygłowy, Lipnica, Parchowo, Studzienice, Trzebielino, Tuchomie. Gmina Borzytuchom położona jest na zachód od Bytowa, zajmuje powierzchnię 109 km2 i zamieszkuje ją osób, w tym mężczyzn i kobiet (stan wg faktycznego miejsca zamieszkania stan na ). Gęstość zaludnienia wynosi 28 osób/km2. Podział administracyjny 8 sołectw: Borzytuchom, Krosnowo, Osieki, Niedarzyno, Jutrzenka Kamieńc Ryczyn, Struszewo, Chotkowo, Dąbrówka. Gmina Borzytuchom jest typowo rolnicza o urozmaiconej rzeźbie terenu, bogatych przyrodniczo lasach, licznych torfowiskach oraz czystych jeziorach, jak np. lobeliowe jeziora Okoniewskie i Osiecko. Jest to najmniejsza pod względem powierzchni gmina Powiatu Bytowskiego. Gmina Czarna Dąbrówka, druga co do wielkości gmina wiejska w Powiecie Bytowskim, położona jest w północnej części Powiatu Bytowskiego, na pograniczu Pojezierza Kaszubskiego i Wysoczyzny Polanowskiej. Obszar gminy wynosi 298 km2 i na koniec roku 2013 zamieszkiwało go osób, w tym mężczyzn oraz kobiet (wg faktycznego miejsca zamieszkania stan na ). Gęstość zaludnienia na koniec 2013 r. wyniosła 20 osób/km2. Podział administracyjny obejmuje 20 sołectw: Bochowo, Czarna Dąbrówka, Jasień, Jerzkowice, Karwno, Kartkowo, Kleszczyniec, Kłosy, Kotuszewo, Kozy, Mikorowo, Mydlita, Nożyno, Nożynko, Otnoga, Rokiciny, Rokitki, Rokity, Unichowo, Wargowo. Na terenie gminy znajduje się 26 jezior, z których największe to Jasień, Kozie, Mikorowo, Skotawsko Wielkie, Oborowo Duże oraz przepływają rzeki Łupawa, Słupia i Pogorzelica. Warunki naturalne stwarzają duże możliwości uprawiania sportów wodnych i aktywnego wypoczynku. Gmina Kołczygłowy jest położona w północnej części Powiatu Bytowskiego przy głównym drogowym szlaku łączącym Bytów ze Słupskiem. Obszar gminy o powierzchni 170 km2 zamieszkuje osób, w tym mężczyzn oraz kobiet. (wg faktycznego miejsca zamieszkania stan na ). Gęstość zaludnienia wynosi 25 osób/km2. Podział administracyjny obejmuje 16 sołectw: Barkocin, Barnowiec, Barnowo, Darżkowo, Gałąźnia Mała, Gałąźnia Wielka, Jezierze, Kołczygłowy, Kołczygłówki, Łobzowo, Podgórze, Radusz, Wierszyno, Witanowo, Łubno, Wądół. Położona w południowo-wschodniej części Powiatu Bytowskiego gmina Lipnica obejmuje obszar 308 km2 i jest największą gminą wiejską powiatu. Na koniec roku 2013 liczba ludności zamieszkująca gminę wyniosła osoby, w tym mężczyźni stanowili 2.640, a kobiety (wg faktycznego miejsca zamieszkania stan na ). Gęstość zaludnienia należy do jednych z najniższych w Powiecie Bytowskim i na koniec 2013 roku wyniosła 17 osób/km2. Krajobraz gminy Lipnica jest zróżnicowany i można tu spotkać zarówno malownicze wzniesienia morenowe i równiny sandrowe, jak i dużą liczbę jezior

14 14 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata rynnowych i wytopiskowych. Do największych należą: Gwiazdy, Wiejskie, Kielskie, Kamieniczno, Kiedrowickie i Borzyszkowskie. Gmina ma charakter rolniczy i rozciąga się na atrakcyjnych turystycznie terenach. Podział administracyjny obejmuje 15 sołectw: Borowy Młyn, Borzyszkowy, Brzeźno Szlacheckie, Brzozowo, Gliśno Wielkie, Kiedrowice, Lipnica, Luboń, Łąkie, Mielno, Ostrowite, Osusznica, Prądzona, Wojsk, Zapceń. Gmina Parchowo zajmuje środkowo-wschodnią część Powiatu Bytowskiego i w dominującej części jest położona na terenie otuliny Parku Krajobrazowego Dolina Słupi. Obszar gminy o wielkości 131 km2 zamieszkuje osób, w tym mężczyźni 1.804, kobiety (wg faktycznego miejsca zamieszkania stan na ). Gęstość zaludnienia to 28 osób/km2. Krajobraz gminy zdominowany jest przez lasy, z przewagą borów sosnowych. Gmina posiada unikatowe jeziora lobeliowe. Podział administracyjny obejmuje 11 sołectw: Chośnica, Gołczewo, Grabowo, Jamno, Jeleńcz, Nakla, Nowa Wieś, Parchowo, Soszyca, Sylczno, Żukówko. Położona we wschodniej części Powiatu Bytowskiego gmina Studzienice charakteryzuje się pojeziernym krajobrazem z dużą ilością jezior rynnowych. Obszar 176 km2 zamieszkuje osób, w tym mężczyźni 1.788, kobiety (wg faktycznego miejsca zamieszkania stan na ). Gęstość zaludnienia w roku 2013 to 20 osób/km2. Podział administracyjny obejmuje 11 sołectw: Czarna Dąbrowa, Kłączno, Łąkie, Osława Dąbrowa, Półczno, Przewóz, Rabacino, Skwierawy, Sominy, Studzienice, Ugoszcz. Położona w północnowschodniej części Powiatu Bytowskiego gmina Trzebielino obejmuje obszar 226 km2, którego liczba ludności wyniosła na koniec 2013 roku osoby, w tym mężczyźni 1.892, kobiety (wg faktycznego miejsca zamieszkania stan na ). Gęstość zaludnienia podobnie do gminy Lipnica należy do jednych z najniższych w powiecie i wyniosła 17 osób/km2. Podział administracyjny obejmuje 11 sołectw: Bożanka, Cetyń, Dolno, Gumieniec, Miszewo, Objezierze, Poborowo, Starkowo, Suchorze, Trzebielino, Zielin. Gmina Tuchomie jest jedną z najmniejszych gmin powiatu i zajmuje zaledwie 111 km2, co stanowi 5,06 % powierzchni Powiatu Bytowskiego. Gmina ta położona jest na dawnym pograniczu bytowsko-miasteckim i na koniec roku 2013 zamieszkiwało ją osób, w tym mężczyzn oraz kobiety (wg faktycznego miejsca zamieszkania stan na ). Gęstość zaludnienia wyniosła 38 osób/km2. Podział administracyjny obejmuje 13 sołectw: Ciemno, Kramarzyny, Masłowice Trzebiatkowskie, Masłowice Tuchomskie, Masłowiczki, Modrzejewo, Nowe Huty, Piaszno, Tągowie, Trzebiatkowa, Tuchomie, Tuchomko, Zagony. Miejsko-wiejska gmina Bytów położona jest w środkowej części Powiatu Bytowskiego i zajmuje obszar o powierzchni 197 km2. Liczba ludności gminy wyniosła na koniec 2013 roku osób, w tym mężczyźni stanowili osób, a kobiety , z czego w samym Bytowie liczba ludności wyniosła osób, w tym mężczyźni stanowili osób, zaś kobiety (wg faktycznego miejsca zamieszkania stan na ). W samym mieście Bytów Gęstość zaludnienia jest najwyższa w powiecie bytowskim i wyniosła 126 osób/km2 na koniec 2013 roku. Obszar gminy charakteryzują atrakcyjne turystycznie lasy oraz liczne czyste jeziora lobeliowe. Duże powierzchnie leśne porastają wzgórza morenowe, znajdują się

15 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata tu również torfowiska, które podnoszą atrakcyjność przyrodniczą tego obszaru. Podział administracyjny obejmuje 15 sołectw: Dąbie, Gostkowo, Grzmiąca, Mądrzechowo, Mokrzyn, Niezabyszewo, Płotowo, Pomysk Mały, Pomysk Wielki, Rekowo, Rzepnica, Sierzno, Świątkowo, Udorpie, Ząbinowice. Miejsko-wiejska gmina Miastko znajduje się w zachodniej części Powiatu Bytowskiego i jest położona w obszarach źródliskowych trzech rzek: Wieprzy, Brdy i Studnicy. Dużą część gminy zajmują lasy. Jest to największa pod względem zajmowanego obszaru gmina Powiatu Bytowskiego. Teren o powierzchni 466 km2 stanowi ponad 21% powierzchni powiatu. Liczba ludności gminy Miastko wyniosła na koniec 2013 roku osób, w tym mężczyzn oraz kobiety, z czego w samym mieście liczba ludności wyniosła osób: mężczyzn było 5.314, a kobiet (wg faktycznego miejsca zamieszkania stan na ). Gęstość zaludnienia to 43 osób/km2. Podział administracyjny obejmuje 29 sołectw: Biała, Bobięcino, Chlebowo, Czarnica, Dolsko, Dretyń, Dretynek-Trzcinno, Głodowo, Kamnica, Kawcze, Kwisno-Szydlice, Lubkowo, Miłocice, Okunino-Kowalewice, Pasieka, Piaszczyna, Popowice, Przęsin-Zadry, Role-Żabno, Słosinko, Świeszyno, Świerzenko, Świerzno, Turowo, Tursko, Wałdowo, Węgorzynko, Wołcza Mała, Wołcza Wielka Transport i dostępność komunikacyjna Transport Transport Powiatu Bytowskiego i jego infrastruktura został omówiony w zakresie transportu drogowego i kolejowego. Transport drogowy Sieć drogowa na terenie Powiatu obejmuje następujące drogi: krajowe, wojewódzkie, powiatowe, gminne. Tabela 1. Wykaz odcinków dróg krajowych nr 20 i 21 administrowanych przez Rejon w Kościerzynie i Słupsku. L.P Numer drogi Gmina Miasto od Pikietaż do Długość [km] 1. Miastko , Miastko Miastko 11,382 12,670 1, Trzebielino 12,670 37,727 25, Miastko Miastko ,761 2 Identyfikacja społeczno-gospodarczych poprzez diagnozę wewnętrznych i zewnętrznych zjawisk wpływających na gospodarkę i rynek pracy Powiatu Bytowskiego do 2025, EU Consult, Gdańsk, 2011, s. 9-13

16 16 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata L.P Numer drogi Gmina Miasto od Pikietaż 7. Miastko Tuchomie Bytów Bytów Bytów Studzienice Parchowo Źródło: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad do Długość [km] Tabela 2. Wykaz dróg wojewódzkich w powiecie bytowskim Nr drogi Nazwa drogi Nazwa odcinka Powiat Kilometraż Długość odcinka 206 Koszalin Polanów Miastko Biała - Miastko bytowski 44,522 60,644 16, Warszkowo Suchorze - Bytów Gumieniec - Bytów bytowski 25,372 61,400 36, Słupsk Unichowo Nowa Dąbrowa Czarna Dąbrówka Puzdrowo Sierakowice Kartuzy Żukowo Nowa Dąbrowa Kartuzy Żukowo Osowo Lęborskie Bytów Chojnice Zamarte 212 Osowo - Lęb. Bytów Chojnice 228 Bytów Kartuzy gr. powiatów Słupsk/Bytów - Unichowo gr. powiatów Słupsk/Bytów - Czarna Dąbrówka Czarna Dąbrówka - dol. Jadwigi gr. powiatów Lębork/Bytów - Czarna Dąbrówka Czarna Dąbrówka - Jaranty Bytów - Parchowski Młyn Źródło: Zarząd Dróg Wojewódzkich Gdańsk Region Dróg Wojewódzkich w Bytowie bytowski 35,364 37,075 1,711 bytowski 14,546 20,420 5,874 bytowski 20,420 33,143 12,723 bytowski 13,673 21,007 7,334 bytowski 21,007 74,898 53,891 bytowski 0,000 19,029 19,029 Tabela 3. Wykaz dróg powiatowych w powiecie bytowskim Lp. Nowy numer drogi Stary numer drogi Nazwa drogi Długość [km] G DW nr gr. woj.- Osowo-Dretyń 4, G Pustowo - Biała 0, G Biesowiczki - Trzebielino 5, G Darnowo - Bożanka 7, G Łysomice - Suchorze 1,681

17 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Lp. Nowy numer drogi Stary numer drogi Nazwa drogi Długość [km] G Dębnica Kasz. - Podwilczyn - DP nr 1705G 5, G Starkowo Starkówko 2, G Zielin - Starkowo Cetyn 5, G Trzebielino - Kołczygłowy 14, G Głobino - Dobieszewo -Podkomorzyce 2, G Grąbkowo -Wargowo - DP nr 1193G 4, G Chlewnica - Mikorowo - Kozin 9, G Karwno - Podkomorzyce 3, G Kozy - Kotuszewo 3, G Oskowo - Pomysk Wielki 22, G Rokitki - Bochowo 3, G Dwór Rokicki - DW nr 211 1, G DW nr Nożynko - DW nr 212 2, G Motarzyno - Kołczygłowy 14, G Górki - Barnowo 5, G Niemczewo - Gałąźnia Wielka 0, G Gałąźnia Wielka - DW nr 210 2, G Budowo - Krosnowo - Bytów 13, G Krosnowo - Borzytuchom 4, G Gostkówko - Gostkowo 1, G Czarna Dąbrówka-Sieromino 8, G DP nr 1334G - Łupawsko Jasień 6, G Jasień - Chośnica - Parchowo 12, G Pomysk Mały - Jamno 5, G Pomysk Wielki - Pomysk Mały 1, G Cechyny - DK nr 20 (Mokrzyn) 2, G Parchowo - Półczno - Osława Dąbrowa Studzienice 17, G Parchowo - Skwierawy 12, G Nakla - Sumin 4,228

18 18 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Lp. Nowy numer drogi Stary numer drogi Nazwa drogi Długość [km] G Barnowo - Kramarzyny 21, G Borzytuchom - Tuchomie 11, G Struszewo - Dąbrówka 3, G DK nr 20 Udorpie 2, G Niezabyszewo - Sierżno - DP nr 1780G 10, G Niezabyszewo - Rekowo 7, G Płotówko -Płotowo 0, G Mądrzechowo - Rabacino 7, G Udorpie - Sominy - Dziemiany - DW nr , G DP nr 1769G Kłączno 2, G Półczenko -Czarna Dąbrowa 2, G Studzienice - Przewóz - DP nr 1780G 8, G DW nr Tuchlino - Sulęczyno - Lipusz - Skoczkowo - DW nr 235 3, G Borzytuchom - stacja kolejowa 0, G Żydowo - Kawcze 4, G Świerzenko - Świerzno 1, G Żydowo - Malęcino - DW nr , G Bobęcino -Wołcza Wielka 7, G DW nr 206 Gatka 1, G Sępólno Wielkie - Miastko 6, G Wołcza Wielka - Wołcza Mała 1, G Okunino - Kowalewice 2, G Dretyń - Łubno 21, G Wiatrołom - DP nr 1714G 1, G DK nr 21 (Węgorzyno) - DP nr 1717G 4, G Trzcinno - Miastko 11, G Kwisno - Przęsin 10, G DP nr 1714G - Wałdowo - Piaszczyna 9,477

19 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Lp. 63 Nowy numer drogi 1721G Stary numer drogi Nazwa drogi Długość [km] Ponikła - Role Rozjazd 7, G Barkocin - Miłobądź 2, G Łubno Tuchomie 10, G DK nr 20 - Masłowice - DK nr 20 8, G Tuchomie - Bytów 12, G Tuchomko - Brynki Rekowskie 7, G Tuchomie - Piaszno 2, G DK nr 20 - Ciemno - Borzyszkowy - DW nr , G DK nr 20 - Trzebiatkowo - Ciemno 5, G Piaszczyna - Borzyszkowy 14, G Prądzona - Lipnica 5, G Miastko - Lipczynek - Nowa Wieś 7, G DK nr 20 - Świeszynko - Świeszyno 3, G Miłocice - Łękinia - DP nr 2503G 7, G Piaszczyna - Koczała 1, G Brzeźno Szlacheckie - Bielsko 7, G DP nr 1744G - Borowy Młyn - Upiłka 8, G DW nr Osusznica - Lipczynek 15, G Lipnica - Stoltmany 9, G Kiedrowice - Modziel 3, G Kiedrowice - leśniczówka Laska 4, G DP nr 1746G - Kiełpin - Konarzyny 1,500 RAZEM: 571,548 Źródło: Biuletyn Informacji Publicznej - Zarząd Dróg Powiatowych w Bytowie Tabela 4. Wykaz ulic powiatowych w powiecie bytowskim Długość Lp. Numer Nazwa ulicy Klasa drogi [mb] BYTÓW G Bydgoska Lokalna G Kąpielowa Lokalna G Kochanowskiego Zbiorcza G Mickiewicza Zbiorcza G Mierosławskiego Lokalna G Polna Lokalna 245

20 20 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata G Prosta Zbiorcza G Przemysłowa Zbiorcza G Styp Rekowskiego Lokalna G Szarych Szeregów Lokalna G Tartaczna Lokalna G Wieża Wodna Lokalna 305 Razem : 6,309 km MIASTKO G Kaszubska Zbiorcza G Wybickiego Zbiorcza G Dworcowa Zbiorcza G Małopolska Lokalna G Sikorskiego Zbiorcza 307 Razem: 2, 957 km OGÓŁEM (Bytów i Miastko): 9,266km Źródło: Biuletyn Informacji Publicznej - Zarząd Dróg Powiatowych w Bytowie W 2014 roku na 100 km² powierzchni Powiatu Bytowskiego przypadało 39,2 km dróg (gminnych i powiatowych) o nawierzchni twardej (średnia wojewódzka wyniosła 55,4 km), co może świadczyć o złym stanie dróg publicznych na terenie Powiatu Bytowskiego, wymagających dalszych nakładów inwestycyjnych ukierunkowanych przede wszystkim na poprawę jakości ich nawierzchni. Analizując natomiast rodzaj nawierzchni dróg można stwierdzić, iż relatywnie niski odsetek (bo tylko 2% ) długości dróg powiatowych na terenie Powiatu Bytowskiego posiada nawierzchnię gruntową (wykres 1). Negatywne kształtowanie się wskaźnika, o którym mowa powyżej, determinuje głównie zły stan dróg gminnych, gdzie ponad 75% łącznej długości tychże dróg na terenie Powiatu Bytowskiego stanowią drogi o nawierzchni gruntowej. Obiektywne dane dotyczące stanu dróg krajowych prezentuje raport o stanie technicznym dróg krajowych województwa pomorskiego z roku Raport zawiera informacje o stanie technicznym nawierzchni zamiejskiej sieci dróg krajowych i został opracowany w oparciu o System Oceny Stanu Nawierzchni. Drogami krajowymi numer 20 i 21 (przebiegają one przez Powiat Bytowski) zarządzają Rejony w Słupsku i Kościerzynie. Z raportu wynika, że ponad 22% drogi krajowej numer 20 administrowanej przez Rejon w Kościerzynie ma stan zły lub niezadowalający. W przypadku drogi krajowej nr 21 jest to ponad 28% (w innych regionach zły lub niezadowalający stan drogi nr 21 nie przekracza 11%) 3. 3 Raport o stanie technicznym dróg krajowych województwa pomorskiego z roku 2013, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Gdańsku.

21 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 1. Udział długości dróg powiatowych o poszczególnych nawierzchniach w sumie długości dróg powiatowych na terenie Powiatu Bytowskiego w roku 2013 (%) 2% 49% 49% drogi o nawierzchni twardej drogi o nawierzchni twardej ulepszonej drogi o nawierzchni gruntowej Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Nawierzchnie dróg powiatowych obfitują w ubytki, wykruszenia, obłamania krawędzi, złuszczenia. Warstwa ścieralna nawierzchni w większości pokryta jest łatami wykonywanymi w ramach remontów cząstkowych. Drogami o znaczeniu ponadregionalnym i regionalnym szczególnie ważnymi dla obsługi Subregionu Słupskiego, a w tym powiatu bytowskiego są: 1. DK21 (Miastko-Słupsk-Ustka), która łączy dwie najważniejsze równoległe trasy tj. drogi krajowe nr 20 i DK20 (Miastko Bytów-Kościerzyna). DK20 stanowi najważniejsze połączenie zachodniej peryferyjnej części województwa z Metropolią, ale też łączy Pomorze Zachodnie z Pomorzem Gdańskim, przecinając się z drogami biegnącymi również na południe kraju. 3. DW212 będąca podstawowym korytarzem transportu towarów Lębork-Bytów- Chojnice-południe Polski, dojazdem do planowanej trasy S6 oraz dróg krajowych 20,22,25, stanowiącą główną trasę dowozu materiałów do produkcji, surowców z kopalni kruszyw i kopalin. 4. DW209 będąca podstawowym korytarzem do planowanej drogi S6, a więc łącząca zachodnią część subregionu słupskiego i województwa z Europą Zachodnią. Do szczególnie pilnych i ważnych zadań inwestycyjnych w zakresie budowy i modernizacji dróg krajowych i wojewódzkich należą: modernizacja drogi 212, 209 oraz DK 20 i niezmodernizowanej części DK 21. Obecnie trwają prace nad projektem modernizacji drogi 209, planowanym do realizacji w najbliższych latach. Drogi 209 oraz 212 zostały wskazane jako tzw. przedsięwzięcia strategiczne w Regionalnym Programie Strategicznym w zakresie transportu Mobilne Pomorze będącym jednym z sześciu zasadniczych narzędzi realizacji Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego Są elementami pakietu działań wzmacniających korytarze transportowe.

22 22 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Transport kolejowy Na obszarze Powiatu Bytowskiego zlokalizowane są następujące linie kolejowe normalnotorowe (1435 mm): czynne: 405 Piła Główna Ustka (przez Miastko), 413 Słosinko - Człuchów nieczynne, istniejące: 212 Lipusz Korzybie, 237 Lębork Bytów Od 1993 roku linia 212 ma charakter towarowy. Od II.2015 r. operatorem linii na odcinku Lipusz Bytów jest Grupa SKPL ze Zbierska. Obsługuje ona przewozy do zakładów przemysłowych położonych wzdłuż linii. W 2011 r. miasto Bytów zgłosiło plan przywrócenia linii dla ruchu pasażerskiego i jej rewitalizacji do obsługi pociągów osobowych poruszających się z prędkością do 80 km/h 4. Rewitalizacja linii kolejowej nr 212 na odcinku od stacji kolejowej Lipusz do stacji Bytów (25 km) jest jednym z kluczowych projektów zwiększających dostępność transportową powiatu. W 2012 roku w ramach RPO WP na lata Gmina Bytów pozyskała środki finansowe na zadanie pn. Rewitalizacja linii kolejowej nr 212 na odcinku Bytów Lipusz etap I opracowanie dokumentacji projektowej. W jego ramach dotychczas opracowano Analizę Techniczno Ekonomiczno Środowiskową i na jej podstawie spośród wariantów do realizacji wybrano propozycję, zakładającą odtworzenie infrastruktury kolejowej po istniejącym śladzie oraz odbudowę łącznicy pomiędzy liniami kolejowymi nr 212 i 211 wraz z budową przystanku osobowego zlokalizowanego za łącznicą przy linii kolejowej nr 211. Rozwiązanie takie umożliwi pociągom pasażerskim jadącym na trasie Bytów-Trójmiasto ominięcie stacji Lipusz. W drugim etapie projektu powstaje Studium Wykonalności oraz dokumentacja projektowa wraz z uzyskaniem pozwolenia na budowę dla inwestycji (do r). 5 Połączenie do Bytowa stanowić będzie rozszerzenie projektu Pomorskiej Kolei Metropolitalnej, który w I etapie, obecnie realizowanym, zakłada otwarcie nowej linii Gdańsk Wrzeszcz Rębiechowo, a także połączenie Trójmiasta z Kartuzami oraz Gdańska z Kościerzyną. W kontekście planowanej rewitalizacji linii Kościerzyna Chojnice rozważane jest połączenie tej linii z liniami PKM 6. Kluczowymi problemami w zakresie transportu kolejowego są: Brak połączeń z Bytowa z dużymi ośrodkami gospodarczymi, w tym m.in. z Trójmiastem, Zły stan techniczny linii nr 212 uniemożliwiający uruchomienie transportu osobowego i towarowego na tej linii (Lipusz-Bytów) data dostępu data dostępu dostęp z dnia

23 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Komunikacja zbiorowa Powiatu Transport zbiorowy w Powiecie Bytowskim zapewnia przede wszystkim przedsiębiorstwo komunikacyjne PKS sp. z o.o., które organizuje kursy lokalne i dalekobieżne, w tym m.in. do: Gdańska przez Kartuzy lub Kościerzynę, Kołobrzegu przez Koszalin, Ustki przez Słupsk. 7 Wykaz podmiotów świadczących usługi w zakresie transportu drogowego osób: PKS sp. z o.o. świadczy usługi z zakresu transportu pasażerskiego (zbiorowego) oznacza to, że ich pojazdy mają regularne linie autobusowe (PKS sp. z o.o. ma największy udział w zakresie transportu pasażerskiego w powiecie); Wójcik Jerzy - Studzienice - świadczy usługi z zakresu transportu pasażerskiego (zbiorowego) oznacza to, że ich pojazdy mają regularne linie autobusowe; Jażdżewski Wiesław Wiślany gm. Parchowo - świadczy usługi z zakresu transportu pasażerskiego (zbiorowego) oznacza to, że ich pojazdy mają regularne linie autobusowe; Gawin Józef Wojsk gm. Lipnica świadczy usługi z zakresu transportu pasażerskiego (zbiorowego) oznacza to, że ich pojazdy mają regularne linie autobusowe. Bławat Marek Suchorze gm. Trzebielino Wojnik Joanna Dąbie, gm. Bytów Filipczuk Marcin Bytów Stenka Mirosław Baranowo, gm. Parchowo Burandt Marcin Bytów Filipczuk Agnieszka Bytów Lorek Mirosław Ciemno, gm. Tuchomie Reesmann Piotr Miastko Hingst Krystyna Miastko Karpiński Marcin Bytów. Istnieją również 2 firmy, które posiadają licencję na transport drogowy 7-9 osób: PPHU Gryf sc. Danuta i Dariusz Hawryśko Renata Maciesza Woma Miastko. 7

24 24 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Dostępność komunikacyjna Wewnętrzna i zewnętrzna dostępność komunikacyjna Powiatu Bytowskiego, głównie ze względu na słabo rozwiniętą infrastrukturę i transport kolejowy oraz zły stan dróg publicznych oceniana jest negatywnie. 8 Sytuację mogą poprawić połączenia obsługiwane zarówno przez przewoźników prywatnych i przez PKS sp. z o.o. oraz budowa obwodnicy Bytowa i Miastka. Odległości jakie dzielą Powiat Bytowski od miast sąsiadujących powiatów oraz stolicy kraju i województwa wynoszą odpowiednio: 9 Gdańsk 94,9 km, Chojnice 63,7 km, Słupsk 50,4 km, Warszawa 450,0 km, Berlin 422, km, Odległości od najbliższych przejść granicznych: Kierunek zachodni: Kołbaskowo/ Pomellen 278 km, Kostrzyn/Kietz 320 km, Świecko 383 km, Słubice /Frankfurt Am Oder 338 km. Kierunek wschodni: Gronowo (Federacja Rosyjska - obwód kaliningradzki) 202 km, Kuźnica k. Sokółki (Białoruś) 537 km Ogrodniki (Litwa) 472 km. Kierunek południowy: Chyżne (Słowacja) 712 km, Głuchołazy (Czechy) 656 km, Cieszyn (Czechy) 643 km Raport o stanie technicznym dróg krajowych województwa pomorskiego z roku 2013, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Gdańsku. 9 Odległość podana w odniesieniu do Miasta Bytów, siedziby Starostwa Powiatowego 10 Maps.google.com

25 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Dostępność do lotnisk: Port Lotniczy Gdańsk im. Lecha Wałęsy w Gdańsku ok. 86 km od Bytowa. Dostępność do portów morskich: Porty morskie znajdują się w Gdańsku i Gdyni wraz z terminalami promowymi i kontenerowymi. Terminale pasażerskie zapewniające połączenia m.in. do Szwecji. Port Gdańsk ok. 106 km Port Gdynia ok. 103 km Port Elbląg ok. 153 km (połączenie z obwodem Kaliningradzkim) Infrastruktura techniczna i energetyka Infrastruktura techniczna Infrastruktura techniczna Powiatu Bytowskiego przedstawiona zostanie w oparciu o analizę porównawczą infrastruktury technicznej Powiatu wobec średnich wyników całego kraju i województwa pomorskiego oraz średnich wyników dla powiatów: chojnickiego, człuchowskiego, lęborskiego i słupskiego w ramach następujących zagadnień: ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w % ogólnej liczby ludności, udział korzystających z sieci kanalizacyjnej w % ogółu ludności, udział korzystających z sieci gazowej w % ogółu ludności udział korzystających z sieci wodociągowej w % ogółu ludności, odpady wytworzone na 1 km² z wyłączeniem odpadów komunalnych [tony]. Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w odsetku ogólnej liczby ludności Średni odsetek ludności Powiatu Bytowskiego korzystających z oczyszczalni ścieków w latach kształtował się powyżej średniej krajowej, lecz poniżej średniej dla województwa pomorskiego. Tendencja wzrostowa sprawiła, że do 2010 roku Powiat Bytowski wyprzedzał w tym względzie tylko Powiat Słupski, a od roku 2010 także Powiat Lęborski. W ciągu 10 lat objętych analizą odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków wzrósł z 59,9% w 2003 roku do 79,8% w 2013 roku. Podobna dynamika wystąpiła w powiatach słupskim i chojnickim. Natomiast w Polsce i województwie pomorskim wzrost był niższy i wyniósł odpowiednio ok. 12% i 6,5%. W zestawieniach porównawczych nie uwzględniono odsetka ludności korzystającej z przydomowych oczyszczalni ścieków, ponieważ wymagałoby to uzyskania danych dla wszystkich obszarów porównawczych. Warto jednak zaznaczyć, że na terenie Powiatu działa znaczna liczba przydomowych oczyszczalni ścieków. Gmina Czarna Dąbrówka 50 działających oczyszczalni przydomowych (kolejne 50 jest w trakcie instalacji),

26 26 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Gmina Lipnica 60 działających oczyszczalni przydomowych, Gmina Parchowo 66 działających oczyszczalni przydomowych, Gmina Tuchomie 208 działających oczyszczalni przydomowych, Gmina Bytów 21 działających oczyszczalni przydomowych, Gmina Trzebielino 10 działających oczyszczalni przydomowych (Gmina z własnych środków planuje przyznać w 2015 roku dotacje na 5 kolejnych oczyszczalni). Gmina Studzienice 61 działających oczyszczalni przydomowych. Gmina Miastko 30 działających oczyszczalni przydomowych. Najwyższy stopień korzystania z oczyszczalni występuje w Bytowie (gmina miejsko - wiejska) i wynosi ponad 92%, najniższy w Gminie Parchowo i osiąga jedynie 43,9%. Stosunkowo niski stopień występuje również w Gminie Lipnica 59,55%. Dane te wskazują, iż w omawianym obszarze koniecznym jest podjęcie działań inwestycyjnych, które doprowadzą do zwiększenia odsetka ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków. Jest to istotne z uwagi na potrzeby związane z ochroną środowiska naturalnego na obszarze Powiatu. Największa poprawa w zakresie dostępności do oczyszczalni ścieków w okresie 10 lat objętych analizą wystąpiła w Gminie Borzytuchom (48,6%), Lipnica (36,9%), Studzienice (32,2%), Czarna Dąbrówka (31,3%). Tabela 5. Udział ludności korzystających z oczyszczalni ścieków w ogólnej liczbie ludności w poszczególnych gminach w latach (%) Obszary Powiat bytowski 59,9% 63,9% 67,7% 71,2% 70,5% 70,9% 71,2% 72,3% 73,9% 78,6% 79,8% Borzytuchom 37,6% 58,5% 59,0% 58,9% 59,1% 58,7% 59,2% 58,6% 73,8% 74,3% 86,2% Bytów 83,5% 85,6% 90,2% 89,8% 87,1% 88,9% 90,4% 89,5% 89,5% 91,4% 92,0% Czarna Dąbrówka 33,7% 51,9% 52,1% 52,2% 58,6% 58,1% 58,0% 56,2% 56,1% 64,6% 64,9% Kołczygłowy 54,5% 62,9% 64,0% 71,2% 70,9% 70,5% 70,2% 77,2% 80,3% 83,8% 81,8% Lipnica 22,6% 22,8% 22,9% 41,1% 18,4% 18,0% 18,0% 39,5% 45,8% 53,0% 59,5% Miastko 66,2% 66,6% 72,0% 76,9% 77,0% 77,0% 76,7% 74,0% 74,0% 83,6% 82,7% Parchowo 24,6% 26,5% 39,5% 39,6% 39,8% 40,0% 39,7% 37,7% 37,7% 42,0% 43,9% Studzienice 52,9% 52,6% 52,8% 68,0% 67,7% 67,6% 67,4% 78,1% 83,7% 85,7% 85,1% Trzebielino 47,1% 48,8% 48,5% 49,0% 67,1% 66,4% 65,7% 65,9% 66,8% 67,7% 69,8% Tuchomie 43,0% 47,9% 53,0% 54,3% 57,6% 58,4% 57,9% 58,6% 61,4% 61,9% 67,4% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS - data dostępu

27 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Tabela 6. Udział ludności korzystających z oczyszczalni ścieków w ogólnej liczbie ludności w wyszczególnionych obszarach w latach (%) Obszary POLSKA 58,16 59,04 60,17 61,37 62,20 63,08 64,23 64,7 65,7 68,6 70,3 POMORSKIE 76,46 77,60 78,37 78,82 79,87 80,70 80,45 79,3 80,8 81,8 83,1 Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski 59,94 63,86 67,65 71,16 70,46 70,91 71,22 72,3 73,9 78,6 79,8 66,10 67,24 74,14 74,56 79,89 83,40 83,35 83,7 85,0 85,7 86,3 63,99 67,42 67,11 68,54 71,73 72,21 72,09 72,4 76,7 81,9 84,7 73,59 73,04 72,53 72,37 76,10 80,49 72,75 70,8 72,1 77,2 77,2 Powiat słupski 61,74 63,11 63,24 64,99 64,75 64,01 64,73 75,6 77,9 80,1 80,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS - data dostępu Wykres 2. Udział ludności korzystających z oczyszczalni ścieków w ogólnej liczbie ludności w wyszczególnionych obszarach w latach (%) 90,00 85,00 80,00 75,00 70,00 65,00 60,00 55,00 50, POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Liniowy (Powiat bytowski) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Udział korzystających z sieci kanalizacyjnej w % ogółu ludności (współczynnik skanalizowania) Współczynnik skanalizowania na terenie Powiatu Bytowskiego do 2010 roku kształtował się poniżej poziomu zarówno średniej krajowej i wojewódzkiej, jak również poniżej średniego poziomu wśród wszystkich wyszczególnionych powiatów. Od roku 2011 roku współczynnik skanalizowania był wyższy od średniej krajowej i w 2013 roku wyniósł 66,1%, Należy również podkreślić, iż kształtowanie się wartości współczynnika skanalizowania w Powiecie w całym okresie analizy wykazuje pozytywny, rosnący trend. W 2013 roku najniższy poziom skanalizowania odnotowano na terenie gminy Trzebielino (37,2%),

28 28 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata najwyższy w Bytowie (84,3%) 11. W całym Powiecie w okresie 10 lat udział ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej wzrósł o 14,4%. Tabela 7. Udział korzystających z sieci kanalizacyjnej w ogólnej liczbie ludności w wyszczególnionych obszarach w latach (%) Obszary POLSKA 57,4 58,3 59,2 59,8 60,3 61,0 61,5 62,0 63,5 64,3 65,1 POMORSKIE 72,1 72,7 73,1 73,5 73,8 74,6 74,9 75,4 76,5 77,2 77,9 Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski 51,7 54,9 56,1 57,8 57,9 58,2 58,6 60,7 64,9 65,7 66,1 64,7 67,3 67,4 68,3 70,2 70,3 71,4 71,5 72,3 74,0 74,3 62,0 63,1 63,4 63,9 64,6 67,5 67,7 68,3 70,6 72,1 72,8 72,2 72,2 72,5 72,5 72,6 72,7 72,7 72,8 73,4 74,2 74,5 Powiat słupski 61,1 61,4 62,0 62,9 63,2 63,9 64,2 65,5 67,0 68,2 69,1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Wykres 3. Udział korzystających z sieci kanalizacyjnej w ogólnej liczbie ludności w wyszczególnionych obszarach w latach (%) 80,0 75,0 70,0 65,0 60,0 55,0 50, POLSKA Powiat bytowski Powiat człuchowski Powiat słupski POMORSKIE Powiat chojnicki Powiat lęborski Liniowy (Powiat bytowski) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Analiza współczynnika skanalizowania w poszczególnych gminach wskazuje na potrzebę prowadzenia dalszego rozwoju sieci kanalizacyjnej na obszarze gmin Trzebielino, Parchowo, Czarna Dąbrówka. We wskazanych gminach udział ludności korzystającej z sieci 11 Dane GUS, 2013 rok

29 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata kanalizacyjnej nie przekracza 50%. W pozostałych gminach współczynnik skanalizowania oscyluje w granicach 56% - 66%. Najwyższy wskaźnik notuje Gmina Bytów 84%. W zakresie długości sieci kanalizacyjnej w okresie od 2003 roku największy wzrost wystąpił w gminie Lipnica gdzie sieć została zbudowana od podstaw (77 km sieci wzrost o 48 razy w stosunku do istniejącej infrastruktury). Ponad pięciokrotny wzrost wystąpił również w Gminie Czarna Dąbrówka. Tabela 8. Udział korzystających z sieci kanalizacyjnej w ogólnej liczbie ludności w poszczególnych gminach w latach (%) Obszary Borzytuchom 43,1% 49,9% 50,3% 50,5% 50,9% 51,2% 51,5% 51,5% 56,0% 56,4% 57,2% Bytów 77,8% 79,3% 80,8% 81,3% 81,3% 81,7% 82,9% 83,2% 83,8% 84,0% 84,3% Czarna Dąbrówka 23,0% 33,0% 33,0% 34,6% 34,6% 34,8% 34,8% 39,3% 43,4% 46,5% 46,5% Kołczygłowy 54,7% 56,5% 57,9% 57,9% 58,0% 58,1% 58,3% 60,3% 62,1% 63,2% 63,5% Lipnica 2,5% 2,6% 2,6% 14,1% 14,2% 14,2% 14,2% 30,8% 48,1% 53,2% 56,2% Miastko 51,1% 54,1% 56,2% 57,7% 57,6% 57,6% 57,5% 58,2% 62,5% 62,6% 62,5% Parchowo 23,3% 34,7% 34,7% 34,7% 34,9% 37,8% 37,8% 40,7% 44,2% 44,4% 45,1% Studzienice 46,5% 46,5% 46,7% 51,9% 51,9% 51,9% 51,9% 57,6% 63,8% 65,2% 65,4% Trzebielino 35,5% 36,3% 36,3% 37,6% 37,6% 37,5% 37,5% 37,6% 37,6% 38,2% 39,2% Tuchomie 49,2% 52,3% 52,3% 53,0% 54,1% 54,0% 54,1% 52,7% 65,6% 65,8% 66,2% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Tabela 9. Długość czynnej sieci kanalizacyjnej w poszczególnych gminach w latach (km) Obszary Borzytuchom 13,5 19,9 20,0 20,0 20,0 20,0 20,1 32,7 32,7 32,7 47,8 Bytów 44,5 65,9 82,2 82,2 82,2 83,5 100,8 100,8 100,9 101,3 104,9 Czarna Dąbrówka 11,2 23,7 23,0 24,2 24,2 24,3 24,3 41,8 41,8 73,2 74,0 Kołczygłowy 24,6 27,0 31,3 31,3 31,3 31,4 31,6 33,2 38,8 41,5 45,9 Lipnica 1,6 1,6 1,6 22,0 22,0 22,0 22,0 42,7 59,1 63,6 78,7 Miastko 25,4 34,2 62,5 76,3 76,5 76,5 76,5 83,0 121,4 121,4 121,4 Parchowo 7,5 18,1 18,1 18,1 18,1 18,1 18,1 22,6 22,8 27,3 27,3 Studzienice 13,5 13,5 13,5 24,3 24,3 24,3 24,3 29,2 30,0 39,4 39,5 Trzebielino 20,9 23,5 23,5 20,7 20,7 20,7 20,7 20,7 20,7 20,7 20,7 Tuchomie 16,2 23,6 23,6 24,5 30,2 30,2 30,2 30,2 41,0 41,0 41,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Udział korzystających z sieci gazowej w % ogółu ludności Wskaźnik udziału mieszkańców z terenów Powiatu Bytowskiego korzystających z sieci gazowej w ogólnej liczbie mieszkańców z tego terenu w latach pozostawał na podobnym poziomie. Było on zdecydowanie niższy od wskazań na obszarze województwa pomorskiego

30 30 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata oraz całego kraju. W całym okresie analizy niższym poziomem omawianego wskaźnika charakteryzowały się powiaty człuchowski i słupski. Tabela 10. Udział korzystających z sieci gazowej w ogólnej liczbie ludności w wyszczególnionych obszarach w latach (%) Obszary POLSKA 54,2 51,8 51,7 51,8 51,7 51,7 52,6 52,5 52,5 52,4 52,4 POMORSKIE 57,0 53,1 52,7 52,1 51,6 50,8 51,1 50,9 50,8 49,9 49,2 Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski 20,2 19,2 19,1 18,8 18,8 18,7 19,1 19,8 19,9 20,1 20,0 47,0 36,3 36,1 35,7 35,6 35,4 36,7 36,7 36,4 36,0 35,5 0,0 0,4 0,4 0,3 0,3 0,6 1,1 1,2 1,2 1,4 1,5 56,1 53,7 53,5 53,1 52,8 52,8 52,6 52,3 52,0 52,7 52,6 Powiat słupski 17,6 15,3 15,0 14,7 14,7 14,5 15,4 15,8 16,1 15,7 16,1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Wykres 4. Udział korzystających z sieci gazowej w ogólnej liczbie ludności w wyszczególnionych obszarach w latach (%) 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0, POLSKA Powiat bytowski Powiat człuchowski Powiat słupski POMORSKIE Powiat chojnicki Powiat lęborski Liniowy (Powiat bytowski) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Bezwzględna liczba odbiorców korzystających z gazu wzrosła w Powiecie Bytowskim o 23% w okresie od 2005 do 2013 roku (GUS nie publikował danych sprzed 2005 roku). Jednakże wzrost liczby odbiorców gazu nie przełożył się na zwiększenie zużycia gazu w Powiecie Bytowskim. Podobna sytuacja miała miejsce w powiecie słupskim. Natomiast największy wzrost w zakresie liczby odbiorców i zużycia wystąpił powiecie człuchowskim (odbiorcy 74%, zużycie 66%).

31 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Tabela 11. Liczba odbiorców gazu w wyszczególnionych obszarach w latach Obszary Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Tabela 12. Zużycie gazu w tys. m 3 w wyszczególnionych obszarach w latach Obszary Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Udział korzystających z sieci wodociągowej w % ogółu ludności (współczynnik zwodociągowania) Współczynnik zwodociągowania na terenie Powiatu Bytowskiego w całym okresie prognozy kształtował się poniżej poziomu zarówno średniej krajowej i wojewódzkiej, jak również poniżej średniego poziomu wśród wszystkich wyszczególnionych powiatów.

32 32 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 5. Udział korzystających z sieci wodociągowej w ogólnej liczbie ludności w wyszczególnionych obszarach w latach (%) 94,0 92,0 90,0 88,0 86,0 84,0 82,0 80,0 78, POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Liniowy (Powiat bytowski) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Wartość wskaźnika w 2013 roku wyniosła 86,7%, tj. jedynie o 0,1 p. p. więcej w porównaniu do roku Należy podkreślić, iż kształtowanie się wartości współczynnika zwodociągowania w Powiecie w całym okresie analizy wykazuje rosnący trend. W 2013 roku najniższy poziom zwodociągowania odnotowano na ternie gminy Lipnica (68,2%), najwyższy w gminie Borzytuchom (94,4%). Tabela 13. Udział korzystających z sieci wodociągowej w ogólnej liczbie ludności w poszczególnych gminach w latach (%) Obszary Borzytuchom 93,28 93,96 94,22 94,21 94,22 94,23 94,22 94,21 94,23 94,34 94,44 Bytów 92,99 92,93 93,21 93,32 93,37 93,47 93,44 93,58 93,65 93,72 93,76 Czarna Dąbrówka 78,26 78,25 82,99 83,52 83,60 83,66 83,72 83,89 83,91 84,34 84,37 Kołczygłowy 92,42 92,42 92,46 92,46 92,46 93,23 93,23 93,24 93,27 93,29 93,43 Lipnica 58,46 59,67 58,69 62,62 62,94 63,19 63,64 66,98 67,05 67,65 68,18 Miastko 82,61 82,53 83,91 83,99 84,19 84,74 84,66 84,84 84,86 84,99 84,89 Parchowo 71,19 71,40 72,02 72,15 72,62 72,62 76,01 76,16 76,99 79,86 80,50 Studzienice 76,49 76,49 76,68 76,81 77,84 77,93 77,92 78,00 78,10 78,74 78,98 Trzebielino 73,91 73,96 73,91 73,91 73,91 73,91 73,91 76,06 76,80 77,04 78,03 Tuchomie 84,42 84,63 84,86 84,85 84,86 84,87 84,91 85,22 86,47 87,38 87,43 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

33 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Tabela 14. Długość czynnej sieci wodociągowej w poszczególnych gminach w latach (km) Obszary Borzytuchom 41,1 42,1 44,2 44,2 44,2 44,5 44,5 48,8 48,9 50,6 50,6 Bytów 150,9 147,5 145,1 152,0 153,9 155,8 156,9 160,0 162,0 164,4 165,4 Czarna Dąbrówka 54,9 57,0 79,0 97,5 98,4 98,8 100,9 109,2 110,3 116,2 117,4 Kołczygłowy 57,3 57,3 57,3 57,3 57,3 77,8 77,8 80,4 83,2 87,0 89,3 Lipnica 88,0 98,3 98,3 115,5 116,0 116,0 117,6 146,9 146,9 160,5 160,5 Miastko 119,9 120,4 142,2 147,4 156,7 181,5 182,6 184,3 184,3 184,7 187,0 Parchowo 34,5 36,7 37,2 37,7 37,8 37,9 40,7 41,0 44,4 66,5 66,5 Studzienice 27,5 27,5 28,1 29,5 36,5 37,0 37,0 40,4 43,8 44,6 45,0 Trzebielino 31,3 32,9 32,9 37,7 37,7 37,7 37,7 47,3 51,9 51,9 52,0 Tuchomie 93,6 93,6 93,6 95,0 95,0 83,8 83,8 90,7 90,7 91,9 96,2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Odpady wytworzone na 1 km² z wyłączeniem odpadów komunalnych [tony] Odpady wytworzone w tonach na 1 km² Powiatu Bytowskiego w latach kształtowały się na stosunkowo stałym, niskim poziomie (widoczny wzrost w roku 2013 w stosunku do roku 2012 o 13,4 p. p.), poniżej średnich krajowych i wojewódzkich w całym analizowanym okresie. Niższym poziomem od średniego poziomu wartości omawianego wskaźnika w Powiecie Bytowskim charakteryzowały się powiat chojnicki i słupski. Tabela 15. Odpady wytworzone na 1 km² w wyszczególnionych obszarach w latach (tony) Obszary POLSKA 385,5 396,7 398,5 394,9 397,9 367,6 355,2 362,9 395,1 393,8 417,7 POMORSKIE 115,1 114,6 120,1 138,7 134,7 135,9 144,6 99,5 131,1 158,9 116,2 Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski 7,4 8,0 6,6 15,6 23,0 12,9 18,7 27,0 23,5 24,6 38,0 1,9 8,4 16,3 16,0 9,9 12,1 12,0 17,8 15,2 10,1 7,6 36,9 43,1 25,5 69,8 101,2 113,5 181,6 116,3 129,1 111,9 114,4 93,9 95,5 108,1 114,4 92,4 133,3 97,5 121,4 100,6 99,9 102,8 5,5 6,7 12,6 13,8 17,6 18,4 20,4 23,3 31,1 35,9 25,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

34 34 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 6. Odpady wytworzone na 1 km² w wyszczególnionych obszarach w latach (tony) 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0, Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat słupski Liniowy (Powiat słupski) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Wykres 7. Odpady wytworzone na 1 km² w wyszczególnionych obszarach w latach (tony) 450,0 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0, POLSKA POMORSKIE Powiat człuchowski Powiat lęborski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Na terenie powiatu bytowskiego funkcjonuje jedna Regionalna Instalacja do Przetwarzania Odpadów Komunalnych, tj. Zakład Zagospodarowania Odpadów Sierzno sp. z o. o. Spółka funkcjonuje od 2008 roku. Powierzchnia zakładu wynosi 8,26 ha, w tym teren przeznaczony do składowania odpadów 3,25 ha. Spółka jest także właścicielem działek stanowiących rezerwę terenu, o łącznej powierzchni 8,85 ha. Bezpośrednie otoczenie zakładu od strony południowej i północno-wschodniej stanowią grunty rolne użytkowane rolniczo. Od strony

35 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata południowo-wschodniej zakład przylega do drogi 212, a od strony północno wschodniej obiekt otacza niewielki kompleks leśny, który oddziela widokowo zakład od wsi Sierzno. Wyposażenie zakładu: Sortownia odpadów zmieszanych i surowcowych Mg/rok, z możliwością zwiększenia do Mg/rok (praca w systemie dwuzmianowym); Kompostownia odpadów Mg/rok; Kwatera odpadów balastowych m3; Plac dojrzewania kompostu m2; Plac magazynowania, demontażu i kruszenia odpadów budowlanych- 500 Mg/rok; Plac magazynowania i demontażu odpadów wielkogarytowych- 400 Mg/rok; Sprzęt ciężki do eksploatacji składowiska; Waga samochodowa; 2 myjki do mycia kół i podwozi; Zaplecze administracyjno-socjalne, zaplecze warsztatowe. ZZO Sierzno obsługuje następujące gminy z powiatu bytowskiego: Borzytuchom, Bytów, Kołczygłowy, Lipnica, Parchowo, Studzienice, Tuchomie, Miastko. Gmina Czarna Dąbrówka obsługiwana jest przez RIPOK w Chlewnicy k. Potęgowa ELWOZ sp. z o.o., zaś gmina Trzebielino przez RIPOK Bierkowo k. Słupska - Zakład Unieszkodliwiania Odpadów w Bierkowie. Zaopatrzenie w energię cieplną i elektryczną Zaopatrzenie w ciepło Powiatu Bytowskiego Zaopatrzenie w ciepło na obszarze Powiatu realizowane jest głównie przez indywidualne źródła ciepła (kotłownie indywidualne) oraz centralne kotłownie miejskie. W Bytowie z tego systemu zaopatrywani są w ciepło głównie mieszkańcy Bytowa kotłownia KR-1, której właścicielem jest Veolia Północ sp. z o.o. W Miastku działa kotłownia rejonowa i osiedlowa, której właścicielem jest Zakład Energetyki Cieplnej w Miastku sp. z o.o. W 2013 roku na terenie Powiatu Bytowskiego funkcjonowało 11 kotłowni (dane GUS). W domach jednorodzinnych znajdują się najczęściej indywidualne źródła ciepła. Kształtowanie się wielkości sprzedaży energii cieplnej na terenie Powiatu Bytowskiego w latach wg celu przedstawione zostało na Wykresie 8. Sprzedaż energii cieplnej (w GJ) przeznaczonej na ogrzanie budynków mieszkalnych znacznie przewyższała sprzedaż energii cieplnej do urzędów i instytucji w całym okresie analizy, przy czym zauważyć można, iż w roku 2013 wartość sprzedanych GJ energii w budynkach mieszkalnych wzrósł o ponad

36 36 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata % w stosunku do roku 2012, po stosukowo niskim poziomie wartości sprzedanych GJ w latach W całym okresie analizy widoczny jest malejący trend sprzedanych GJ energii cieplnej do urzędów i instytucji, choć w roku 2013 w porównaniu do roku 2012 o ponad 123% wzrosła sprzedaż energii do urzędów i instytucji. Malejące trendy świadczyć mogą o stosowaniu zarówno przez mieszkańców, jak i instytucje oraz urzędy z terenu Powiatu infrastruktury poprawiającej efektywność energetyczną budynków. Jeśli zaobserwowany w 2013 roku wzrost wielkości sprzedaży energii cieplnej, zarówno do budynków mieszkalnych, jak i urzędów oraz instytucji z terenu Powiatu, będzie widoczny w kolejnych latach, wówczas zjawisko to oznaczać będzie rzeczywisty wzrost zapotrzebowania na energię cieplną w analizowanym obszarze i potrzebę termomodernizacji budynków użyteczności publicznej i budynków mieszkalnych. Wykres 8. Sprzedaż energii cieplnej na obszarze Powiatu Bytowskiego wg celu w latach (GJ) budynki mieszkalne Liniowy (budynki mieszkalne) urzędy i instytucje Liniowy (urzędy i instytucje) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Zaopatrzenie w energię elektryczną Powiatu Bytowskiego Średnie zużycie energii elektrycznej przypadające na 1 mieszkańca Powiatu kształtowało się poniżej średnich krajowych i wojewódzkich w całym okresie analizy, przy czym wartości kształtowały się na stosunkowo stałym poziomie, z łagodnie rosnącym trendem. Od 2012 roku średnie zużycie energii przypadające na 1 mieszkańca Powiatu Bytowskiego było niższe od średnich wartości we wszystkich analizowanych obszarach.

37 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Tabela 16. Zużycie energii elektrycznej na niskim napięciu na 1 mieszkańca w wyszczególnionych obszarach w latach (kwh) Obszary POLSKA 577,4 597,3 696,1 723,2 727,1 745,8 751,8 773,0 762,7 760,8 758,8 POMORSKIE 689,9 692,3 769,7 779,1 780,7 808,3 823,9 832,9 820,2 804,3 784,3 Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski 541,2 526,5 579,1 623,5 630,6 645,8 646,3 678,1 684,7 636,4 621,0 488,6 490,6 633,8 639,4 644,8 652,9 660,0 660,2 652,8 655,6 651,5 526,4 555,2 612,9 630,1 654,9 659,9 665,2 678,4 681,8 668,0 671,9 769,3 780,5 819,0 633,5 640,3 662,1 692,2 679,7 698,6 695,1 676,9 415,9 391,1 425,4 514,6 540,1 648,9 688,0 693,1 706,0 728,6 735,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Wykres 9. Zużycie energii elektrycznej na niskim napięciu na 1 mieszkańca w wyszczególnionych obszarach w latach (kwh) 900,0 800,0 700,0 600,0 500,0 400,0 300, POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Liniowy (Powiat bytowski) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Energia odnawialna: Powiat Bytowski posiada stosunkowo wysokie (istniejące i potencjalne) zasoby energii odnawialnych szczególnie w zakresie hydroenergii, energii wiatru. Wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych stanowi obiecujący potencjalny kierunek rozwoju gospodarki na terenie Powiatu, który w długookresowej perspektywie zapewnić ma osiągnięcie bilansu energetycznego subregionu. Poniżej zostały opisane zasoby energii odnawialnych występujące na terenie Powiatu:

38 38 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Energia wody na terenie Powiatu istnieją duże zasoby hydroenergetyczne. Wg danych z 2009 roku na terenie Powiatu funkcjonują następujące elektrownie wodne 12 : elektrownia wodna na rzece Łupawie, w miejscowości Kozin o mocy 30 kw, elektrownia wodna na rzece Bukowina, w miejscowości Kozin o mocy 56,8 kw, elektrownia wodna na rzece Bukowina, w miejscowości Podkomorzyce o mocy 45 kw, elektrownia wodna Bujno na rzece Pokrzywna w miejscowości Trzebielino o mocy 20 kw, elektrownia wodna Struga na rzece Słupii w miejscowości Soszyca o mocy 250 kw, elektrownia wodna Gałęźnia Mała na rzece Słupii w miejscowości Gałęźnia Mała o mocy kw, elektrownia wodna na rzece Kamienica w miejscowości Barnowiec o mocy 90 kw, elektrownia wodna Kawczyn I na rzece Studnica w miejscowości Kawczyn o mocy 35 kw, elektrownia wodna Kawczyn II na rzece Studnica w miejscowości Kawczyn o mocy 65 kw, elektrownia wodna Ciemno na rzece Kamienica w miejscowości Ciemno o mocy 7,5 kw; Energia wiatru na terenie Powiatu funkcjonuje elektrownia wiatrowa w Wałdowie (gm. Miastko) dysponująca sześcioma wiatrakami o łącznej mocy 1,1 MW 13. Przygotowując tereny pod kolejne inwestycje gminy wprowadziły odpowiednie zapisy do planów zagospodarowania przestrzennego. Gmina Borzytuchom plan budowy farm wiatrowych ilość zaplanowanych obiektów 41, Gmina Czarna Dąbrówka plan budowy farmy wiatrowej ilość zaplanowanych obiektów 2, Gmina Trzebielino plan budowy farm wiatrowych ilość zaplanowanych obiektów 25, Gmina Tuchomie plan budowy farm wiatrowych ilość zaplanowanych obiektów 41. Od 2005 roku na terenie powiatu bytowskiego poszczególne samorządy gminne podejmowały tematy wykorzystywania energii wiatru przez budowę farm wiatrowych. Protesty społeczne w poszczególnych gminach miały niemały wpływ na zablokowanie wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego miejsc przeznaczonych na powstanie farm wiatrowych (np. w gminie Kołczygłowy) lub ograniczyły liczbę planowanych wstępnie wiatraków (np. w gminie Tuchomie) dane z 2009 roku

39 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Gaz Łupkowy na terenie Powiatu Bytowskiego realizowano poszukiwania gazu łupkowego, ponieważ Pomorze było jednym z najbardziej obiecujących terenów w Polsce pod względem zasobów gazu. Jeden z pięćdziesięciu odwiertów w Polsce zlokalizowano w powiecie bytowskim Gmina Trzebielino (Miszewo T-1). Dokładnych badań na temat zasobów gazu łupkowego na terenie Powiatu Bytowskiego dotychczas nie opublikowano. Dostępne są tylko ogólne dane z raportu Państwowego Instytutu Geologicznego z 2012 r. dotyczącego oceny zasobów wydobywalnych gazu ziemnego i ropy naftowej w formacjach łupkowych dolnego Paleozoiku w Polsce (w basenie bałtycko-podlasko-lubelskiego), w którym ogólne zasoby basenu bałtyckiego, w którym leżą złoża miszewskie, ocenia się na około 230,5 mld m 3. Energia słońca kolektory słoneczne wykorzystywane są zarówno na budynkach użyteczności publicznej, jak i przez osoby fizyczne. W ramach projektów finansowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego zainstalowano kolektory słoneczne na budynkach mieszkalnych w Gminie Tuchomie, Bytów i Miastko. W ramach projektu Słoneczny Bytów instalacja baterii słonecznych w budynkach użyteczności publicznej oświatowych oraz mieszkalnych jednorodzinnych w gminie Bytów zainstalowano kolektory słoneczne na 400 budynkach mieszkalnych w 15 sołectwach Gminy Bytów. W ramach projektu Energia odnawialna instalacje solarne dla mieszkańców Miasta i Gminy Miastko w nowoczesne instalacje wyposażono 379 gospodarstw oraz jeden budynek użyteczności publicznej (jeden budynek socjalny boiska "Orlik" w Miastku). W ramach projektu realizowanego w Gminie Tuchomie kolektory słoneczne zamontowano w 151 gospodarstwach. W ramach projektów poszanowania energii w Gminie Borzytuchom zainstalowano lampy hybrydowe w miejscowościach Chotkowo, Struszewo, Jutrzenka, Dąbrówka łącznie 10 sztuk. Podobny projekt realizowano w Gminie Parchowo gdzie zamontowano 17 lamp hybrydowych oraz 6 lamp solarno hybrydowych nad Jeziorem Glinowskim. Infrastruktura mieszkaniowa Zgodnie z informacjami z Programu Ochrony Środowiska Powiatu Bytowskiego na lata , wiodącą rolę pod względem zabudowy zajmuje w powiecie budownictwo jednorodzinne i zagrodowe częściowo rozproszone oraz osiedla mieszkaniowe pobudowane po byłych gospodarstwach rolnych i zabudowa związana z działalnością handlowo- usługową oraz przemysłową. Liczba mieszkań na terenie Powiatu Bytowskiego w latach wykazywała rosnący trend liniowy, wynosząc w 2013 roku mieszkań, czyli o 5,96% więcej w stosunku do roku 2003.

40 40 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 10. Zasoby mieszkaniowe w Powiecie Bytowskim w latach (mieszkania) Zasoby mieszkaniowe Liniowy (Zasoby mieszkaniowe) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania przypadająca na 1 mieszkańca w latach kształtowała się poniżej średniej krajowej, wojewódzkiej oraz średniej powiatu chojnickiego, lęborskiego, słupskiego i od 2010 roku również człuchowskiego, wynosząc w 2013 roku 22,3 m 2, tj. o ponad 7% więcej w porównaniu do roku Oznacza to, iż jakość życia mieszkańców Powiatów w tym zakresie jest na niższym poziomie w porównaniu do analizowanych obszarów. Tabela 17. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę w wyszczególnionych obszarach w latach (m 2 ) Obszary POLSKA 22,7 22,9 23,2 23,5 23,8 24,2 24,6 25,3 25,6 25,9 26,3 POMORSKIE 21,7 22,0 22,2 22,6 22,9 23,4 23,8 24,3 24,6 25,0 25,3 Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski 20,8 21,0 21,1 21,3 21,4 21,7 21,9 21,8 21,9 22,1 22,3 21,2 21,3 21,4 21,5 21,6 21,9 22,1 23,0 23,2 23,5 23,7 20,8 21,0 21,1 21,3 21,5 21,7 21,9 21,9 22,2 22,5 22,8 21,4 21,6 21,7 22,0 22,4 22,8 23,1 23,3 23,5 23,7 24,1 21,3 21,6 21,8 22,0 22,3 22,6 23,0 23,1 23,4 23,8 24,2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

41 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 11. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę w wyszczególnionych obszarach w latach (m 2 ) 28,0 26,0 24,0 22,0 20, POLSKA Powiat bytowski Powiat człuchowski Powiat słupski POMORSKIE Powiat chojnicki Powiat lęborski Liniowy (Powiat bytowski) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Liczba mieszkań na 1000 mieszkańców w Powiecie Bytowskim w całym okresie analizy kształtowała się na poziomie niższym od średniej krajowej, wojewódzkiej oraz średnich wartości w wyszczególnionych powiatach, wynosząc w 2013 roku 281,6 mieszkań/ 1000 mieszkańców, tj. o prawie 2% więcej w porównaniu do roku Może to oznaczać konieczność lobbowania władz lokalnych w sprawie nowych inwestycji mieszkaniowych na terenie Powiatu Bytowskiego. Tabela 18. Ilość mieszkań na 1000 mieszkańców w wyszczególnionych obszarach w latach Obszary POLSKA 329,8 332,3 334,8 337,7 340,9 344,8 348,5 349,6 352,6 356,1 359,9 POMORSKIE 322,2 324,7 327,3 330,7 334,3 339,0 343,4 343,3 346,6 351,2 354,9 Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski 276,6 277,5 278,1 280,4 280,6 281,9 283,0 276,7 278,4 279,2 281,6 283,1 284,0 283,8 284,0 284,7 285,4 286,6 288,7 289,4 292,3 293,7 296,9 299,0 299,7 300,7 302,5 303,8 305,7 300,1 302,8 304,9 308,0 308,7 309,9 310,2 312,3 316,3 318,1 319,8 315,6 317,3 319,2 321,8 298,9 301,3 303,6 305,2 306,5 309,4 313,1 309,2 310,3 313,8 316,8 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

42 42 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 12. Ilość mieszkań na 1000 mieszkańców w wyszczególnionych obszarach w latach ,0 350,0 330,0 310,0 290,0 270,0 250, POLSKA Powiat bytowski Powiat człuchowski Powiat słupski POMORSKIE Powiat chojnicki Powiat lęborski Liniowy (Powiat bytowski) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu W 2013 roku liczba mieszkań oddanych do użytku na 1000 ludności w Powiecie Bytowskim wyniosła 2,6, co plasuje Powiat wśród grona tych powiatów województwa pomorskiego o najniższej wartości omawianego wskaźnika (Rycina 1). Rycina 2 Mieszkania oddane do użytkowania na 1000 ludności według powiatów w 2013 r. Źródło: Budownictwo mieszkaniowe w województwie pomorskim w 2013r. Istotnym elementem podnoszenia efektywności wykorzystania zasobów mieszkaniowych i poprawy jakości zasobów obecnie już istniejących jest rewitalizacja poszczególnych osiedli i kwartałów mieszkalnych w ośrodkach miejskich. Obecnie zarówno Miastko jak i Bytów pracują nad przygotowaniem programów rewitalizacji, które w ramach audytów miejskich

43 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata pozwolą zinwentaryzować infrastrukturę miejską (w tym zasoby mieszkaniowe) i zdefiniować obszary do rewitalizacji Walory przyrodniczo - krajobrazowe, środowisko naturalne i klimat Walory przyrodniczo krajobrazowe, stan środowiska naturalnego oraz warunki klimatyczne Powiatu, stanowią o możliwościach dynamicznego rozwoju turystyki w subregionie, w tym m.in. turystyki aktywnej i wypoczynkowej oraz produktów turystycznych z nią powiązanych, a więc są czynnikami wpływającymi na rozwój gospodarczy Powiatu. Stan środowiska naturalnego obok czynników ekonomicznych i społecznych wpływa na jakość życia mieszkańców i osób przybywających z zewnątrz na obszar Powiatu. Rzeźba terenu Powiatu Bytowskiego została ukształtowana przez utwory młodoglacjalne, jak moreny czołowe i denne, sandry i rynny glacjalne, które nadały tutejszemu krajobrazowi bardzo atrakcyjny charakter. Centralną i południową część powiatu zajmuje Pojezierze Bytowskie, które tworzy skupisko 80 jezior - największy akwen tego Pojezierza to Jezioro Bobęcińskie Wlk. Szczególnie dużo jezior jest w okolicach Miastka oraz Bytowa. Od strony wschodniej Pojezierze Bytowskie graniczy z Pojezierzem Kaszubskim, a od południowegowschodu z sandrową Równiną Charzykowską w dorzeczu Brdy. Między Pojezierzem Bytowskim a Wysoczyzną Damnicką rozciąga się Wysoczyzna Polanowska, która wznosi się z południowego zachodu na północny wschód, a przecinają ją rzeki: Grabowa, Wieprza i Słupia. Wysoczyzna Polanowska charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą terenu utworzoną w fazie pomorskiej zlodowacenia północnopolskiego. Wzgórza czołowo-morenowe, których wysokości kształtują się pomiędzy 200 a 220 m n.p.m. lokalnie wyżej np. Szybskie Góry (238 m n.p.m.) z najwyższą wartością Siemierzyckiej Góry (256,4 m n.p.m.) okolice Tuchomia należą do najwyższych terenów na obszarze województwa pomorskiego, ciągnących się mniej więcej równoleżnikowym pasem od Pojezierza Kaszubskiego po Pojezierze Bytowskie ku zachodowi przez gminy Parchowo, Bytów, Lipnica, Tuchomie oraz Miastko. Na tym obszarze napotyka się także najwyższe wartości wysokości względnych, które miejscami przekraczają 100 m. Ponadto Pojezierze Bytowskie charakteryzuje się największą w Polsce koncentracją torfowisk wysokich i przejściowych zajmujących powierzchnię ha (co stanowi 6% zasobów krajowych) oraz jezior lobeliowych. Obszar ten cechuje się relatywnie małą intensywnością zabudowy i harmonijnym krajobrazem leśno-rolniczym. 14 Rzeki Odpływ wód z Powiatu odbywa się w dwóch kierunkach: poprzez rzeki Brdę i Wieprzę, w kierunku dolnej Wisły, a przez rzeki Łupawę i Słupię do Morza Bałtyckiego. Rzekami płynącymi przez tereny Powiatu są: 14 Identyfikacja społeczno-gospodarczych poprzez diagnozę wewnętrznych i zewnętrznych zjawisk wpływających na gospodarkę i rynek pracy Powiatu Bytowskiego do 2025, op. cit. s. 6-7

44 44 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Brda dł. 239 km, pow. dorzecza km 2 - jeden z najpiękniejszych szlaków wodnych w Europie. Na terenie Powiatu płynie przez gminę Miastko, wypływa z j. Smołowego; Bytowa dł. 29 km, lewy dopływ Słupi. Płynie od Ugoszczy (gm. Bytów) do ujścia w pobliżu j. Głębokiego; Jutrzenka dł. 17 km, lewobrzeżny dopływ Słupi, pow. dorzecza: 57 km 2 ; Kamienica dł. 30 km, lewy dopływ Słupi, wypływa z j. Kamieniczno, płynie w wąskich dolinach, często przybiera górski charakter; Łupawa dł. 98,7 km, pow. dorzecza 924 km 2. Początek 20 km od Bytowa w Parku Krajobrazowym Dolina Słupi, przepływa przez jeziora Oborowo i Jasień, wzgórza morenowe, nizinę nadmorską i wpada do j. Gardno w Słowińskim Parku Narodowym. Jeden z najpiękniejszych i naturalnych wodnych szlaków na Pomorzu; Studnica dł. 38 km, pow. dorzecza: 315 km 2, lewobrzeżny dopływ Wieprzy. Studnica ma miejscami charakter rzeki górskiej z dużą ilością wystających kamieni i zwalonych drzew, przegradzających koryto, rzeka płynie przez Miastko oraz Wysoczyznę Polanowską, uchodząc do Wieprzy na południe od Biesowic; Słupia dł. 140,6 km, pow. dorzecza: 1600 km 2. Od źródeł w torfowiskach w pobliżu wsi Sierakowska Huta na Pojezierzu Kaszubskim, przepływa przez kilka jezior Pojezierza Bytowskiego i uchodzi do Bałtyku. Główne dopływy z Obszaru: Bytowa i Kamieńca. Odcinek środkowy rzeki znajduje się na terenie Parku Krajobrazowego Dolina Słupi". Rzeka jest częścią sieci szlaków wodnych, którymi można dopłynąć do Morza Bałtyckiego. Na Słupi jest zlokalizowany system hydroelektrowni, z unikatowym zabytkiem kultury technicznej, klasy międzynarodowej - Elektrownią Struga we wsi Soszyca; Wieprza dł. 140,3 km, pow. dorzecza 2 172, 7 km 2, należy do zlewni bałtyckiej. Na terenie gm. Miastko wypływa z j. Białego, przepływa przez Wysoczyznę Polanowską i Równinę Słupską, uchodzi do Morza Bałtyckiego w Darłowie. Większe dopływy: Doszenica, Pokrzywna, Miłacz oraz Studnica. Jeziora Obszar jeziorny Powiatu należy do Pojezierza Bytowskiego i otoczony jest równie zasobnymi w walory przyrodnicze Pojezierzem Kaszubskim i Pobrzeżem Słowińskim. Cechy szczególne obszaru, głównie w ujęciu możliwości rozwoju usług z zakresu turystyki aktywnej i wypoczynkowej, podano poniżej: Jeziora lobeliowe nazwa pochodzi od lobelii jeziornej, jednej z czterech roślin wskaźnikowych, z którą występują porybliny: jeziorny i kolczasty pradawne paprotniki oraz brzeżyca jednokwiatowa; objęte ścisłą ochroną, są bardzo czułe na zmiany parametrów fizykochemicznych wody. W Polsce jest 155 jezior lobeliowych,

45 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata na Pomorzu 151, w Powiecie Bytowskim 50 (na przykład Jezioro Bobięcińskie Wielkie, Okoniewskie, Osiecko, Cechyńskie Małe, Głęboczko) 15 ; Jezioro Jasień rynnowe jezioro, składające się z dwóch akwenów o pow. 587 ha, z siedmioma wyspami i miejscami lęgowymi kormoranów, orła białego, czapli i łabędzi; zagospodarowane turystycznie; Jeziora Pojezierza Bytowskiego są zgrupowane na osi Miastko Bytów oraz między Parchowem i Czarną Dąbrówką. Większość jezior ma charakter polodowcowy, występują też jeziora rynnowe i zaporowe (sztuczne zbiorniki wodne, np. Konradowo w gm. Kołczygłowy, czy zalew rzeki Bytowy). Szczególne znaczenie ma fakt, że przez jeziora przepływa wiele rzek, co sprzyja retencyjności; Obok dużych jezior (np. Jasień, Bobięcińskie Wielkie, Skotawsko, Studzieniczno, Głębokie, Wiejskie, Obrowo, Duże Pietrzykowskie) na obszarze Powiatu występuje mnóstwo niewielkich, wytopiskowych (bezodpływowych) jezior wzbogacających scenografię krajobrazu. 16 Lasy Lasy mają duże znaczenie gospodarcze, jako miejsce pracy, źródło pozyskania surowca i runa leśnego oraz źródło dochodów gmin z tytułu podatków. Zajmują powierzchnię ha, 52% terytorium Powiatu, prawie dwukrotnie więcej niż średnia krajowa 29%. W regionalizacji leśnej, należą do dzielnicy Pojezierza Drawsko Kaszubskiego i mezoregionów: Wysoczyzny Polanowskiej i Pojezierza Drawsko-Bytowskiego. Przeważającą częścią (90%) lasów Powiatu administrują Lasy Państwowe, w 10 nadleśnictwach: Bytów, Cewice, Dretyń, Leśny Dwór, Lipusz, Łupawa, Miastko, Osusznica, Trzebielino i Warcino. 17 Największe kompleksy leśne znajdują się w północno - zachodniej i południowej części Powiatu. Najwyższy wskaźnik lesistości mają gminy: Studzienice 65,4%, Trzebielino 62,5%, Kołczygłowy 54,6%, Czarna Dąbrówka 54,5% (dane GUS, 2013 rok). Lesistość Województwa Pomorskiego wynosi 36,3%, a lesistość kraju 29,4% (dane GUS, 2013 rok). Lasy Powiatu w większości porastają gleby niezbyt żyzne i charakteryzują się przewagą boru mieszanego świeżego (34%) i boru świeżego (28%). Udział siedlisk żyznych lasu świeżego i lasu mieszanego świeżego ocenia się na 30%. Najwięcej fragmentów lepszych data dostępu Ibidem, s Ibidem, s. 34

46 46 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata siedlisk leśnych (boru mieszanego świeżego i lasu mieszanego świeżego) znajduje się w centralnej części Powiatu Bytowskiego na osi Miastko Parchowo. 18 Stopień ochrony przyrody Powiat Bytowski jest rejonem o znaczących walorach przyrodniczych, w jego obrębie znajdują się formy ochrony przyrody ustanowione na postawie przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody ( t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 627 ze zm.). Obszary prawnie chronione również są czynnikiem wpływającym na potencjał rozwoju turystyki w subregionie, w tym turystyki aktywnej i wypoczynkowej. Tabela 19. Obszary prawnie chronione w gminach Powiatu Bytowskiego- stan na roku Gminy Ogółem Rezerwaty przyrody Parki krajobrazowe razem Obszary chronionego krajobrazu razem Użytki ekologiczne Pomniki przyrody ha ha ha ha ha sztuki Borzytuchom 4480,00 27, ,00 0,00 0,00 8 Bytów 1667,30 82, ,00 0,00 161,90 80 Czarna Dąbrówka 7357,70 106, ,00 0,00 65,70 16 Kołczygłowy 7460,00 12, ,00 0,00 0,00 32 Lipnica 9718,89 17,69 0, ,00 29,35 3 Miastko 14281,80 99,20 0, ,00 827,80 33 Parchowo 353,87 213,60 0,00 0,00 140,27 7 Studzienice 118,80 118,80 0,00 0,00 0,00 1 Trzebielino 213,00 46,50 0,00 150,00 16, Tuchomie 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 4 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Największe tereny podlegające ochronie znajdują się w gminie Miastko, a następnie gminie Lipnicy i gminie Kołczygłowy (Tabela 19). Najwięcej pomników przyrody znajduje się ich w gminie Trzebielino- 144 sztuki oraz Bytów 80 sztuk. Obszary Natura 2000 Na terenie Powiatu Bytowskiego występuje zróżnicowane bogactwo siedlisk naturalnych i ostoi dzikiej przyrody. Do licznych obszarów chronionych objętych siecią Natura 2000 należą: Bory Tucholskie, 18 Obszerne informacje dotyczące lesistości Powiatu dostępne są w dokumencie strategicznym opracowanym na zlecenie Powiatu w 2011 roku przez firmę EU Consult pn. Identyfikacja zagrożeń społeczno-gospodarczych poprzez diagnozę wewnętrznych i zewnętrznych zjawisk wpływających na gospodarkę i rynek pracy Powiatu Bytowskiego do 2025 r., s

47 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Bytowskie Jeziora Lobeliowe, Doliny Łupawy, Słupi, Stropnej Grabowej, Wieprzy i Studnicy, Jeziora Kistowskie, Jeziora Lobeliowe koło Soszycy, Jeziora Chośnickie, Bobięcińskie, Jezioro Piasek, Lasy Rekowskie, Miasteckie Jeziora Lobeliowe, Nowa Brda, Ostoja Borzyszkowa, Drawska, Masłowiczki, Zapceńska, Pływające Wyspy pod Rekowem, Sandr Brdy, Studzienickie Torfowiska, Torfowisko Trzebielino, Wielki Sandr Brdy 19. Bogactwa naturalne Podstawowe surowce mineralne w Powiecie to plejstoceńskie piaski, żwiry i iły oraz holoceńskie surowce organiczne torfy i kreda jeziorna. Ponadto w zarastających zbiornikach jeziornych powstają sukcesywnie złoża tzw. wapna łąkowego, wydobywane na niewielką skalę. Torfy i kruszywa naturalne eksploatowane są w mniejszych odkrywkach, we wszystkich gminach. Zasoby złóż kopalin na terenie Powiatu 20 : Torfy Nazwa złoża Stan zagospodarowania złoża Gmina Witanowo zasoby rozpoznane szczegółowo Kołczygłowy Witanowo II eksploatowane Kołczygłowy Kreda Nazwa złoża Stan zagospodarowania złoża Gmina Zapceń pole A, pole B zasoby rozpoznane szczegółowo Lipnica Piaski i żwiry Nazwa złoża Stan zagospodarowania złoża Gmina Chotkowo eksploatowane Borzytuchom Grzmiąca II eksploatowane Bytów Świątkowo eksploatowane Bytów Jasień zasoby rozpoznane szczegółowo Czarna Dąbrówka Kozin zasoby rozpoznane wstępnie Czarna Dąbrówka 19 Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska standardowe formularze danych dla obszarów Natura Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2013 roku, Państwowy Instytut Geologicznych, Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, 2014, s. 407

48 48 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Kozin II Zagospodar. eksploat. okresowo Czarna Dąbrówka Kozin III zasoby rozpoznane szczegółowo Czarna Dąbrówka Kostuszewo Zagospodar. eksploat. okresowo Czarna Dąbrówka Dęby zasoby rozpoznane wstępnie Czarna Dąbrówka Barnowiec IV zagospodar. eksploat. okresowo Kołczygłowy Barnowiec V, VI zasoby rozpoznane szczegółowo Kołczygłowy Brzozowo zasoby rozpoznane szczegółowo Kołczygłowy Jezierze zasoby rozpoznane szczegółowo Kołczygłowy Łubno BCD zasoby rozpoznane szczegółowo Kołczygłowy Borowy Młyn zasoby rozpoznane szczegółowo Lipnica Borzyszkowy zaniechane wydobycie Lipnica Borzyszkowy II eksploatowane Lipnica Borzyszkowy III zagospodar. eksploat. okresowo Lipnica Borzyszkowy IV, V zasoby rozpoznane szczegółowo Lipnica Gliśno zaniechane wydobycie Lipnica Gliśno 2 zagospodar. eksploat. okresowo Lipnica Gliśno 3, IV eksploatowane Lipnica Gliśno V zasoby rozpoznane szczegółowo Lipnica Lipnica IV,V, VI, VII zasoby rozpoznane szczegółowo Lipnica Łąkie Siedlecka Góra zasoby rozpoznane wstępnie Lipnica Ostrowite eksploatowane Lipnica Ostrowite II zasoby rozpoznane szczegółowo Lipnica Trzebielsko zagospodar. eksploat. okresowo Lipnica Trzebielsko I, wschód zasoby rozpoznane szczegółowo Lipnica Wojsk zasoby rozpoznane szczegółowo Lipnica Głodowo zagospodar. eksploat. okresowo Miastko Przytocko zasoby rozpoznane wstępnie Miastko Słosinko zagospodar. eksploat. okresowo Miastko Słosinko 2 zasoby rozpoznane szczegółowo Miastko Sylczno zasoby rozpoznane wstępnie Parchowo Żukówko eksploatowane Parchowo Osowo zasoby rozpoznane wstępnie Studzienice Przewóz zasoby rozpoznane szczegółowo Studzienice Gumieniec eksploatowane Trzebielino Ciemno zasoby rozpoznane wstępnie Tuchomie Piaski kwarcowe Nazwa złoża Stan zagospodarowania złoża Gmina Studzienice eksploatowane Studzienice Surowce iliaste ceramiki budowlanej Nazwa złoża Stan zagospodarowania złoża Gmina Niezabyszewo zaniechane wydobycie Bytów

49 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Stan wód Stan czystości wód powierzchniowych jest zróżnicowany, w zależności od odcinka rzek i/oraz miejsca dokonywania pomiaru. Ogólnie wody powierzchniowe w powiecie są czystsze niż wody w środkowej Polsce. W Programie Ochrony Środowiska Powiatu Bytowskiego zwrócono uwagę na problem zanieczyszczeń powstających na skutek funkcjonowania gminnych i miejskich oczyszczalni ścieków oraz zakładów przemysłowych. Większe rzeki Powiatu toczą wody na ogół II i III klasy czystości pod względem różnych wskaźników. W tabeli nr 20 przedstawiono klasyfikację głównych rzek Powiatu w ostatnich latach według klasyfikacji ogólnej, stanu ekologicznego oraz stanu jednolitej części wód. Tabela 20. Stan wód w Powiecie Bytowskim Słupia Rzeka Gmina Rok ostatniego badania Stan ekologiczny w Stan JCW* Parchowo 2010 b/d b/d Czarna Dąbrówka 2012 Dobry b/d Kołczygłowy 2010 b/d b/d Bytowa Borzytuchom 2012 umiarkowany b/d Kamienica Łupawa Wieprza Tuchomie 2003 b/d b/d Kołczygłowy 2012 Dobry b/d Parchowo 2007 b/d b/d Czarna Dąbrówka 2012 b/d b/d Miastko 2006 b/d b/d Trzebielino 2012 umiarkowany b/d Pokrzywna Trzebielino 2011 Dobry Bardzo dobry Studnica Miastko 2012 Dobry b/d Bystrzenica Trzebielino 2008 Bardzo dobry Bardzo dobry Bożanka Trzebielino 2002 b/d b/d *Jednolita Część Wód Źródło: Opracowanie własne na podstawie Z przedstawionych danych wynika, że tylko niewielka część rzek Powiatu Bytowskiego była przedmiotem szczegółowej analizy stanu zanieczyszczeń. Z rzek objętych badaniem bardzo dobrym i/ lub dobrym stanem ekologicznym charakteryzowały się Słupia, Kamienica, Pokrzywna i Bystrzenica (jako jedyna wykazująca stan bardzo dobry). Bystrzenica i Pokrzywna wykazywały również bardzo dobry stan Jednolitej Części Wód. Ochrona powietrza Powiat Bytowski należy do powiatów o stosunkowo niskiej emisji gazów do powietrza w województwie pomorskim (Rycina 3 i 4). Wśród porównywanych powiatów Powiat Bytowski plasuje się na trzecim miejscu pod względem emisji zanieczyszczeń pyłowych (po powiatach człuchowskim i słupskim) i na ostatnim miejscu pod względem emisji do powietrza zanieczyszczeń gazowych. Biorąc pod uwagę procentową wartość zanieczyszczeń

50 50 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata pyłowych zatrzymanych w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń Powiat Bytowski plasuje się na ostatnim miejscu wśród wszystkich powiatów subregionu słupskiego (73%), brak jest danych dotyczących zanieczyszczeń gazowych zatrzymanych w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń na terenie Powiatu. Tabela 21. Emisja i redukcja zanieczyszczeń powietrza w poszczególnych powiatach w 2013 roku Powiaty ogółem Emisja zanieczyszczeń w tonach pyłowych w tym ze spalania paliw ogółem Gazowych w tym dwutlenek siarki Zanieczyszczenia zatrzymane w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń w % gazowe (bez pyłowe dwutlenku węgla) Bytowski Chojnicki ,4 6,8 Człuchowski Lęborski ,6 0,3 Słupski ,9 - Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Rycina 3 Emisja gazów w województwie pomorskim w rozbiciu na powiaty w 2013 r. Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2013 roku

51 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Rycina 4 Emisja pyłów w województwie pomorskim w rozbiciu na powiaty w 2013 r Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2013 roku Analizując emisję zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych można zauważyć, że w okresie ostatnich 10 lat wartości emisji zanieczyszczeń gazowych do atmosfery w Powiecie Bytowskim wzrosła o ponad 83%. Odwrotne trendy są widoczne na obszarach pozostałych porównywanych powiatów. W powiatach słupskim, chojnickim i człuchowskim wartość emisji spadła w zależności od powiatu od 13,9% do 42,5%. Tabela 22. Emisja zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych w poszczególnych powiatach w latach Powiaty Bytowski Chojnicki Człuchowski Lęborski Słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS dostęp z dnia Ochrona przed hałasem Hałas jest szkodliwy dla zdrowia, a stały i uciążliwy powoduje ogólne zmęczenie psychiczne i fizyczne. Hałas uciążliwy skutkuje także trudnościami w koncentracji, wyzwala agresję, a także prowadzi do pogorszenia słuchu. Mieszkańcy Powiatu Bytowskiego znajdują się w relatywnie korzystnej sytuacji, gdyż brak jest na tym terenie dróg o dużym natężeniu ruchu. Z tego też powodu Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku nie przeprowadzał badań hałasu komunikacyjnego, a także brak jest informacji o uciążliwości

52 52 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata hałasu przemysłowego. Z uwagi na specyfikę swojej pracy największym źródłem hałasu są działające na terenie Powiatu tartaki. 21 Warunki klimatyczne Klimat Powiatu Bytowskiego ma cechy dzielnicy bałtyckiej, w której silniejsze są wpływy oceaniczne, niż w innych częściach Polski. Morze Bałtyckie działa ocieplająco zimą, a ochładzająco latem. Ścieranie się mas powietrza atlantyckiego i kontynentalnego wpływa na kontrasty i zmienność pogody. Klimat jest chłodniejszy, niż w Polsce centralnej, a ilość opadów wyższa. Temperatury w lipcu są o 1 2 stopnie niższe niż w środkowej części kraju. Okres wegetacyjny trwa ok. 200 dni (średnio 215 dni w środkowej Polsce). Średnia roczna suma opadów to ok. 700 mm. Pokrywa śnieżna utrzymuje się do 75 dni. Średnia temperatura roczna 6-7 C. Przeważają wiatry zachodnie (ok. 70 % wiatrów). 22 Dziedzictwo historyczne i kulturowe Powiat bytowski usytuowany jest w północnej części regionu pomorskiego, a jego historia ściśle wiąże się z dziejami całego regionu. Historię powiatu bytowskiego można poznać odwiedzając Muzeum Zachodniokaszubskie w Bytowie, w którym znajdują się m.in. materiały wskazujące na istnienie wielokulturowej wspólnoty, zamieszkującej te tereny. Źródła wskazują na związki ziemi bytowskiej z kulturą polską, kaszubską, niemiecką, żydowską, ukraińską. Pojawiają się także dawne wątki skandynawskie, holenderskie oraz późniejsze francuskie. Wielokulturowość powiatu bytowskiego związana jest z wieloma religiami i wielojęzycznością, co miało wpływ na odrębność w zakresie kształtowania się świadomości społecznej i tożsamości jednostek. Wielokulturowość powiatu bytowskiego we współczesnych czasach uwidacznia się w działalności na tym terenie związków mniejszości narodowych, współistnieniu przeróżnych zwyczajów, kuchni, języków i religii. Żywa jest pamięci o przeszłości, zapisana istniejącymi na ziemi bytowskiej pomnikami. Do 1945 roku współżyli tu obok siebie przede wszystkim Kaszubi, Polacy i Niemcy, a także do lat trzydziestych XX wieku, Żydzi. Po drugiej wojnie światowej ciągnęli tu osadnicy z terenów całej przedwojennej Polski, Kaszubi z sąsiednich terenów i siłą przesiedlani z południowego wschodu, Ukraińcy i Łemkowie. Przybysze przywozili ze sobą własne obyczaje i sposób gospodarowania, przynosili też inny sposób myślenia, inne zwyczaje. Przemiany polityczne, gospodarcze i społeczne w Polsce po 1989 roku, które przyniosły ogromne zmiany, pozwoliły na pełny i nieskrępowany powrót do dawnych tradycji różnych grup narodowościowych i etnicznych zamieszkujących powiat bytowski. Renesans przeżywa miejscowy żywioł kaszubski. Swe dawne tradycje i język pielęgnują mniejszości narodowe Ukraińców i Niemców. Tę specyficzną wielokulturową społeczność bytowską cechuje 21 Identyfikacja społeczno-gospodarczych poprzez diagnozę wewnętrznych i zewnętrznych zjawisk wpływających na gospodarkę i rynek pracy Powiatu Bytowskiego do 2025, op. cit. s Ibidem., s. 7

53 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata harmonijne współistnienie, przejawiające się choćby w organizowaniu wspólnych masowych imprez kulturalnych. Rdzenni mieszkańcy Pomorza są najliczniejszą i najbardziej wyróżniająca się grupą zamieszkującą tę część Kaszub, ich kultura jest specyficzna, ponieważ trwała pomiędzy niemieckim i polskim żywiołem, między wyznaniem katolickim i protestanckim. Ziemia bytowska zachowuje do dziś swoją specyfikę językową, społeczną, etniczną i religijną. Dziedzictwo historyczne i kulturowe daje m.in. możliwość rozwoju turystyki kwalifikowanej (edukacyjnej, historycznej) oraz produktów turystycznych z nią związanych na terenie Powiatu Bytowskiego. Potencjał kulturowy tworzą walory historyczne i współczesne. Dziedzictwo kulturowe (intelektualne, ekonomiczne, artystyczne, techniczne) zapisane w kulturze społeczności lokalnej, w krajobrazie kulturowym, a więc np. obiekty zabytkowe i zbiory muzealne, tradycje religijne i obyczajowość świecka, folklor i współczesne formy kultury, wpisane w życie społeczności regionu. Obecnie w granicach Powiatu Bytowskiego znajdują się tereny należące w przeszłości do innych obszarów administracyjnych i centrów małomiejskich. W regionie tym ogniskują się procesy historyczne właściwe tej części Polski i Europy, od prehistorii do 1945 roku, a następnie efekty zmian politycznych i administracyjnych po roku 1945 m.in. zmiany granic województw i powiatów, przymusowa emigracja Kaszubów, osadnictwo ludności z terenów Polski południowo-wschodniej, przymusowe osadnictwo ludności ukraińskiej, zmiana struktury własności. Do najważniejszych zabytków dorobku dziedzictwa historycznego i kulturowego Powiatu Bytowskiego zaliczyć należy: Zamek bytowski- Zamek pokrzyżacki z przełomu XIV i XV wieku ( ), zbudowany na planie prostokąta. Posiada trzy baszty okrągłe (Młyńska, Różana i Polna) oraz czworoboczną wieżę Prochową (zniszczona w czasie wojen szwedzkich i odbudowana dopiero w okresie międzywojennym). Główny i najstarszy gotycki budynek, tzw. Dom Zakonny (obecnie muzeum) znajduje się w północno zachodniej części zamku. W latach książęta pomorscy przeprowadzili gruntowną przebudowę bytowskiej warowni. Powstał wówczas Dom Książęcy (obecnie hotel) i nieistniejąca Kancelaria Książęca. Swój wygląd zmieniła także wieża bramna. W 1623 roku wybudowano Dom Wdów (obecnie biblioteka). Obecnie w zamku mieści się informacja turystyczna, siedziba Kaszubsko-Pomorskiego Bractwa Rycerzy Zamku Bytowskiego, siedziba Zrzeszenia Kaszubsko Pomorskiego, Biblioteka Miejska i Pedagogiczna. W dawnym Domu Książęcym przygotowano dla gości restaurację i hotel, zaś skrzydło północne zajmuje Muzeum Zachodniokaszubskie prezentujące bogate i ciekawe zbiory etnograficzne oraz czasowe wystawy współczesnego malarstwa, fotografiki i sztuki ludowej. W salach bytowskiego zamku odbywają się koncerty, wernisaże, spotkania, a na dziedzińcu turnieje rycerskie, co sprawia, że pobyt w tym urokliwym miejscu staje się jeszcze bardziej atrakcyjny. Zamek bytowski

54 54 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata został włączony w utworzony w Polsce Północnej "Szlak Zamków Gotyckich". Zamek jest wpisany do rejestru zabytków województwa pomorskiego pod numerem 14; Cerkiew p.w. św. Jerzego- Kościół p.w. św. Jerzego z lat , dawna świątynia ewangelicka (niem. Bergkirche St. Georg), zbudowany charakterystycznym systemem ryglowym, obecnie, po generalnym remoncie w latach osiemdziesiątych XX wieku, cerkiew bizantyjsko-ukraińska, w której można zobaczyć tabernakulum z XVII wieku z cerkwi Surochów, ikonostas (Carskie Wrota) i kopułę kościoła w stylu architektury bizantyjskiej. Pierwotny kościół p.w. św. Jerzego zbudowany został prawdopodobnie w drugiej połowie XV w., spłonął w 1629 roku. Dawne ocalałe wyposażenie z końca XVII i XVIII wieku znajduje się w Muzeum Zachodnio-Kaszubskim w Bytowie. Obiekt wpisany jest do rejestru zabytków województwa pomorskiego pod numerem 16; Kościół w Trzebielinie - Kościół pod wezwaniem Niepokalanego Serca Maryi w Trzebielinie- Kościół p.w. Niepokalanego Serca Maryi w Trzebielinie został zbudowany w latach jako fundacja ówczesnych właścicieli ziemskich Trzebielina Joachima i Ewy Elżbiety Goltzów oraz ich syna Kacpra. Wieża pochodzi z połowy XVIII wieku. Kościół był gruntownie odnowiony w 1888 r. Kaplica od strony północnej została dobudowana w 1953 r. W oknach prezbiterium znajdują się witraże z 1888 r. W 1996 r. były one poddane renowacji. Na uwagę zasługują również organy z herbem Puttkamerów z XIX wieku. Parafia katolicka została utworzona w 1968 r. Od 1952 r. był tu wikariat samodzielny obsługiwany przez księży ze Zgromadzenia Werbistów. Kościół wraz z otoczeniem jest wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-168 z r; Kościół w Sominach - Kościół filialny p.w. Matki Boskiej Królowej Polski w Sominach- Kościół w Sominach (gm. Studzienice) zbudowany został w 1757 r., a odnowiony w latach dobudowano równocześnie zakrystię. Orientowany, drewniany o konstrukcji zrębowej i ściankach pokrytych gontem. Wieża o konstrukcji zrębowej i ściankach szalowanych deskami, dwukondygnacyjna. Kościół o charakterze salowym, od zachodu zamknięty trójbocznie, dachy dwupłatowe pokryte gontem. Ołtarz główny pochodzi z 1680 r., barokowy z obrazem Chrystusa Ukrzyżowanego. W bocznym ołtarzu znajduje się obraz Matki Bożej Królowej Polski. Na uwagę zasługuje ambona z XVIII w. oraz dwa dzwony (jeden z 1862 r., drugi z napisem w języku starosłowiańskim). Kościół wraz z otoczeniem jest wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-151 z r.; Kościół w Ugoszczy - Kościół pod wezwaniem św. Marii Magdaleny w Ugoszczy Kościół św. Marii Magdaleny w Ugoszczy usytuowany jest na niewielkim wzniesieniu. Jest to kościół ryglowy, orientowany (prezbiterium od strony wschodniej), konstrukcji szkieletowej, wypełnionej cegłą, wzniesiony na kamiennej podmurówce na planie prostokąta. Z wyposażenia wnętrza na uwagę zasługuje ołtarz główny, rokokowy z II połowy XVIII w. z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem, namalowany przez T. Rendera w 1868 r. W głównej kondygnacji umieszczono obraz patronki Kościoła św. Marii Magdaleny. W kościele znajdują się również trzy feretrony z lat

55 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Z połowy XIX w. pochodzą stacje drogi krzyżowej (olej na płótnie). W 1992 r. podjęto prace mające na celu uratowanie zabytkowego kościoła. Wymieniono ściany, okna, dach, ławki oraz dokonano renowacji ołtarzy. Kościół wraz z otoczeniem jest wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-175 z r.; Kościół w Tuchomiu - Kościół p.w. Michała Archanioła w Tuchomiu- Kościół p.w. Michała Archanioła w Tuchomiu zbudowany został w latach Kościół murowany z cegły, na fundamentach kamiennych, otynkowany, dach kryty dachówką ceramiczną. Kościół posiada neobarokową wieżę krytą blachą miedzianą. Wyposażenie: ołtarze współczesne, droga krzyżowa z czasów budowy kościoła, organy, empora, chrzcielnica, konfesjonały, dwa dzwony. Kościół wraz z otoczeniem jest wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-171 z r.; Kościół w Łubnie - Kościół filialny p.w. św. Antoniego Padewskiego Kościół w Łubnie (gm. Kołczygłowy) został wybudowany w 1633 roku, odnowiony w 1711 r. W 1848 r. (wg. Schulza) kościół znacznie poszerzono i przedłużono w kierunku wschodnim. Jednonawowy, na planie dwóch czworokątów: od zachodu kruchta na planie kwadratu; korpus na planie prostokąta zbliżonego do kwadratu bez wyodrębnionego prezbiterium. Schody wewnętrzne drewniane jednobiegowe, policzkowe. Drzwi zewnętrzne drewniane, ościerze w oknach drewniane. Konstrukcja kościoła - szachulcowa na fundamentach kamiennych i kamienno - ceglanych. Strop drewniany "nagi". Wyposażenie: organy, empora i chrzcielnica (misa z 1667 r. ufundowana przez Ludwika i Małgorzatę von Puttkamer) oraz dzwon z 1649 r. Kościół wraz z otoczeniem wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-74 z r.; Kościół w Cetyniu- Kościół p.w. Najświętszego Zbawiciela w Cetyniu został zbudowany w miejscu średniowiecznej drewnianej świątyni w roku 1696 r. Cetyński kościółek usytuowany jest na górce w centrum wsi w otoczeniu pięknego starodrzewu. Konstrukcja ścian drewniana, szachulcowa. Wieża kryta gontem. Wyposażenie współczesne, witraże. Przy kościele stoi podobna do kołczygłowskiej naziemna dzwonnica - dzwon z 1779 r. Do połowy XVIII-tego wieku odprawiane były tu nabożeństwa po kaszubsku. Kościół wraz z otoczeniem jest wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-26 z r.; Cmentarz Leśników w Pysznie- Jedyny na Pomorzu ewangelicki cmentarz leśników położony na terenie rezerwatu "Bukowa Góra" nad Jeziorem Pyszne. Od 1874 roku jest miejscem spoczynku leśników i pracowników leśnictwa Sierżno oraz ich rodzin. Znajduje się na nim m.in. grób królewskiego nadleśniczego Otto Heinricha Smaliana ( ) z okazałym pomnikiem z inskrypcjami oraz grób Królewskiego Nadinspektora Lasów w Rejencji Koszalin Fridricha Adolpha Olberga ( ). Cmentarz wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-327 z r.; Kościół w Parchowie- Neoromański kościół pod wezwaniem Św. Mikołaja w Parchowie pochodzi z 1854 r. Wokół kościoła mamy dobrze utrzymany 150 letni cmentarz. W kościele tym pracował proboszcz Frost działacz Związku Polaków

56 56 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata w Niemczech. Kościół i parafia stanowiły kolebkę umacniania polskości na tych terenach. Kościół wraz z otoczeniem został wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-1242 z r.; Kościół w Borzyszkowach Kościół parafialny p.w. św. Marcina z Tours w Borzyszkowach- Pierwsza wzmianka źródłowa dotycząca Parafii w Borzyszkowach pochodzi z 1352 roku. Istnienie kościoła parafialnego w Borzyszkowach potwierdza dokument z 1366 roku erygujący sąsiednią wieś Ostrowite. Pierwszy pobieżny opis kościoła pochodzi dopiero z akt wizytacyjnych z 1653 roku. Jest to kościół drewniany, konstrukcji zrębowej, z wieżą konstrukcji słupowo ramowej, na kamiennej podmurówce. Kościół wraz z otoczeniem wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-212 z r.; Kościół w Brzeźnie Szlacheckim- Kościół parafialny p.w. św. Katarzyny w Brzeźnie Szlacheckim został wybudowany w 1716 roku, przebudowany w 1760 r. i 1902 r. Konstrukcja kościoła drewniana na fundamentach kamiennych. Strop drewniany. Wyposażenie: barokowa ambona, feretron, organy, obraz Judy Tadeusza z XVIII wieku oraz 3 dzwony. Kościół wraz z otoczeniem wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-237 z r.; Pałac w Tursku- Wieś Tursko położona jest w odległości 15 km na północ od Miastka nad jeziorem Tursko (6,71ha). Nad jeziorem znajduje się pełniący obecnie funkcję ośrodka szkolno - wychowawczego pałac z roku 1900, a także park oraz zabudowania gospodarcze należące niegdyś do rodziny Zitzewitzów. Niedaleko pałacu w lesie położony jest dobrze zachowany cmentarz poewangelicki - miejsce pochówku rodziny Zitzewitzów; Budynek banku przy ul. Bauera w Bytowie- Budynek banku przy ul. Bauera 3 powstał najprawdopodobniej w latach Budynek dwukondygnacyjny zbudowany na planie nieregularnego prostokąta z pełnej cegły ceramicznej. Elewacja frontowa niesymetryczna z ryzalitem zamkniętym trójkątnym szczytem. W partii przyziemia ryzalitu zwieńczone odcinkowo wejście główne do budynku. Budynek modernizowany w latach Budynek wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-312 z r.; Dwór w Gostkowie- Klasycystyczny dwór w Gostkowie z początku XIX wieku. Murowany pałac z charakterystycznymi frontowymi podcieniami, stojący w otoczeniu parku o powierzchni 0,75 ha, w którym zachowały się okazy rzadkich drzew. Dwór był siedzibą rodziny Pirchów. Z jego dawnego wyposażenia i sprzętów w Muzeum Zachodnio-Kaszubskim w Bytowie jest dziś tylko XVIII-wieczna szafa gdańska. Dwudrzwiowa szafa wykonana w 1773 roku w pracowni gdańszczanina Johanna Christiana Augerera, do dziś jest jednym z najcenniejszych zabytków kultury materialnej w bytowskim muzeum. Obecnie pałac przeszedł w ręce prywatne. Oprócz budynku głównego zachowała się z posiadłości Pirchów kuźnia o konstrukcji

57 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata szkieletowej. Pałac wraz z otoczeniem (park) wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-50 z r.; Kościół p.w. św. Katarzyny w Bytowie- Eklektyczny kościół z lat , zbudowany wg projektu Schindlera, na wzór kościoła św. Mateusza w Berlinie. Jest typowym przykładem trójnawowego kościoła halowego. Od północy elewacja nawy środkowej przechodzi w wysoką kwadratową wieżę zamkniętą arkadową galeryjką. Ośmioboczny trzon wieży zwieńczony stożkowym hełmem. Do 1945 roku funkcjonował jako ewangelicki, p.w. św. Elżbiety (niem. Elisabethkirche), po II wojnie światowej, z braku swojego, przejęli go katolicy. Na uwagę zasługują organy z 1854 r. oraz dwa dzwony z lat , pochodzące z fundacji króla Fryderyka Wilhelma III; Kościół parafialny w Pomysku Wielkim- Kościół parafialny p.w. Niepokalanego Serca NMP w Pomysku Wielkim wybudowany został na wzniesieniu w 1890 roku w stylu neogotyckim. Pierwszy kościół wybudowano tutaj w roku 1430, zaś w XVII wieku Hirsz von Pomeiske ufundował kolejny kościół. Obecny kościół od zakończenia wojny użytkują katolicy. Kościół jest orientowany, jednonawowy, murowany z cegły i kamienia. Kościół p.w. Niepokalanego Serca NMP do 1973 roku był filią kościoła św. Katarzyny w Bytowie. Wewnątrz kościoła znajdują się konfesjonały z roku, ambona i organy z 1895 roku oraz piękny witraż w kształcie koła symbolizującego doskonałość. Kościół wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-361 z r.; Most kolejowy nad rzeką Borują z XIX w. - Most składa się z sześciu murowanych przęseł o sklepieniach kolistych, które wykonano z cegły ceramicznej. Łuki sklepień wsparte są na murowanych z kamienia granitowego podporach. Na filarach znajdują się płaskorzeźby z piaskowca przedstawiające herby Rzeszy, Prus, Pomorza, Bytowa i niemieckich kolei. Wzorowany jest na rzymskich akweduktach. Most widniał na pieniądzach zastępczych Bytowa o nominale 2 marki wydawanych w okresie wielkiego kryzysu gospodarczego. Należy do najciekawszych i najpiękniejszych pomorskich zabytków kolejowych. Most wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-352 z r.; Klasycystyczny budynek Poczty Konnej z przełomu XVIII i XIX wieku- W miejscu tym poza obrębem lokacyjnego miasta mieścił się niegdyś zajazd. W elewacji frontowej główny wjazd na podwórze ujęty w toskańskie kolumny podtrzymujące klasycyzujący trójkątny tympanon. Budynek wielokrotnie przebudowywany w XIX i XX wieku. W okresie międzywojennym znajdowała się w nim m.in. stacja benzynowa. Budynek wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-23 z r.; Gotycka Wieża pokościelna w Bytowie- Gotycka wieża kościoła p.w. św. Katarzyny z I połowy XIV wieku. Wieża jest częścią ekspozycji Muzeum Zachodnio Kaszubskiego w Bytowie;

58 58 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Cmentarzysko Ludności Kultury Pomorskiej w Trzebiatkowej- Stanowisko nr 3 w Trzebiatkowej, gm. Tuchomie, zostało odkryte przypadkowo, wiosną 2001r., przez właściciela gruntu na którym znajduje się cmentarzysko, w trakcie prowadzenia prac rolnych. Stanowisko położone jest w południowej części Pojezierza Bytowskiego, stanowiącego część makroregionu Pojezierza Zachodniopomorskiego. Administracyjnie cmentarzysko zlokalizowane jest w obrębie gruntów wsi Trzebiatkowa (Wybudowanie). Cmentarzysko zajmuje w terenie powierzchnię ok. 26 arów. Dotychczas przebadano wykopaliskowo ok. 99% stanowiska. 23 W rejestrze zabytków nieruchomych Powiatu Bytowskiego prowadzonym przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Gdańsku, znajdują się 84 obiekty Kapitał ludzki i społeczny Kapitał ludzki i społeczny stanowi jeden z filarów rozwoju regionu i oznacza społeczność mieszkańców, którzy dzięki wspólnemu działaniu mogą osiągać pożądane efekty ekonomiczne. Na kapitał społeczny składają się działania mieszkańców w zakresie edukacji, przedsiębiorczości, możliwości podejmowania pracy oraz działania prowadzące do zachowania tradycji i dziedzictwa kulturowego. Obszar ten odnosi się również do życia kulturalnego, obywatelskiego i sposobów spędzania czasu wolnego. W ramach tej części diagnozy przeanalizowana zostanie edukacja, przedsiębiorczość, demografia, rynek pracy, kultura, sport i rekreacja, a także integracja społeczna i bezpieczeństwo publiczne na terenie Powiatu Bytowskiego Demografia Liczba ludności Powiatu Bytowskiego w 2013 roku wyniosła osób, co stanowi 3,41% ogółu ludności województwa pomorskiego. Gęstość zaludnienia wynosi 36 mieszkańców na 1 km 2 (dane GUS, 2013). Liczba kobiet mieszkających na terenie Powiatu nieznacznie przewyższała liczbę mężczyzn w całym okresie analizy. Liczba ludności w całym okresie analizy utrzymywała się na stosunkowo stałym poziomie. 23 Opracowano na podstawie Wykazu obiektów wpisanych do rejestru zabytków województwa pomorskiego z terenu powiatu bytowskiego 24 Stan na 31 grudnia 2014 roku

59 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 13. Liczba ludności Powiatu Bytowskiego wg płci w latach (osoba) kobiety mężczyźni ogółem Liniowy (ogółem) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Wykres 14. Zmiana ogólnej liczby ludności Powiatu Bytowskiego w latach (%) 3,00% 2,50% 2,00% 1,50% 2,83% 1,00% 0,50% 0,00% -0,50% 0,16% 0,32% 0,38% 0,30% 0,05% 0,13% -0,05% -0,06% -0,03% ogółem Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

60 60 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 15. Zmiana liczby ludności (kobiety) Powiatu Bytowskiego w latach (%) 3,00% 2,50% 2,00% 1,50% 1,00% 0,50% 0,00% -0,50% 2,38% 0,33% 0,34% 0,36% 0,26% 0,16% 0,12% -0,04% -0,07% -0,06% kobiety Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Wykres 16. Zmiana liczby ludności (mężczyźni) Powiatu Bytowskiego w latach (%) 3,50% 3,00% 2,50% 2,00% 1,50% 3,28% 1,00% 0,50% 0,00% -0,50% 0,30% 0,40% 0,35% 0,14% 0,00% -0,07% -0,04% -0,07% -0,01% mężczyźni Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Wzrost całkowitej liczby mieszkańców w okresie od 2003 do 2013 roku wyniósł 4,07% przy czym liczba kobiet wzrosła o 3,82%, a mężczyzn o 4,32%. Największy wzrost liczby ludności w analizowanym okresie wystąpił w roku 2010 (w porównaniu do roku 2009). Wzrost dotyczy zarówno kobiet i mężczyzn. Gminą o największej liczbie mieszkańców jest gmina Bytów (32% ogólnej liczby mieszkańców Powiatu), na drugim miejscu plasuje się gmina Miastko (26% ogólnej liczby mieszkańców Powiatu). Gminą o najmniejszej liczbie mieszkańców jest gmina Borzytuchom (4% ogólnej liczby mieszkańców Powiatu).

61 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 17. Struktura ludności wg gmin Powiatu Bytowskiego w 2013 roku (%) 5% 5% 5% 5% 4% 32% 26% 6% 5% 7% Borzytuchom Bytów Czarna Dąbrówka Kołczygłowy Lipnica Miastko Parchowo Studzienice Trzebielino Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Liczba ludności w wieku produkcyjnym w latach wykazywała trend wzrostowy, jednak od 2011 roku zauważyć można spadek liczby ludności w wieku produkcyjnym na terenie Powiatu Bytowskiego. Może być to spowodowane odpływem ludności w wieku produkcyjnym z terenów Powiatu w celach zarobkowych oraz spadkiem liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym w całym okresie analizy, co przyczynia się również do systematycznego spadku liczby ludności w wieku produkcyjnym. Na terenie Powiatu Bytowskiego można natomiast zauważyć wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym w całym okresie prognozy, co świadczyć może o starzeniu się społeczeństwa Powiatu Bytowskiego. Jest to zjawisko typowe również dla obszaru całego kraju. Wykres 18. Ludność Powiatu Bytowskiego wg grup wiekowych w latach (osoba) ludność w wieku przedprodukcyjnym ludność w wieku produkcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

62 62 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata W celu przedstawienia ruchów migracyjnych na terenie Powiatu przeanalizowano współczynnik salda fi 25 migracji wewnętrznych i zewnętrznych na całym obszarze Powiatu w porównaniu do danych krajowych i wojewódzkich oraz innych powiatów podregionu słupskiego w odniesieniu do ludności w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym. Ujemny współczynnik salda migracji w odniesieniu do ludności w wieku przedprodukcyjnym w Powiecie odnotowano w całym okresie analizy, przy czym największy spadek odnotowano w roku 2009 w stosunku do roku 2008 (ponad 300%). Ujemne saldo migracji pogłębiało się również w roku 2013 w stosunku do Należy podkreślić, iż w przypadku danych krajowych ujemny współczynnik salda migracji odnotowano w latach oraz w roku 2013, natomiast odnosząc się do danych wojewódzkich w całym okresie analizy współczynnik miał wartość dodatnią. Porównywane powiaty charakteryzowały się dużą zmiennością w zakresie kształtowania się współczynnika salda migracji, przy czym najlepsza sytuacja w odniesieniu do ruchów migracyjnych występowała w powiecie słupskim i chojnickim, najgorsza w powiatach człuchowskim, lęborskim i bytowskim. Należy podkreślić, iż pogłębiający się odpływ ludności w wieku przedprodukcyjnym z terenów Powiatu Bytowskiego może wpłynąć negatywnie na sytuację ekonomiczną w Powiecie (konsekwencją będzie spadek ludności w wieku produkcyjnym). Wykres 19. Współczynnik salda migracji wewnętrznych i zagranicznych ludności w wieku przedprodukcyjnym w wyszczególnionych obszarach w latach ,0 40,0 20,0 0,0-20,0-40, , ,8-30,1-31,3-28,6-35,6-32,8-37,6-43,7-60,0 POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu W latach na terenie Powiatu Bytowskiego odnotowano ujemną wartość współczynnika salda migracji w odniesieniu do ludności w wieku produkcyjnym (podobnie do 25 saldo migracji na pobyt stały ludności o określonym wieku na 10 tys. osób w tym wieku 26 Brak danych za lata

63 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata danych krajowych) co świadczyć może o problemach na lokalnym rynku pracy i emigracji zarobkowej mieszkańców Powiatu. Wartość w/w współczynnika na obszarze województwa pomorskiego w całym analizowanym okresie, za wyjątkiem roku 2006, kształtowała się na dodatnim poziomie, co spowodowane jest głównie stosunkowo dobrą sytuacją na trójmiejskim rynku pracy. Wykres 20. Współczynnik salda migracji wewnętrznych i zagranicznych ludności w wieku produkcyjnym w wyszczególnionych obszarach w latach ,0 10,0 0,0-10,0-20,0-30,0-40,0-50,0-60,0-70,0-80, ,4-30,5-35,4-36,6-37,4-41,6-45,2-49,7-58,5 POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Wskaźnik obciążenia demograficznego wyrażony jest jako stosunek liczby osób w wieku, gdy są one nieaktywne lub bierne zawodowo, czyli w wieku nieprodukcyjnym (liczba dzieci w wieku 0-14 lat, liczba osób w wieku 60 lub 65 lat i więcej) do liczby osób będących w wieku produkcyjnym (liczba osób w wieku lub 64 lata). Analizując w/w wskaźnik stwierdzić można, iż sytuacja Powiatu Bytowskiego kształtuje się korzystniej od sytuacji krajowej i wojewódzkiej- w roku 2013 na 100 osób w wieku produkcyjnych przypadało na terenie Powiatu 55,7 osoby w wieku nieprodukcyjnym (57,8 osoby w województwie pomorskim, 57,6 osób w kraju). Najlepszą sytuację w odniesieniu do kształtowania się omawianego wskaźnika odnotowano w powiatach człuchowskim i słupskim. Należy jednak podkreślić, iż Powiat Bytowski od roku 2010 wpisuje się w rosnący trend liczby mieszkańców w wieku nieprodukcyjnym przypadającej na 100 osób w wieku produkcyjnym, co spowodowane jest głównie zjawiskiem starzenia się społeczeństwa (sytuacja ta jest zauważalna we wszystkich analizowanych obszarach). 27 Brak danych za lata

64 64 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 21. Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym w wyszczególnionych obszarach w latach (osoba) 66,0 64,0 62,0 60,0 58,0 56,0 54,0 52,0 50,0 60,7 58,8 57,5 56,4 55,6 56,0 55,3 54,9 54,5 54,9 53, POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Liczba ludności w wieku poprodukcyjnym przypadająca na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym w Powiecie Bytowskim wpisuje się w ogólnokrajowy negatywny trend rosnący, przy czym sytuacja Powiatu w tym zakresie kształtuje się najkorzystniej w porównaniu do danych krajowych i wojewódzkich oraz danych powiatów podregionu słupskiego- w roku 2013 na 100 osób w wieku poprodukcyjnych przypadało na terenie Powiatu 67,1 osoby w wieku przedprodukcyjnym (87,3 osoby w województwie pomorskim, 101,2 osoby w kraju). Wykres 22. Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym w wyszczególnionych obszarach w latach (osoba) 105,0 95,0 85,0 75,0 65,0 55,0 45,0 35,0 101,2 97,1 93,1 69,5 72,3 74,9 78,1 81,2 84,3 87,3 89,1 87,3 83,5 79,9 59,4 61,7 63,7 66,5 69,3 72,0 74,6 76,4 67,1 62,8 59,4 40,4 41,9 43,6 46,2 48,8 50,9 53,4 55, POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Liniowy (Powiat bytowski) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

65 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Bezrobocie i sytuacja na rynku pracy Podstawowym elementem kształtującym rynek pracy jest aktywność ekonomiczna ludności. Obejmuje ona zarówno liczbę osób pracujących, bezrobocie oraz bierność zawodową. Liczba osób pracujących w okresie od 2003 do 2013 roku na terenie Powiatu Bytowskiego wzrosła o ponad 19%, przy czym w całym okresie prognozy liczba pracujących mężczyzn przewyższała liczbę pracujących kobiet. W tym samym okresie liczba osób pracujących w Polsce wzrosła o ponad 14% (dane GUS). Należy jednak podkreślić, iż przedstawione dane są wyrażone w wartościach bezwzględnych i nie przedstawiają rzeczywistej sytuacji na lokalnym rynku pracy. Wykres 23. Liczba pracujących na terenie Powiatu Bytowskiego w podziale na płeć w latach (osoba) mężczyźni kobiety Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Najwięcej osób na terenie Powiatu Bytowskiego w roku 2013 pracowało w przemyśle i budownictwie (35% ogólnej liczby zatrudnionych) oraz w sektorze rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (28% ogólnej liczby zatrudnionych). Najmniej osób pracowało w sektorze związanym z działalnością finansową i ubezpieczeniową oraz obsługą rynku nieruchomości.

66 66 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 24. Liczba pracujących w Powiecie Bytowskim w poszczególnych sektorach w roku 2013 (osoba) 2% 12% 23% 28% 35% rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo przemysł i budownictwo handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa rynku nieruchomości Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Liczbę osób pracujących na danym obszarze należy zestawić z liczbą osób niepracujących i wskaźnikami związanymi z bezrobociem, aby móc w pełni zobrazować sytuację na lokalnym rynku pracy. W analizowanym okresie liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Powiecie Bytowskim charakteryzowała się spadkowym trendem, wynosząc w 2013 roku osób (spadek w stosunku do roku 2003 o ponad 36%). Średniookresowy wzrost liczby bezrobotnych na terenie Powiatu odnotowano w latach (wzrost w roku 2013 w stosunku do roku 2009 o ponad 9%)- sytuacja ta wpisuje się w ogólnopolski trend (kryzys gospodarczy). Należy również podkreślić, iż w całym okresie analizy liczba bezrobotnych kobiet przewyższała liczbę bezrobotnych mężczyzn.

67 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 25. Liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych na terenie Powiatu Bytowskiego w podziale na płeć w latach (osoba) mężczyźni kobiety ogółem Liniowy (ogółem) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Najwięcej osób bezrobotnych zarejestrowanych w 2013 było w gminie Miastko (31,75% ogólnej liczby bezrobotnych Powiatu) oraz w gminie Bytów (26,33% ogólnej liczby bezrobotnych Powiatu), najmniej bezrobotnych zarejestrowanych było na terenie gminy Borzytuchom (3,72% ogólnej liczby bezrobotnych Powiatu). Wykres 26. Zmiana ogólnej liczby osób bezrobotnych zarejestrowanych na terenie Powiatu Bytowskiego w latach (%) 20% 15,29% 10% 0% -10% -20% -0,64% -4,09% -11,50% -10,73% 2,22% 1,00% 5,13% 1,07% -30% -40% -32,87% ogółem Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

68 68 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 27. Zmiana liczby osób bezrobotnych (kobiet) zarejestrowanych na terenie Powiatu Bytowskiego w latach (%) 10% 5% 0% 0,76% 5,12% 2,15% 5,04% 1,87% 2,84% -5% -2,16% -10% -6,72% -15% -20% -25% -30% -25,17% -17,23% kobiety Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Wykres 28. Zmiana liczby osób bezrobotnych (mężczyzn) zarejestrowanych na terenie Powiatu Bytowskiego w latach (%) 40% 30% 30,98% 20% 10% 0% -10% -2,27% -6,41% 1,59% 2,32% -4,00% 9,54% -1,17% -20% -17,51% -30% -40% -50% -43,82% mężczyźni Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Analizując zmienność liczby osób zarejestrowanych jako bezrobotne można zauważyć, że w okresie od 2004 do 2007 roku liczba bezrobotnych sukcesywnie malała. Największy spadek

69 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata nastąpił w roku 2007 (w porównaniu do roku 2006). Odwrócenie trendu odnotowano wśród kobiet w 2009 roku, natomiast wśród mężczyzn w 2008 roku. Największy wzrost liczby osób zarejestrowanych jako bezrobotne wystąpił w 2009 roku. Od tego momentu liczba bezrobotnych kobiet rośnie średniorocznie o ok. 3%. Wśród mężczyzn liczba bezrobotnych wacha się między saldem dodatnim a ujemnym. Wykres 29. Liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych na terenie Powiatu Bytowskiego w podziale na poszczególne grupy wiekowe w latach (%) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 4% 5% 7% 7% 8% 8% 9% 10% 12% 23% 23% 25% 25% 23% 20% 20% 19% 19% 22% 21% 20% 18% 18% 19% 18% 18% 19% 28% 28% 26% 27% 27% 28% 28% 28% 28% 24% 24% 22% 23% 24% 25% 25% 24% 22% lat i więcej Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Struktura bezrobocia w podziale na grupy wiekowe od 2005 roku utrzymuje się na zbliżonym poziomie (dane za okresy wcześniejsze nie są udostępniane przez GUS). Największa zmiana wystąpiła w grupie wiekowej 55 lat i więcej, w której liczba zarejestrowanych bezrobotnych wzrosła ponad dwukrotnie, a jej udział w ogólnej liczbie zarejestrowanych wzrósł o 8%.

70 70 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 30. Liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych na terenie Powiatu Bytowskiego według wykształcenia w latach (wykres skumulowany) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% wyższe średnie ogólnokształcące gimnazjalne, podstawowe i niepełne podst. policealne oraz średnie zawodowe zasadnicze (zawodowe) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Struktura bezrobocia według wykształcenia wskazuje na dużą korelację między poziomem wykształcenia, a liczbą zarejestrowanych bezrobotnych. Najwięcej osób pozostających bez pracy posiada wykształcenie gimnazjalne, podstawowe lub zasadnicze. Osoby z wyższym wykształceniem stanowią niewielki odsetek ogólnej liczby zarejestrowanych bezrobotnych. Wykres 31. Liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych na terenie Powiatu Bytowskiego według czasu pozostawania bez pracy w latach (wykres skumulowany) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% poniżej 1 miesiąca pozostający bez pracy dłużej niż 1 rok Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

71 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Osoby, które zostały zarejestrowane jako bezrobotne w ponad 40% pozostają bez pracy dłużej niż rok. Oznacza to, że są one długotrwale bezrobotne. W latach 2009, 2010 odsetek ten był korzystniejszy i wynosił mniej niż 30%. Wykres 32. Liczba osób niepełnosprawnych zarejestrowanych jako bezrobotne na terenie Powiatu Bytowskiego w latach (wykres skumulowany) 100% 80% 60% % 20% 0% mężczyźni kobiety Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Liczba zarejestrowanych osób niepełnosprawnych mogła być przeanalizowana jedynie w latach 2012 i Dane dla wcześniejszych okresów nie są publikowane przez GUS. Liczba bezrobotnych osób niepełnosprawnych spadła w 2013 roku zarówno wśród kobiet i mężczyzn. Proporcje między poszczególnymi grupami nie zmieniły się i wynoszą około 50%. Wykres 33. Udział liczby bezrobotnych zarejestrowanych w poszczególnych gminach Powiatu Bytowskiego w roku 2013 (%) 3,96% 4,05% 6,94% 4,16% 3,72% 26,33% 31,75% 8,95% 4,20% 5,94% Borzytuchom Bytów Czarna Dąbrówka Kołczygłowy Lipnica Miastko Parchowo Studzienice Trzebielino Tuchomie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

72 72 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Najpełniej sytuację na lokalnym ryku pracy oddaje jednak stopa bezrobocia, która w roku 2013 na terenie Powiatu Bytowskiego wyniosła aż 23,4%, czyli o ponad 10 p. p. więcej od krajowej i wojewódzkiej stopy bezrobocia. Należy podkreślić również, iż największy poziom stopy bezrobocia odnotowany był w roku 2004, następnie stopa bezrobocia w Powiecie Bytowskim z roku na rok malała, osiągając najniższy poziom w roku 2008, wynoszący 20,1%. Stopa bezrobocia w Powiecie Bytowskim jest jedną z najwyższych wśród wszystkich porównywanych obszarów, co świadczy o trudnej sytuacji na lokalnym rynku pracy. Podjęcie przez lokalne samorządy oraz instytucje działające w obszarze rynku pracy zintegrowanych działań w zakresie aktywizacji zawodowej i pobudzania przedsiębiorczości wśród mieszkańców Powiatu Bytowskiego należeć powinno do priorytetów realizowanych w latach Wykres 34. Stopa bezrobocia w wyszczególnionych obszarach w latach (%) 28 38,0 33,0 35,9 34,7 31,2 28,0 23,0 18,0 13,0 8,0 21,4 22,3 22,6 22,0 22,7 23,6 23,4 19,2 20,1 15,3 10,7 11,9 12,3 12,5 13,4 13,2 8, POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Edukacja Edukacja a rynek pracy Edukacja stanowi jeden z najważniejszych czynników decydujących o atrakcyjności inwestycyjnej danego obszaru, w tym również Powiatu Bytowskiego. Występowanie wysokiej jakości infrastruktury edukacyjnej i szkoleniowej determinuje jakość kapitału ludzkiego, kapitału strukturalnego, kapitału społecznego i kapitału relacyjnego składowych kapitału intelektualnego. Na jakość edukacji i jej skuteczność wpływa także stopień dopasowania kierunków kształcenia do potrzeb rynku pracy, zwłaszcza w zakresie 28 Brak danych za rok 2004

73 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata odpowiednich kompetencji i umiejętności, poszukiwanych przez pracodawców oraz w zakresie umiejętności poruszania się po rynku pracy i nabywania nawyków samokształcenia. Szkolnictwo ogólnokształcące, techniczne i zawodowe Na terenie Powiatu Bytowskiego szkoły dysponują stosunkowo bogatą ofertą edukacyjną, zarówno w zakresie kształcenia zawodowego jak i ogólnokształcącego. W systemie oświaty funkcjonują: 3 zasadnicze szkoły zawodowe, jedna specjalna szkoła zawodowa, 2 licea ogólnokształcące oraz 4 technika. Liczba absolwentów poszczególnych typów szkół w Powiecie w latach wskazuje na ogólny spadek liczby absolwentów wszystkich typów szkół, przy czym największy spadek odnotowano w 2013 w porównaniu do roku 2007 wśród liczby absolwentów techników (ponad 55%-wy spadek), co świadczyć może o spadku popularności ponadgimnazjalnego kształcenia zawodowego. Liczba absolwentów zasadniczych szkół zawodowych w całym okresie analizy charakteryzowała się nieznacznym trendem wzrostowym, głównie dzięki wzrostowi liczby absolwentów w latach , co może być odpowiedzią na potrzeby lokalnego rynku pracy- koniecznym wydaje się więc unowocześnienie zaplecza praktycznego kształcenia w zawodzie w stosunku do uczniów oraz budowania współpracy z pracodawcami w zakresie dokształcania młodocianych pracowników. Wykres 35. Liczba absolwentów poszczególnych typów szkół na terenie Powiatu Bytowskiego w latach (osoba) Licea ogólnokształcące Ponadgimnazjalne szkoły zawodowe (technika) Zasadnicze szkoły zawodowe Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Brak danych za lata

74 74 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Oferta zasadniczych szkół zawodowych obejmuje kształcenie m.in. kucharzy, sprzedawców mechaników pojazdów samochodowych, ślusarzy oraz murarzy. Ponadto w ramach klas wielozawodowych kształcenie odbywa się w kilkunastu różnych zawodach. Zdawalność egzaminów zawodowych w zespołach szkół techniczno-zawodowych w powiecie w ostatnich pięciu latach szkolnych przedstawia wykres poniżej. Z danych, dostępnych od roku szkolnego 2009/2010 do roku szkolnego 2013/2014 dostępnych w Powiecie wynika, iż w porównaniu z danymi regionalnymi i krajowymi jakość edukacji zawodowych, w tym użyteczność, efektywność i skuteczność (rozumiane jako relacja między procesem edukacji a uzyskaniem dyplomu zawodowego przez uczniów) jest bardzo wysoka i wyróżnia Powiat Bytowski nie tylko na tle Pomorskiego, ale także całego kraju. Wykres 36. Odsetek zdawalności egzaminów zawodowych w latach (odsetek osób przystępujących do egzaminów w stosunku do osób, którzy uzyskali dyplomy i tytuły zawodowe) ,97 73,5 80,2 76,7 76,08 73,38 71,92 66,4 66,7 67,5 67,8 67,2 62,2 64,41 64,29 Polska Województwo Pomorskie Powiat Bytowski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych własnych Powiatu oraz CKE i OKE w Gdańsk, data dostępu r. W technikach w Powiecie Bytowskim uczniowie mają możliwość kształcenia się w takich zawodach, jak: technik żywienia i usług gastronomicznych, technik pojazdów samochodowych, technik ekonomista, technik handlowiec, technik spedytor, technik hotelarstwa, technik obsługi turystycznej, technik informatyk, technik urządzeń i systemów energii odnawialnej. Pozytywnym aspektem jest możliwość kształcenia w dziedzinie spedycji w technikach powiatu bytowskiego, na które to zawody jest wysokie zapotrzebowanie w kraju, a także w Powiecie. 30 Dane dotyczące egzaminów zawodowych obejmują wyłącznie poziomu kraju i województw oraz w podziale na poszczególne zawody. Powiat Bytowski posiada dane porównywalne ze wskaźnikami ogólnopolskimi i regionalnymi od 2010 r.

75 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Zdawalność egzaminów maturalnych przez absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych z terenu Powiatu w latach kształtowała się na poziomie wyższym od średniej krajowej i wojewódzkiej i w 2013 roku wyniosła ona 85,7%, przy średniej wojewódzkiej 79,9% i krajowej 77,4% i była najwyższa wśród wszystkich analizowanych obszarów. Tak dobre wyniki świadczyć mogą o dobrym poziomie nauczania w ponadgimnazjalnych szkołach zawodowych na terenie Powiatu Bytowskiego. Wykres 37. Zdawalność egzaminu maturalnego w ponadgimnazjalnych szkołach zawodowych w wyszczególnionych obszarach w latach (%) część I 90,0 85,0 80,0 79,5 83,2 79,8 82,9 86,4 80,6 80,8 82,7 85,7 75,0 75,3 76,8 70,0 65, POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Wykres 38. Zdawalność egzaminu maturalnego w ponadgimnazjalnych szkołach zawodowych w wyszczególnionych obszarach w latach (%) część II 95,0 90,0 85,0 80,0 75,0 70,0 65,0 60,0 55,0 50,0 86,4 85,7 83,2 82,9 82,7 79,5 79,8 80,6 80,8 75,3 76, Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

76 76 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Zdecydowanie gorszą zdawalność egzaminów maturalnych odnotowano wśród absolwentów liceów ogólnokształcących z terenu Powiatu. Za wyjątkiem roku 2007, 2009 oraz 2012 kształtowała się ona poniżej średniej krajowej i wojewódzkiej oraz poniżej średnich wartości wszystkich powiatów podregionu słupskiego wynosząc w 2013 roku jedynie 65,4%. Wynik ten jest jednak zaniżony przez szkoły niepubliczne. Należy zauważyć, że przyczyną tak słabego wyniku w 2013 roku była bardzo niska zdawalności wśród absolwentów liceów uzupełniających prowadzących przez te szkoły (na 119 osób zdało jedynie 9). Wskutek tego, ogólny wynik został zaniżony o 19,26 punktu procentowego. Co za tym idzie wyniki egzaminów maturalnych dla szkół publicznych prowadzonych przez Powiat wynoszą ok. 85%. Wykres 39. Zdawalność egzaminu maturalnego w liceach ogólnokształcących w wyszczególnionych obszarach w latach (%) 31 - część I 100,0 90,0 80,0 94,4 85,9 89,4 78,9 79,5 89,0 70,0 60, ,4 POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Wykres 40. Zdawalność egzaminu maturalnego w liceach ogólnokształcących w wyszczególnionych obszarach w latach (%) 32 część II 100,0 95,0 90,0 85,0 80,0 75,0 70,0 65,0 94,4 89,4 89,0 85,9 78,9 79,5 65, Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Brak danych za lata Brak danych za lata

77 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Edukacja podstawowa i gimnazjalna Na terenie Powiatu Bytowskiego funkcjonuje 37 szkół podstawowych i 23 gimnazja. Z roku na rok maleje jednak liczba ich absolwentów- malejący trend liniowy, co świadczyć może o procesie tzw. starzenia się społeczeństwa Powiatu. Skuteczność systemu kształcenia można ocenić na podstawie wyników egzaminów gimnazjalnych. W pierwszej kolejności porównano średnie wyniki uczniów w przedmiotach język polski, matematyka, język angielski, przedmioty przyrodnicze w 2014 roku. Wykres 41. Średnie wyniki egzaminu z języka polskiego w wyszczególnionych obszarach w 2014 roku 80% 60% 68,00% 64,00% 58,89% 58,94% 57,95% 58,40% 62,53% 69,34% 64,98% 60,05% 63,26% 52,62% 40% 20% 0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Gdańsku data dostępu Wykres 42. Średnie wyniki egzaminu z matematyki w wyszczególnionych obszarach w 2014 roku 80% 60% 40% 58,25% 47,00% 47,00% 50,17% 52,74% 46,11% 45,98% 41,06% 42,24% 40,42% 35,12% 33,70% 20% 0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Gdańsku data dostępu

78 78 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 43. Średnie wyniki egzaminu z przedmiotów przyrodniczych w wyszczególnionych obszarach w 2014 roku 80% 60% 52,00% 51,00% 50,58% 47,40% 46,69% 45,04% 50,27% 47,47% 51,34% 48,36% 44,49% 52,15% 40% 20% 0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Gdańsku data dostępu Wykres 44. Średnie wyniki egzaminu z języka angielskiego (poziom podstawowy) w wyszczególnionych obszarach w 2014 roku 80% 60% 77,94% 67,00% 70,20% 66,00% 60,81% 57,87% 59,31% 51,89% 52,39% 54,75% 53,35% 48,37% 40% 20% 0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Gdańsku data dostępu

79 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 45. Liczba absolwentów szkół podstawowych i gimnazjów na terenie Powiatu Bytowskiego w latach (osoba) Absolwenci gimnazjów Absolwenci szkół podstawowych Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Jakość edukacji na poziomie szkół podstawowych i gimnazjalnych można także ocenić, porównując wyniki sprawdzianów szóstoklasistów oraz testów gimnazjalnych z danymi z Polski, regionu oraz wybranych powiatów Pomorskiego. Wyniki sprawdzianów, organizowanych w szkołach podstawowych ilustrują dwa poniższe wykresy. Wykres 46. Odsetek uczniów, którzy uzyskali średnią liczbę punktów na sprawdzianie w VI klasie szkoły podstawowej Polska Województwo Pomorskie Powiat Bytowski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej oraz Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Gdańsku data dostępu Dane z lat nie mogą być wykorzystane ze względu na zmieniające się struktury raportów CKE i OKE. Są one nie przystawalne i nie dają się porównywać w dłuższych okresach czasowych, zwłaszcza w układzie powiatowym. Porównywalne dane są dostępne jedynie na poziomie województwa.

80 80 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Jak wynika z powyższego wykresu wyniki uczniów w szkołach podstawowych na terenie powiatu bytowskiego są niższe niż wyniki regionalne i krajowe. Jednakże odstają w bardzo niewielkim stopniu od wspomnianych wcześniej wskaźników ich wartości. Należy pamiętać, iż na sumaryczne wymiary liczbowe regionu i kraju duży wpływ mają wyniki w wielkich miastach, w których z reguły kształcenie charakteryzuje większa dostępność dobrze wykształconych nauczycieli, lepsza oferta edukacyjna oraz nowocześniejsze zaplecze i innowacyjne metody nauczania. Wobec tego, wyniki Powiatu Bytowskiego należy uznać za bardzo dobre, biorąc pod uwagę warunki infrastrukturalne i kapitał ludzki, dostępne w sektorze edukacji. Zestawienie wyników uczniów w sprawdzianach w szkołach podstawowych z Powiatu Bytowskiego z wynikami z innych, wybranych powiatów Pomorskiego ilustruje kolejny wykres. Wykres 47. Odsetek uczniów, którzy uzyskali średnią liczbę punktów na sprawdzianie w VI klasie szkoły podstawowej w poszczególnych powiatach Województwa Pomorskiego Powiat Bytowski Powiat Chojnicki Powiat Człuchowski Powiat Lęborski Powiat Ziemski Słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej data dostępu Z powyższego zestawienia widać, iż generalnie wyniki uczniów szkół podstawowych z Powiatu Bytowskiego mieszczą się między wartościami wyników, uzyskanych na terenie powiatów: Chojnickiego i Lęborskiego (lepsze wyniki) oraz Człuchowskiego i Słupskiego ziemskiego (gorsze wyniki). To zestawienie wskazuje, iż ranking jakości nauczania szkół 34 Dane z lat nie mogą być wykorzystane ze względu na zmieniające się struktury raportów CKE i OKE. Są one nie przystawalne i nie dają się porównywać w dłuższych okresach czasowych, zwłaszcza w układzie powiatowym. Porównywalne dane są dostępne jedynie na poziomie województwa.

81 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata podstawowych plasuje Powiat Bytowski na neutralnej pozycji wśród powiatów zachodniej części Pomorza. Ze względu na fakt, iż wyniki uczniów ze wszystkich badanych powiatów są do siebie generalnie zbliżone trudno o wyciąganie wniosków. Wydaje się jednak, iż na jakość nauczania na poziomie podstawowym wcale nie ma wpływu peryferyjność przestrzenna powiatów (czego dowodzą wyniki Powiatu Chojnickiego, mającego podobne parametry społeczno-gospodarcze do Powiatu Bytowskiego oraz Powiatu Słupskiego który stanowi bezpośrednie zaplecze sub-urbialne Słupska), ale przede wszystkim jakość kapitału ludzkiego (nauczycieli i uczniów, będących w konkretnych środowiskach wychowawczych). W niniejszej diagnozie przedstawia się także wyniki egzaminów gimnazjalnych (tabela poniżej). Tabela 23 Odsetek uczniów, którzy uzyskali średnie wyniki w egzaminach gimnazjalnych w latach Część egzaminu Rok Polska Woj. Pomorskie Powiat Bytowski Powiat Lęborski Powiat Chojnicki Powiat Ziemski słupski Powiat Człuchowski Uwagi Część humanistyczna (w tym język polski) Język polski Część matematycznoprzyrodnicza Matematyka Nauki przyrodnicze Język angielski na poziomie podstawowym ,64 61,44 59,20 59,60 60,40 58,20 59, ,68 58,34 54,30 57,40 57,40 53,50 54, ,62 46,84 45,00 45,00 46,80 42,40 42, ,00 62,00 59,97 61,81 63,31 61,03 60, ,00 60,00 56,46 56,06 59,8 47,45 53, ,00 64,00 60,23 63,68 63,95 59,35 59, ,06 50,12 48,00 49,10 49,30 46,40 47, ,80 47,50 43,40 45,30 46,60 43,10 44, ,26 45,80 43,90 42,30 45,00 41,40 40, ,00 47,00 43,04 44,89 45,15 43,72 41, ,00 47,00 43,46 43,55 47,77 42,67 42, ,00 47,00 43,05 44,75 45,18 39,57 38, ,00 49,00 46,92 46,68 47,83 48,76 45, ,00 57,49 54,35 54,58 57,62 55,47 52, ,00 51,00 47,99 50,03 51,06 47,54 47, ,30 61,70 65,1 59,8 61,3 56,1 61, ,80 60,40 59,7 58,6 57,5 53, ,60 56,50 54,00 56,60 53,80 50,50 56, ,00 62,00 56,25 61,43 59,25 58,31 54, ,00 63,00 54,35 58,67 55,56 56,26 54, ,00 66,00 58,88 66,01 59,99 58,89 58,05 dotyczy całej części humanistycznej dotyczy całej części matematycznoprzyrodniczej Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS, Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej data dostępu Dane z powyższej tabeli wykazują ogólnie identycznie tendencje jak w przypadku jakości oświaty na poziomie podstawowym. Wyniki egzaminów gimnazjalnych w Powiecie 35 Porównywalne dane dostępne są dla lat Dane za okres są dostępne, lecz pokazywane w innych parametrach, które nie są dostępne w układzie powiatowym. Od 2012 r. dane dotyczące części matematycznoprzyrodniczej są publikowane w rozbiciu na matematykę i nauki przyrodnicze, bez pokazywania danych zbiorczych.

82 82 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Bytowskim są nieco niższe od średniej polskiej i pomorskiej, a także od wyników w chojnickim i lęborskim, a jednocześnie nieco wyższe od wyników w powiecie słupskim i człuchowskim. Interpretacja tych wyników jest identyczna, jak w przypadku szkolnictwa podstawowego. Wydaje się, iż kluczowym czynnikiem, wpływającym na jakość kształcenia i jej efektywność, skuteczność oraz użyteczność jest kondycja kapitału społecznego. Edukacja przedszkolna Na terenie Powiatu funkcjonuje 51 przedszkoli, punktów przedszkolnych i oddziałów przedszkolnych (statystyka dotyczy zarówno punktów publicznych i niepublicznych) 36. Placówki w 2013 roku objęły opieką 933 dzieci. Należy zwrócić uwagę na fakt, iż liczba dzieci w przedszkolach wykazuje wzrostowy trend, co świadczyć może przede wszystkim o wzroście zainteresowania tymi placówkami wychowawczo opiekuńczymi wśród aktywnych zawodowo rodziców. W powiecie człuchowskim działają 33 przedszkola, punkty i oddziały przedszkolne, w powiecie lęborskim 44, a w powiecie chojnickim 63. Według danych GUS z 2013 roku liczba dzieci w wieku 0-6 lat przypadająca na jedno przedszkole wyniosła 188 w powiecie człuchowskim, 185 w chojnickim, 180 w bytowskim oraz 170 w lęborskim. Na tle sąsiednich powiatów ilość przedszkoli w powiecie bytowskim można ocenić jako zadawalającą. Potwierdzają to również wyniki badania ankietowego przeprowadzonego w 2014 roku na reprezentatywnej grupie gospodarstw domowych powiatu bytowskiego. 49 % badanych oceniło dobrze lub bardzo dobrze dostępność usług edukacyjnych a tylko 15 % źle lub raczej źle. Wśród placówek edukacyjnych respondenci najlepiej ocenili poziom edukacji w przedszkolach (63% odpowiedzi dobrze lub bardzo dobrze ). Wykres 48. Liczba dzieci w przedszkolach na terenie Powiatu Bytowskiego w latach (osoba) Dzieci w przedszkolach Liniowy (Dzieci w przedszkolach) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu data dostęp

83 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Szkolnictwo specjalne Na terenie Powiatu Bytowskiego funkcjonują dwa specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze: Specjalny Ośrodek Szkolno Wychowawczy w Bytowie, Specjalny Ośrodek Szkolno Wychowawczy w Tursku. Celem Ośrodka w Bytowie jest przygotowanie i włączenie dzieci do życia w społeczeństwie oraz stworzenie warunków rozwoju zapewniających akceptację w społeczeństwie. W skład Ośrodka wchodzą: Przedszkole Specjalne; Szkoła Podstawowa Nr 3 - klasy I-VI oraz zespoły rewalidacyjno - wychowawcze; Gimnazjum Nr 3 - klasy I-III oraz zespoły rewalidacyjno - wychowawcze; Zasadnicza Szkoła Zawodowa Nr 2, przygotowująca do pracy w zawodach: kucharz, monter zabudowy i robót wykończeniowych w budownictwie. Szkoła Przysposabiająca do Pracy; Internat: 6 grup wychowawczych 37. Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Tursku obejmuje kształceniem dzieci i młodzież o szczególnych potrzebach edukacyjnych w wieku od 7 do 23 lat. W skład Ośrodka wchodzą: Szkoła podstawowa: klasy I VI; Gimnazjum: klasy I III; Szkoła Przysposabiająca do Pracy: klasy I III; Internat: 3 grupy wychowawcze 38. Poradnie psychologiczno pedagogiczne Na terenie Powiatu Bytowskiego funkcjonują następujące poradnie psychologiczno pedagogiczne: Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna w Bytowie, Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna w Miastku, Celem poradni jest udzielanie dzieciom i młodzieży pomocy psychologicznej i pedagogicznej oraz pomocy w wyborze kierunku kształcenia i zawodu. Ośrodki udzielają rodzicom i nauczycielom pomocy związanej z wychowywaniem i kształceniem dzieci i młodzieży, a także wspomagają działania przedszkoli, szkół i innych placówek w zakresie realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych data dostępu data dostępu

84 84 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Kształcenie ustawiczne Na terenie Powiatu Bytowskiego funkcjonuje Powiatowe Centrum Edukacji Zawodowej w Bytowie, które dysponuje również ofertą z zakresu kształcenia ustawicznego. PCEZ kształci ustawicznie w następujących kierunkach: spawalnictwo, transport, obróbka mechaniczna, budownictwo i informatyka. Obecna siedziba jednostki uniemożliwia jej ewentualną przyszłościową rozbudowę i rozwój. W związku z tym planuje się przeniesienie jednostki na ul. Wybickiego 2 w Bytowie (teren bazy PKS). Za przyjęciem tej lokalizacji przemawia pobliskie usytuowanie lokalnego przemysłu. PCEZ w Bytowie (po zmianie lokalizacji na ul. Wybickiego) ma obejmować 11 pracowni (obróbki ręcznej, CNC, obrabiarek konwencjonalnych, spawalnictwa, diagnostyki samochodowej, obsługi naprawy silników, elektroniki i elektrotechniki samochodowej, obróbki plastycznej, informatyczna, budowlana, gastronomiczna) oraz 4 sale teoretycznej nauki zawodu. Ofertę kształcenia ustawicznego posiada również Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Łodzierzy, w ramach którego funkcjonuje Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego. Oprócz jednostek publicznych kształcenie ustawiczne prowadzi: PCE Marmołowski obejmujące szkołę zawodową, w której oferuje się edukację i zdobycie dyplomów w 26 zawodach: blacharz, blacharz samochodowy, cieśla, cukiernik, dekarz, elektromechanik, elektromechanik pojazdów samochodowych, elektryk, fryzjer, kamieniarz, krawiec, kucharz, mechanik pojazdów samochodowych, mechanik-monter maszyn i urządzeń, monter sieci, instalacji i urządzeń sanitarnych, monter zabudowy i robót wykończeniowych w budownictwie, monter-elektronik, murarz-tynkarz, operator obrabiarek skrawających, piekarz, rolnik, sprzedawca, stolarz, ślusarz, tapicer, wędliniarz. Ponadto PCE Marmołowski oferuje edukację liceum dla dorosłych oraz szkołę policealną na kierunkach: asystent osoby niepełnosprawnej, opiekunka środowiskowa, technik administracji, technik informatyk, technik rachunkowości. Ośrodek Kształcenia Zawodowego w Bytowie oferując kursy z następujących dziedzin: budownictwo i dekarstwo, rolnictwo i agrobiznes, ochrona zdrowia, obsługa biura, gastronomia, turystyka, transport i spedycja, handel i usługi, rzemiosło, obsługa maszyn i urządzeń, praca i BHP, ochrona zdrowia i BHP. W ramach Zakładu Doskonalenia Zawodowego w Słupsku działa Centrum Edukacji Dorosłych obejmujący w swoich strukturach szkołę niepubliczną w Miastku: Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych na podbudowie Zasadniczej Szkoły Zawodowej, Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych na podbudowie gimnazjum lub 8 letniej szkoły podstawowej, kursy kwalifikacyjne dla kierowców wykonujących przewóz drogowy, kursy np.: kosmetyczka, sprzedawca, pedagogiczny dla instruktorów praktycznej nauki zawodu, etc.

85 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wydatki na oświatę i wychowanie w przeliczeniu na 1 mieszkańca Wydatki na oświatę i wychowanie w analizowanym okresie w przeliczeniu na 1 mieszkańca na terenie Powiatu Bytowskiego. Kształtowały się powyżej średniej krajowej i wojewódzkiej i w 2013 wartość ta wyniosła 353,33 zł w przeliczeniu na 1 mieszkańca Powiatu, przy średniej wojewódzkiej wynoszącej 299,82 zł/ 1 mieszkańca. Wśród powiatów podregionu słupskiego wartość wydatków na oświatę i wychowanie w przeliczeniu na 1 mieszkańca kształtuje się na poziomie zbliżonym do średnich wartości powiatu lęborskiego (z wyłączeniem roku 2012), najlepszą sytuację w omawianym zakresie odnotowano w powiecie chojnickim. Wykres 49. Wydatki na 1 mieszkańca na oświatę i wychowanie w wyszczególnionych obszarach w latach (pln) 500,00 450,00 400,00 350,00 300,00 250,00 200,00 150,00 100,00 220,65 252,28 263,56 278,33 282,22 301,21 325,08 353,33 312,63 318,59 317, POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Analiza struktury ludności w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia wskazuje na znaczny udział osób posiadających wykształcenie średnie i zasadnicze zawodowe. Liczba mieszkańców z wykształceniem podstawowym ukończonym również ma duży udział w strukturze. Niewielka liczba osób z wykształceniem gimnazjalnym spowodowana jest zmianą w systemie edukacji w 1999 roku. Dane, które pozwalają ocenić strukturę ludności według wykształcenia pochodzą z Narodowego Spisu Powszechnego przeprowadzonego w 2011 roku.

86 86 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 50. Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia w Powiecie Bytowskim w roku wyższe średnie i policealne - ogółem zasadnicze zawodowe 3869 gimnazjalne podstawowe ukończone 1020 podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Kultura Infrastrukturę społeczną w odniesieniu do ośrodków kultury znajdujących się na danym terenie najczęściej identyfikuje się poprzez centra oraz ośrodki kultury na nim zlokalizowane. W gm. Bytów, oprócz Bytowskiego Centrum Kultury znajdują się dwa muzea: Muzeum Zachodniokaszubskie oraz Muzeum Szkoły Polskiej w Płotowie. Muzeum Zachodniokaszubskie w Bytowie zajmuje północne skrzydło zamku i oferuje do zwiedzania następujące wystawy stałe: Parter wystawa etnograficzna Kultura materialna Kaszubów Bytowskich tj. rolnictwo (uprawa ziemi i hodowla zwierząt), zajęcia pozarolnicze, rzemiosła wiejskie (kowalstwo, kołodziejstwo, stolarstwo, ciesielstwo, bednarstwo, plecionkarstwo i tkactwo, wyposażenie wnętrza domowego. Pierwsze piętro wystawy o charakterze artystyczno-historycznym. W średniowieczu było to główne piętro zamku. Znajdowała się tutaj siedziba zarządcy krzyżackiego i jego przybocznego oddziału rycerstwa. Znajdowało się tu pięć komnat. Pierwsza którą zwiedzamy po zejściu z krętych schodów to refektarz, następnie komnata urzędnika krzyżackiego, kaplica zakonna oraz dwie ostatnie pełniące funkcje dormitorium, czyli sypialni. W sali portretowej od wielu lat odbywają się koncerty kameralne w ramach cyklicznej imprezy zatytułowanej Muzyka na Zamku. Drugie piętro sala wystaw czasowych.

87 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata W średniowieczu mieścił się tu wysoki strych wykorzystywany jako spichlerz. Obecnie to wysokie piętro podzielono na trzy kondygnacje: poddasze, magazyny i salę wystaw czasowych. Jest to największe pomieszczenie ekspozycyjne w muzeum. Corocznie odbywa się tu kilka wystaw czasowych, są to najczęściej wystawy sztuki współczesnej i sztuki ludowej jak również tematyczne wystawy historyczne, archeologiczne i etnograficzne. Współczesna sztuka ludowa Kaszub Wystawa prezentuje współczesną rzeźbę w kulturze typu ludowego, malarstwo na płótnie, malarstwo na szkle, hafciarstwo, stroje sceniczne, garncarstwo, zabawkarstwo, instrumenty muzyczne wszystko to, co wydaje się najbardziej charakterystyczne dla współczesnego oblicza ludowości w sztuce na Kaszubach. Baszta Młyńska została założona na planie koła o średnicy 10m, w narożu północnozachodnim obwodu warownego zamku. Miała 6 kondygnacji z których najniższa była przesklepiona i znajdowała się pod poziomem terenu. W niej mieściło się więzienie. Druga i trzecia kondygnacja pełniły funkcje obronne, natomiast trzy najwyższe służyły jako izby mieszkalno-obronne. Ekspozycje muzealne znajdują się na 2 górnych kondygnacjach. Jedno piętro to sala rycerska, w której obok makiety przedstawiającej wygląd zamku z przełomu XIV i XV wieku zobaczyć można ciężką płytową zbroję rycerską, tarcze, hełmy, napierśniki misiurki, miecze, sztylety, nadziaki, topory i korbacze. Piętro drugie prezentuje fotografie z odbudowy zamku oraz kopie najstarszych rycin poświęconych historii zamku i miasta. Mur obronny to kurtyna łącząca baszty młyńską i różaną. Niegdyś takie same mury stanowiły skrzydła południowe i wschodnie umożliwiając obejście dziecińca wokoło. Mury przebudowano w XVI wieku 39. Muzeum Szkoły Polskiej w Płotowie W miejscowości Płotowo, w budynku gdzie w latach działała polska szkoła, znajduje się dziś muzeum, które jest oddziałem Muzeum Zachodniokaszubskiego w Bytowie. Placówkę muzealną otwarto tu w 1979 roku. Zwiedzać w nim można zrekonstruowaną salę lekcyjną oraz obszerną wystawę poświęconą patriotycznej działalności mniejszości polskiej w Niemczech 40. Na terenie Powiatu Bytowskiego, według danych zebranych przez Główny Urząd Statystyczny, znajdują się dwa kina: Kino Albatros obsługiwane przez Bytowskie Centrum Kultury w Bytowie oraz kino w Miastku, które funkcjonuje w ramach Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury. W Miastku działa również Powiatowy Młodzieżowy Dom Kultury, który rozpoczął swą działalność w 1972 r. jako Ognisko Pracy Pozaszkolnej. Do najważniejszych imprez kulturalno-edukacyjnych na terenie powiatu bytowskiego należą: FILIPIADA (maj) Bytów data dostępu data dostępu

88 88 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Bytowska Watra (lipiec) Udorpie k. Bytowa Kaszubska Sobota (lipiec) Bytów Jarmark Pomorski (sierpień) Bytów Odsiecz Wiedeńska (sierpień-wrzesień) Brzeźno Szlacheckie Pomorski Konkurs Sygnałów i Muzyki Myśliwskiej (wrzesień) Bytów Koncert na dachu (lipiec) Kłączno Dni Bytowa, Miastka, Studzienic, Kołczygłów BytOFFsky Festiwal (wrzesień) Bytów Spotkania z kulturą kaszubską pt. Żebë wrócył ten czas (cały rok) Bytów Przegląd Twórczości Kaszubskiej Dzieci i Młodzieży czyli Wielkie dzieła małych ludzi (cały rok) powiat bytowski, finał Bytów. Pozostałe gminy także dysponują ośrodkami kultury. W Borzytuchomiu, Kołczygłowach, Parchowie, Studzienicach, Tuchomiu i Czarnej Dąbrówce znajdują się Gminne Ośrodki Kultury. W powiecie do instytucji związanych z kulturą należy zaliczyć także obiekty zabytkowe (np. Chata Owczarza i Owczarnia w Sominach), izby pamięci oraz biblioteki. Poprzez działalność gminnych, miejskich i młodzieżowych domów kultury, bibliotek publicznych, Biblioteki Pedagogicznej, ZHP, organizacji pozarządowych i władz samorządowych, w przeciągu ostatnich kilku lat powstało wiele imprez, które na stałe zostały wpisane do kalendarza imprez Powiatu. Wykres 51. Liczba imprez kulturalnych organizowanych na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2007, 2009, (sztuka) Imprezy kulturalne Liniowy (Imprezy kulturalne) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

89 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 52. Liczba uczestników imprez kulturalnych organizowanych na terenie Powiatu Bytowskiego w latach 2007, 2009, (osoba) Uczestnicy imprez kulturalne Liniowy (Uczestnicy imprez kulturalne) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Biblioteki W 2013 roku na terenie Powiatu Bytowskiego funkcjonowały 21 bibliotek i filii bibliotecznych (dane GUS). Liczba ludności przypadająca na 1 placówkę biblioteczną na terenie Powiatu w latach kształtowała się poniżej wartości wojewódzkich i krajowych oraz poniżej średnich wartości innych powiatu podregionu słupskiego, co świadczy o stosunkowo dobrej sytuacji w zakresie dostępności placówek bibliotecznych na terenie Powiatu. Dane dotyczące korzystających z bibliotek na 1000 mieszkańców charakteryzują się negatywnym trendem. Liczba spadła od 2003 roku o ponad 30%. Podobna sytuacja jest w pozostałych powiatach objętych analizą gdzie liczba czytelników bibliotek publicznych spadła od 11% (powiat człuchowski) do 32% (powiat słupski). Wykres 53. Ludność przypadająca na 1 placówkę biblioteczną w wyszczególnionych obszarach w latach (osoba) POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

90 90 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 54. Czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 ludności w wyszczególnionych obszarach w latach (osoba) Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data ostępu Wydatki na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w przeliczeniu na 1 mieszkańca Wydatki na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w przeliczeniu na jednego mieszkańca Powiatu Bytowskiego kształtują się na poziomie niższym od średniej krajowej i wojewódzkiej i w 2013 roku wyniosły one 1,35 zł/ 1 mieszkańca Powiatu, podczas gdy wartość ta na poziomie krajowym wyniosła 4,31 zł, a na poziomie wojewódzkim 5,20 zł (ponad czterokrotnie więcej). Zdecydowanie największą wartość wydatków na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w przeliczeniu na 1 mieszkańca odnotowano w powiecie chojnickim.

91 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 55. Wydatki na 1 mieszkańca na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w wyszczególnionych obszarach w latach (pln) 25,00 20,00 20,92 15,00 10,00 9,94 9,69 12,74 11,50 15,71 17,30 13,92 7,03 7,50 7,60 5,00 0,00 0,79 0,84 1,05 1,37 1,16 1,18 1,45 1,63 1,72 1,48 1, POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Ochrona zdrowia Stan zdrowia Stan zdrowia mieszkańców Powiatu Bytowskiego przeanalizowano na podstawie zachorowalności oraz przyczyn zgonów wśród ogółu społeczeństwa, co kierunkować może przyszłe akcje profilaktyczne i prozdrowotne. Uzupełnieniem informacji jest współczynnik zgonów osób w wieku do 65 lat na 1000 ludności. Główną przyczyną zgonów mieszkańców Powiatu w roku 2013 były choroby układu krążenia, które powodowały aż 39% ogólnej liczby zgonów. Przyczyną ponad 28% wszystkich zgonów były w 2012 roku na terenie Powiatu choroby nowotworowe. Zarówno choroby układu krążenia, jak i choroby nowotworowe należą do chorób cywilizacyjnych XXI wieku i wyznaczają one kierunek strategicznych działań profilaktycznych podejmowanych również przez władze Powiatu.

92 92 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 56. Przyczyny zgonów na terenie Powiatu Bytowskiego w roku % 5% 0% 0% 2% 1% 3% 8% 1% -1% 28% 39% 0% 2% 3% niektóre choroby zakaźne i pasożytnicze ogółem nowotwory ogółem choroby krwi i narządów krwiotwórczych zaburzenia wydzielania wewnętrznego, stanu odżywiania choroby układu nerwowego ogółem choroby układu krążenia ogółem choroby układu oddechowego ogółem choroby układu trawiennego ogółem choroby układu kostnostawowego, mięśniowego i tkanki łącznej choroby układu moczowo-płciowego niektóre stany rozpoczynające się w okresie okołoporodowym wady rozwojowe wrodzone, zniekształcenia i aberracje chromosomowe objawy, cechy chorobowe oraz nieprawidłowe wyniki badań klinicznych, zewnętrzne przyczyny zachorowania i zgonu - ogółem pozostałe przyczyny Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Warto zauważyć, że wskaźniki zgonów na 100 tys. ludności z powodu nowotworów i chorób układu krążenia są niższe w Powiecie Bytowskim niż w sąsiadujących powiatach. Szczególnie pozytywnie można interpretować spadek wskaźnika zgonów z powodu chorób układu krążenia. Wskaźnik ten jest w wyraźnym trendzie spadkowym od 2003 roku, co jest charakterystyczne również dla powiatu chojnickiego. 41 Brak danych za rok 2013

93 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 57. Zgony z powodu nowotworów ogółem na 100 tys. ludności w latach ,0 280,0 260,0 240,0 220,0 200,0 180,0 160,0 140,0 233,0 214,9 215,5 217,1 207,1 186,3 192,5 194,4 183,0 160, Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Wykres 58. Zgony osób z powodu chorób układu krążenia na 100 tys. ludności w latach ,0 430,0 410,0 390,0 370,0 350,0 330,0 310,0 290,0 270,0 250,0 365,1 346,0 355,6 318,7 321,0 324,8 298,8 301,4 302,7 277, Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Brak danych za rok j. w.

94 W tym 94 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Tabela 24. Dane o stanie zdrowia osób w wieku 19 lat i więcej będących pod opieką lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (rodzinnego) dane za 2013 r. - Powiat Bytowski Rozpoznanie Osoby u których stwierdzono schorzenie ogółem w tym w wieku i więcej Ogółem leczeni Gruźlica Nowotwory Choroby tarczycy Cukrzyca w tym: leczeni insuliną Niedokrwistość Choroby obwodowego układu nerwowego Choroby układu krążenia przewlekła choroba reumatyczna choroba nadciśnieniowa choroby naczyń mózgowych niedokrwienna choroba serca z niedokrwiennej choroby serca przebyty zawał serca Przewlekły nieżyt oskrzeli, dychawica oskrzelowa Przewlekłe choroby układu trawiennego Choroby układu mięśniowokostnego i tkanki łącznej Pacjenci z innymi schorzeniami wymagającymi opieki czynnej Źródło: Aktualizacja Wojewódzkiego Planu Działa Systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne dla województwa pomorskiego roku

95 W tym Wady rozwojowe Alergie Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Tabela 25. Dane o stanie zdrowia dzieci i młodzieży w wieku 0 18 lat będących pod opieką lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (rodzinnego) dane za 2013 r powiat bytowski Osoby, u których Rozpoznanie stwierdzono z tego w wieku schorzenia ogółem ogółem Ogółem leczeni Nowotwory Niedokrwistości Choroby tarczycy Cukrzyca Niedożywienie Otyłość Zaburzenia odżywiania Upośledzenie umysłowe Padaczka Dziecięce porażenie mózgowe Zaburzenia refrakcji i akomodacji oka Choroba nadciśnieniowa Dychawica oskrzelowa Pokarmowe Skórne Zniekształcenia kręgosłupa Choroby układu moczowego układu nerwowego układu krążenia narządów płciowych aberracje chromosomowe Inne Zaburzenia rozwoju fizycznego psychomotorycznego Trwałe uszkodzenia narządu ruchu Pacjenci z innymi schorzeniami wymagającymi opieki czynnej Źródło: Aktualizacja Wojewódzkiego Planu Działa Systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne dla województwa pomorskiego roku

96 96 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Współczynnik zgonów osób w wieku do 65 lat na 1000 ludności na terenie Powiatu w latach kształtował się na poziomie niższym niż w powiatach lęborskim, słupskim, człuchowskim. Współczynnik charakteryzuje się dużą stabilnością. Wykres 59. Współczynnik zgonów osób w wielu do 65 lat na 1000 ludności w latach ,5 4,0 3,5 3,0 3,1 2,9 3,0 3,1 3,1 3,2 2,9 3,0 2,5 2,7 2,6 2, Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Infrastruktura ochrony zdrowia Liczba przychodni przypadająca na 10 tysięcy mieszkańców w Powiecie Bytowskim kształtuje się na poziomie wyższym od średniej wojewódzkiej, od roku 2009 liczba ta kształtuje się na poziomie odnotowanym w powiecie lęborskim. 44 Brak danych za rok 2003

97 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Tabela 26. Zakłady świadczące usługi zakresie podstawowej opieki zdrowotnej na terenie powiatu bytowskiego Nr Nazwa zakładu Miejscowość Ulica 1 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Czarna Dąbrówka 92 2 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "REHAPOZ" Studzienice ul. Brzozowa Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Szpital Powiatu Bytowskiego Prywatna Przychodnia Lekarzy Specjalistów "MEDYK" Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "MEDYCYNA RODZINNA" Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "ESKULAP- ŁUBNO" Bytów ul. Lęborska 13 Miastko ul. Długa 13 Bytów ul. 11 Listopada 1 Kołczygłowy ul. Szkolna 3 a 6 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "ESKULAP" Bytów ul. Ks. Dr Bernarda Sychty 3 7 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "ESKULAP" Bytów ul. Mostnika 3 8 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Pielęgniarek Medycyny Szkolnej Bytów ul. Sikorskiego 35 9 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "MEDYK" Bytów ul. Ks. Dr Bernarda Sychty 3 10 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "SALUS" Bytów ul. Lęborska Indywidualna Praktyka Pielęgniarki Lucyna Greinke Bytów ul. Hieronima Derdowskiego 3/11 12 Indywidualna Praktyka Pielęgniarek "PRO-MEDICA" Bytów ul. Sikorskiego 37/14 13 Indywidualna Specjalistyczna Praktyka Lekarska Marian Liberra Miastko ul. Wielkopolska 6 14 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej MEDMAR Miastko ul. Wielkopolska 6 15 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "RODZINA" Miastko ul. Gen. Wybickiego 30 E Indywidualna Specjalistyczna Praktyka Lekarska Jacek Sokołowski Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "ESKULAP- ŁUBNO" Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "ESKULAP- ŁUBNO". Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "ESKULAP- Łubno". Miastko ul. Wielkopolska 6 Borowy Młyn Łubno Łubno 12 WAŁDOWO Wałdowo 7 Osiedle 500-lecia Borowego Młynu 20 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "Mamed" Trzebielino 102a Trzebielino 102a 21 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Lipnicy Lipnica ul. Słomińskiego Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Lipnicy Tuchomie ul. Jana III Sobieskiego Indywidualna Praktyka Położnej Gruba Izabela Miastko ul. Długa Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Wiesława Białas-Gryń Grupowa Praktyka Pielęgniarek "MED.-SZKOL" Spółka Cywilna Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej HT Nowiccy "ZDROWIE" Indywidualna Praktyka Pielęgniarska Krystyna Taraszkiewicz Miastko ul. Wybickiego 30e Miastko ul. Konstytucji 3 Maja 4/12 Borzytuchom ul. Zwycięstwa 52 Miastko Os. Niepodległości 6 28 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "LORMED" Miastko ul. Wybickiego Indywidualna Praktyka Pielęgniarska Alicja Śmigielska Miastko ul. Wielkopolska 6

98 98 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Nr Nazwa zakładu Miejscowość Ulica Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej - Domowa Opieka Długoterminowa M&M Małgorzata Małysz Indywidualna Praktyka Pielęgniarska Skoczypiec Iwona Miastko Osiedle Ceglane 1 Miastko ul. Długa 8 32 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Femina Bytów ul. Ks. Dr Bernarda Sychty 3 33 Praktyka Lekarza Rodzinnego Barbara Trawicka Bytów ul. Ks. Dr Bernarda Sychty 3 34 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Czarna Dąbrówka 92 Opracowano na podstawie danych NFZ ( data dostępu W Powiecie Bytowskim funkcjonują 34 zakłady świadczące usługi z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej. Najwięcej jest ich w Miastku (12) i w Bytowie (11), w każdej gminie zapewniony jest dostęp do lekarza pierwszego kontaktu. Tabela 27. Zakłady opieki zdrowotnej świadczące usługi specjalistyczne na terenie powiatu bytowskiego Nr Nazwa Zakładu Miejscowość Adres Poradnie 1 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Szpital Powiatu Bytowskiego Bytów Bytów Ul. Lęborska 13 badania endoskopowe przewodu pokarmowego - gastroskopia pobranie materiału z szyjki macicy do przesiewowego badania cytologicznego świadczenia w zakresie chirurgii ogólnej świadczenia w zakresie diabetologii świadczenia w zakresie kardiologii świadczenia w zakresie ortopedii i traumatologii narządu ruchu świadczenia w zakresie położnictwa i ginekologii 2 Szpital Miejski W Miastku Spółka Z Ograniczoną Odpowiedzialnością Miastko Miastko Ul. Generała J. Wybickiego 30 badania endoskopowe przewodu pokarmowego - kolonoskopia pobranie materiału z szyjki macicy do przesiewowego badania cytologicznego świadczenia w zakresie chirurgii ogólnej (w tym diagnostyka onkologiczna) świadczenia w zakresie położnictwa i ginekologii (w tym diagnostyka onkologiczna) 3 "Nobo" Spółka Z Ograniczoną Odpowiedzialnością Bytów Bytów Ul. Lęborska 13 badania rezonansu magnetycznego (rm) badania tomografii komputerowej (tk) 4 Regionalne Centrum Nefrologii Miastko Miastko Ul. Wybickiego 30 kwalifikacja do przeszczepu i monitorowanie zakwalifikowanych świadczenia w zakresie nefrologii (w tym diagnostyka onkologiczna)

99 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Nr Nazwa Zakładu Miejscowość Adres Poradnie 5 Niepubliczny Specjalistyczny Zakład Opieki Zdrowotnej Centrum Medyczne "Vita" Bytów Bytów Ul. Sikorskiego 57 pobranie materiału z szyjki macicy do przesiewowego badania cytologicznego świadczenia w zakresie dermatologii i wenerologii (w tym diagnostyka onkologiczna) świadczenia w zakresie położnictwa i ginekologii (w tym diagnostyka onkologiczna) 6 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej - Maria Nowak Czarna Dąbrówka Czarna Dąbrówka, ul. Lęborska 9 pobranie materiału z szyjki macicy do przesiewowego badania cytologicznego świadczenia w zakresie położnictwa i ginekologii (w tym diagnostyka onkologiczna) 7 Kj Medicus Katarzyna Antypiuk, Janusz Antypiuk Spółka Jawna Miastko Miastko Ul. Osiedle Ceglane 1 pobranie materiału z szyjki macicy do przesiewowego badania cytologicznego świadczenia zabiegowe w zakresie położnictwa i ginekologi 8 Przychodnia Urologii I Dermato- Wenerologii Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej W Gdańsku Bytów Bytów Ul. Lęborska 11 świadczenia w zakresie dermatologii i wenerologii (w tym diagnostyka onkologiczna) świadczenia w zakresie otolaryngologii (w tym diagnostyka onkologiczna) świadczenia w zakresie urologii (w tym diagnostyka onkologiczna) 9 "Centrum" Logopedii, Uzależnień I Mediacji Sądowych Bytów Bytów Ul. Derdowskiego 7 świadczenia w zakresie logopedii 10 Niepubliczny Specjalistyczny Zakład Opieki Zdrowotnej "Medyceusz"S.C. E.Kicińska A.Kiciński Bytów Bytów Ul. Sienkiewicza 5 świadczenia w zakresie neurologii (w tym diagnostyka onkologiczna) świadczenia w zakresie otolaryngologii (w tym diagnostyka onkologiczna) 11 Niepubliczny Specjalistyczny Zakład Opieki Zdrowotnej "Medicus" Bytów Bytów Ul. Ks. Dr B. Sychty 3 świadczenia w zakresie okulistyki 12 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "Onyx" Miastko Miastko Ul. Osiedle Ceglane 1 świadczenia w zakresie okulistyki 13 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "Medica" S.C. Miastko Miastko Ul. Wybickiego 30 świadczenia w zakresie reumatologii

100 100 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Nr Nazwa Zakładu Miejscowość Adres Poradnie 14 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Szpital Powiatu Bytowskiego Bytów Bytów Ul. Lęborska 13 badania endoskopowe przewodu pokarmowego - gastroskopia pobranie materiału z szyjki macicy do przesiewowego badania cytologicznego świadczenia w zakresie chirurgii ogólnej świadczenia w zakresie diabetologii świadczenia w zakresie kardiologii świadczenia w zakresie ortopedii i traumatologii narządu ruchu świadczenia w zakresie położnictwa i ginekologii Źródło: Opracowano na podstawie danych specjaliści data dostępu NFZ ( - Poradnie specjalistyczne lekarze Średnia liczba ludności przypadająca na 1 łóżko szpitalne w latach na terenie Powiatu Bytowskiego kształtowała się powyżej średniej wojewódzkiej i krajowej, co świadczy o gorszej dostępności mieszkańców do opieki szpitalnej (dłuższy okres oczekiwania na łóżko szpitalne). W 2013 roku liczba osób przypadająca na 1 łóżko szpitalne wyniosła ponad 344 i była to największa wartość spośród wszystkich powiatów podregionu słupskiego. Wykres 60. Liczba ludności przypadająca na 1 łóżko szpitalne w wyszczególnionych obszarach w latach (osoba) ,00 400,00 394,17 350,00 300,00 312,56 349,66 309,44 337,97 298,45 310,44 310,84 344,96 250,00 257,14 262,68 267,70 254,56 251,28 261,31 267,33 252,54 242,71 200, POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu W Powiecie Bytowskim funkcjonują dwa szpitale: Szpital Powiatu Bytowskiego sp. z o.o. oraz Szpital Miejski w Miastku sp. z o.o. 45 Brak danych za lata

101 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata W ramach szpitala w Bytowie funkcjonują następujące odziały i poradnie: Diagnostyka Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii Oddział Pediatryczny Oddział Chorób Wewnętrznych Oddział Ginekologiczno - Położniczy Oddział Neonatologiczny Oddział Chirurgiczny Ogólny Oddział Opiekuńczo - Leczniczy, Poradnia Chirurgiczna, Poradnia Diabetologiczna, Poradnia Ginekologiczno Położnicza, Poradnia Kardiologiczna, Poradnia Chirurgii Urazowo Ortopedycznej. W ramach szpitala w Miastku funkcjonują następujące odziały i poradnie: Diagnostyka, Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Oddział Chirurgiczny Ogólny, Oddział Chorób Wewnętrznych, Oddział Pediatryczny, Oddział Położniczo-Ginekologiczny, Szkoła Rodzenia, Oddział Neonatologiczny, Oddział Rehabilitacyjny, Poradnia Chirurgii Ogólnej, Poradnia Położniczo-Ginekologiczna, Poradnia Rehabilitacji Medycznej, Gabinet Lekarza POZ, Dział Rehabilitacji (Ambulatorium), Zakład Opiekuńczo-Leczniczy, Pielęgniarka Edukacyjna,

102 102 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Pielęgniarka Epidemiologiczna. Należy podkreślić, iż infrastruktura ochrony zdrowia na terenie Powiatu Bytowskiego, wymaga modernizacji. Konieczna jest poprawa dostępu do usług specjalistycznych. Powiat zawarł z gminami: Borzytuchom, Bytów, Czarna Dąbrówka, Kołczygłowy, Lipinica, Miastko, Studzienice, Trzebielino, Tuchomie porozumienie w sprawie wyrażenia woli współpracy gmin powiatu bytowskiego w realizacji programu zdrowotnego "Zdrowe Pomorze" który ma być realizowany w ramach Regionalnego Programu Strategicznego "Zdrowie dla Pomorzan". W obrębie powiatu bytowskiego ma być on zorientowany szczególnie na zagadnienia związane z chorobami i zaburzeniami psychicznymi, walką z nadwagą jej konsekwencjami oraz pozostałe zagrożenia mające wpływ na rozwój chorób cywilizacyjnych, a występujące na terenie powiatu bytowskiego. Średnia liczba ludności przypadającej na 1 aptekę ogólnodostępną na terenie Powiatu Bytowskiego w latach była wyższa od średnich krajowych i wojewódzkich, wykazując jednak pozytywną tendencję spadkową od roku spadek o 24,13% w roku 2013 w porównaniu do roku Wykres 61. Liczba ludności przypadająca na 1 aptekę ogólnodostępną w wyszczególnionych obszarach w latach (osoba) POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

103 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Sport i rekreacja Na terenie Powiatu Bytowskiego zarejestrowanych jest 71 klubów sportowych: kluby zarejestrowane w Sądzie Rejonowym w Gdańsku, Krajowym Rejestrze Sądowym 15, kluby wpisane do ewidencji prowadzonych przez Starostę Bytowskiego: 27 klubów sportowych stowarzyszeń nieprowadzących działalności gospodarczej i 29 uczniowskich klubów sportowych. Dzięki klubom sportowym rozwijane są następujące flagowe dyscypliny sportowe: Piłka nożna (MKS Bytovia Bytów, ULKS U-2 Bytów, MKS Start Miastko) ponadto w każdej gminie funkcjonuje klub, którego głównym celem jest rozwijanie i upowszechnianie sportu wśród dzieci i młodzieży poprzez piłkę nożną Lekkoatletyka (ULKS Talex-Borysław Borzytuchom zawodniczka A. Cichocka Wicemistrzyni Świata w biegu na 800 m w HMŚ w 2014 r., wicemistrzyni Europy w biegu na 1500 m w 2015,MLKS BASZTA Bytów sekcja lekkoatletyczna) Kolarstwo (MLKS Baszta Bytów sekcja kolarska, organizator m.in. Mistrzostw Polski w kolarstwie przełajowym w 2015 r., Pucharu Polski w kolarstwie przełajowym Memoriał Marka Cichosza) Zapasy (Zapaśniczy Klub Sportowy w Miastku, organizator Ogólnopolskiego Turnieju Zapaśniczego Młodzików i Kadetów) Badminton (UKS Dwójka Bytów) Ponadto kluby zarejestrowane na terenie powiatu bytowskiego wykazują różnorodną ofertę dla swoich członków, oprócz ww. dyscyplin wśród klubów sportowych znajdziemy również: siatkówkę, sporty walki: karate, judo, aikido, tenis stołowy i ziemny, kajakarstwo. W Powiecie Bytowskim stale rośnie liczba organizowanych imprez sportowych oraz ich uczestników. Dotyczy to przede wszystkim imprez biegowych. Najważniejsze imprezy sportowe organizowane w Powiecie Bytowskim: Puchar Polski w kolarstwie przełajowym memoriał Marka Cichosza Gmina Bytów (listopad) Skandia Maraton Lang Team Bytów (czerwiec) Ogólnopolski Turniej Zapaśniczy Młodzików i Kadetów o Puchar Starosty Bytowskiego w obsadzie międzynarodowej w Miastku (wrzesień) Kaszubski Triathlon w Tuchomiu (lipiec). Półmaraton Gochów w Bytowie (czerwiec) Bieg i Rajd Nordic Walking na Mount Everest w Bytowie (kwiecień)

104 104 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Bieg Orłów w Czarnej Dąbrówce (maj) Bieg Studzienicki w Studzienicach (wrzesień) Bieg Rodła w Pomysku Wielkim (październik) Cross Kaszubski w Tuchomiu (październik) Bieg Niepodległości w Borzytuchomiu (listopad) W Powiecie Bytowskim znajduje się infrastruktura sportowa obejmująca: 16 boisk orlików w: 1 w Borzytuchomiu, 3 w Bytowie, 1 w Czarnej Dąbrówce, 1 w Kołczygłowach, 1 w Lipnicy, 1 w Miastku, 3 w gm. Parchowo, 2 w gm. Studzienic, 2 w gm. Tuchomie, 1 w gm. Trzebielino. kompleks basenowo-rekreacyjny Nimfa w Bytowie ogółem 43 hale i sale sportowe terenie powiatu w tym: 12 obiektów na terenie gminy Bytów, 11 obiektów w gminie Miastko, po 3 obiekty w gminach: Czarna Dąbrówka, Lipnica, Studzienice, Trzebielino i Tuchomie, po 2 obiekty w gminach: Kołczygłowy, Parchowo oraz 1 obiekt w gminie Borzytuchom 13 wypożyczalni sprzętu wodnego i sportowego w Kozinie, Czarnej Dąbrówce, Soszycy, Bytowie, Rzepnicy, Głodowie, Wałdowie, Wołczy Małej, Przęsinie, Parchowie (2 wypożyczalnie), Jamnie oraz Pomysku Małym. 16 kąpielisk nad jeziorami: Jeleń przy OW Jeleń, Jasień przy OW Stoczni Marynarki Wojennej, OW Wrzos i OW Zawiaty, Bobięcińskim przy Harcerskim Ośrodku Wypoczynkowym, Głębokie przy OW Słoneczny Stok, Lednik (kąpielisko miejskie), Mausz, przy OW Dal-Sol, Mausz przy OW Skierka, Czarne Dąbrówno przy OW Grzybia Dąbrowa, Dywan przy OW Uroczysko i przy OW Daria, Kłączno przy OW Szreder, Ryńskim przy Ośrodku Kolonijno Wczasowym oraz Studzieniczno przy OW Cefarm i przy OW EG Centrum Szkoleń i Wypoczynku. Jednym z głównych braków w infrastrukturze jest brak infrastruktury lekkoatletycznej na terenie powiatu. Zawodnicy klubów lekkoatletycznych odnoszą znaczące sukcesy, a nowoczesna infrastruktura może poprawić warunki do treningów i zachęcić nowe osoby do uprawiania lekkoatletyki. Problem na terenie powiatu stanowi również brak dostatecznych środków finansowych przeznaczonych na wspieranie zadań publicznych realizowanych przez organizacje pozarządowe w ramach otwartych konkursów ofert (w Starostwie Powiatowym w Bytowie) przeznacza się ok. 60 tys. zł rocznie na wspieranie i upowszechnianie kultury fizycznej i sportu, przy 240 tys. zł - ogólnej kwocie wnioskowanej przez kluby. Z tym samym problemem spotykają się również urzędy miejskie i gminne na terenie powiatu. Analizując liczbę ćwiczących w klubach można zauważyć negatywny trend. W sytuacji malejącej liczby osób korzystających z oferty klubów sportowych główny ciężar promocji sportu spoczywa na szkołach, zarówno podstawowych jak i gimnazjalnych. Działalność ta odbywa się w formie obowiązkowych zajęć wychowania fizycznego oraz zajęć pozalekcyjnych prowadzonych przez nauczycieli wychowania fizycznego.

105 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 62. Ćwiczący w klubach sportowych w latach 2002, 2004, 2006, 2008, 2010, 2012 (sztuka) Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Wykres 63. Ćwiczący w klubach sportowych do lat 18 ogółem w latach 2002, 2004, 2006, 2008, 2010, 2012 (sztuka) Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

106 106 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Liczba imprez sportowo - rekreacyjnych, organizowanych w latach 2007, 2009, na terenie Powiatu Bytowskiego charakteryzowała się stabilnym trendem wzrostowym. W analizowanym okresie liczba imprez spadła jedynie w 2013 roku (w porównaniu do roku 2012). Rosnąca liczba organizowanych imprez poprawia ofertę sportowo-rekreacyjną w Powiecie i zwiększa możliwości spędzania czasu wolnego. W powiecie chojnickim i słupskim liczba organizowanych imprez zdecydowanie spadła, natomiast w powiatach człuchowskim i lęborskim nieznacznie wzrosła. W analizowanym okresie liczba uczestników imprez sportowo rekreacyjnych charakteryzowała się dużą zmiennością spowodowaną różną skalą organizowanych imprez sportowych. Od 2011 roku liczba uczestników spadła o 59% (pomimo stałej liczby imprez), co stwarza konieczność popularyzacji imprez sportowych wśród lokalnej społeczności, jako sposobu na aktywny wypoczynek. Konieczna jest również promocja lokalnych imprez sportowych poza granicami Powiatu, aby liczba uczestników tychże wydarzeń wzrastała z roku na rok - przyczyni się to do wykreowania pozytywnego, prozdrowotnego wizerunku Powiatu Bytowskiego. Wykres 64. Liczba imprez sportowo rekreacyjnych w latach 2007, 2009, (sztuka) Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

107 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 65. Liczba uczestników imprez sportowo rekreacyjnych w latach 2007, 2009, (osoba) Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Turystyka Region należy do pojezierza kaszubskiego i charakteryzuje się wieloma atrakcjami turystycznymi, które przyciągają turystów z Polski i z zagranicy. Warunki naturalne pozwalają na uprawianie aktywnej turystyki pieszej, rowerowej lub kajakowej. W północnej i centralnej części Powiatu znajdują się szlaki rowerowe prowadzące przez atrakcyjne krajobrazowo tereny. Do głównych szlaków rowerowych możemy zaliczyć 46 : Szlak Zamkniętych Torów - jest to najstarszy (istnieje od 1995) i najdłuższy znakowany szlak rowerowy w powiecie bytowskim. Osią szlaku jest dawna trasa kolejowa łącząca Miastko z Bytowem i Lęborkiem. Łączna długość szlaku z Miastka do Kóz wynosi 85 km. Dalej już na terenie powiatu lęborskiego znajduje się pozostałe 75 km trasy. Karwieńskie Uroczyska - jest to krótka (14 km) trasa rowerowa oparta na oznakowanej przez nadleśnictwo w Łupawie ścieżce przyrodniczej, położonej w północno-zachodniej części gminy Czarna Dąbrówka Pętla tuchomska - lokalny szlak rowerowy w gminie Tuchomie wyznaczony pod koniec lat 90. Ze względu na przewyższenia i piaszczysto-kamienistą nawierzchnię jest on dość wymagający, choć niezbyt długi. 46

108 108 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Szlak Elektrowni Wodnych nad Słupią - wiodący wzdłuż Słupi długodystansowy szlak rowerowy z dokładnym oznakowaniem w terenie powstał z inicjatywy Parku Krajobrazowego Dolina Słupi w roku Bytowska część szlaku zaczyna się na północny zachód od Gałąźni Małej, a kończy w Soszycy. Szlak poza nielicznymi wyjątkami wytyczono wykorzystując istniejące drogi leśne, miejscami jedynie ulepszając ich nawierzchnię. Z tego względu jest on bardzo bezpieczny, również dla dzieci. Dodatkowym walorem jest to, że przebiega prawie wyłącznie przez lasy, dające ochłodę w ciepłe letnie dni i chroniące przed jesiennymi wiatrami Szlak Pięciu Jezior - szlak Pięciu Jezior jest to dość swobodnie potraktowany wariant ścieżki przyrodniczej. Trasa rowerowa bazuje na istniejących szosach asfaltowych wokół południowego zbiornika jez. Jasień i szczególnie w upalne letnie weekendy (ze względu na ruch samochodów) nie może być zaliczana do szczególnie bezpiecznych. Trasa liczy 11 km. Szlaki w rejonie Studzienic - Wyjątkowe terenowe trasy rowerowe ze Studzienic wyznaczono w połowie lat 90., z myślą o turystach wypoczywających nad jez. Kłączno. Prace nad szlakami sprowadziły się jedynie do ich oznakowania w terenie z wykorzystaniem istniejących dróg gruntowych (bardzo piaszczyste podczas letnich upałów). Słonecznikowym traktem - ścieżka dzieli się na dwie trasy. Pierwsza z nich liczy 14.6 km, druga zaś 10 km. Trasy podzielone są na 13 miejsc odpoczynku, czyli tzw. przystanki. Wśród szlaków kajakowych możemy wyróżnić 47 : Szlak wodny na rzece Słupi (Sulęczyno Morze Bałtyckie) długość 125 km, Szlak wodny na rzece Kamienica długość 35 km, Szlak wodny na rzece Bytowa długość 23 km. Uzupełnieniem sieci szlaków turystycznych są szlaki piesze. Najważniejsze z nich to 48 : Szlak Krajobrazy Młodoglacjalne (82 km) szlak przebiega przez tereny, które ukształtował cofający się lądolód skandynawski, co wpłynęło na urozmaicone ukształtowanie powierzchni tego obszaru. Malownicza trasa w całości prowadzi przez teren powiatu bytowskiego. Na tym szlaku można spotkać liczne wzniesienia, doliny, rzeki, długie i głębokie jeziora, duże głazy narzutowe, a bogactwa krajobrazu dopełnia jeszcze znaczna ilość spotykanej tu ciekawej fauny i flory tego regionu. Szlak Dolina Łupawy (67 km) szlak wkracza na teren powiatu bytowskiego dopiero niedaleko Soszycy, gdzie wchodzimy na drogę brukowaną i idąc na południe kieruje się do jez. Karwieńskiego Dużego. Dalej drogą leśną prowadzi wzdłuż rzeki Łupawy. Szlak Dolina Wieprzy i Studnicy (71 km) - to czarny szlak Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Wiedzie od m. Słupsk-Lubuń-Kwakowo-Lulemino-Zagórki- Korzybie do Miastka

109 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Szlak Kraina Lasów i Jezior (112 km) - trasa tego długiego szlaku przebiega prawie w całości przez obszar powiatu bytowskiego. Jest ona niezwykle urozmaicona, przechodzi bowiem przez liczne leśne i polne drogi, omija wiele jezior, w tym także rezerwatów przyrody. Początek szlaku zlokalizowany jest w letniskowej miejscowości Jasień. Potwierdzeniem wysokich walorów przyrodniczych są rezerwaty przyrody, do których zaliczamy: rezerwat Gołębia Góra, Bukowa Góra nad Pysznem, Jezioro Głęboczko, Las nad Jeziorem Mądrzechowskim. Rezerwaty zostały zaprezentowane w punkcie niniejszego opracowania. Korzystne warunki przyrodnicze i dziedzictwo kulturowe nie są jedynymi elementami niezbędnym do przyciągnięcia ruchu turystycznego. Niezbędne jest również posiadanie odpowiedniej infrastruktury turystycznej. Zaliczamy do niej obiekty hotelowe, pensjonaty, kempingi, pola biwakowe, lokale gastronomiczne. Turystyka stanowi niewielką część gospodarki Powiatu Bytowskiego. Liczba zarejestrowanych podmiotów w sekcji I Polskiej Klasyfikacji Działalności, która dotyczy zakwaterowania i działalności usługowej związanej z wyżywieniem to jedynie 2% wszystkich zarejestrowanych podmiotów gospodarczych. Potwierdzeniem niskiego udziału turystyki w gospodarce Powiatu Bytowskiego jest liczba miejsc noclegowych na 1000 ludności, która jest ponad siedmiokrotnie niższa niż w Powiecie Lęborskim. Powodem tak dużej różnicy jest dostęp powiatów lęborskiego i słupskiego do morza i duża atrakcyjność w sezonie letnim. Z tego względu te dwa powiaty nie będą stanowiły punktu odniesienia przy analizie stanu branży turystycznej. Od 2003 roku liczba miejsc noclegowych w Powiecie Bytowskim spadła o ponad 19%, co jest przeciwnym trendem w porównaniu do tendencji występujących w województwie pomorskim (wzrost o 3%), Polsce (wzrost o 13%), powiecie człuchowskim (wzrost o 7%). Trend spadkowy wystąpił również w powiecie chojnickim.

110 110 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 66. Miejsca noclegowe na 1000 ludności w latach , ,65 22,46 25,35 24,82 24,39 20,39 18,67 15,13 20,96 19, POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Przeanalizowano również wskaźniki odzwierciedlające rzeczywiste wykorzystanie infrastruktury turystycznej obejmujące liczbę udzielonych noclegów na 1000 ludności oraz liczbę korzystających z noclegów na 1000 ludności. Oba wskaźniki potwierdzają niski udział ruchu turystycznego w przeliczeniu na liczbę ludności. W Polsce i województwie pomorskim oba wskaźniki systematycznie rosły, natomiast w Powiecie Bytowskim i chojnickim zdecydowanie malały (odpowiednio spadek o 33% i 29% w ciągu 10 lat). Powyższe dane wskazują na niski poziom wykorzystania walorów przyrodniczych i kulturowych w gospodarce regionu co oznacza, że turystyka pozostaje jednym z niewykorzystanych kierunków rozwoju. Wykres 67. Udzielone noclegi na 1000 ludności w latach POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Liniowy (Powiat bytowski) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

111 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 68. Korzystający z noclegów na 1000 ludności w latach POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Poza wskaźnikiem udzielonych noclegów na 1000 ludności istotnym wskaźnikiem świadczącym o poziomie wykorzystania infrastruktury jest stopień wykorzystania miejsc noclegowych. W Powiecie Bytowskim spadł on od 2010 do 2013 roku o ponad 36%. Jest to największy spadek spośród wszystkich obszarów porównawczych. Wykres 69. Stopień wykorzystania miejsc noclegowych w latach [%] ,8 35,6 34,5 34,7 33,4 33,6 33,6 33, ,1 23,2 25,6 20,5 20,1 17,9 18,6 18,0 18,5 16,9 22,3 16, Powiat człuchowski Powiat chojnicki Powiat bytowski POLSKA POMORSKIE Liniowy (Powiat bytowski) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

112 112 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Zaprezentowane wskaźniki świadczą o niskim wykorzystaniu potencjału regionu jaki tkwi w bogactwie kulturowym i walorach przyrodniczych. Działania samorządów zmierzające do stworzenia oferty turystycznej, tworzenia infrastruktury i sieciowania produktów turystycznych mogą zwiększyć ruch turystyczny co pozwoli stworzyć miejsca pracy i zwiększyć dochody mieszkańców. Walory przyrodnicze i odpowiednia infrastruktura umożliwi stworzenie wyspecjalizowanej oferty w zakresie turystyki zdrowotnej Integracja społeczna Aktywność społeczna Ważnym elementem rozwoju kapitału społecznego jest zaangażowanie mieszkańców Powiatu Bytowskiego w życie społeczno polityczne regionu oraz całego kraju. Miernikiem aktywności społecznej jest frekwencja w wyborach zarówno samorządowych, jak i do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. W wyborach samorządowych w 2014 roku w pierwszej turze wyborów na wójtów i burmistrzów frekwencja w poszczególnych gminach wyniosła: Bytów 44,64% Miastko 38,08% (druga tura) Borzytuchom 63,87% Czarna Dąbrówka 58,38% Kołczygłowy 58,54% Lipnica 63,26% Parchowo 70,25% Studzienice 37,90% Trzebielino 53,52% Tuchomie 58,70%. Frekwencja dla całego kraju wyniosła 47,40%, a dla województwa pomorskiego 45,70% 49. Na większości obszarów administracyjnych Powiatu frekwencja była wyższa od średniej, co świadczy o stosunkowo dużym zaangażowaniu mieszkańców Powiatu w współtworzenie lokalnej polityki społeczno gospodarczej. W wyborach do Sejmu w 2011 roku frekwencja Powiatu Bytowskiego wyniosła 42,53%, przy czym największą frekwencję odnotowano w gminie Parchowo (51,10%), najmniejszą w gminie Trzebielino (35,99%). Frekwencja w wyborach do Senatu wyniosła 42,54% (największą frekwencję odnotowano w gminie Parchowo - 51,10%, najmniejszą w gminie Trzebielino - 35,99%). Średnia frekwencja w wyborach do Sejmu i Senatu dla całego kraju w 2011 roku wyniosła 48,92%, więc średnia dla Powiatu kształtuje się poniżej średniej krajowej Dane Państwowej Komisji Wyborczej Dane Państwowej Komisji Wyborczej -

113 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Mieszkańcy Powiatu Bytowskiego wykazują najmniejszą aktywność w wyborach do Europarlamentu - w 2014 roku frekwencja wyborcza na terenie Powiatu wyniosła jedynie 18,52% (największa w gminie Parchowo - 24,00%, najniższa w gminie Trzebielino - 13,40%). Frekwencja wyborcza w województwie pomorskim wyniosła 26,70%, w kraju natomiast 23,82%. 51 Powyższe wyniki świadczyć mogą o stosunkowo dużej aktywności lokalnej społeczności w życiu społeczno gospodarczym gmin Powiatu i całego Powiatu Bytowskiego, jednakże wskazują na małe zaangażowanie się mieszkańców w sprawy społeczno gospodarcze na poziomie krajowym i europejskim. 51 Dane Państwowej Komisji Wyborczej -

114 114 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Organizacje pozarządowe Na terenie Powiatu funkcjonuje 12 stowarzyszeń zwykłych (wpisanych do ewidencji prowadzonej przez Starostę Bytowskiego), 56 klubów sportowych (stowarzyszenia kultury fizycznej nieprowadzące działalności gospodarczej) i uczniowskich klubów sportowych (wpisane do ewidencji prowadzonej przez Starostę Bytowskiego), 143 stowarzyszenia rejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym (Sąd Rejonowy w Gdańsku) oraz 10 fundacji. Najwięcej organizacji posiada siedzibę w Bytowie i Miastku 52. Średnia liczba fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych przypadających na 10 tys. mieszkańców na terenie Powiatu Bytowskiego w latach kształtowała się na poziomie zdecydowanie wyższym od średniej wojewódzkiej, krajowych, czy też średnich poszczególnych powiatów podregionu słupskiego, co świadczy o dobrej pozycji Powiatu w omawianym zakresie. Na uwagę zasługuje wzrostowy trend liczby fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych przypadających na 10 tys. mieszkańców na terenie Powiatu (przyrost o ponad 28% w roku 2013 w stosunku do roku 2005). Wykres 70. Fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne na 10 tys. mieszkańców w wyszczególnionych obszarach w latach (sztuki) POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Wyka stowarzyszeń Starostwa Powiatowego w Bytowie 53 Brak danych za lata

115 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Organizacje pozarządowe współpracują z Powiatem Bytowskim w następujących obszarach: Kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i dziedzictwa narodowego, Wspieranie i upowszechnianie kultury fizycznej i sportu, Krajoznawstwo i turystyka, Nauka i edukacja, Wspieranie organizacji pozarządowych, Bezpieczeństwo i porządek publiczny, Ochrona i promocja zdrowia, Przeciwdziałanie uzależnieniom i patologiom społecznym, Pomoc społeczna, w tym pomoc rodzinom i osobom pozostającym w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywanie szans tych rodzin i osób, Ekologia i ochrona środowiska. 54 W 2013 roku w Powiecie Bytowskim poprzez dotacje dla organizacji pozarządowych zorganizowano 13 zadań publicznych o zasięgu międzygminnym, 29 o zasięgu powiatowym, 17 o zasięgu regionalnym, 5 o zasięgu wojewódzkim, 17 o zasięgu krajowym oraz 1 o zasięgu międzynarodowym. Adresatami poszczególnych działań publicznych było ok. 53,5 tys. osób, a zaangażowanych po stronie organizacji pozarządowych w realizacji tych zadań było ok. 700 wolontariuszy. Spośród wszystkich organizacji pozarządowych, które otrzymały dotacje z czteroma Starostwo Powiatowe w Bytowie współpracowało po raz pierwszy. 55 Główne problemy związane ze współpracą z organizacjami pozarządowymi to brak Centrum Organizacji Pozarządowych skupiającego organizacje działające na rzecz rozwoju społecznego powiatu i wspomagającego rozwój OPP. Nie funkcjonuje również Powiatowy Klub Wolontariatu, który zrzeszałby kluby i wolontariuszy z poszczególnych gmin. Klub wskazywałby kierunki rozwoju, obszary w których funkcjonuje zapotrzebowanie na działalność wolontariuszy, umożliwiałby wymianę doświadczeń i wskazywał jakie OPP są zainteresowane współpracą z wolontariuszami. Od 2013 roku działa Rada Organizacji Pozarządowych Powiatu Bytowskiego jednakże jej działalność nie jest zauważalna (skupia jedynie 7 organizacji na ponad 200 działających w Powiecie). Pomoc społeczna Do najważniejszych instytucji wspierających rodziny oraz potrzebujące pomocy osoby indywidualne z terenów Powiatu Bytowskiego należą: 54 Roczny program współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie na rok 2014, Bytów, 2014, s Sprawozdanie z realizacji rocznego Programu Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi oraz Podmiotami Prowadzącymi Działalność Pożytku Publicznego na rok 2013, Bytów, 2014, s. 14

116 116 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej, Gminne Ośrodki Pomocy Społecznej, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Bytowie. Na terenie Powiatu funkcjonuje 10 ośrodków pomocy społecznej. Należą do nich : Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, ul. Miła 26, Bytów, Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, ul. Konopnickiej 12, Miastko, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, ul. Słomińskiego 19, Lipnica, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, ul. Kaszubska 7, Studzienice, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, ul. Krótka 2, Parchowo, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, ul. Gdańska 5, Czarna Dąbrówka, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, ul. Zwycięstwa 56, Borzytuchom, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, ul. Słupska 56, Kołczygłowy, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Trzebielino 7a, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, ul. Sobieskiego 16, Tuchomie 56. W ramach swoich kompetencji placówki zabezpieczają potrzeby osób niepełnosprawnych, starszych, dzieci, rodzin zarówno biologicznych jak i działających w ramach pieczy zastępczej. Istotne jest dbanie o środowisko lokalne, by zapobiegać rozpadowi więzi rodzinnych, czy też wykluczeniu społecznemu członków społeczności lokalnej. Powiat Bytowski należy do najliczniejszej grupy powiatów, w których udział gospodarstw domowych objętych pomocą mieści się w przedziale od 9,7% do 15% (Rycina 4). Najwięcej gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną znajduje się na terenie powiatów: lęborskiego, słupskiego, człuchowskiego, kwidzyńskiego i sztumskiego ośrodki pomocy społecznej w Pocięcie Bytowskim data dostępu

117 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Rycina 5. Udział gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną w woj. pomorskim w podziale na powiaty w 2013 roku (%). Źródło: Ocena stanu i skuteczności pomocy społecznej województwa pomorskiego za rok 2013 W analizowanym okresie na terenie Powiatu Bytowskiego z roku na rok spadała liczba rodzin otrzymujących zasiłki na dzieci. Ponad 35%-wy spadek w roku 2013 w stosunku do roku 2008, może świadczyć o skuteczności działań instytucji i organizacji działających w obszarze pomocy i integracji społecznej i aktywizacji zawodowej społeczeństwa z terenów Powiatu. Jednakże wciąż do najważniejszych problemów społecznych należy bezrobocie i ubóstwo, rosnąca liczba osób niepełnosprawnych oraz uzależnienie (przede wszystkim alkoholizm) Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na terenie Powiatu Bytowskiego na lata

118 118 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 71. Rodziny otrzymujące zasiłki rodzinne na dzieci na terenie Powiatu Bytowskiego w latach (rodzina) Rodziny otrzymujące zasiłki rodzinne na dzieci Liniowy (Rodziny otrzymujące zasiłki rodzinne na dzieci) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Wskaźnik udziału osób w gospodarstwie domowym korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem na terenie Powiatu Bytowskiego w latach kształtował się powyżej krajowych i wojewódzkich, wykazując jednocześnie malejący trend. W związku z powyższym wciąż koniecznym jest aktywna działalność instytucji i organizacji działających w obszarze pomocy i integracji społecznej na terenie Powiatu. Wykres 72. Udział osób w gospodarstwie domowym korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem w wyszczególnionych obszarach w latach (%) ,2 16,1 14,8 14,7 13,9 14,2 9,5 9,1 9,0 8,6 8,6 8, POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat lęborski Powiat słupski Liniowy (Powiat bytowski) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Brak danych za lata J. w.

119 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Bezpieczeństwo publiczne Bezpieczeństwo publiczne jest częścią działu spraw wewnętrznych administracji rządowej. W szerokim ujęciu bezpieczeństwo publiczne obejmuje również bezpieczeństwo państwa, bezpieczeństwo obywatelskie oraz wewnętrzne. W związku z procesami decentralizacji część kompetencji dotyczących bezpieczeństwa uzyskał samorząd terytorialny. Zabezpieczaniem zbiorowych potrzeb obywateli w zakresie porządku, bezpieczeństwa, ochrony przeciwpowodziowej i przeciwpożarowej zajmują się gminy. Powiaty natomiast w zakresie bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego wykonują zadania publiczne o charakterze ponadgminnym 60. W największym stopniu za zadania służące bezpieczeństwu obywateli na terenie Powiatu Bytowskiego odpowiadają następujące instytucje: Komenda Powiatowa Policji w Bytowie, Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej w Bytowie (JRG nr 1 w Bytowie, JGR nr 2 w Miastku). Liczba przestępstw ogółem na terenie Powiatu Bytowskiego wyniosła w 2012 roku 1702, a w 2013 roku Przestępstwa stwierdzone według rodzajów w 2013 roku: Przestępstwa o charakterze kryminalnym 1132, Przestępstwa o charakterze gospodarczym 161, Przestępstwa drogowe 278, Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu 68, Przestępstwa przeciwko mieniu 714. Porównując poziom bezpieczeństwa obywateli można stosować wskaźniki liczby przestępstw na 1000 mieszkańców. Jest to miernik pozwalający obiektywnie określić poziom porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli w Powiecie. 60 Ustawa o samorządzie powiatowym z dnia (Dz. U. 2013, poz. 595) art. 4, ust. 1, pkt. 15

120 120 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 73. Liczba przestępstw ogółem na 1000 mieszkańców w latach ,00 35,00 30,00 25,00 20,00 30,53 26,76 25,63 23,94 21,74 20,73 21,44 20,74 21,40 28,38 15,00 10,00 5,00 0, Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat słupski Powiat lęborski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Liczba przestępstw na 1000 mieszkańców w Powiecie Bytowskim kształtuje się na niskim poziomie w porównaniu do pozostałych powiatów. Wartości dla powiatów lęborskiego i chojnickiego są zdecydowanie wyższe. Wykres 74. Liczba przestępstw o charakterze kryminalnym na 1000 mieszkańców w latach ,00 25,00 22,99 20,91 20,00 15,00 17,24 17,14 15,90 14,01 14,45 12,93 13,61 10,00 10,06 5,00 0, Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat słupski Powiat lęborski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

121 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 75. Liczba przestępstw o charakterze gospodarczym na 1000 mieszkańców w latach ,00 4,50 4,00 3,50 3,00 2,75 2,94 3,69 3,49 2,69 2,50 2,00 1,81 1,78 2,06 2,33 1,50 1,00 0,84 0,50 0, Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat słupski Powiat lęborski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu W celu porównania skuteczności organów Państwa w zwalczaniu przestępczości na poszczególnych obszarach zastosowano wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw. W Powiecie Bytowskim jest on najwyższy ze wszystkich obszarów porównawczych i wynosi ok 80%. W powiecie lęborskim wynosi on niespełna 60%, a w pozostałych powiatach nie przekracza 74%. Wykrywalności przestępstw kryminalnych również stoi na wysokim poziomie i osiąga ok. 72%. Na pozostałych obszarach wykrywalność nie przekracza 64%, a w przypadku powiatu lęborskiego 50%. Wskaźnik wykrywalności przestępstw o charakterze gospodarczym osiąga 88% i jest niższy jedynie w porównaniu do powiatu chojnickiego (w 2012 roku 93%). Najniższa wykrywalność tego typu zdarzeń występuje w powiatach lęborskim i człuchowskim (nie przekracza 80%). Warto zaznaczyć, że liczba przestępstw o charakterze gospodarczym jest zdecydowanie niższa niż przestępstw kryminalnych.

122 122 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 76. Wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw ogółem w latach [%] 90,0 85,0 80,0 80,6 79,4 75,0 70,0 74,0 73,7 73,9 71,8 70,7 73,4 65,0 60,0 55,0 57,9 56,8 50, Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat słupski Powiat lęborski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Wykres 77. Wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw o charakterze kryminalnym w latach [%] 90,0 85,0 80,0 75,0 72,3 72,9 70,0 65,0 60,0 61,9 62,3 60,8 60,8 58,3 63,9 55,0 50,0 47,5 48,2 45,0 40, Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat słupski Powiat lęborski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

123 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 78. Wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw o charakterze gospodarczym w latach [%] 100,0 95,0 93,2 90,0 85,0 87,3 88,5 84,0 88,2 89,3 85,5 80,0 79,0 78,8 75,0 70,0 70,8 65,0 60, Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat słupski Powiat lęborski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Poza zagrożeniami związanymi z przestępczością równie istotne są niebezpieczeństwa związane z postępem cywilizacyjnym, między innymi wypadki drogowe i pożary. Według statystki prowadzonej przez Komendę Powiatową Państwowej Straży Pożarnej w Bytowie w roku 2014 miały miejsce 954 zdarzenia wymagające interwencji służb. Większość zdarzeń to zdarzenia miejscowe (np. wypadki drogowe, usunięcie zwalonych drzew) 694, pożary 232, oraz fałszywe alarmy 28. Łączna wartość strat wywołanych zdarzeniami w roku 2014 w Powiecie Bytowskim wyniosła zł. Najwięcej strat poniosły gminy Miastko ( zł), Czarna Dąbrówka ( zł), Bytów ( ) Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej w Bytowie -

124 124 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 79. Zestawienie zdarzeń według poniesionych strat w poszczególnych gminach w 2014 roku (w tys. zł) Parchowo; 242,2 Studzienice; 110,7 Trzebielino; 240 Tuchomie; 164 Borzytuchom ; 107 Bytów; 584,5 Miastko; 1077 Czarna Dąbrówka; 768,9 Lipnica; 91 Kołczygłowy; 238,5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej w Bytowie data dostępu Wykres 80. Zestawienie zdarzeń według rodzaju w roku 2014 (%) 28; 3% 232; 24% 694; 73% Pożary Miejscowe zagrożenia Fałszywe alarmy Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej w Bytowie data dostępu

125 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 81. Zestawienie zdarzeń w podziale na gminy w roku 2014 (%) Parchowo 4% Studzienice 7% Trzebielino 5% Tuchomie 5% Borzytuchom 4% Bytów 23% Miastko 31% Lipnica 7% Kołczygłowy 5% Czarna Dąbrówka 9% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej w Bytowie data dostępu Jednymi z największych zagrożeń wpływających na bezpieczeństwo mieszkańców są pożary. W 2014 roku odnotowano 232 takie zdarzenia. Zgodnie z ewidencją Państwowej Straży Pożarnej w Powiecie Bytowskim połowa pożarów wystąpiła w rolnictwie (22%) i mieszkalnictwie (27%). Wykres 82. Występowanie pożarów według miejsc powstawania w roku 2014 (%) Inne 31% Publiczne 2% Mieszkalne 27% Rolnictwo 22% Transport 8% Produkcyjne 3% Lasy 6% Magazynowe 1% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej w Bytowie data dostępu

126 126 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Pozycja powiatu bytowskiego we wskaźnikach jakości życia względem regionu i kraju W 2012 r. opublikowano raport pt. Krajowy Raport o Rozwoju Społecznym Polska Rozwój regionalny i lokalny. Zawarto w nim obliczenia dotyczące wskaźników jakości życia na poziomie powiatów oraz województw. Dane dotyczące powiatu bytowskiego oraz województwa pomorskiego ilustruje zestawienie na poniższej tabeli. Tabela 28. Wartość indeksów jakości życia w 2012 r. pomorskiego. dla powiatu bytowskiego i województwa Wskaźnik Wskaźnik LHDI (jakości życia) Wskaźnik HI (jakości zdrowia) Wskaźnik EI (jakości edukacji) Wskaźnik WI (zamożności) Powiat Bytowski Interpretacja wartości Województwo Pomorskie Interpretacja wartości 35,65 średni 51,14 wysoki 66,68 bardzo wysoki 71,28 bardzo wysoki 29,80 niski 47,16 średni 22,27 niski 39,79 średni Źródło: Krajowy Raport o Rozwoju Społecznym Polska Rozwój regionalny i lokalny. Z rankingu wynika, iż powiat bytowski charakteryzuje się niższymi parametrami jakości życia niż dla średnich w regionie. Jednakże parametry we wszystkich czterech wskaźnikach sukcesywnie poprawiają się. W 2007 r. wskaźniki LHDI umieszczały powiat na 266 miejscu na 379 pozycji, w 2008 r. na 252 miejscu, w 2009 r. na 249 miejscu, zaś w 2010 r. już w 245 (oznacza przesunięcie się w ciągu 4 lat aż o 21 pozycji w górę) Kapitał gospodarczy Na terenie Powiatu Bytowskiego według danych Głównego Urzędu Statystycznego za 2013 rok funkcjonowało podmiotów gospodarki narodowej. Dominowały podmioty najmniejsze, liczące do 9 pracowników, których liczba wynosiła (95,24% ogólnej liczby zarejestrowanych podmiotów). W ostatnich dziesięciu latach liczba podmiotów gospodarczych charakteryzowała się trendem wzrostowym. W analizowanym okresie liczba przedsiębiorstw na obszarze Powiatu Bytowskiego wzrosła o 7,07%. W porównaniu do średniego wzrostu liczby przedsiębiorstw w powiatach chojnickim, człuchowskim, lęborskim i słupskim, która wyniosła 11,31% można uznać, że przedsiębiorczość na obszarze Powiatu Bytowskiego rozwijała się słabiej niż na wymienionych obszarach administracyjnych. Najliczniej reprezentowany sektor dotyczy pozostałej działalności gospodarczej i obejmującej: handel hurtowy i detaliczny, budownictwo, przetwórstwo przemysłowe, rolnictwo.

127 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Liczba podmiotów gospodarki narodowej na terenie Powiatu Bytowskiego w latach Największy wzrost liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w analizowanym okresie odnotowano w 2010 roku. W stosunku do roku 2009 liczba przedsiębiorstw wzrosła o 3,92%. Natomiast w roku 2011 liczba przedsiębiorstw spadła o 2,69% (w stosunku do roku 2010). Podobne trendy odnotowano w skali całego kraju jednakże w okresie ostatnich 10 lat liczba przedsiębiorstw w Polsce wzrosła o 12,99% co jest wynikiem znacznie lepszym niż wartości rejestrowane w Powiecie Bytowskim. Liczba zarejestrowanych przedsiębiorstw w województwie pomorskim wzrosła o ponad 20% w ostatnich 10 latach. W okresie odniesienia dane dla sąsiadujących powiatów wykazywały takie same kierunki zmian. Liczba podmiotów gospodarczych wzrosła we wszystkich porównywanych obszarach. W powiatach chojnickim, człuchowskim i słupskim wzrost był większy i wyniósł odpowiednio 17,96%, 10,94% i 12,27%. Niższy wzrost liczby przedsiębiorstw wystąpił jedynie w powiecie lęborskim. Podsumowując dane dotyczące liczby podmiotów można stwierdzić, że sytuacja na terenie Powiatu Bytowskiego odzwierciedla ogólnokrajowe trendy. Wykres 83. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej w latach Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej w Powiecie Bytowskim w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

128 128 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 84. Zmiana ilości podmiotów gospodarki narodowej w latach [%] 5,00% 4,00% 3,00% 2,00% 1,00% 0,00% -1,00% -2,00% -3,00% -4,00% POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Struktura podmiotów gospodarki narodowej na terenie Powiatu Bytowskiego w latach W strukturze własności zarejestrowanych podmiotów dominują podmioty prywatne. W 2013 roku przedsiębiorstw należało do tego sektora, co stanowiło 96,28% ogólnej liczby przedsiębiorstw. Wykres 85. Liczba podmiotów gospodarki narodowej na terenie Powiatu Bytowskiego w latach w podziale na sektory własnościowe sektor publiczny - ogółem sektor prywatny - ogółem Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

129 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Struktura wielkości przedsiębiorstw wskazuje na dominację najmniejszych podmiotów zatrudniających do 9 osób. Odsetek mikroprzedsiębiorstw wynosi 95,24% i jest zbliżony do wartości najmniejszych podmiotów w ogólnej liczbie przedsiębiorstw w Polsce, która wynosi 95,59%. Zmiany w segmencie najmniejszych firm miały największy wpływ na zmianę ogólnej liczby przedsiębiorstw na terenie Powiatu Bytowskiego. W analizowanym okresie liczba najmniejszych przedsiębiorstw wzrosła o 7,84%. Na zmiany ogólnej liczby podmiotów miały również wpływ zmiany w segmencie zatrudniającym od 10 do 49 osób. W okresie od 2003 do 2013 roku liczba przedsiębiorstw w tej klasie wielkości spadła o 4,80% (wyraźny trend spadkowy od 2011 roku). Liczba przedsiębiorstw w klasie wielkości od 50 do 249 zatrudnionych jest stabilna i wyniosła w analizowanym okresie średnio 54 podmioty. Trend spadkowy, który ma negatywny wpływ zarówno na rynek pracy jak i rozwój gospodarczy odnotowano w klasie największych przedsiębiorstw. Ich liczba spadała w ciągu 10 lat z 7 do 2 (spadek o 71,43%). Zmniejszenie liczby największych podmiotów wystąpiło również w skali całego kraju i w województwie pomorskim, jednakże spadek był mniejszy i wyniósł ok. 10%. Odsetek małych przedsiębiorstw zatrudniających od 10 do 49 pracowników wynosi 3,83% i jest nieco wyższy niż w kraju. Odsetek podmiotów o średniej wielkości (od 50 do 249 zatrudnionych) wynosi 0,89% i jest wyższy w porównaniu z danymi dla całego kraju (0,73% w 2013 roku). Na obszarze Powiatu Bytowskiego są również zarejestrowane podmioty gospodarcze zatrudniające ponad 250 pracowników. Odsetek dużych przedsiębiorstw w ogólnej liczbie zarejestrowanych podmiotów wynosi 0,03% i jest niższy niż w Polsce (0,09% w 2013 rok). Najwięcej osób na terenie Powiatu Bytowskiego w roku 2013 pracowało w przemyśle i budownictwie (35% ogólnej liczby zatrudnionych) oraz w sektorze rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (28% ogólnej liczby zatrudnionych). Spośród wszystkich firm, największy udział w zatrudnieniu na terenie Powiatu Bytowskiego ma firma Drutex S.A. z siedzibą w Bytowie. Ten jeden z wiodących producentów stolarki otworowej, zatrudnia już ok. 2 tys. osób.

130 130 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 86. Liczba podmiotów gospodarki narodowej na terenie Powiatu Bytowskiego w latach według klas wielkości Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Struktura wielkości podmiotów gospodarki narodowej na terenie Powiatu Bytowskiego odzwierciedla strukturę wielkości przedsiębiorstw w całym kraju. Przeważają mikroprzedsiębiorstwa, a udział małych i średnich przedsiębiorstw jest niewielki. Taka struktura sprawia, że rynek pracy oraz wpływy podatkowe są bardziej stabilne i przewidywalne. Niepokojącym zjawiskiem jest odnotowany spadkowy trend liczby małych przedsiębiorstw, które mają istotne oddziaływanie na rynek pracy i stanowią element wpływający na konkurencyjność obszaru. W porównaniu do powiatów chojnickiego, człuchowskiego, lęborskiego i słupskiego dane wyglądają szczególnie niekorzystnie, ponieważ liczba małych przedsiębiorstw wzrosła na wszystkich wymienionych obszarach. Znaczący spadek liczby dużych podmiotów w ogólnej liczbie przedsiębiorstw można interpretować negatywnie, ponieważ tworzą one znaczną liczbę miejsc pracy oraz stanowią impuls do tworzenia i rozwoju mniejszych podmiotów, które świadczą usługi na rzecz dużych firm. W dwóch powiatach, które stanowią obszar odniesienia liczba dużych podmiotów zwiększyła się, w powiecie lęborskim pozostała bez zmian, a spadła jedynie w powiecie chojnickim (36,36%). Analizując podział zarejestrowanych podmiotów według głównych rodzajów działalności można stwierdzić, że dominująca jest pozostała działalność 63% ogólnej liczby przedsiębiorstw. Dane są zbliżone do danych dla całego kraju (76%) i województwa pomorskiego (74%).

131 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata W odniesieniu do powiatów stanowiących obszary odniesienia udział przemysłu i budownictwa w Powiecie Bytowskim jest wyższy niż w pozostałych powiatach, co wskazuje na bardziej różnorodną strukturę przedsiębiorstw. Wykres 87. Struktura zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej w Powiecie Bytowskim w latach wg rodzajów działalności 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 63,54% 63,64% 63,73% 63,73% 63,66% 27,85% 27,88% 28,34% 28,42% 28,75% 8,61% 8,48% 7,92% 7,85% 7,60% rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo przemysł i budownictwo pozostała działalność Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Wykres 88. Struktura zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej w 2013 roku wg rodzajów działalności 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 63,66% 68,77% 71,65% 72,88% 70,18% 28,75% 27,00% 21,92% 24,08% 22,43% 7,60% 4,23% 6,43% 3,03% 7,39% rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo przemysł i budownictwo pozostała działalność Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

132 132 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Pogłębiona analiza struktury przedsiębiorstw pod kątem rodzajów działalności pozwala określić dominujące na danym obszarze branże. Najwięcej podmiotów prowadzi działalność związaną z handlem hurtowym i detalicznym (G-21%), kolejna branża to działalność związana z budownictwem (F-16%), oraz branża związana z przetwórstwem przemysłowym (C-12%). Warty odnotowania jest również udział rolnictwa (A-8%), działalności związanej z obsługą nieruchomości (L-6%) oraz pozostałej działalności usługowej (SiT-6%). Wykres 89. Podmioty gospodarki narodowej na terenie Powiatu Bytowskiego w roku 2013 według Polskiej Klasyfikacji Działalności Sekcja O 2% Sekcja N 2% Sekcja M 5% Sekcja L 6% Sekcja K 2% Sekcja J 1% Sekcja I 2% Sekcja P 4% Sekcja H 5% Sekcja Q 5% Sekcja R 2% Sekcje S i T 6% Sekcja U 0% Sekcja A 8% Sekcja G 21% Sekcja B 0% Sekcja C 12% Sekcja F 16% Sekcja D 0% Sekcja E 0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Sekcje według Polskiej Klasyfikacji Działalności A. rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo, B. górnictwo i wydobywanie, C. przetwórstwo przemysłowe, D. wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze, E. dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją,

133 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata F. budownictwo, G. handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle, H. transport i gospodarka magazynowa, I. działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, J. informacja i komunikacja, K. działalność finansowa i ubezpieczeniowa, L. działalność związana z obsługą rynku nieruchomości, M. działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, N. działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca, O. administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne, P. edukacja, Q. opieka zdrowotna i pomoc społeczna, R. działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją, S. pozostała działalność usługowa, T. gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby, U. organizacje i zespoły eksterytorialne. W najbardziej licznych sekcjach związanych z handlem hurtowym i detalicznym oraz budownictwem występuje największa rotacja podmiotów. Znaczące zmiany zachodzą także w sekcji C - przetwórstwo przemysłowe i H - transport i gospodarka magazynowa. Poza branżami, które liczą najwięcej podmiotów możemy wytypować branże charakteryzujące się największym wzrostem. W okresie od 2009 do 2013 roku największy wzrost zanotowano w opiece zdrowotnej i pomocy społecznej (sekcja Q PKD 34,40%). Dział ten obejmuje praktyki lekarski ogólne i specjalistyczne, praktyki dentystyczne i działalność fizjoterapeutyczną. Kolejną grupą, w której w ciągu 5 lat wystąpił wzrost o ponad 27% jest edukacja (sekcja P PKD). Do grupy tej należą szkoły oraz przedsiębiorstwa prowadzące pozaszkolną działalność edukacyjną. Wzrost liczby podmiotów prowadzących działalność w zakresie usług administracyjnych (sekcja N PKD) wyniósł 21,59%. Sekcja ta dotyczy przedsiębiorstw, które świadczą usługi najmu i dzierżawy między innymi środków transportu, sprzętu sportowego, rolniczego, maszyn i urządzeń budowalnych. Do sekcji tej należą także firmy zajmujące się utrzymaniem porządku w budynkach i obiektach przemysłowych oraz wspierające prowadzenie działalności gospodarczej.

134 134 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata O ponad 9% wzrosła również liczba podmiotów działających w sektorze budowlanym (sekcja F PKD 9,42%) oraz prowadzących działalność związaną z obsługą rynku nieruchomości (sekcja L PKD 9,48%). Do działalności związanej z rynkiem nieruchomości zaliczamy kupno, sprzedaż, wynajem i zarządzanie nieruchomościami. Natomiast usługi budowlane to przede wszystkim usługi specjalistyczne (wykonywanie instalacji wodno-kanalizacyjnych, gazowych, cieplnych, elektrycznych, tynkowanie, roboty wykończeniowe). Wykres 90. Liczba podmiotów gospodarki narodowej na terenie Powiatu Bytowskiego według sekcji PKD o największej dynamice wzrostu Sekcja N - działalność w zakresie usług administrowania Sekcja P - edukacja Sekcja Q - opieka zdrowotna i pomoc społeczna Sekcja L - działalność związana z obsługą rynku nieruchomości Sekcja F - budownictwo Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Wykres 91. Dynamika wzrostu w poszczególnych branżach w latach na terenie Powiatu Bytowskiego według sekcji PKD [%] 40% 30% 20% 10% 9,42% 9,48% 21,59% 27,37% 34,40% 0% Sekcje PKD Sekcja F - budownictwo Sekcja L - działalność związana z obsługą rynku nieruchomości Sekcja N - działalność w zakresie usług administrowania Sekcja P - edukacja Sekcja Q - opieka zdrowotna i pomoc społeczna Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

135 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Branże kluczowe Do branż kluczowych Powiatu zidentyfikowanych w analizach potencjału rozwoju poszczególnych sektorów należy sektor drzewno meblarski, metalowy oraz narzędziowy i turystyka. Szczegółowe informacje dotyczące stanu branży, perspektyw rozwojowych oraz działających podmiotów gospodarczych znajdują się w następujących dokumentach: Analiza potencjału rozwoju sektora drzewno-meblarskiego w powiecie bytowskim, Gdańsk 2011, Analiza potencjału rozwoju sektora metalowego w powiecie bytowskim, Gdańsk 2011, Analiza sektora narzędziowego w powiecie bytowskim, Gdańsk 2011, Analiza potencjału rozwoju sektora turystycznego w powiecie bytowskim, Gdańsk Liczba podmiotów działających w wymienionych sektorach w 2013 roku kształtuje się następująco: Tabela 29. Podmioty gospodarki narodowej związane z sektorem drzewno meblarskim wg rejestru regon w powiecie bytowskim w roku Sekcja A dział 02 Sekcja C dział 16 Sekcja C dział 17 Sekcja C dział 31 Powiat bytowski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Dział 02 pozyskiwanie drewna Dział 16 produkcja wyrobów z drewna oraz korka z wyłączeniem produkcji mebli Dział 17 produkcja papieru i wyrobów z papieru Dział 31 Produkcja mebli Tabela 30. Podmioty gospodarki narodowej związane z sektorem metalowym wg rejestru regon w powiecie bytowskim w roku Sekcja C dział 24 Sekcja C dział 25 Powiat bytowski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Dział 24 produkcja metali Dział 25 produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń

136 136 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Tabela 31. Podmioty gospodarki narodowej związane z sektorem narzędziowym wg rejestru regon w powiecie bytowskim w roku Sekcja C dział 28 Powiat bytowski 14 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Dział 28 produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana Tabela 32. Podmioty gospodarki narodowej związane z sektorem turystycznym wg rejestru regon w powiecie bytowskim w roku Sekcja I Dział 55 Sekcja N dział 79 Powiat bytowski 43 9 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Sekcja I Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, dział 55 zakwaterowanie Sekcja N: Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca, dział 79: działalność organizatorów turystyki, pośredników i agentów turystycznych oraz pozostała działalność usługowa w zakresie rezerwacji i działalności z nią związane Główne problemy branży drzewno-meblarskiej w powiecie bytowskim: 1) małe możliwości promocyjne i marketingowe, 2) brak inwestycji, niska innowacyjność, 3) brak możliwości finansowych, 4) brak współpracy między przedsiębiorstwami a instytucjami otoczenia biznesu, 5) niski poziom organizacji i przepływu informacji, 6) brak silnej i rozpoznawalnej marki, 7) problemy ze znalezieniem pracowników (zwłaszcza problemy z edukacją w branży). Główne problemy branży metalowej w powiecie bytowskim: 1) rozdrobnienie branży i brak współpracy (jedynie podwykonawstwo), 2) trudności finansowe, 3) wysokie koszty transportowe, 4) trudności z pozyskaniem klientów, słaby marketing/reklama,

137 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata ) niewielka współpraca z instytucjami otoczenia biznesu, 6) brak wsparcia ze strony samorządu, 7) brak wykwalifikowanej kadry. Główne problemy branży narzędziowej w powiecie bytowskim: 1) niski stopień rozwoju gospodarki w powiecie, 2) brak współpracy i konkurencji między przedsiębiorstwami (m.in. w wyniku wysokiej specjalizacji przedsiębiorstw), 3) brak współpracy z instytucjami otoczenia biznesu i instytucjami samorządowymi, 4) niewykorzystane możliwości marketingowe, 5) braki kadrowe (kryzys kształcenia), 6) niski poziom wykorzystania nowych technologii i innowacji. Z uwagi na walory przyrodnicze oraz kulturalne wśród branż kluczowych zidentyfikowano również turystykę. Główne problemy branży turystycznej w powiecie bytowskim: 1) rozdrobnienie branży i brak współpracy między firmami (brak sieciowych usług i produktów 2) trudności finansowe, 3) słaby marketing/reklama i mała liczba turystów odwiedzających subregion, 4) niewielki udział w gospodarce Powiatu, 5) niewielka współpraca z instytucjami otoczenia biznesu, 6) brak wsparcia ze strony samorządu, 7) słaby stan infrastruktury turystycznej, 8) brak wykwalifikowanej kadry, Zasadnicze zidentyfikowane problemy przekładają się na możliwości wykorzystania ogromnych walorów środowiskowo-kulturowych (czyli przewag komparatywnych) i przekształcenia ich na przewagi konkurencyjne. Powiat Bytowski należy do obszarów o najwyższych wskaźnikach jakości i zróżnicowania krajobrazu w Polsce (!), jednakże brakuje siły napędowej i działań, które pozwoliłyby na zrównoważone wykorzystanie tego potencjału i stworzenie innowacyjnych, różnych form turystyki (aktywnej- rekreacyjno-sportowej, zdrowotno-rehabilitacyjnej w tym spa, kulturowej, biznesowej etc.), przeznaczonej przede wszystkim dla osób przed 35 r.ż i po 50 r.ż ( młoda i srebrna gospodarka) z obszaru Trójmiasta, Słupska, osób spoza regionu oraz z Polski. Kluczowymi warunkami do osiągnięcia sukcesu są: odpowiednia dostępność transportowa, innowacyjność w ofercie turystycznej oraz dostępność środków finansowych, dających możliwość inwestowania w infrastrukturę turystyczną, marketing oraz sieciowanie się z otoczeniem (biznesem okołoturystycznym).

138 138 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Rolnictwo Diagnoza sektora rolnego została przygotowana na podstawie danych zebranych podczas Powszechnego Spisu Rolnego z 2010 roku. Liczba gospodarstw rolnych jest największa spośród wszystkich powiatów, które stanowią bazę porównawczą. Duży wpływ na liczbę gospodarstw ma powierzchnia powiatu (2 193 km 2 ), która jest mniejsza jedynie od powiatu słupskiego (2 304 km 2 ). Struktura gospodarstw rolnych pod względem wielkości jest zróżnicowana. Dominują gospodarstwa o wielkości od 1 do 10 ha (43%), gospodarstwa do 1 ha stanowią 26%, a powyżej 15 ha 31% ogólnej liczby gospodarstw. Wykres 92. Ogólna liczba gospodarstw rolnych w 2010 roku gospodarstwa rolne ogółem Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego data dostępu

139 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 93. Udział poszczególnych grup obszarowych w ogólnej liczbie gospodarstw rolnych w 2010 roku 100% 80% 15% 29% 31% 40% 35% 23% 23% 60% 40% 53% 42% 43% 47% 43% 40% 38% 20% 0% 31% 30% 26% 13% 22% 37% 39% do 1 ha włącznie 1-10 ha 10 ha i więcej Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego data dostępu Analizując strukturę wielkości gospodarstw rolnych można zauważyć, że największa powierzchnia gruntów rolnych znajduje się w posiadaniu największych gospodarstw, których powierzchnia wynosi ponad 10 ha. Odsetek gruntów zarządzanych przez duże gospodarstwa wynosi 92%, co w porównaniu do danych dla Polski wynoszących 83% jest wynikiem bardzo dobrym. Odsetek największych gospodarstw w ogólnej liczbie gospodarstw rolnych wynosi 31% (40% - Powiat chojnicki, 35% - powiat człuchowski), co wskazuje na znaczącą konsolidację (duża powierzchnia gruntów należy do stosunkowo małej liczby gospodarstw) i duży zakres działalności poszczególnych jednostek. W Powiecie Bytowskim powierzchnia użytków rolnych w porównaniu do całkowitej powierzchni Powiatu jest stosunkowo niska. Powierzchnia użytków rolnych w dobrej kulturze również jest poniżej średniej dla powiatów chojnickiego, człuchowskiego, lęborskiego i słupskiego, która wynosi 85% 62. Jest to spowodowane przede wszystkim znaczącym udziałem lasów i gruntów leśnych w ogólnej powierzchni Powiatu, co z kolei wpływa na wysoki potencjał przemysłu drzewnego. Wśród produkcji rolnej przeważający udział mają uprawy zbóż. W porównaniu do pozostałych powiatów bardzo niski jest udział upraw przemysłowych obejmujących buraki 62 Użytki rolne w dobrej kulturze rolnej (użytki rolne utrzymywane zgodnie z normami, spełniające wymogi Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie minimalnych norm z dnia 12 marca 2007 r. z późniejszymi zmianami (Dz. U. z 2010 r., nr 39, poz. 211), na którą składają się: 1. łąki trwałe, 2. pastwiska trwałe, 3. uprawy trwałe, w tym sady (plantacje drzew i krzewów owocowych oraz ich szkółki), 4. ogrody przydomowe (bez powierzchni przeznaczonej na rekreację), 5. zasiewy, 6. grunty ugorowane, 7. użytki rolne pozostałe.

140 140 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata cukrowe, rzepak i rzepik, len, konopie oraz tytoń. Odsetek tych upraw w 2010 roku wyniósł 2% i był ponad pięciokrotnie niższy od średniej dla pozostałych powiatów. Wykres 94. Udział powierzchni zasiewów wybranych upraw w 2010 roku w powierzchni zasiewów ogółem 90% 80% 70% 84% 74% 71% 78% 68% 67% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 3% 5% 2% 6% 2% 15% 14% 17% 5% 4% 8% 8% zboża razem ziemniaki uprawy przemysłowe Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego data dostępu Szczególnie ważnym wskaźnikiem, który obrazuje poziom wykorzystania gruntów w produkcji rolnej jest odsetek gruntów pod zasiewami 63. Odsetek ten dla Powiatu Bytowskiego wynosi 48% (województwo pomorskie 59%, Polska 58%) i oznacza stosunkowo duży niewykorzystany potencjał produkcji rolnej Przedsiębiorczość mieszkańców Powiatu Bytowskiego w latach Poziom przedsiębiorczości mieszkańców jest istotnym elementem wpływającym na liczbę przedsiębiorstw, poziom bezrobocia oraz dochody mieszkańców. Obszar Powiatu bytowskiego został porównany do Polski, województwa pomorskiego oraz sąsiadujących powiatów. W przypadku niektórych wskaźników bazę porównawczą stanowiło województwo pomorskie oraz sąsiadujące powiaty, w których zanotowano najwyższe i najniższe wskaźniki. Pozwala to na obiektywną ocenę poziomu przedsiębiorczości w Powiecie Bytowskim. W celu porównania poziomu przedsiębiorczości stosuje się między innymi wskaźnik liczby podmiotów wpisanych do rejestru REGON na 10 tysięcy i 1000 ludności. Na terenie Powiatu Bytowskiego wskaźnik ten jest najniższy spośród wszystkich porównywanych obszarów. 63 Do powierzchni gruntów pod zasiewami zalicza się powierzchnię wszystkich upraw zasianych i zasadzonych na gruntach ornych - GUS

141 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata W 2013 roku liczba podmiotów zarejestrowanych w REGON na 10 tysięcy mieszkańców wyniosła 793 (1246 powiat lęborski, 1184 województwo pomorskie, 1057 Polska, 920 powiat słupski, 886 powiat człuchowski, 868 powiat chojnicki). Wskaźnik ten w 2013 roku był o 36% niższy niż na obszarze powiatu lęborskiego, wskazuje to na niski poziom aktywności gospodarczej mieszkańców. Wykres 95. Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności w latach POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat słupski Powiat lęborski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

142 142 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 96. Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON na 1000 ludności w latach POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat słupski Powiat lęborski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu W analizowanym okresie liczba nowych podmiotów rejestrowanych w REGON nieznacznie wzrosła przy jednoczesnym wzrostowym trendzie dotyczącym liczby podmiotów wykreślanych z rejestru REGON (największy wzrost w 2011 roku). Sytuacja na terenie Powiatu Bytowskiego nie jest odosobnionym przypadkiem, ponieważ podobne trendy odnotowano w województwie pomorskim i Polsce. Są to zjawiska związane z pogorszeniem się sytuacji gospodarczej w skali makro, na które działania samorządów mają niewielki wpływ. Możliwe są jednak próby przeciwdziałania negatywnym zjawiskom poprzez działania pobudzające lokalną przedsiębiorczość. Potwierdzeniem negatywnych trendów, które występowały w ostatnich latach jest liczba nowo rejestrowanych w REGON podmiotów na 10 tysięcy ludności w Powiecie Bytowskim. Jest ona wyższa jedynie w porównaniu do Powiatu Człuchowskiego, a wszystkie pozostałe obszary notowały wyższą liczbę nowo rejestrowanych w REGON podmiotów. W stosunku do województwa pomorskiego wartość ta jest niższa o ponad 31%, a w stosunku do Powiatu Lęborskiego o ponad 33% (rok 2013). Liczba podmiotów wykreślanych z REGON jest o ponad 16% niższa niż w województwie pomorskim i o ponad 32% niższa niż w Powiecie Lęborskim. W celu pełnego zbadania liczby nowych i wykreślanych z REGON podmiotów przeanalizowano saldo zmian w okresie od 2003 do Od 2003 roku saldo charakteryzuje się trendem spadkowym, co należy interpretować jako spadający poziom aktywności

143 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata gospodarczej mieszkańców (przyrost liczby podmiotów gospodarczych jest coraz mniejszy). Trend spadkowy o większym nachyleniu odnotowano również w Powiecie Człuchowskim i Lęborskim. Natomiast w województwie pomorskim i Polsce saldo zmian w rejestrze REGON charakteryzuje się trendem wzrostowy. Wykres 97. Podmioty gospodarki narodowej nowo zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. Ludności w latach POMORSKIE Powiat bytowski Powiat człuchowski Powiat lęborski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Wykres 98. Podmioty gospodarki narodowej wykreślone z rejestru REGON na 10 tys. ludności w latach POMORSKIE Powiat bytowski Powiat człuchowski Powiat lęborski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

144 144 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 99. Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON na 10 tys. ludności w latach saldo POMORSKIE Powiat bytowski Powiat człuchowski Powiat lęborski Liniowy (Powiat bytowski) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu W porównaniu do innych analizowanych obszarów bardzo niekorzystnie prezentuje się wskaźnik osób prowadzących działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym. Jest on najniższy spośród wszystkich obszarów, a w porównaniu do Powiatu Lęborskiego gdzie występuje największa liczba osób prowadzących działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym różnica to ponad 37%. Świadczy to o niskim poziomie przedsiębiorczości wśród osób w wieku produkcyjny w Powiecie Bytowskim.

145 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wykres 100. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym w latach ,0 9,4 9,1 9,3 9,2 9,4 9,4 9,5 9,1 9,2 9, POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat słupski Powiat lęborski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu Warto zaznaczyć, że liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym jest bardzo stabilna w analizowanym okresie i podlega niewielkim wahaniom uzależnionym od cykli koniunkturalnych. Wykres 101. Podmioty prowadzące działalność gospodarczą na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym w latach ,7 120,4 118,2 120,6 120,3 122,3 122,5 123,3 120,1 122,6 123, POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Powiat chojnicki Powiat człuchowski Powiat słupski Powiat lęborski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS data dostępu

146 146 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Podsumowanie diagnozy i analizy SWOT W niniejszym rozdziale zawarto wnioski z diagnozy z rozdziału 2 oraz analizy SWOT, przygotowane przez Zespół Strategiczny. Istotnym elementem jest fakt, iż wspomniana analiza zawiera także tezy, które nie wynikają bezpośrednio z danych statystycznych zawartych w diagnozie, a są informacjami miękkimi, kontekstowymi, które dopełniają obraz wypływający z diagnozy. Ponadto wszystkim czynnikom w analizach SWOT Zespół Strategiczny nadał punktację, która świadczy o wadze danego zjawiska w konkretnym polu i która stanowiła wyjście do stworzenia analizy TOWS/SWOT. 3.1 Kluczowe wnioski z diagnozy Wnioski z diagnozy kapitału przestrzennego i infrastrukturalnego Z przeprowadzonej diagnozy kapitału przestrzennego i infrastrukturalnego Powiatu Bytowskiego wyciągnąć można następujące wnioski: a. Stosunkowo zły stan nawierzchni dróg publicznych, w tym głównie gminnych, na terenie Powiatu; b. Niska dostępność komunikacyjna Powiatu, determinowana słabo rozwiniętym transportem zbiorowym, w tym kolejowym; c. Niewystarczający poziom korzystania z oczyszczalni ścieków przez mieszkańców Powiatu zwłaszcza w Gminach Parchowo i Lipnica; d. Niski bądź niewystarczający poziom skanalizowania i zwodociągowania mieszkańców Powiatu zwłaszcza w Gminach Trzebielino, Parchowo, Czarna Dąbrówka; e. Niski poziom uprzemysłowienia Powiatu i dobry stan środowiska naturalnego sprzyjają rozwojowi turystyki aktywnej i wypoczynkowej. f. Niższe od średnich krajowych, wojewódzkich czy też średnich innych powiatów zużycie energii elektrycznej na 1 mieszkańca; g. Duże możliwości korzystania z OZE na terenie Powiatu- w szczególności z energii wody i wiatru; h. Utrzymanie się wysokiej sprzedaży energii cieplnej na terenie Powiatu od 2013 roku może determinować potrzebę dalszej termomodernizacji budynków, w tym budynków użyteczności publicznej, i korzystania z proekologicznych źródeł ciepłakonieczność poprawy efektywności energetycznej Powiatu w oparciu o zapisy planów gospodarki niskoemisyjnej; i. Relatywnie niski udział korzystających z sieci gazowej; j. Unikalne walory przyrodniczo krajobrazowe, w tym m.in. duża lesistość, stan rzek oraz jeziora lobeliowe na terenie Powiatu szansą na rozwój lokalnych, a nawet regionalnych, sieciowych produktów turystycznych

147 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata k. Duży potencjał kulturowy (bogactwo kultury materialnej i niematerialnej) stanowi szansę na budowę marki Powiatu Bytowskiego Wnioski z diagnozy kapitału ludzkiego i społecznego Z przeprowadzonej diagnozy kapitału ludzkiego i społecznego Powiatu Bytowskiego wyciągnąć można następujące wnioski: a. Zauważalny spadek ludności w wieku przedprodukcyjnym oraz wzrost ludności w wieku poprodukcyjnym na terenie Powiatu- starzenie się lokalnego społeczeństwa; b. Ujemny współczynnik salda migracji ludności w wieku produkcyjnym i przedprodukcyjnym, poniżej średniej wojewódzkiej i krajowej- odpływ obecnej i potencjalnej siły roboczej z terenów Powiatu; c. Zauważalny wzrost wartości wskaźnika obciążenia demograficznego od 2010 roku na terenie Powiatu- proces starzenia się społeczeństwa; d. Spadek bezwzględnej liczby osób bezrobotnych na terenie Powiatu przy wciąż wysokim poziomie stopy bezrobocia na terenie Powiatu świadczy o trudnej sytuacji na lokalnym rynku pracy; e. Spadek liczby absolwentów techników i wzrost liczby absolwentów zasadniczych szkół zawodowych świadczyć może o spadku wykwalifikowanej siły roboczej na terenie Powiatu; f. Bardzo wysoka zdawalność egzaminów zawodowych na terenie Powiatu Bytowskiego, w porównaniu ze średnią regionalną i krajową, co świadczy o wysokiej i bardzo wysokiej jakości kształcenia zawodowego g. Wysoka zdawalność egzaminu maturalnego wśród absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych (techników)- wysoka jakość kształcenia na tym poziomie edukacji na terenie Powiatu; h. Bogata oferta kulturalna na terenie Powiatu- zauważalny wzrost liczby imprez kulturalnych i ich uczestników; i. Dobra dostępność do bibliotek i ich filii na terenie Powiatu; j. Zbyt niski poziom wydatków na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w przeliczeniu na 1 mieszkańca Powiatu; k. Stabilizacja współczynnika zgonów na terenie Powiatu Bytowskiego, choroby układu krążenia i nowotwory powodem największej liczby zgonów (trendy krajowe); l. Stosunkowo dobra dostępność do przychodni na terenie Powiatu Bytowskiego; m. Relatywnie niska dostępność do łóżek szpitalnych i aptek na terenie Powiatu; n. Konieczność modernizacji infrastruktury zdrowotnej oraz poprawy jakości świadczonych przez nie usług; o. Spadek liczby klubów sportowych oraz liczby ćwiczących na terenie Powiatu, pomimo stosunkowo dobrej oferty sportowej, od 2011 widoczny spadek liczby uczestników imprez sportowych organizowanych na terenie Powiatu- spadek zainteresowania sportem wśród lokalnej społeczności; p. Dobra sytuacja Powiatu w zakresie liczby funkcjonujących na jego terenie organizacji pozarządowych, fundacji i stowarzyszeń- aktywna działalność tychże organizacji na terenie Powiatu we współpracy z lokalnymi władzami;

148 148 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata q. Stosunkowo duże zaangażowanie mieszkańców Powiatu w współtworzenie lokalnej polityki społeczno gospodarczej; r. Malejący trend w zakresie liczby rodzin z terenów Powiatu otrzymujących zasiłki rodzinne na dzieci oraz udziału osób w gospodarstwie domowym korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej, s. Konieczność dalszej aktywizacji społecznej i zawodowej lokalnej społeczności; t. Liczba przestępstw na 1000 mieszkańców w Powiecie Bytowskim kształtuje się na niskim poziomie w porównaniu do pozostałych powiatów; u. Wysoki poziom wykrywalności sprawców przestępstw na terenie Powiatu Bytowskiego, co świadczyć może o dużej skuteczności działań lokalnej Policji; v. Brak organizacji zrzeszających i wspierających działalność organizacji pozarządowych; w. Potencjał w zakresie infrastruktury kulturalnej, wieloetniczne środowisko społeczne oraz czyste środowisko pozwala na rozwój turystyki kwalifikowanej oraz agroturystyki Wnioski z diagnozy kapitału gospodarczego Z przeprowadzonej diagnozy kapitału gospodarczego Powiatu Bytowskiego wyciągnąć można następujące wnioski: a. Słabnący sektor małych i średnich oraz dużych przedsiębiorstw (stale malejąca liczba podmiotów w tych kategoriach wielkości), co ma również wpływ na wzrost sektora najmniejszych firm, b. Niskie uprzemysłowienie dominacja działalności usługowych, c. Budownictwo, branża metalowa, drzewno-meblaska oraz turystyczna mogą być potencjalnie inteligentnymi specjalizacjami (w zależności od branży: ze względu na dużą liczbę podmiotów i wysoką dynamikę wzrostu, tradycje lokalne oraz duży udział w zatrudnieniu), d. Możliwość wykorzystania rosnącej liczby podmiotów zajmujących się opieką zdrowotną w kreowaniu oferty turystyki zdrowotnej, e. Niewykorzystany potencjał turystyczny mała liczba podmiotów gospodarczych prowadzących działalności związaną z obsługą ruchu turystycznego, niewystarczająco rozwinięta infrastruktura turystyczna pomimo niewątpliwych walorów środowiska naturalnego, f. Pomimo wzrostu bezwzględnej liczby mikroprzedsiębiorstw występuje niski poziom przedsiębiorczości mieszkańców, co negatywnie wpływa na poziom dochodów, g. Konieczność pobudzania i wspierania lokalnej przedsiębiorczości, h. Koncentracja sektora rolnego (dominacja największych gospodarstw).

149 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Analizy SWOT Poniżej zostały przedstawione analizy SWOT dla poszczególnych kapitałów: przestrzennego i infrastrukturalnego, społecznego, ludzkiego oraz gospodarczego Analiza SWOT dla kapitału przestrzennego i infrastrukturalnego Mocne strony pkt Słabe strony pkt Dobrze rozwinięte branże przemysłu (np. metalowa, drzewna, budowlana) Warunki do rozwoju technologii w zakresie odnawialnych źródeł energii Dogodne warunki naturalne dla rozwoju turystyki Warunki do rozwoju i potencjał bazy agroturystycznej Stan infrastruktury sportowej i kulturalnej 12 Wysoki stopień nasycenia procesów termomodernizacji budynków (zwłaszcza publicznych) 22 Zły stan dróg (powiatowych i gminnych) Słaba dostępność komunikacyjna (małych miejscowości gmin powiatu Bytowskiego do powiatowych i regionalnych ośrodków wzrostu ) Niedostateczne uzbrojenie terenów przemysłowych na terenie powiatu 21 Brak powiązań kolejowych z Trójmiastem 8 Słaba dostępność do Internetu (zwłaszcza na obszarach wiejskich powiatu) 10 Mała liczba przedszkoli na terenie powiatu 7 Brak ciągów pieszo-rowerowych, służących transportowi lokalnemu i rozwojowi turystyki Brak obiektu lekkoatletycznego (wielofunkcyjnego z bieżnią lekkoatletyczną, kortami, boiskami) Brak obwodnicy Bytowa 5 Szanse pkt Zagrożenia pkt Możliwość wykorzystania środków unijnych i ministerialnych w okresie Zmiana przepisów dotyczących partnerstwa publiczno-prywatnego w zakresie rozwoju infrastruktury Ograniczenia wynikające z przepisów prawa dotyczących ochrony środowiska i prawa budowlanego Słaba współpraca samorządów w zakresie rozwoju infrastruktury Analiza SWOT dla kapitału ludzkiego Mocne strony pkt Słabe strony pkt Wykształcona i kompetentna kadra instytucji społecznych na terenie powiatu Dobrze rozwinięta sieć jednostek edukacyjnych - bogata oferta zajęć pozalekcyjnych Dobra znajomość środowiska lokalnego (problemów, możliwości) Dobra współpraca jednostek pomocy społecznej 14 Standaryzacja usług społecznych Niskie zaangażowanie osób nieaktywnych zawodowo Bezrobocie dziedziczne / brak nowych miejsc pracy 20 Migracje 16 Niewystarczająca współpraca między jednostkami pomocy społecznej (OPS- PUP) Słabo rozwinięta sieć jednostek pomocy społecznej ( DPS, noclegownia w Bytowie, ŚDS) Dobra dostępność do świadczeń POZ 12 Roszczeniowość pewnych grup społecznych 12 Niewystarczające zasoby kadry 10 Szanse pkt Zagrożenia pkt Możliwości pozyskiwania funduszy UE 35 Starzenie się społeczeństwa

150 150 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Szanse pkt Zagrożenia pkt Zbyt mała ilość środków bezpośrednich, Wzrost aktywności organizacji pozarządowych 24 dostępnych na rzecz rozwoju kapitału 17 ludzkiego Promowanie i finansowanie działań z zakresu spółdzielczości socjalnej. 21 Dziedziczenie biernych postaw 16 Turystyka zdrowotna (brak rejonizacji usług) 20 Ubożenie społeczeństw 15 Ukryte bezrobocie - szara strefa 15 Zmiany w. legislacji na poziomie krajowym i UE Analiza SWOT dla kapitału społecznego Wzrost przestępczości 8 Mocne strony pkt Słabe strony pkt Wielokulturowość 13 Niska frekwencja wyborcza 15 Duże zaangażowanie w inicjatywy lokalne 13 Silne poczucie tożsamości 13 Duża zdolność jednoczenia się w określonych celach Silna dominacja ośrodków Miastka i Bytowa (duże odległości, rozproszenie) Duże dysproporcje społeczne, materialne, kulturowe 13 Częste wypalenie w działalności społecznej 13 Kreatywność/ otwartość 13 Zbyt mało oddolnych inicjatyw 12 Silna chęć podejmowania się działań/ Powielanie się tematyki/ofert projektów i odwaga programów (rozdrobnienie) Duża liczba NGO 11 Brak koordynacji NGO (COP) 10 Baza/ zaplecze materialne, lokalowe dla organizacji i instytucji kulturalnych i 11 Dużo nieaktywnych/ "uśpionych" NGO 10 społecznych oraz edukacyjnych Szanse pkt. Zagrożenia pkt. Możliwości pozyskiwania funduszy UE 27 Odpływ kreatywnych osób do Trójmiasta 29 Dobry wizerunek powiatu na zewnątrz 17 Nieefektywne wykorzystanie funduszy (ich dostępność rozleniwia, zniechęca) 25 Promowanie nowych form aktywności obywateli partycypacja, 15 Zbyt mała ilość środków bezpośrednich 24 współdecydowanie, fundusz obywatelski. Ograniczenia prawne (ograniczenia w Silna pozycja pow. Bytowskiego w wojew. 15 dopuszczaniu do obrotu, np. produktów Pomorskim rolno-spożywczych) 22 Duża odległość od trójmiasta zmusza do inicjatyw lokalnych. 14 Silne powiązania z Trójmiastem Analiza SWOT dla kapitału gospodarczego Mocne strony pkt Słabe strony pkt Kapitał ludzki - osoby przedsiębiorcze, elastyczne, zdolne do zmiany kwalifikacji 29 Niskie wynagrodzenia 19 Silna i zróżnicowana branża metalowa i drewniano-meblarska 19 Wysokie ceny gruntów inwestycyjnych 15 Turystyka 15 Oddalenie od głównych korytarzy transportowych 12 Kreatywni mieszkańcy 14 Mało średnich, dużych przedsiębiorstw 10 Silne kontakty międzynarodowe firm i Brak komunikacji między samorządem a 13 podmiotów z powiatu przedsiębiorcami 9 Społeczna odpowiedzialność biznesu 10 Brak klastrów - integracji między przedsiębiorstwami 8

151 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Brak wsparcia w promowaniu przedsiębiorców 8 Brak terenów inwestycyjnych 7 Brak strefy ekonomicznej 6 Brak ulg dla przedsiębiorców 6 Szanse pkt Zagrożenia pkt Rozwój komunikacji publicznej 27 Odpływ wykwalifikowanej młodej kadry 37 Konkurencja zewnętrzna w sektorze Powstanie strefy ekonomicznej 25 metalowym turystyce, przemyśle 23 drzewnym i OZE Pojawienie się nowych technologii z zakresu OZE 25 Bankructwo, likwidacja firm wiodących 21 Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii (nowa branża na lokalnym rynku) 23 Ograniczenia prawne w zakresie OZE 19

152 152 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Scenariusze wariantowe dla przyszłości Powiatu Bytowskiego 4.1 Wprowadzenie Poniższe scenariusze rozwoju zostały ujęte na dwóch płaszczyznach: 1) Podział według tendencji rozwojowych (pesymistyczny, pośredni oraz optymistyczny) 2) Podział na czynniki wewnątrz-powiatowe (kapitały: przestrzenny i infrastrukturalny, kapitał społeczny i ludzki oraz kapitał gospodarczy) i na czynniki zewnętrzne (dotyczące środowiska gospodarczego poza Powiatem oraz polityki samorządowej i regionalnej na poziomie Polski i województwa Pomorskiego). Poszczególne zagadnienia w ramach omawianych czynników zostały ze sobą zestawione w jednym wierszu. W ten sposób można porównać, jak proponowany scenariusz będzie oddziaływał na konkretny element danego kapitału. 4.2 Scenariusze wariantowe Scenariusz pesymistyczny Scenariusz pośredni Scenariusz optymistyczny Kapitał przestrzenny i infrastrukturalny Powiat bytowski to obszar Powiat bytowski to obszar Powiat bytowski to teren trwale zmarginalizowany, o umiarkowanych tendencjach rozwijający się dynamicznie pod zaliczony do peryferii wzrostu, charakteryzujący się względem społecznogospodarczym, Województwa Pomorskiego, ograniczoną dostępnością o relatywnie z niską dostępnością komunikacyjną i transportową z dobrej dostępności komunikacyjną i kluczowym ośrodkiem wzrostu, komunikacyjnej i transportowej transportową do stolicy jakim na Pomorzu pozostaje do ośrodka regionalnego oraz do regionu oraz do głównych Trójmiasto oraz z głównymi głównych korytarzy korytarzy komunikacyjnych korytarzami komunikacyjnymi komunikacyjnych województwa. województwa. województwa. Infrastruktura publiczna Społeczności lokalne, Powiat jest atrakcyjnym i (w tym transportowa, dysponują zadowalającą lub przyjaznym miejscem instytucji edukacyjnych, dobrą infrastrukturą publiczną zamieszkania, wyposażonym w społecznych, kulturalnych, (drogi krajowe, wojewódzkie, rozwiniętą infrastrukturę ochrony zdrowia) ulega powiatowe i gminne, szlaki publiczną (drogi krajowe, degradacji lub jest kolejowe, chodniki, place wojewódzkie, powiatowe i utrzymywana na zabaw i tereny zielone, obiekty gminne, szlaki kolejowe, chodniki, dotychczasowym poziomie, uniemożliwiającym kultury, edukacji, sportu, spraw społecznych, ochrony zdrowia place zabaw i tereny zielone, obiekty kultury, edukacji, sportu i dekapitalizację układów etc.), której rozbudowa i rekreacji, spraw społecznych, liniowych (np. dróg) i poprawa jakości działania ochrony zdrowia etc.), na którym obiektów kubaturowych pozostaje w ścisłej zależności inwestuje się w jeszcze lepszą (np. szkół, ośrodków od możliwości i umiejętności jakość przestrzeni publicznej, kultury, obiektów wykorzystania środków umiejętnie i z powodzeniem sportowych, instytucji zewnętrznych, w tym głównie wykorzystując środki wewnętrzne społecznych, szpitali etc.) środków UE, z braku i zewnętrzne, przy czym te oraz ich wyposażenia. Nie wystarczających zasobów ostatnie stanowią dopełnienie

153 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Scenariusz pesymistyczny Scenariusz pośredni Scenariusz optymistyczny wykorzystuje się przy tym finansowych instytucji własnych (wewnątrzpowiatowych) efektywnie lub rezygnuje z publicznych i prywatnych na zasobów wykorzystania środków terenie Powiatu. finansowych. zewnętrznych, w tym głównie środków UE. Utrwaleniu lub pogłębieniu Istnieje zjawisko zróżnicowania ulegają różnice w jakości i w jakości i dostępie do dostępie do infrastruktury i usług publicznych pomiędzy infrastruktury publicznych i usług pomiędzy poszczególnymi gminami wchodzącymi w skład Powiatu. Między Bytowem i Miastkiem a gminami wiejskimi istnieją głębokie konflikty interesów, a w konsekwencji nie ma między nimi współpracy. Pogłębia się zróżnicowanie w poziomie życia mieszkańców (w tym stanie zdrowia i żywotności, wykształcenia, dostępności do kultury i wypoczynku, statusu społecznego), obecności patologii i stopnia wykluczenia społecznego. Potencjały zewnętrzne (kapitał ludzki, społeczny, umiejętności, wiedza, technologie i co za tym nawiązywanie relacji gospodarczych) nie są dostępne. Rezygnuje się z realizacji inwestycji w ochronę środowiska i OZE wobec niewystarczającej dostępności zewnętrznych źródeł finansowania (przy braku efektywności ich poszczególnymi gminami, jednak działania interesariuszy Strategii pozwalają na ograniczenie tego zróżnicowania. Współpraca Bytowa i Miastka z ich obszarami funkcjonalnymi pozostaje ograniczona do wybranych zagadnień, niemniej rozwija się. Następuje powolne, ale trwałe obniżanie w zróżnicowaniu w poziomie życia mieszkańców (stanie zdrowia i żywotności, wykształcenia, dostępności do kultury i wypoczynku, statusu społecznego), obecności patologii i stopnia wykluczenia społecznego. Potencjały zewnętrzne (kapitał ludzki, społeczny, umiejętności, wiedza, technologie i co za tym nawiązywanie relacji gospodarczych) są dostępne, ale transfer kapitałów (głównie ludzkiego i społecznego) ma jeszcze dla Powiatu bilans ujemny (kapitał zewnętrzny dominuje nad wewnętrznym). Inwestuje się w ochronę środowiska i OZE, choć w ograniczonym zakresie, co prowadzi do wzmocnienia proekologicznego wizerunku Powiatu oraz umożliwia poprawę jego bilansu Różnice między jakością i dostępem do infrastruktury i usług publicznych pomiędzy poszczególnymi gminami nie występują lub są minimalne. Dynamiczny i zrównoważony rozwój całego obszaru Powiatu następuje w oparciu o ścisłą współpracę Bytowa i Miastka wraz z ich obszarami funkcjonalnymi wiejskimi powiatu). (obszarami Powiat to miejsce o znikomym lub niewystępującym zróżnicowaniu w poziomie życia mieszkańców (stanie zdrowia i żywotności, wykształcenia, dostępności do kultury i wypoczynku, statusu społecznego), obecności patologii i stopnia wykluczenia społecznego. Potencjały zewnętrzne (kapitał ludzki, społeczny, umiejętności, wiedza, technologie i co za tym nawiązywanie relacji gospodarczych) są zbilansowane poprzez potencjały wewnętrzne Tym samym wartość towarów i usługi, wytwarzanych wewnątrz Powiatu jest równa wartości towarów i usług, sprowadzanych na obszar Bytowskiego. Następuje radykalna zmiana charakterystyki energetycznej, dzięki znaczącym inwestycjom w OZE, finansowanym głównie ze źródeł zewnętrznych. Podjęte działania wpływają na dalszą poprawę stanu środowiska

154 154 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Scenariusz pesymistyczny Scenariusz pośredni Scenariusz optymistyczny wykorzystania) oraz wobec energetycznego. naturalnego i przyczyniają się do braku zainteresowania utrwalenia wizerunku Powiatu biznesu ulokowanego w jako ekologicznego. Jest to Powiecie lub poza nim. Na skutecznie wykorzystywane w to nakładają się opory polityce marketingowej i społeczne i bariery prawne, promocyjnej Powiatu. podrażniające koszty wdrażania technik OZE i czyniące je nieatrakcyjnymi wobec wykorzystania starych źródeł energii. Kryzys gospodarczy powoduje, że nie przybywa nowych miejsc pracy, a wręcz ich ubywa (wobec cięcia kosztów przez kluczowe firmy i ich kooperantów). Wzrasta bezrobocie, głównie wśród osób młodych. Brak perspektyw ekonomicznych i socjalnych staje się główną przyczyną migracji. Nasila się proces depopulacji na terenie całego powiatu. W konsekwencji na terenie Powiatu pozostają głównie osoby starsze i zagrożone wykluczeniem społecznym i ekonomicznym, co skutkuje dalszymi obciążeniem władz publicznych do rozwiązywania problemów społecznych. Zauważalny jest wyraźny proces ubożenia społeczeństwa i zwiększenie liczby zjawisk patologii społecznych. Oferta edukacyjna jest nieadekwatna do potrzeb lokalnego rynku pracy. Brak Kapitał ludzki i społeczny Wobec stagnacji ekonomicznej na poziomie regionu, kraju i całej UE, utrzymuje się niewysoki wzrost gospodarczy, głównie za sprawą lokalnych inwestycji infrastrukturalnych finansowanych ze środków UE oraz wykorzystaniu lokalnej mikro, małej i średniej przedsiębiorczości. Następuje stopniowe zahamowanie procesów migracyjnych wśród osób młodych, bowiem mieszkańcy sami zakładają różne formy działalności gospodarczej lub firmy zatrudniają osoby, poszukiwane na lokalnym rynku pracy, dobrze przygotowane do jego potrzeb. W efekcie, problemy społeczne dotyczące osób starszych i zagrożonych wykluczeniem społecznym występują, ale w takim zakresie są do neutralizacji i przezwyciężenia w dłuższym horyzoncie czasowym. Obserwowane jest zahamowanie procesu ubożenia społeczeństwa i spadek liczby zjawisk patologii społecznych. Oferta edukacyjna nie jest w pełni dostosowana do potrzeb lokalnego ryku pracy: przede Wzrost gospodarczy w skali regionu, Polski i UE przyczynia się do dynamicznego zwiększenia konkurencyjności firm, a w konsekwencji wzrostu liczby miejsc pracy. Zjawisko to wzmacniane jest przez wysoką jakość kapitału ludzkiego i społecznego. Istnieje efektywny i użyteczny dla lokalnego rynku pracy system edukacji. Poprawa warunków ekonomicznych i socjalnych skutkuje dodatnim saldem migracji. Daje to możliwość przezwyciężania problemów społecznym w krótkim lub średnim okresie czasu. Odnotowany jest proces bogacenia się społeczeństwa i znaczny spadek liczby zjawisk patologii społecznych. Następuje sukcesywne unowocześnienie i poszerzenie oferty edukacyjnej oraz jej

155 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Scenariusz pesymistyczny Scenariusz pośredni Scenariusz optymistyczny współpracy przedsiębiorstw wszystkim z uwagi na systematyczne dostosowywanie ze szkołami oraz brak ograniczone finansowanie do oczekiwań oraz potrzeb środków na programy programów edukacyjnych oraz lokalnego i regionalnego rynku edukacyjne pogłębiają niski stopień współpracy pracy, poprzez finansowanie jeszcze to niedostosowanie. przedsiębiorstw ze szkołami. dzięki szerokim, zdywersyfikowanym źródłom programów edukacyjnych i intensywną współpracę przedsiębiorstw ze szkołami. Współpraca samorządów w Występują zręby współpracy Funkcjonują trwałe formy zakresie wspólnych samorządów w zakresie zadań współpracy samorządów w projektów publicznych (infrastrukturalnych, w zakresie zakresie zadań (infrastrukturalnych, w przeciwdziałania patologiom i infrastrukturalnych, społecznych zakresie przeciwdziałania społecznemu wykluczeniu, w zakresie tworzenia warunków patologiom i społecznemu tworzenia warunków rozwoju rozwoju lokalnej wykluczeniu, tworzenia lokalnej przedsiębiorczości). przedsiębiorczości. Istnieje także warunków rozwoju lokalnej Wspólna reprezentacja w wspólna reprezentacja w przedsiębiorczości) jest programach wojewódzkich programach wojewódzkich. słaba lub w ogóle nie zaczyna się powoli kształtować. funkcjonuje. Brak jest także wspólnej reprezentacji w programach wojewódzkich W wyniku biernych postaw Obserwowana jest stała Następuje dynamiczny rozwój i społecznych, braku aktywność NGO i grup wzmocnienie aktywności lokalnej kompetencji w zarządzaniu i niesformalizowanych, przez NGO i grup fundraisingu oraz braku podnoszone są ich niesformalizowanych. Kwitnie możliwości lub umiejętności kompetencje w zakresie wolontariat oraz udział osób pozyskiwania środków myślenia strategicznego, trzecich w działalności organizacji zewnętrznych na realizację zarządzania oraz wzrastająca społecznych i na rzecz wspólnot działań własnych następuje aktywizacja postaw lokalnych. NGO potrafią rozpad NGO oraz grup pozyskiwać trwałe źródła niesformalizowanych, co w finansowania z własnej konsekwencji spadek obywatelskiej. powoduje aktywności Następuje głęboka depopulacja Powiatu oraz rosnąca polaryzacja między miastami a obszarami wiejskimi, co powoduje zmniejszającą się aktywność społeczno-gospodarczą mieszkańców na terenach gmin wiejskich (efekt zasysania ). społecznych, w tym wolontariatu. Obserwuje się jednak stałe uzależnienie od środków samorządowych i UE, jeśli chodzi o możliwości realizacji działań i zadań własnych. Tempo polaryzacji między miastami a gminami wiejskimi spada. Wzrasta aktywność zawodowa i społeczna na obszarach wiejskich, w tym np. rozwój usług agroturystyki (efekt wymiany o negatywnym bilansie dla obszarów wiejskich ). działalności lub z patronatu finansowego sektora biznesowego, traktując środki publiczne jako dopełnienie wyżej wymienionych zasobów. Aktywność zawodowa i społeczna mieszkańców miast i gmin wiejskich jest na podobnym poziomie, choć dotyka różnych sektorów życia społecznogospodarczego równowagi ). (efekt

156 156 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Scenariusz pesymistyczny Scenariusz pośredni Scenariusz optymistyczny Kapitał gospodarczy Powiat charakteryzuje się Funkcjonuje gospodarka gospodarką ekstensywną, o mieszana, intensywnoekstensywna, niskim poziomie wykorzystująca innowacyjności. Przewagi Powiatu dotyczą łatwego dostępu do zasobów materiałowych i niskich kosztów siły roboczej ( prosta gospodarka ). Brak infrastruktury publicznej o odpowiedniej jakości w połączeniu z nieskuteczną promocją gospodarczą powodują, że nie udają się próby pozyskania inwestorów zewnętrznych, a potencjał dotyczący konkurencyjności przedsiębiorstw wobec firm spoza Powiatu jest bardzo niski. Wobec tego mikro- i małe przedsiębiorstwa nie powstają i nie rozwijają się. Występuje duże bezrobocie, następuje likwidacja przedsiębiorstw wobec peryferyzacji infrastrukturalnej i gospodarczej Powiatu w obliczu czynników zewnętrznych oraz negatywnych zjawisk w zakresie kapitału ludzkiego i społecznego. Brak jest projektów aktywizacyjnych i innowacje i nowe, wysoko wyspecjalizowane technologie, choć w ograniczonym zakresie. To także gospodarka, w której pojawiają się nowe branże (w tym zwłaszcza turystyka i usługi okołoturystyczne oraz przemysł kreatywny), ale wciąż przewagi dotyczą przede wszystkim dostępu do materiałów i kosztów siły roboczej ( tania gospodarka, wchodząca na ścieżkę innowacyjności ). Następuje rozwój lokalnych, rodzimych przedsiębiorstw, jednak zasięg ich zasadniczego oddziaływania nie wykracza poza granice powiatu. Istnieją jednak powiązania międzynarodowe. Oba czynniki stanowią o pozyskaniu przewag w niszach rynkowych w branżach: metalowej, drewniano-meblarskiej, turystycznej, OZE. Nowe miejsca pracy powstają głównie za sprawą mikro- i małych przedsiębiorstw. Jednak z uwagi na stosunkowo niską wartość nakładów na rozwój i inwestycje, ich możliwość ekspansji jest ograniczona. Widoczny jest spadek bezrobocia (choć stosunkowo niewielki w porównaniu z danymi z innych powiatów pomorskich), a nowe miejsca pracy oferowane są głównie przez mikro i małych przedsiębiorców z terenów Powiatu. Wynika to przede wszystkim z efektów realizowanych aktywizacyjnych projektów i Dominują nowe branże i technologie ( w tym eko-biznes, np. wytwarzanie technik oraz sprzedaż OZE, wysokoinnowacyjna turystyka i przemysł kreatywny), z ważnym, ale tracącym już na znaczeniu przemysłem w rozumieniu z I połowy XX w. Przewagi dotyczą przede wszystkim jakości i różnorodności usług i produktów, a co za tym idzie wysoko wykwalifikowanej siły roboczej ( gospodarka na trwałej ścieżce innowacyjności ). Pojawienie się inwestorów oraz intensywny rozwój rodzimych przedsiębiorstw, pozwala na tworzenie nowych, trwałych miejsc pracy na miejscu (na terenie Powiatu). Mają one istotne znaczenie w skali regionu, kraju i zyskują istotną pozycję na rynkach międzynarodowych. Dotyczy to branż: turystycznej i sportowo-rekreacyjnej, OZE, a także starych branż : metalowej i drewniano-meblarskiej. Na terenie Bytowskiego bezrobocie jest niskie (w porównaniu z danymi z innych powiatów z Pomorskiego). Nowe miejsca oferowane są przez duże i średnie firmy. Wokół nich wyrasta sieć mikro, małych i średnich rodzimych przedsiębiorstw. Wobec pojawienia się nowych inwestorów zewnętrznych i dostępności środków UE

157 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Scenariusz pesymistyczny Scenariusz pośredni Scenariusz optymistyczny pobudzających pobudzających realizowane są projekty przedsiębiorczość wśród przedsiębiorczość wśród aktywizacyjne. Projekty te mają mieszkańców lub są one mieszkańców, finansowanych wysoką skuteczność, użyteczność nieskuteczne, nieużyteczne ze środków zewnętrznych. i efektywność. lub nieefektywne. Mają one umiarkowaną lub średnią skuteczność, użyteczność i efektywność. Następuje powolna Następuje powolny, ale Powiat charakteryzuje się silnym stagnacja, a następnie systematyczny, choć rozwojem branży przemysłowej kryzys branży przemysłowej: zapóźnienia technologiczne metalowej, drzewnej, w branży metalowej i drzewno-meblarskiej oraz budowlanej, słaba kondycja finansowa ogółu przedsiębiorstw, brak właściwej polityki promocyjnej, niewystarczające zasoby terenów inwestycyjnych, zwłaszcza wokół Bytowa oraz brak współpracy typu klastrowego skutkują obniżeniem konkurencyjności tych sektorów. W strukturze gospodarki firmy z innych branż (np. produkcja i sprzedaż OZE, turystyka) mają marginalne znaczenie. Nie wykorzystuje się dostępnego potencjału przyrodniczego i kulturowego do rozwoju turystyki i przemysłów kreatywnych. Ograniczone środki finansowe uniemożliwiają stworzenie nowych produktów turystycznych i kulturowych i ich promocję. Nie są prowadzone działania na rzecz pozyskania inwestorów. W związku z tym, oferta turystyczna Powiatu Bytowskiego jest ograniczona i nieatrakcyjna, co powoduje, że jest także nierównomierny przestrzennie rozwój branży przemysłowej: pojawiające się inicjatywy współpracy klastrowej oraz stabilna sytuacja finansowa umożliwiają skuteczną, choć ograniczoną implementację nowoczesnych technologii i przynoszą poprawę konkurencyjności w kluczowych sektorach usług i produkcji (branża metalowa, drzewnomeblarska, OZE, turystycznosportowa). Ponadto władze powiatu realizują politykę promocji gospodarki powiatu. Problemem pozostaje jednak brak odpowiednich terenów inwestycyjnych, wokół Bytowa. zwłaszcza W Bytowskim wykorzystuje się swoje walory przyrodnicze i kulturowe do rozwoju turystyki. Powstają nowe atrakcyjne produkty turystyczne z zakresu turystyki aktywnej, sportu (w oparciu o nowe i istniejące szlaki kajakowe i rowerowe, istniejącą i rozbudowywaną infrastrukturę sportoworekreacyjną, hotelową) i turystyki weekendowej oraz zdrowotnej (spa, zajęcia sportowe i rehabilitacyjne), adresowanej zwłaszcza do starszych mieszkańców Trójmiasta oraz gości krajowych spoza Pomorskiego i zza budowlanej. Obserwowana jest intensywna adaptacja nowych technologii, co wzmacnia wspomniane branże i czyni je silnym konkurencyjnie w skali regionu i kraju. Nowe branże (produkcja i sprzedaż OZE, innowacyjna turystyka i przemysły kreatywne) zaczynają dominować w strukturze gospodarki Powiatu. Na jego terenie istnieją silne powiązania klastrowe, kooperatywy oraz sieciowanie usług. Polityka promocji i wsparcia gospodarki Powiatu jest skuteczna i efektywna, co doprowadza do rozwoju rodzimej przedsiębiorczości i napływu kapitału z zewnątrz. Turystyka, oparta na efektywnym wykorzystaniu potencjału przyrodniczego i kulturowego oraz rozwijana z zachowaniem zasady zrównoważonego rozwoju, staje się ważną dziedziną lokalnej gospodarki. Powiat Bytowski z powodzeniem promuje liczne nowe produkty turystyczne z zakresu turystyki aktywnej i sportu (w oparciu o nowe i istniejące szlaki kajakowe i rowerowe, nowoczesną bazę sportowo-rekreacyjną i hotelową), turystyki tematycznej (opartej na wykorzystaniu wielokulturowego dziedzictwa), przyrodniczej (obejmującej ścieżki

158 158 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Scenariusz pesymistyczny Scenariusz pośredni Scenariusz optymistyczny niekonkurencyjna w granicy. Jednakże z uwagi na stosunku do oferty z innych ograniczone środki finansowe, obszarów Pomorza i z promocja nowych produktów pozostałej części kraju, turystycznych jest mimo przewag komparatywnych (wysokiego stopnia atrakcyjności krajobrazowej, lesistości, sieci jezior etc.) Występują braki elementów srebrnej gospodarki, mimo globalnych tendencji w starzeniu się społeczeństwa na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym i kontynentalnym. W konsekwencji teren Powiatu charakteryzuje się brakiem lub bardzo słabo rozwiniętymi usługami na rzecz osób w wieku 50+ (w tym specjalnymi kompleksowymi formami turystyki dostosowanymi do niewystarczająca. Działania Powiatu skupiają się na pozyskaniu inwestorów zainteresowanych uruchomieniem na jego terenie kompleksów rekreacyjno wypoczynkowych. Powodzenie tych starań, spowoduje dalszy wzrost liczby turystów korzystających z oferty Powiatu. Tym samym następuje równowaga między wykorzystaniem przewag konkurencyjnych (pomysłowość, sieciowość, innowacyjność produktów turystyczno-rekreacyjnych) a przewagami komparatywnymi (wysoki stopień atrakcyjności krajobrazowej, lesistość, sieć jezior etc.) Z wolna dostrzega się i wykorzystuje długoletnie tendencje w starzeniu się społeczeństw. Osoby 50 + stają się konsumentami usług oferowanych na terenie Powiatu, a jednocześnie stanowią dużą potencjalną grupę pracobiorców. W konsekwencji następuje powolny i stabilny rozwój srebrnej gospodarki: usług na rzecz osób w wieku 50+ (w tym specjalnych kompleksowych form turystyki dostosowanych wytyczone w rejonie pływających wysp pod Rekowem oraz licznych jezior lobeliowych), a także weekendowej oraz zdrowotnej (spa, zajęcia sportoworehabilitacyjne), adresowanej do mieszkańców Trójmiasta, gości z regionu, całej Polski i zza granicy). Wzrost atrakcyjności turystycznej regionu bytowskiego przyciąga kolejnych inwestorów, zainteresowanych uruchomieniem nowych kompleksów rekreacyjno wypoczynkowych. Dzięki stałej rozbudowie i podniesieniu jakości bazy turystycznej, następuje poszerzenie oferty, w tym adresowanej do wymagającego i zamożnego odbiorcy, co podnosi jej konkurencyjność na tle innych obszarów Pomorza i kraju oraz przyczynia się do dalszego wzrostu liczby turystów. Tym samym następuje dominacja przewag konkurencyjnych (pomysłowość, sieciowość, innowacyjność produktów turystyczno-rekreacyjnych) nad przewagami komparatywnymi (wysoki stopień atrakcyjności krajobrazowej, lesistość, sieć jezior etc.) Intensywnie wykorzystuje się potencjał, związany ze starzeniem się społeczeństw i popytem na nowe usługi dla osób, które są na emeryturze oraz takich, które z racji wieku zaczynają cierpieć na różnego rodzaju schorzenia i choroby. Jednocześnie wykorzystuje się potencjał osób po 50 r. ż. w aktywności zawodowej. W konsekwencji Powiat Bytowski to obszar intensywnego rozwoju srebrnej gospodarki: usług na rzecz osób w wieku 50+ (w tym specjalnych

159 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Scenariusz pesymistyczny Scenariusz pośredni Scenariusz optymistyczny możliwości poruszania się do możliwości poruszania się kompleksowych form turystyki osób starszych, produktami osób starszych, produktów dostosowanych do możliwości turystycznymi typu spa, turystyczno-leczniczych typu poruszania się osób starszych, rehabilitacja, opieka spa, rehabilitacja, opieka produktów turystycznoleczniczych typu spa, całodzienna, opieka nad całodzienna, opieka nad chorymi), oraz brakiem chorymi), oraz powolny, choć rehabilitacja, opieka całodzienna, usług świadczonych przez widoczny rozwój usług opieka nad chorymi), oraz osoby w wieku 50+ (w tym świadczonych przez osoby w powolny, choć widoczny rozwój usług prostych typu wieku 50+ (w tym usług usług świadczonych przez osoby rzemieślniczego, w handlu, prostych typu rzemieślniczego, w wieku 50+ (w tym usług opieka nad dziećmi i w handlu, opieka nad dziećmi i prostych typu rzemieślniczego, w osobami starszymi, pomocy osobami starszymi, pomocy handlu, opieka nad dziećmi i domowej etc.) domowej etc.) osobami starszymi, pomocy Nie rozwijają się produkcja i sprzedaż OZE. Pojawiają się co prawda nowe, konkurencyjne technologie w tym zakresie to jednak przedsiębiorstwa lokalne nie mogą ich wykorzystać ze względu na brak środków finansowych na ich adaptację. W konsekwencji sektor ten jest niekonkurencyjny wobec przedsiębiorstw spoza Powiatu. Pogłębiający się kryzys w Polsce UE i na świecie powoduje iż gospodarki zwijają się. Przedsiębiorstwa w skali globalnej przenoszą swoje produkcje i usługi tam, gdzie mogą uzyskać największe przewagi wobec obniżania kosztów i wewnętrznych restrukturyzacji, czyli z Ameryki Płn i Europy przenoszą się do Azji i Afryki. Kryzys powoduje znaczące zwijanie się rynków konsumentów, zmniejsza się chęć konsumpcji na rzecz oszczędzania, co uderza w Przedsiębiorstwa adaptują nowe technologie w zakresie OZE, inwestują w innowacyjne sposoby ich produkcji i sprzedaży, co w konsekwencji daje im relatywnie silną pozycję na rynku energii w skali powiatu i zachodniej części Pomorskiego. Czynniki zewnętrzne Stagnacja na terenie Polski i UE, przy rozwoju gospodarczym na świecie powoduje, iż przedsiębiorstwa w naszej części świata nadal utrzymują niską stopę rozwoju, a proces przenoszenia produkcji i usług nadal omija Europę i Polskę. Niemniej jednak istnieje powolny lecz stabilny wzrost popytu na produkty i usługi, oferowane na terenie Powiatu oraz przez konsumentów spoza niego. Istnieją tendencje do interwencjonizmu państwowego, co zwiększa naciski fiskalne i administracyjne na przedsiębiorstwa, jednak ich domowej etc.) Przedsiębiorstwa uczestniczą w kooperacji z instytucjami naukowymi i współuczestniczą w powstawaniu i wdrażaniu nowych technologii w zakresie OZE, a wysoka jakość produkcji i sprzedaży tych źródeł energii oznacza samodzielność energetyczną Powiatu oraz wysoki udział tego sektora w strukturze jego gospodarki, a także wysoką konkurencyjność przedsiębiorstw w skali regionu. Rozwój gospodarczy i boom na terenie Polski, UE oraz na świecie oznacza wysoką stopę rozwoju przedsiębiorstw oraz rosnący rynek konsumentów. UE i Polska stają się bazą nowych inwestycji i alokowania tam mocy produkcyjnych, co powoduje także powstawanie nowych, rodzimych przedsiębiorstw na poziomie lokalnym i regionalnym. Następuje liberalizacja gospodarki, co ułatwia funkcjonowanie przedsiębiorstw (akumulują kapitał), a jednocześnie daje to znaczny wzrost środków budżetowych, ściąganych z podatków. Firmy zaczynają być odporne na cykle

160 160 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Scenariusz pesymistyczny Scenariusz pośredni Scenariusz optymistyczny gospodarkę Powiatu. kondycja finansowa pozwala koniunkturalne lub w sposób Zwiększający się przy tym zneutralizować rosnące elastyczny potrafią się interwencjonizm w stylu obciążenia. W konsekwencji dostosować do słabszych keynsowskim powoduje gospodarka rozwija się powoli, okresów w gospodarce na negatywnie zmiany w ale konsekwentnie. poziomie lokalnym, regionalnym, prawie dotyczące kwestii krajowym lub międzynarodowym. gospodarczych i społecznych (utrudnienia prawne i zwiększanie obciążeń fiskalno-administracyjnych dla przedsiębiorców). W odniesieniu do polityki regionalnej i samorządowej: Powiat Bytowski nie jest w ogóle obiektem polityki spójności, realizowanej w ramach województwa pomorskiego, postrzegany jako nieistotne obciążenie oraz peryferia peryferii głównych obszarów rozwojowych w skali kraju i UE. Na to nakładają się negatywne zmiany w prawie na poziomie kraju, dotyczące zwiększania zakresu zadań powiatów: narzucania im nowych kompetencji przy braku zwiększenia środków finansowych na wszystkie zadania. Rodzi to także negatywne skutki dla możliwości zapewnienia wkładu własnego dla projektów infrastrukturalnych i miękkich, współfinansowanych ze środków UE. Na to nakłada się niska efektywność zarządzania funduszami UE (w tym silne polityczne znaczenie wyborów projektów, zwłaszcza infrastrukturalnych) na poziomie regionalnym i krajowym. Powiat staje się obszarem regionalnej polityki spójności, realizowanej w ramach województwa pomorskiego, jednak postrzeganym jako obszar problemowy i zmarginalizowany. Krajowy wymiar polityki samorządowej jest postrzegany raczej jako neutralny. W konsekwencji następuje zwiększenie kompetencji powiatów, a co za tym idzie decentralizacja środków budżetowych Państwa i przesunięcie ich do budżetów powiatów. Sytuacja finansowa powiatów jest stabilna. Dla Powiatu Bytowskiego oznacza to, iż jest możliwość (choć ograniczona) zapewnienia wkładu własnego dla projektów, finansowanych ze środków zewnętrznych, głównie UE. Widać jednak silne uzależnienie rozwoju infrastruktury, kapitału ludzkiego, społecznego oraz gospodarki od tych środków. Problemem jest efektywność procesu zarządzania funduszami UE (w którym wciąż dużą rolę odgrywa polityka przy wyborze projektów, zwłaszcza infrastrukturalnych) na poziomie regionalnym i krajowym. Powiat staje się trwałym i ważnym obszarem regionalnej polityki spójności, realizowanej w ramach województwa pomorskiego, postrzeganym jako istotny potencjał przestrzenny i gospodarczo-społeczny całego regionu. Istotne znaczenie mają pozytywne zmiany w polityce samorządowej Państwa, w której za zwiększaniem kompetencji powiatów idzie silna decentralizacja środków. Oznacza to swobodę w zarządzaniu finansami, co powoduje, iż istnieją także duże możliwości w zapewnieniu wkładu własnego w realizacji projektów, finansowanych ze źródeł zewnętrznych, choć stanowią one jedynie dopełnienie środków krajowych (w tym alokowanych na poziomie Powiatu Bytowskiego). Obserwowana jest wysoka efektywność zarządzania funduszami UE (myślenie strategiczne i rzeczywiste potrzeby beneficjentów odgrywają kluczową rolę w procesie wyborów projektów, zwłaszcza infrastrukturalnych) na poziomie regionalnym i krajowym.

161 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Analiza PEST Na potrzeby sporządzenia scenariuszy wariantowych, przygotowano także analizę PEST. W analizie zdefiniowano czynniki polityczne, ekonomiczne, społeczne i techniczne, które mogą mieć wpływ na sytuację społeczno-ekonomiczną Powiatu Bytowskiego. Ponadto określono, czy czynniki te mogą mieć wpływ pozytywny czy negatywny, a uczestniczący w badaniu eksperci określili poprzez punkty siłę tych czynników oraz prawdopodobieństwo ich wystąpienia. Wyniki analizy przedstawia rycina poniżej. Rycina 6 Wyniki analizy PEST dla Powiatu Bytowskiego na lata Źródło: opracowanie własne Wynika z niej, iż zidentyfikowane czynniki polityczne, ekonomiczne, społeczne i techniczne mają podobną siłę oddziaływania na sytuację społeczno-ekonomiczną Powiatu. Czynniki negatywne są równoważone przez czynniki, pozytywnie nań wpływające. Wspomniane czynniki pozytywne mają nawet nieco większe wartości punktowe. Z punktu widzenia scenariuszy rozwojowych kluczową informacją jest fakt, iż w wyniku analizy PEST nie udało się wyodrębnić schematu dla scenariusza pesymistycznego i optymistycznego. Należy więc przyjąć, iż najbardziej prawdopodobne jest spełnienie się scenariusza pośredniego.

162 162 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Modele zachowania się kapitałów społeczno-ekonomicznych Powiatu Bytowskiego w poszczególnych scenariuszach Powyższe scenariusze rozwojowe można przełożyć na zachowania się kapitałów w Powiecie Bytowskim oraz na jego relacje z otoczeniem. Wyodrębniono trzy układy przestrzenno-funkcjonalne: 1) Bytów i Miastko jako lokalne (powiatowe) ośrodki wzrostu oraz punkty koncentracji usług publicznych); 2) Obszary wiejskie jako zaplecze lokalnych ośrodków wzrostu; 3) Obszar poza Powiatem Bytowskim: przestrzeń regionalna (Trójmiasto jako regionalny ośrodek wzrostu, pozostała część Pomorza) i przestrzeń krajowa oraz europejska Scenariusz pesymistyczny ( Zasysanie ) W tym scenariuszu następuje przepływ kapitałów od obszarów słabszych do obszarów mocniejszych, a potencjały nie równoważą się. W praktyce oznacza to, iż obszary wiejskie są wysysane ze swoich zasobów przez Bytów i Miastko, a dysproporcje między tymi obszarami w jakości życia i dostępie do infrastruktury pogłębiają się. Jednocześnie niski i malejący potencjał Bytowa i Miastka wobec regionalnych i krajowych silnych ośrodków wzrostu powoduje, iż to te ostatnie są atrakcyjnym miejscem dla zamieszkania i pracy oraz inwestowania. W konsekwencji najlepszy kapitał ludzki i społeczny przenosi się w inne miejsca, poza Powiat, a kondycja gospodarki wewnątrz Powiatu pogarsza się. Wewnętrzne potencjały Powiatu nie są wykorzystywane. Także jakość życia w Bytowie i Miastku w porównaniu z dużymi miastami regionu i kraju jest niższa i stale maleje. Sytuację taką ilustruje rycina poniżej. Rycina 7 Model przepływu kapitałów w Powiecie Bytowskim oraz w otoczeniu w scenariuszu pesymistycznym. Ideogram. Źródło: opracowanie własne

163 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Scenariusz pośredni ( Próba zbilansowania ) W tym scenariuszu następują przepływy kapitałów pomiędzy obszarami wiejskimi a Bytowem i Miastkiem. Dostęp do infrastruktury publicznej oraz możliwość rozwoju kapitału ludzkiego, społecznego i gospodarczego zaczyna być równoważony, choć dalej dysproporcje pomiędzy obszarami wiejskimi a oboma miastami są duże. Podobnie ma się relacja pomiędzy powiatem a otoczeniem. Mimo pojawiania się kapitału egzogennego (transfer środków finansowych, inwestycji, wiedzy i doświadczeń etc.) nadal bilans w relacjach między powiatem a otoczeniem jest dla tego pierwszego niekorzystny. W dalszym ciągu kapitał (zwłaszcza ludzki i społeczny) przechodzi z obszarów i ośrodków słabszych do silnych. W konsekwencji jakość życia na obszarach wiejskich poprawia się, choć tempo tej poprawy nie jest satysfakcjonujące. Podobnie rzecz ma się, porównując jakość życia w Bytowie i Miastku oraz Trójmiasto lub Słupsk (ryc. poniżej). Rycina 8 Model przepływu kapitałów w Powiecie Bytowskim oraz w otoczeniu w scenariuszu zrównoważonym. Ideogram. Źródło: opracowanie własne Scenariusz optymistyczny ( Równowaga ) Wariant optymistyczny zakłada, iż potencjały rozwojowe obszarów wiejskich oraz Miastka i Bytowa będą równoważyć się, a poszczególne funkcje obu miast i ich wiejskiego zaplecza powinny być komplementarne. Pozwoli to na wyrównanie poziomu jakości życia w tych dwóch kręgach. Znacznej intensyfikacji ulegają także przepływy pomiędzy powiatem a jego otoczeniem, zwłaszcza z silnymi ośrodkami wzrostu w skali regionu. Poziom jakości życia np. w Trójmieście lub Słupsku zaczyna być porównywalny z poziomem życia w Bytowie i Miastku.

164 164 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata W wariancie (scenariuszu) optymistycznym, ze względu na wykorzystanie i rozwój potencjałów endogennych (wewnętrznych), zaczyna się także pojawiać szeroki transfer kapitałów z otoczenia, a wzajemne wymiany zaczynają się bilansować lub nawet są korzystne dla powiatu (inwestycje w gospodarkę, pojawienie się konsumentów usług turystycznych w powiecie etc.). Sytuację tę pokazuje ideogram na rycinie poniżej. Rycina 9 Model przepływu kapitałów w Powiecie Bytowskim oraz w otoczeniu w scenariuszu optymistycznym Ideogram. Źródło: opracowanie własne

165 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Powiat Bytowski w politykach makro-ekonomicznych i przestrzennych na poziomie UE, Polski i Województwa Pomorskiego 5.1 Wprowadzenie Istotnym czynnikiem wpływającym na realizację scenariuszy wariantowych oraz możliwość wdrażania samej Strategii jest sposób myślenia o Powiecie Bytowskim i jego roli w przestrzeni na poziomie UE (szerzej Europy), a także kraju oraz Województwa Pomorskiego. Pod pojęciem pozycji w przestrzeni należy rozumieć kilka elementów: 1) Rolę w kreowaniu skupisk osadniczych, w tym tendencji miastotwórczych i tworzeniu zrównoważonego zaplecza na obszarach wiejskich otaczających miasto (o czym mowa była w rozdziale poprzednim). 2) Rolę w kreowaniu różnych funkcji publicznych oraz gospodarczych, w tym efektywne wykorzystywanie własnych możliwości i potencjałów z wykorzystaniem kapitałów pochodzących spoza Powiatu (ludzkiego, gospodarczo-finansowego, społecznego, wiedzy, technologii), tworzenie popytu na towary i usługi, które mogą zaoferować podmioty z Powiatu. 3) Dostępność przestrzenną (transportową, telekomunikacyjną) na potrzeby przepływu wspomnianych wyżej różnych kapitałów zarówno wewnątrz Powiatu Bytowskiego, jak i między nim a otoczeniem zewnętrznym. Dostępność ta powinna gwarantować swobodny dostęp do towarów i usług, oferowanych na miejscu (np. w branży turystycznej srebrna gospodarka, czyli dojazd klientów na obszar realizacji usługi), ale także pozwolić na swobodny handel takimi towarami i usługami, które można dostarczyć w dowolnie wybrane miejsce (transport produktów przemysłu branży metalowej, drzewno-meblarskiej poza Powiat etc.). W niniejszym rozdziale przeanalizowane zostaną wspomniane wszystkie trzy poziomy. 5.2 Poziom UE Cele polityki terytorialnej Unii Europejskiej w sposób ujednolicony zostały przedstawione w Agendzie Terytorialnej UE. Agenda Terytorialna UE: nie posiada charakteru obligatoryjnego, ale stanowi strategiczne i zorientowane na działanie ramy dla terytorialnego rozwoju Europy, w tym dla krajowych polityk rozwoju przestrzennego. Agenda wspierała wdrażanie zarówno odnowionej Strategii Lizbońskiej jak i Strategii z Goeteborga poprzez politykę zintegrowanego rozwoju terytorialnego. Dokument przyczynić się miał do trwałego wzrostu gospodarczego oraz tworzenia miejsc pracy, jak również do społecznie i ekologicznie zrównoważonego rozwoju poprzez wzmocnienie spójności terytorialnej Europy. Aby to osiągnąć polityka spójności UE oraz inne polityki powinny w bardziej efektywny sposób wychodzić naprzeciw potrzebom i uwarunkowaniom terytorialnym oraz swoistym

166 166 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata wyzwaniom geograficznym i możliwościom regionów i miast. Dokument ten był aktem woli politycznej, wspartej obietnicą podjęcia działań w zakresie realizacji przyjętych celów. Podstawą do jego opracowania był raport ekspercki Stan terytorialny i perspektywy UE przyjęty pod koniec 2007 roku. Raport ten stał się także podstawą do rozwoju badań nad przestrzenią europejską, realizowane przez instytucje badawcze w ramach programu ESPON W opracowaniach ESPON zasadniczą pozycję w perspektywie analiz struktury terytorialnej zajmują dwa zagadnienia. Pierwsze zagadnienie to relacje miasto wieś i analizy współoddziaływania przestrzeni miejskiej i wiejskiej. Druga kwestia to rola ośrodków miejskich jako centrów wzrostu na poziomie lokalnym, regionalnym, ponadregionalnym, krajowym, europejskim i światowym. W obu perspektywach punktem wyjścia jest gęstość zaludnienia, będąca agregatem procesów przestrzennych związanych z kształtowaniem sieci osadniczej. W obecnych koncepcjach ESPON, centralnym punktem odniesienia dla sieci osadniczej na poziomie europejskim stanowić będzie siatka wielkich i dużych ośrodków miejskich jako lokomotyw rozwoju regionów. Na mapie poniżej globalne centra rozwoju (Londyn, Paryż) zostały zaznaczone jako kule brązowe. Kulami czerwonymi zaznaczono miejskie lokomotywy rozwoju o znaczeniu europejskim. Trzon rozwojowy tworzy pas miast Beneluxu oraz oś wzdłuż Renu, Szwajcarii i północno-środkowych Włoszech. Z miast polskich do tej kategorii zalicza się Warszawę, pozostałe miasta wojewódzkie mają mieć status silnych MEGA, czyli miast o bardzo silnym wpływie na rozwój kraju i regionu. Do tej kategorii zaliczyć można także Gdańsk. Pozostawać ma on, podobnie jak inne ośrodki we wschodniej Polsce (Rzeszów, Białystok, Lublin) w dość specyficznej sytuacji. Stanowią bowiem jednocześnie obszary kumulacji obszaru metropolitarnego (zaznaczone na ryc. 10 na żółto), a jednocześnie znajdują się bezpośrednio przy granicy europejskiego obszaru koncentracji działalności i przepływów (zaznaczona zieloną linią na ryc. 10 ). Powiat Bytowski pozostaje jednak poza obszarem bezpośredniego wpływu Gdańska i Trójmiasta. W konsekwencji, mimo, iż znajduje się wewnątrz wydzielonego europejskiego obszaru koncentracji i przepływów, to jednak fakt ten w paneuropejskich koncepcjach rozwoju nie to ma przełożenia na rozwój Powiatu. Jego obszar znajduje się także poza Funkcjonalnymi Obszarami Miejskich (Functional Urban Areas: FUA) na obszarze UE. Poszczególny FUA został zdefiniowany jako obszar którego centrum stanowi minimum 15 tysięczne miasto, zaś łącznie z ekonomicznie powiązanymi przedmieściami ludność takiego obszaru to minimum 50 tysięcy mieszkańców (dla krajów zamieszkałych przez minimum 10 mln osób) lub 0,5% populacji mniejszego kraju). W drugim kroku do tak zdefiniowanego FUA dołączane są te miejscowości których minimum 10% powierzchni znajduje się w odległości, którą można przebyć od centrum miasta w 45 minut. W ten sposób wyróżniane są Potencjalnie Strategiczne Obszary Miejskie (Potential Urban Strategic Horizon - PUSH). Obszary te mogą stanowić potencjale ośrodki regionalnego/ lokalnego wzrostu. Analiza ich przestrzennego rozmieszczenia dostarcza informacji na temat dostępności dla mieszkańców

167 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata ośrodków miejskich. Wiąże się to z dostępem do większego rynku pracy, większej liczby usług świadczonych przez służby publiczne oraz przez prywatny sektor usługowy. Powiat Bytowski nie należy do żadnego z obszarów PUSH. Rycina 10 Metropolie w Europie 2030 Źródło: Koncepcja Zagospodarowania Przestrzennego Kraju 2030, s. 53, ryc. 12

168 168 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Poziom krajowy Zasadniczym punktem odniesienia do przestrzennych polityk na poziomie krajowym jest Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, przyjęta przez Radę Ministrów 13 grudnia 2011 r. (dalej jako KPZ). W dokumencie pokazano zarówno stan obecny przestrzeni Polski (z konieczności ujęty w sposób zgeneralizowany, w oparciu o szereg wskaźników i parametrów), ale również wskazano jaki jest pożądany stan rozwoju wspomnianej przestrzeni w 2030 r. Na rycinie poniżej ujęto wyimek z jednej z map diagnostycznych, który ukazuje powiązania funkcjonalne i grawitację poszczególnych obszarów i miast (ciążenia ku sobie). Rycina 11. Siła grawitacji i ciążeń Województwa Pomorskiego. Źródło: KPZK, mapa 1 diagnostyczna Wynika z niej, iż zachodni obszar regionu uznawany jest za pozbawiony sił grawitacji. Pozbawiony jest także (z wyjątkiem Słupska) istotnych powiązań wewnętrznych oraz zewnętrznych. Mapa ujmuje co prawda obszary subregionów w starym podziale administracyjnym, jednakże słabość w tym zakresie zachodniej części Pomorza oraz wschodniej części Zachodniopomorskiego jest znacząca i bardzo widoczna. Odbija się to także na wizji integracji polskiej przestrzeni i porównania jej stopnia w 2010 i 2030 r. (rycina poniżej). Wynika z niej jednoznacznie, iż zarówno w 2010 r., jak w dwadzieścia lat później stopień zintegrowania zachodniej części Pomorskiego z innymi obszarami funkcjonalnymi pozostaje niemal taki sam: jest on bardzo słaby. W 2030 r. teren ten (obejmujący w przypadku Pomorskiego powiat bytowski i człuchowski) pozostaje wyodrębnionym pustym polem ) otoczonym przez obszary integrujące się, zaś pogranicze

169 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Pomorskiego i Zachodniopomorskiego stanowi największy teren dysfunkcjonalny na zachód od Wisły. W konsekwencji, można to interpretować, iż w krajowej polityce makroprzestrzennej przyjęto zasadę na później lub odroczonych szans rozwojowych. Teren ten będzie podlegał wsparciu po 2030 r. Wobec faktu, iż fundusze strukturalne w perspektywie budżetowej UE są prawdopodobnie ostatnim, tak dużym zasobem środków finansowych zewnętrznych, należy domniemywać, iż kierunek działań po 2022 r. w polityce strategicznej Powiatu powinien być ukierunkowany przede wszystkim na efektywne wykorzystanie własnych potencjałów. Tym niemniej bardzo istotne jest prawidłowe określenie kierunków działań na okres , aby do tego procesu dobrze się przygotować. Rycina 12 Kierunki integracja polskiej przestrzeni w 2010 i 2013 r. Źródło: KPZK, s. 54, rys Poziom regionalny Zasadniczym punktem odniesienia w kreowaniu polityki przestrzennej na poziomie regionalnym jest Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego W pierwszej kolejności warto przytoczyć jedno z założeń, że Strategia nie obejmuje kwestii czysto lokalnych chyba, że zachodzi ścisły związek między potrzebami i potencjałami

170 170 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata lokalnymi a interesem regionalnym lub też, gdy lokalne deficyty istotnie ograniczają możliwości rozwojowe 64. W strategii stwierdza się także, iż najistotniejszą z punktu widzenia interwencji publicznej cechą regionu są wyraźne i niekorzystne zróżnicowania przestrzenne w zakresie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego, zwłaszcza między dynamicznie i wszechstronnie rozwijającym się Obszarem Metropolitalnym Trójmiasta, a obszarami najbardziej od niego odległymi. Dysproporcje te przejawiają się różnym poziomem aktywności społecznej (m.in. edukacyjnej, kulturalnej, obywatelskiej) i gospodarczej (w tym zawodowej). Taki stan rzeczy wynika m.in. z uwarunkowań historycznych, instytucjonalnych i infrastrukturalnych (w tym różnej jakości i dostępności usług publicznych). Zróżnicowania wewnątrz regionu pogłębiają się na przestrzeni ostatnich lat, co grozi jego dezintegracją w wielu wymiarach, w tym osłabieniem jego konkurencyjności i atrakcyjności osiedleńczej, a także zdolności do skutecznego uruchamiania wewnętrznych potencjałów oraz przełamywania barier rozwojowych Podkreśla się także fakt, iż Procesy społeczne i gospodarcze, w tym poziom aktywności zawodowej i społecznej mieszkańców regionu, są ograniczone m.in. poprzez nieefektywnie funkcjonujący system transportowy. Pomorskie cechuje się niską na tle innych polskich regionów, zewnętrzną dostępnością transportową i dużym zróżnicowaniem wewnętrznej spójności systemu transportowego [ ] Szczególnie narażone na negatywne skutki słabej efektywności sytemu transportowego są obszary zachodniej i południowo-zachodniej części województwa 65. Analiza Strategii wskazuje na to, iż jest to dokument, w którym przyjęto następujące paradygmaty: 1) Obejmuje on takie cele i kierunki działań, a w konsekwencji wiązki projektów, dla których Samorząd Województwa może być bezpośrednim inwestorem, koordynatorem lub inspiratorem (co oznacza odejście od koncepcji botom-up, czyli oddolnych inicjatyw, natomiast gwarantuje koncentrację środków na wybrane działania; 2) W scenariuszach wariantowych przewidziano dwie zmienne: dostępność transportowa versus dostępność środków finansowych. Oznacza to, iż w koncepcji strategicznej poprawę obszarów problemowych i marginalizowanych uzależnia się od jakości transportu oraz możliwości finansowania poszczególnych przedsięwzięć społeczno-gospodarczych, a nie adekwatność, skuteczność i użyteczność efektów tych przedsięwzięć; 3) Przewidziano rozwój sieci drogowej wiążącej miasta powiatowe regionu z Trójmiastem oraz ich otoczeniem, ale jednocześnie: 4) strefy przyspieszonego rozwoju społeczno-gospodarczego mają koncentrować się wzdłuż korytarzy transportowych o znaczeniu europejskim i krajowym. 64 Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020, Gdańsk 212, s Tamże, s. 11 i s. 15

171 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata ) Rozwój sieciowych i kompleksowych produktów turystycznych mają dotyczyć obszarów o wysokim potencjale turystyczno-rekreacyjnym środowiska przyrodniczego i kulturowego. Wskazane w Strategii konkretne projekty dotyczące linii kolejowych oraz drogowych nie obejmują wprost szlaków, przebiegających przez Powiat Bytowski. Jednakże kwestie modernizacji dróg krajowych i wojewódzkich oraz linii kolejowej 212 z terenu Powiatu zostały uwzględnione w Regionalnym Programie Strategicznym zakresie transportu Mobilne Pomorze. Zostały one wprost wpisane jako inwestycje strategiczne w działaniu Infrastruktura liniowa regionalnego transportu zbiorowego wraz z infrastrukturą towarzyszącą oraz w działaniu 2.1.1: Poprawa dostępności transportowej ośrodków regionalnych i subregionalnych do Trójmiasta, a także pomiędzy nimi. 5.5 Podsumowanie Z analizy dokumentów i zestawień danych, koncepcji planistycznych i strategicznych na poziomie UE, kraju i regionu wynika, iż w przygotowaniu tych na poziomie Polski i regionu silnie inspirowano się ustaleniami i wynikami badań oraz modelami, przyjętymi na poziomie UE. Tym samym przyjęto zasadę bottom-down (z góry na dół ). W konsekwencji, wizje i modele rozwoju przestrzeni z poziomu europejskiego zostały przeniesione na poziom krajowy i regionalny. Trzeba przy tym zaznaczyć, iż w formułowaniu tych koncepcji pod uwagę zostały wzięte dwie zasadnicze koncepcje. Pierwszą z nich jest teza, iż rozwój danego obszaru jest uzależniony od tendencji miastotwórczych. Jest ona swoistym odbiciem koncepcji lokomotyw, która zakłada, iż rozwój lokalny i regionalny może odbywać się tylko za pośrednictwem rozwoju dużych ośrodków miejskich, a która w ostatnim dziesięcioleciu przynosi skutek odwrotny do zamierzonego ( zasysanie kapitałów z obszarów słabszych i ich pustynnienie w zakresie infrastruktury i dostępu do usług, zwłaszcza na terenach wiejskich, kosztem rozwoju wielkich metropolii) Druga z nich określa potencjały rozwojowe przede wszystkim przez pryzmat dostępności transportowej. Jest ona słuszna, bowiem przepływy kapitału (przede wszystkim ludzkiego i gospodarczego) są silnie uzależnione od możliwości swobodnego i szybkiego przemieszczania się. Z analiz dokumentów wynika, iż na wszystkich trzech poziomach Powiat Bytowski jest uznany za obszar deficytowy: pozbawiony sił miastotwórczych oraz o słabych powiązaniach transportowych. W konsekwencji, koncepcje rozwojowe kraju i regionu omijają teren zachodniej części Pomorskiego po zamknięciu obecnego okresu programowania UE (po 2022 r.), a przed zamknięciem czasu obowiązywania KPZK (w roku 2030). Stanowi to istotne wyzwanie dla władz powiatu i innych aktorów wdrażania Strategii, bowiem część strategicznych kierunków działań jest uzależnione od wsparcia z poziomu kraju i regionu.

172 172 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wysiłek władz powinien zatem pójść w kierunku argumentacji i lobbingu na rzecz realizacji kluczowych przedsięwzięć dla środowiska lokalnego.

173 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Wizja i misja strategiczna, cel strategiczny i cele operacyjne W niniejszym rozdziale zostały zamieszczone informacje na temat wizji i misji strategicznych oraz wskazany cel strategiczny i wynikający z niego cele operacyjne. 6.1 Wizja Powiatu Bytowskiego na 2022 r. Pojęcie wizji wywodzi się z nauk strategicznych, przede wszystkim w odniesieniu do sektora biznesu, niemniej jednak można je adaptować na potrzeby sektora publicznego. Według S. Obłoja, wizja to koncepcja przyszłości jednostki, najbardziej fundamentalna aspiracja, która aby być skuteczna powinna być wspólna zarówno dla kierownictwa jak i pozostałych członków organizacji. W przypadku Strategii Powiatu pod pojęciem kierownictwa rozumieć należy Starostwo Powiatowe, zaś definicja pozostałych członków organizacji obejmuje innych interesariuszy i aktorów wdrażania działań i osiągania celów, a w konsekwencji także wizji. To założenie partycypacji jest komplementarne z założeniem M. Hudsona, iż organizacja najczęściej jest świadoma tego, że najpewniej nie uda jej się nigdy samodzielnie zrealizować wizji, zatem potrzebuje do tego inne podmioty, przekonane o konieczności współdziałania. Z kolei R. Koch twierdzi, iż wizja to inspirująca koncepcja przyszłości jednostki, marzenie o przyszłym kształcie i sukcesach, obraz tego czym może być. Wizje można formułować w kategoriach wyznaczanych celów. Tym samym wizję należy powiązać z całą strukturą celów (o których niżej). Ostatecznie wizja wyraża to, co organizacja/ instytucja uważa za swój ostateczny cel. Jest projekcją przyszłości, do jakiej dąży samorząd i społeczność lokalna. Wizja rozwoju opisuje pożądany stan docelowy w perspektywie kilkunastu lat. Wizja wskazuje kim chcemy się stać, co chcemy stworzyć i osiągnąć. Poniżej została zaprezentowana wizja rozwoju Powiatu Bytowskiego wypracowana w ramach pracy Zespołu Strategicznego. Misja strategiczna: Powiat bytowski w 2022 r. to rejon rozwiniętej gospodarki i turystyki, opartej na zasobach kapitału ludzkiego i społecznego, środowiska naturalnego i wieloetnicznego dziedzictwa kulturowego.

174 174 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Misja zdefiniowana w Strategii Misja, według koncepcji nauk o zarządzaniu Jest sposobem urzeczywistnienia zakładanej wizji, a także wstępnym opisem, w jaki sposób będzie realizowane cele strategiczne, a w konsekwencji także wizji. Misja zatem stanowi ogólny opis, w jaki sposób będzie realizowana wizja. Część wykonawcza strategii powinna być zatem ściśle powiązania z misją. Ostatecznie, misja w przypadku Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego stanowi nadrzędny cel funkcjonowania wspólnoty samorządowej w kontekście realizacji wizji, osiągania celów i realizacji kierunków działań. Tym samym określa rolę władz powiatowych w procesie rozwoju, ale ma równocześnie integrować, motywować i rozbudzać aspiracje całej społeczności lokalnej. Zawiera w sobie podstawowe wartości, na których zamierzają koncentrować swoje działania decydenci i mieszkańcy Gminy. Poniżej zaprezentowano misję strategiczną, wypracowaną i ustaloną ostatecznie przez Zespół Strategiczny: Misja strategiczna: Rozwój Powiatu Bytowskiego poprzez: a) kształtowanie kreatywności i przedsiębiorczości, b) kształtowanie kapitału społecznego, w tym wzmacnianie tożsamości, c) podnoszenie jakości życia mieszkańców, d) integrację przestrzenną, międzyorganizacyjną i instytucjonalną w oparciu o lokalne, powiatowe i regionalne zasoby. 6.3 Cel strategiczny i cele operacyjne Strategii Rozwoju Społeczno- Gospodarczego Powiatu Bytowskiego Cele to pożądane stany społeczności lokalnej w środowisku społeczno-gospodarczym wewnątrz obszaru Powiatu. W odróżnieniu do wizji cele mają nie tylko określony horyzont czasowy, ale powinny posiadać też kilka innych istotnych atrybutów: 1) Powinny być adekwatne do wizji (poprzez osiąganie celów powinno móc osiągać się wizję); 2) Powinny być mierzalne: o ile wizja jest ogólnym opisem marzeń i dążeń, przypisane celom mierniki i wskaźniki pozwalają na ocenę, czy są one osiągane w określonym czasie i miejscu; 3) Pomiar celów nie powinien generować nadzwyczajnych kosztów; 4) Cele powinny być ambitne, ale możliwe do osiągnięcia.

175 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Na potrzeby dokumentów strategicznych najczęściej tworzy się strukturę celów: głównych, przyczyniających się bezpośrednio do realizacji wizji oraz pakietu celów pomniejszych. Te ostatnie dotyczą wybranych sektorów lub grup społecznych i powinny być ze sobą rozłączne. Każdemu z celów niższego rzędu przypisano priorytet, który zawiera w sobie kierunki działań. W trakcie prac Zespołu Strategicznego podjęto decyzję o uproszczeniu struktury celów do dwóch poziomów: poziomu strategicznego i operacyjnego. Zdefiniowano jeden cel strategiczny oraz cztery cele operacyjne i cztery priorytety, które odpowiadają określonym wcześniej kapitałom. Ostatecznie zdecydowano się na rozbicie kapitału ludzkiego i społecznego na dwa odrębne zbiory. Zakres merytoryczny tych kapitałów jest odmienny: ludzki obejmuje kondycję i sytuację indywidulanych osób i rodzin, zaś społeczny dotyczy relacji społecznych na poziomie instytucjonalnym, wspólnot lokalnych, mieszkaniowych, środowiskowych etc. Na przykład: kondycja zdrowotna i materialna osób starszych (jako jednostek) to stan kapitału ludzkiego, ale sposób w jaki np. udziela się w kółkach zainteresowań, instytucji nieformalnych lub NGO świadczy o stanie kapitału społecznego. Na rycinie poniżej zaprezentowano strukturę celów oraz priorytetów na potrzeby Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Rycina 13 Struktura celów i priorytetów Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Cel strategiczny: Poprawa jakości życia mieszkańców Powiatu Bytowskiego Cel operacyjny 1: Poprawa dostępu do infrastruktury publicznej i do zasobów przyrodniczych i kulturowych Cel operacyjny 2: Wzrost jakości kapitału ludzkiego Cel operacyjny 3: Wzrost jakości kapitału społecznego Cel operacyjny 4: Wzrost konkurencyjności i atrakcyjności gospodarczej Priorytet I: Infrastruktura Priorytet II: Kapitał ludzki Priorytet III: Kapitał społeczny Priorytet IV: Gospodarka Źródło: opracowanie własne

176 176 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Priorytety, strategiczne kierunki działań, wykonawcy działań 7.1 Wprowadzenie wyniki analizy TOWS/SWOT dla poszczególnych priorytetów Jak wskazano w rozdziale powyżej wyodrębniono cztery zasadnicze priorytety Strategii. Poniżej przedstawiono wyniki analizy TOWS/SWOT W przypadku Priorytetu I: Infrastruktura, odpowiadającemu kapitałowi przestrzennemu i infrastrukturalnemu w diagnozie: analiza TOWS/SWOT wykazała, iż kluczowym modelem dla tego priorytetu powinna pozostawać strategia konkurencyjna (maxi-mini). Słabe strony w zakresie infrastruktury dominują nad mocnymi stronami, stąd działania interesariuszy powinny koncentrować się na zwalczaniu tych słabych stron z wykorzystaniem szans, jakie pojawiają się w środowisku regionalnym i krajowym. W przypadku Priorytetu II: Kapitał ludzki, analiza TOWS/SWOT wykazała, iż kluczowym modelem dla tego priorytetu powinna pozostawać strategia konkurencyjna (maxi-mini). Słabe strony w zakresie kapitału ludzkiego dominują nad mocnymi stronami, stąd działania interesariuszy powinny koncentrować się na zwalczaniu tych słabych stron z wykorzystaniem szans, jakie pojawiają się w środowisku regionalnym i krajowym. W przypadku Priorytetu III: Kapitał społeczny, analiza TOWS/SWOT wykazała, iż kluczowym modelem dla tego priorytetu powinna pozostawać strategia agresywna (maxi-mini). Mocne strony w zakresie kapitału społecznego dominują nad słabymi stronami, stąd działania interesariuszy powinny koncentrować się na wzmacnianiu mocnych stron z wykorzystaniem szans, jakie pojawiają się w środowisku regionalnym i krajowym. W przypadku Priorytetu IV: Gospodarka, odpowiadającemu kapitałowi gospodarczemu: analiza TOWS/SWOT wykazała, iż kluczowym modelem dla tego priorytetu powinna pozostawać strategia defensywna (mini-mini). Słabe strony w zakresie gospodarki dominują nad mocnymi stronami, stąd działania interesariuszy powinny koncentrować się na zwalczaniu tych słabych stron równocześnie z unikaniem i uwzględnianiem zagrożeń, jakie pojawiają się w środowisku regionalnym i krajowym.

177 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Podsumowanie wyników analizy TOWS/SWOT przedstawia rycina poniżej. Pokazano na niej, które kapitały sytuują się w matrycy tej analizy, a w konsekwencji na których polach analizy SWOT trzeba skoncentrować uwagę w formułowaniu kierunków działań. Rycina 14 Zbiorcze zestawienie analizy TOWS/SWOT dla poszczególnych kapitałów w Powiecie Bytowskim. Pola analizy SWOT Szanse Zagrożenia Źródło: opracowanie własne Mocne strony kapitał społeczny Słabe strony infrastruktura kapitał ludzki gospodarka 7.2 Priorytety i kierunki działań Poniższy podrozdział zawiera informacje na temat Priorytetów oraz kierunków działań. Do tych ostatnich zostały przypisane instytucje, które są koordynatorami/ inspiratorami/wdrażającymi działania lub mogą je finansować oraz organizacje i podmioty, które powinny być partnerami i interesariuszami w realizacji tych działań. W celu ułatwienia korzystania z dokumentu zostały one przedstawione w wersji tabelarycznej. Kierunek działań Priorytet I: Infrastruktura - modernizacja dróg krajowych, wojewódzkich powiatowych i gminnych, w tym poprawa stanu nawierzchni oraz tworzenie warunków do wspólnego użytkowania pasa drogowego przez różnych użytkowników (tworzenie ciągów pieszo-rowerowych przy jezdniach), przy czym priorytet powinny mieć drogi: a) stanowiące o istotnym powiązaniu między Bytowem i Miastkiem a gminami wiejskimi, b) stanowiące o istotnym powiązaniu Bytowa i Miastka z Trójmiastem, Słupskiem i sąsiednimi ośrodkami powiatowymi, c) o najgorszym stanie nawierzchni - rozwój transportu multimodalnego na terenie Powiatu z wykorzystaniem linii kolejowej nr 212 oraz z budową infrastruktury węzłów komunikacyjnych - tworzenie ciągów pieszo-rowerowych na terenie powiatu, mających charakter turystyczno-rekreacyjny, w tym w szczególności powiązanie istniejących szlaków turystycznych z istniejącymi sieciami na terenie Pomorza Instytucje koordynujące/inspirujące/wdrażające /partnerzy powiat, gminy, GDDKiA, samorząd województwa powiat, gminy, PKP, PLK, samorząd województwa powiat, gminy, samorząd województwa, NGO, samorządy ościenne spoza powiatu

178 178 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Kierunek działań Priorytet I: Infrastruktura - rozwój infrastruktury sportowo-rekreacyjnej, w szczególności poprzez stworzenie wielofunkcyjnego obiektu z bieżnią lekkoatletyczną, kortami, boiskami - rozbudowa sieci przedszkoli oraz punktów przedszkolnych i żłobków Instytucje koordynujące/inspirujące/wdrażające /partnerzy powiat, gminy, samorząd województwa powiat, gminy, samorząd województwa, NGO, kościoły i związki wyznaniowe, podmioty prywatne - rozwój terenów przemysłowych na terenie powiatu powiat, gminy, samorząd województwa, podmioty prywatne - rozwój systemu szerokopasmowego dostępu do Internetu i zmniejszanie różnic w tym dostępie, który istnieje między miastami a obszarami wiejskimi powiat, gminy, samorząd województwa, podmioty prywatne, NGO Podsumowując, proponowane kierunki działań powinny być realizowane przez konkretne przedsięwzięcia i projekty, współfinansowane ze środków UE na okres oraz w oparciu o współpracę władz samorządowych powiatu i gmin m.in. z przedsiębiorcami, organizacjami pozarządowymi, GDKKiA, PKP PLK S.A. oraz władzami samorządowymi województwa. Kierunek działań Priorytet II: Kapitał ludzki - rozszerzanie i modernizacje zaplecza infrastrukturalnego instytucji i organizacji pomocy społecznej i ochrony zdrowia (np. poprzez rozwój nowych noclegowni, domów dziennego pobytu, świetlic środowiskowych, ośrodka rehabilitacji osób niepełnosprawnych etc.) Instytucje koordynujące/inspirujące/wdrażające działania NGO, kościoły i związki wyznaniowe, instytucje opieki społecznej i zdrowotnej, powiat, gminy, samorząd województwa, - realizacja projektów, mających na celu aktywizację młodzieży i dorosłych, zagrożonych wykluczeniem społecznym (w tym zwłaszcza dziedziczenia bezrobocia, roszczeniowych i biernych postaw społecznych) - realizacja projektów, mających na celu aktywizację zawodową i społeczną osób bezrobotnych, m. in. z wykorzystaniem modelu spółdzielni socjalnych, przy wsparciu organizacji pozarządowych, działających na terenie powiatu - wdrażanie przedsięwzięć, mających na celu aktywizację zawodową i społeczną osób na obszarach wiejskich, w szczególności poprzez wspieranie i promocję rozwoju usług agroturystycznych, rozwoju rzemiosła, przemysłów kreatywnych na terenach wiejskich (potrawy regionalne, sztuki wizualne, muzyka, rzeźba, gromadzenie legend, przypowieści i baśni NGO, kościoły i związki wyznaniowe, instytucje opieki społecznej i edukacyjne, powiat, gminy, samorząd województwa NGO, kościoły i związki wyznaniowe, instytucje opieki społecznej i edukacyjne, spółdzielnie socjalne, powiat, gminy, samorząd województwa NGO, w tym LGD, spółdzielnie socjalne, podmioty prywatne, rolnicy, powiat, gminy, samorząd województwa

179 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata lokalnych i regionalnych Kierunek działań Priorytet II: Kapitał ludzki Instytucje koordynujące/inspirujące/wdrażające działania - realizacja projektów edukacyjnych, mających na celu rozwój kompetencji kluczowych i kompetencji zawodowych na potrzeby lokalnego rynku pracy, zwłaszcza na potrzeby branży metalowej, meblarskodrzewnej, rozwoju technik OZE oraz usług turystycznych (przede wszystkim w zakresie obsługi turystyki zdrowotnej) i innych pojawiających się branż rozwojowych, w tym zwłaszcza poprzez rozwój oferty edukacyjnej szkół zawodowych, techników i szkół policealnych z terenu powiatu - realizacja projektów na rzecz uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych instytucje i podmioty edukacyjne, podmioty prywatne, NGO, powiat, gminy, samorząd województwa instytucje i podmioty edukacyjne, NGO, powiat, gminy, samorząd województwa - budowa systemu doradztwa edukacyjno-zawodowego instytucje i podmioty edukacyjne, służby zatrudnienia, NGO, powiat, gminy, samorząd województwa, IOB - wdrażanie projektów na rzecz ochrony zdrowia i aktywizacji osób starszych - wdrażanie projektów, mających na celu poprawę kompetencji i tym samym skuteczności działań służb socjalnych i służb zatrudnienia, w tym gminnych ośrodków pomocy społecznej, PCPR, PUP, organizacji pozarządowych, kościołów i związków wyznaniowych oraz przedsięwzięcia mające na celu koordynację i współpracę działań między tymi instytucjami - wdrażanie przedsięwzięć, których efektem jest poprawa dostępu do specjalistycznej opieki zdrowotnej dla mieszkańców Powiatu, w tym mające na celu zwalczanie chorób cywilizacyjnych. NGO, instytucje i podmioty ochrony zdrowia i pomocy społecznej, powiat, gminy, samorząd województwa powiat, gminy, PCPR, PUP, OPS, samorząd województwa, NGO, kościoły i związki wyznaniowe Powiat, gminy, instytucje i podmioty opieki zdrowotnej, NGO, kościoły i związki wyznaniowe Przedsięwzięcia te powinny być realizowane z wykorzystaniem środków zewnętrznych, przede wszystkim UE na okres m.in. poprzez wdrażanie zintegrowanych projektów władz samorządowych powiatu, gmin, jednostek im podległych (instytucji pomocy społecznej, PUP, szkół) oraz organizacji pozarządowych (w tym LGD) oraz kościołów i związków wyznaniowych.

180 180 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Kierunek działań Priorytet III: Kapitał społeczny Instytucje koordynujące/inspirujące/wdrażające działania - realizacja projektów, mających na celu dalszy rozwój organizacji pozarządowych, w tym podnoszenie kompetencji w zakresie planowania, zarządzania projektami, myślenia strategicznego, fundraisingu (poszukiwania środków na realizację własnych działań - realizacja projektów, mających na celu rozwój wolontariatu w zakresie działań społeczno-edukacyjnokulturalnych, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży i osób starszych - realizacja przedsięwzięć, polegających na wzmacnianiu aktywności społecznej, w tym w szczególności na obszarach wiejskich -wdrażanie projektów kulturalno-edukacyjnych, realizowanych na terenie powiatu i województwa, mających na celu prezentację walorów środowiska naturalnego i kulturowego powiatu (w tym ostatnim przypadku zwłaszcza w odniesieniu do wielokulturowości i silnego poczucia tożsamości lokalnej) - akcje promocyjno-marketingowe powiatu, ze szczególnym uwzględnieniem przewag w zakresie warunków do rozwoju turystyki (zwłaszcza leczniczorekreacyjnej) NGO, kościoły i związki wyznaniowe, powiat, gminy, samorząd województwa, podmioty prywatne NGO, kościoły i związki wyznaniowe, powiat, gminy, samorząd województwa, instytucje edukacyjne i pomocy społecznej, podmioty prywatne NGO, kościoły i związki wyznaniowe, powiat, gminy, samorząd województwa, instytucje edukacyjne i pomocy społecznej, podmioty prywatne instytucje kultury i edukacyjne, NGO, kościoły i związki wyznaniowe, powiat, gminy, samorząd województwa, podmioty prywatne powiat, gminy, samorząd województwa, NGO, w tym LGD, IOB, podmioty prywatne Proponuje się stworzenie aktualnego Wieloletniego Programu Współpracy Powiatu Bytowskiego z Organizacjami Pozarządowymi na lata Dzięki temu dokumentami sformułowane byłyby priorytety tematyczne projektów, realizowanych przez NGO, co zapobiegałoby powielaniu zakresu przedsięwzięć i konkurowaniu NGO o środki na identyczne przedsięwzięcia. Projekty powinny być realizowane przez władze samorządowe powiatu, we współpracy z władzami gmin, LGD oraz organizacjami pozarządowymi z wykorzystaniem środków własnych, środków UE na okres oraz z wykorzystaniem patronatów finansowych lokalnych i regionalnych firm.

181 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Kierunek działań Priorytet IV: Gospodarka - realizacja projektów, których efektem będzie zwiększenie liczby oraz rozwój mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw (doradztwo w zakresie start-up, szkolenia i wsparcie w zakresie zakładania i prowadzenia firm, tworzenie funduszy poręczeniowych i pożyczkowych - realizacja projektów, mających na celu skuteczną promocję lokalnej gospodarki (w tym między innymi udział w targach, wystawach) - rozwój instytucji otoczenia biznesu (IOB) na szczeblu powiatu oraz nawiązanie współpracy z IOB spoza Powiatu (mające na celu transfer wiedzy i doświadczeń) -realizacja projektów, których efektem jest budowanie i rozwój klastrów pomiędzy przedsiębiorstwami, działającymi na terenie powiatu, w tym w szczególności zdefiniowanych branż priorytetowych: metalowej, drzewno-meblarskiej i turystycznej oraz innych pojawiających się branż rozwojowych - inicjowanie współpracy między powiatem, gminami a przedsiębiorstwami (koordynacja działań publicznych i prywatnych, diagnozowanie bieżących wyzwań i problemów oraz sposobów ich rozwiązywania) -promocja i wsparcie rozwoju transportu publicznego w komunikacji wewnątrz-powiatowej, jak i z sąsiednimi ośrodkami w celu łatwiejszego dojazdu do pracy i usług publicznych oraz komercyjnych, oferowanych przede wszystkim w Bytowie i Miastku - wydzielenie i rozwój terenów inwestycyjnych z zasobów przestrzennych, należących do powiatu i gmin Instytucje koordynujące/inspirujące/wdrażające działania powiat, gminy, podmioty prywatne, NGO, IOB powiat, gminy, samorząd województwa, NGO, IOB, PARP NGO, IOB, podmioty prywatne, powiat, gminy, samorząd województwa podmioty prywatne, IOB, powiat, gminy, samorząd województwa powiat, gminy, samorząd województwa, podmioty prywatne, IOB, NGO powiat, gminy, samorząd województwa, podmioty prywatne powiat, gminy, samorząd województwa, podmioty prywatne, IOB Projekty w ramach Priorytetu IV Strategii powinny być realizowane przez władze samorządowe powiatu i gmin z przedsiębiorcami oraz instytucjami otoczenia biznesu, przy wsparciu środków zewnętrznych (UR, regionu, kraju). 7.3 Zbiorcza mapa partnerstwa na rzecz wdrażania Strategii Na podstawie ustaleń z podrozdziału 7.2 stworzono zbiorczą mapę partnerstwa na rzecz wdrażania Strategii. Na rycinie poniżej przedstawiono ideogram, w którym na czterech polach, obejmujących poszczególne priorytety wpisano potencjalnych partnerów i podmioty realizujące poszczególne kierunki działań.

182 182 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata Rycina 15 Mapa partnerstwa dla Strategii Źródło: opracowanie własne