Materiał z wykładu przeprowadzonego w dniu 3 maja 2013 r. w Biskupinie. podczas V Zakątkowego Zlotu

Transkrypt

1 Materiał z wykładu przeprowadzonego w dniu 3 maja 2013 r. w Biskupinie podczas V Zakątkowego Zlotu Mowa jest najwyższą umiejętnością człowieka. Podstawowe jej składowe to mowa wewnętrzna (cerebracja, myślenie, rozumienie) i mowa czynna (nadawanie). Jednym z warunków jej prawidłowego kształtowania się jest dobre funkcjonowanie aparatu oralnego w takich funkcjach fizjologicznych, jak przyjmowanie pokarmów, oddychanie oraz prawidłowe napięcie mięśniowe. Na bazie tych prawidłowości będzie się w przyszłości kształtować poprawna artykulacja oraz możliwości radzenia sobie z takimi funkcjami jak samodzielne jedzenie, picie. Do podstawowych warunków prawidłowego kształtowania się mowy dziecka należą: prawidłowo przebiegająca ciąża; prawidłowy, odbyty siłami natury poród; dobra ocena noworodka (wysoka punktacja w skali Apgar, prawidłowe warunki anatomiczne, słuch, prawidłowe odruchowe reakcje oralne); karmienie piersią, brak parafunkcji; koordynacja ssania, połykania i oddychania; dojrzewanie poszczególnych odruchów i funkcji z obszaru narządów mowy; zachowanie kolejnych etapów rozwoju mowy; prawidłowa opieka, zapewnienie poczucia bezpieczeństwa; prawidłowe stymulowanie rozwoju mowy Dziecko z wyzwaniami rozwojowymi wymaga od urodzenia stałej stymulacji neurologopedycznej. Prowadzone z dzieckiem ćwiczenia stymulujące rozwój muszą mieć odniesienie do istniejących realnie możliwości i umiejętności. Nie można ułożyć programu terapii bez przeprowadzenia diagnozy wszystkich funkcji poznawczych. (J.Piaget) Diagnostyka neurologopedyczna niemowląt i małych dzieci obejmuje ocenę: warunków anatomicznych w obrębie twarzy i jamy ustnej; odruchów z obszaru ustno twarzowego ważnych dla rozwoju funkcji pokarmowych, oddechowych i fonacyjnych, m.in. odruchu szukania, ssania, otwierania ust, odruchów

2 wargowych, połykania, wysuwania języka, odruchu gardłowego (inaczej zwracania) i reakcji akustyczno twarzowej; ocenę umiejętności prewerbalnych, fonacji pozytywnej, wokalizacji, głużenia, gaworzenia, budowania wyrazów znaczących; umiejętności powtarzania ( wyrazów dźwiękonaśladowczych, słów znaczących, gestów) używania gestu odpowiedzi niewerbalnej ( gest wskazania palcem) rozumienia mowy: poleceń: pokaż, gdzie?, daj, nie wolno gestów społecznych ( jaki duży, mniam mniam jakie dobre, pa pa ) pojęcia taki sam (kolor, przedmiot..) umiejętności pokarmowych: nagryzanie, gryzienie, picie z kubka U dzieci starszych diagnoza powinna obejmować ocenę umiejętności: W obrębie fizjologicznym: pozycji spoczynkowej języka i sposobu połykania napięcia mięśniowego w obrębie oralnym umiejętności pokarmowych umiejętności wykonywania ćwiczeń motorycznych języka, warg, żuchwy, policzków (poza ćwiczeniami niefizjologicznymi wyprowadzającymi język z jamy ustnej) W obrębie rozumienia: nazywania przedmiotów w odpowiedzi na nasze pytanie co to? kto to?(rzeczowniki: jajo, dom, pies, lala ), ich cech ( przymiotniki: mała, duża, dobry, czysty),czynności ( co miś robi?, ) rozumienia tych słów ( rzeczowniki: gdzie domek? gdzie pan? pokaż gdzie śpi, gdzie je, gdzie idzie, gdzie mały, gdzie duży czysty brudny itd.) dokonywania operacji lewopółkulowych typu: szeregowanie, sekwencje, kategoryzacje W obrębie wymowy: sposobu artykułowania głosek adekwatnych do wieku rozwojowego dziecka, dokonywania artykulacyjnego różnicowania (np. la ja, sa sza itp.) W obrębie umiejętności fonologicznych: pamięci słuchowej bezpośredniej i długoterminowej słuchowego różnicowania głosek ( słuch fonemowy: pokaż, gdzie koza, gdzie kosa? kuragóra ) identyfikowania rymów, tworzenia rymów Kalendarz funkcji pokarmowych: Odruchowa reakcja ssania - od urodzenia do 12 m ca życia

3 Wprowadzenie łyżeczki od 5 6 miesiąca życia Picie z kubka po nauce ściągania pokarmu z łyżeczki, ok. 8 miesiąca Odgryzanie okres pojawienia się siekaczy w dolnej i górnej szczęce Gryzienie okres pojawienia się zębów przedtrzonowych Żucie okres wyrzynania się zębów trzonowych (do 18 miesiąca życia) Oddychanie Jednym z warunków prawidłowego rozwoju OUN jest prawidłowy oddech fizjologiczny. Podstawowe przyczyny, kształtujące nieprawidłowy ustny tor oddechowy, czyli dysfunkcję oddychania: stwierdzona po urodzeniu wiotkość mięśni, obejmująca również hipotonię okolicy oralnej i oddychanie torem ustnym od pierwszych dni życia; częste infekcje górnych dróg oddechowych, niedrożność nosa wywołana alergiami czy obturacją jam nosa; długie karmienie pokarmem z butelki, przekraczające 18 miesięcy, niezgodne ze schematem karmienia terapeutycznego; parafunkcje typu: ssanie nieodżywcze smoczka, palca, wargi, policzka, pieluszki. Konsekwencje dysfunkcji oddychania: wiotki mięsień okrężny warg, czerwień wargowa obrzmiała (przerost tkanki łącznej), = obniżona motoryka; duże, obrzmiałe policzki = niezdolność utrzymania napięcia mięśni; obniżone napięcie i wiotkość żwaczy = obniżony odruch żucia = wąskie łuki obu szczęk = stłoczenie zębów; nieprawidłowe wyrastanie zębów = anomalie zębowe( wyrastanie poza łukiem dziąsłowym); nieprawidłowa pozycja spoczynkowa języka = brak pionizacji = ślinienie się = utrwalanie się wady wymowy częste infekcje górnych dróg oddechowych = przerost migdałka podniebiennego i gardłowego = mała ruchomość podniebienia miękkiego = mowa nosowa; niedrożność trąbki słuchowej = niedosłuch czynnościowy; nieprawidłowy tor oddechowy = obniżone napięcie i wiotkość mięśni międzyżebrowych = wady postawy (odstające łopatki); zaburzenia gospodarowania powietrzem = krótka faza wdechowa i wydechowa, ograniczona praca i mała sprawność przepony;

4 nieprawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego; niedostateczne dotlenienie układu nerwowego = nadpobudliwość, zaburzenia koncentracji uwagi = szybka męczliwość = kłopoty w nauce; zaburzenia układu krążenia. Oddychanie. Przeciwdziałanie patologii: W wieku noworodkowym: Sprawdzenie możliwości wentylacji nosem; Pilnowanie drożności noska; Domykanie ust; Odpowiednie układanie w łóżeczku; Podtrzymywanie żuchwy czapeczkami z wiązaniem; Dbałość o prawidłowy sposób karmienia piersią; Odpowiedni dobór sprzętu do karmienia alternatywnego i karmienie terapeutyczne; Ćwiczenia bierne: masaże zewnętrzne okolicy oralnej, wewnątrzustne, ustno twarzowa terapia regulacyjna C. Moralesa i inne; Zastosowanie płytki przedsionkowej nr 1 W wieku niemowlęcym: J. wyżej; Wygaszanie odruchowej reakcji kąsana, następnie ssania; Niwelowanie parafunkcji ssania nieodżywczego palca, smoczka; Rozwijanie nagryzania, gryzienia, żucia; Konsekwentne wprowadzanie różnorodności w konsystencjach pokarmów; Rozwijanie prawidłowej pozycji spoczynkowej języka ; Przygotowanie motoryczne i fizjologiczne do prawidłowego połykania jako elementu pionizacji języka; Początek zabaw oddechowych. U małego dziecka: J. wyżej; Pilnowanie prawidłowego toru oddechowego; Wspieranie prawidłowości w funkcjach pokarmowych: dieta dorosłych ; Budowanie prawidłowości zgryzowych; Ćwiczenia czynne do korekty sposobu połykania ( 3 etapy: unoszenie języka, połykanie śliny, stosowanie wyuczonej kinetyki ruchu do spożywania pokarmów); Ćwiczenia oddechowe : pogłębianie fazy wdechowej, wzdłużanie wydechowej; Niwelowanie parafunkcji obgryzania paznokci;

5 Zastosowanie płytki przedsionkowej nr 2 lub 3 w zależności od wieku i warunków stomatognatycznych dziecka. Stymulacja rozwoju poznawczego: usprawnianie koordynacji wzrokowo ruchowo słuchowej ( mówienie do oka, usprawnianie skupienia uwagi na bodźcu słuchowym, wzrokowym, budowanie umiejętności dzielenia wspólnego pola uwagi, usprawnianie pamięci sekwencyjnej i symultanicznej słuchowej); stymulowanie rozumienia mowy ( od słów. najbardziej znaczących do stopniowego zwiększania słownika); rozwijanie procesów myślowych (kategorie, szeregi, sekwencje, relacje przestrzenne, analogie, myślenie przyczynowo skutkowe); ergoterapia (terapia ręki); Stymulacja mowy czynnej: budowanie, wzmacnianie i rozwijanie wokalizacji ze szczególnym zwróceniem uwagi na przygotowanie motoryczne narządów mowy; wybór metody wspierającej rozwój mowy czynnej (metoda neurobiologiczna, sekwencyjnosymultaniczna, werbotonalna, i konsekwentne i systematyczne jej wprowadzanie; rozwijanie tworzenia łańcuchów sylabowych oraz stopniowej separacji sylaby; przygotowanie motoryczne narządów mowy do wywołania głosek nieobecnych w zasobie dźwiękowym dziecka oraz utrwalenie realizacji w wyrazach znanych dziecku; Metody terapii: metoda neurobiologiczna, metoda sekwencyjno symultaniczna: Teoretyczne podstawy metody neurobiologicznej i sekwencyjno symultanicznej oparte są na : 1. Badaniach potwierdzających tezę, że sylaba, nie fonem (głoska) jest najmniejszą jednostką percepcyjną (D.W.Massaro, 1994, Psychological aspects of speech perception). 2. Wynikach badań neuropsychologicznych, dotyczących powiązań intermodalnych, budowanych podczas przetwarzania bodźców słuchowych i wzrokowych. 3. Wiedzy na temat funkcji symultanicznych (prawopólkulowych) i sekwencyjnych (lewopólkulowych) oraz kształtowania się struktur umożliwiających przesyłanie informacji między półkulami (spoidło wielkie, istmus). 4. Powtórzeniu sekwencji rozwoju mowy dziecka od wokalizacji ( samogłoski) poprzez sylabę do wyrazu i zdania. 5. Naśladowaniu 3 etapów nabywania systemu językowego: POWTARZANIA, ROZUMIENIA, NAZYWANIA (samodzielnego czytania). 6. Pobudzaniu neuronów zwierciadlanych ( mirror neurons, Spiegelneurone). 7. Wynikach badań przeprowadzanych przez kadrę naukowa UP w Krakowie, które wykazały wysoka skuteczność metody oraz negatywny wpływ głoskowania na osiągnięcie

6 umiejętności czytania ze zrozumieniem i prawidłowego pisania zgodnie z zasadami ortografii. (za J. Cieszyńska, Diagnoza i terapia Szkoła Krakowska, 2011)