ZESTAW ĆWICZEŃ ORTOFONICZNYCH DLA GŁOSKI [S]

Transkrypt

1 ZESTAW ĆWICZEŃ ORTOFONICZNYCH DLA GŁOSKI [S] Aby opieka nad mową dziecka była świadoma, należy przede wszystkim zdać sobie sprawę z mechanizmów rządzących mową. Należą do nich: - prawidłowy oddech, - umiejętność posługiwania się głosem, - zdolność różnicowania dźwięków mowy oraz dokonywania analizy i syntezy słuchowej, - umiejętność obserwowania ruchów narządów mownych, - zdolność wykonywania tych ruchów. Dopiero po uzyskaniu tych umiejętności dziecko jest w stanie rozpocząć naukę mówienia. Charakterystyka fonetyczna głoski [s] [S] jest spółgłoską przedniojęzykowo- zębową, szczelinową, bezdźwięczną, twardą, ustną. Język leży płasko za dolnymi zębami, zęby zbliżone, wargi rozchylone, spłaszczone przylegają do zębów; zęby widoczne. Występuje przede wszystkimi samogłoskami z wyjątkiem,,i. Wymawiana jest w nagłosie, śródgłosie i wygłosie. Głoska [s] pojawia się pod koniec 3 roku życia. Spółgłoskę [s] wywołujemy najpierw w izolacji, a kiedy jest prawidłowa, to z samogłoskami. Ćwiczenia oddechowe Prawidłowe oddychanie jest podstawą dobrej wymowy, a przede wszystkim silnego i dobrze postawionego głosu. Stosując odpowiednie ćwiczenia usprawniające aparat oddechowy można zwiększyć pojemność płuc, nauczyć się ekonomicznego zużywania powietrza w czasie mówienia, wzmocnić mięśnie biorące udział w oddychaniu i utrzymywać płuca w dobrej formie. Ćwiczenia oddechowe należy wykonywać rano i wieczorem w przewietrzonym pokoju lub przy otwartym oknie, czy też w czasie spaceru, zwłaszcza gdy prowadzone są grupowo. Bezpośrednio po jedzeniu praca narządów oddechowych jest utrudniona, dlatego ćwiczenia należy wykonywać przed jedzeniem lub 2-3 godziny po jedzeniu. Przepona porusza się wtedy swobodnie, bez przeszkód. Przy ćwiczeniach należy zwrócić szczególną uwagę na wdech jak i na wydech. W czasie snu i milczenia oddychamy przez nos, natomiast podczas mówienia przez usta. W czasie milczenia należy oddychać przez nos, gdyż zostaje wtedy ogrzane i oczyszczone powietrze z kurzu. Ćwiczenia oddechowe powinno się wykonywać systematycznie raz lub dwa razy w ciągu dnia po około 5 minut.

2 Po każdym ćwiczeniu konieczny jest krótki odpoczynek. Ćwiczenia należy wykonywać w różnych pozycjach ciała (leżącej, siedzącej, stojącej). W czasie ćwiczeń mięśnie szyi, rąk i tułowia powinny być rozluźnione, a postawa ciała swobodna. Forma ćwiczeń oddechowych powinna być dostosowana do możliwości fizycznych dzieci. Każde ćwiczenie powinno być pokazane najpierw przez nauczyciela, a następnie wykonane razem z nim, dopiero potem uczeń może przerabiać je samodzielnie. Celem ćwiczeń oddechowych jest wyrobienie: - oddechu przeponowego lub pełnego, - długiej fazy wydechowej, - równomierności siły wydechu, - ekonomicznego zużywania powietrza, - umiejętności synchronizowania pauz oddechowych (tzn. wdechu) z treścią wypowiedzi. Zestaw ćwiczeń oddechowych 1.Chłodzenie gorącej zupy na talerzu ( ręce ułożone na kształt głębokiego talerza)- dmuchanie ciągłym strumieniem. 2. Zdmuchiwanie mlecza- długo, aż spadnie ostatnie nasionko( długie strumienie powietrza). 3. Odtajanie zmarzniętej szyby- dmuchanie ( długie). 4. Chuchanie na zmarznięte ręce. 5. Wypuszczanie z balonika, piłki, dętki ( długie sss ). 6. Parskanie wargami : prr, brr. 7. Nadmuchiwanie baloników. 8. Lokomotywa oddaje nadmiar: fff 9. Liczenie na jednym wydechu: zdania dwu lub trzywyrazowe, potem coraz dłuższe. 10. Powtarzanie za nauczycielem krótkich zdań szeptem. Ćwiczenia fonacyjne Fonacja (od greckiego,,phone - dźwięk, głos) oznacza zdolność do wydawania głosu, do posługiwania się głosem. Dlatego też ćwiczenia fonacyjne określa się również mianem ćwiczeń głosowych. Prowadzi się je po przerobieniu ćwiczeń oddechowych. Ćwiczenia głosowe nie powinny trwać zbyt długo, aby nie powodowały zmęczenia mięśni krtani. Wskazane jest robienie parominutowych przerw. Celem ćwiczeń fonacyjnych jest: - ustalanie wysokości głosu, właściwej dla danej osoby, - wyrobienie miękkiego ataku ( nastawienia głosu), - ustawienie głosu, czyli wyrobienie umiejętności kierowania głosu,, na maskę, - wyrobienie umiejętności modulowania siły głosu, - wyrobienie umiejętności modulowania wysokości głosu.

3 Zestaw ćwiczeń fonacyjnych 1. Zabawa,,Cudowny mim nauczyciel wymawia dwukrotnie samogłoski ( i, y,e,a,o,u) normalnie z udziałem głosu, a następnie wymawia dowolnie wybrana samogłoskę bez udziału głosu. Następnie zadanie utrudniamy wprowadzając spółgłoskę [z, s] (jeśli dzieci zamiast [s] rozpoznają [z] to jest normalne, gdyż głoski te mają bardzo podobny układ warg i języka; różnią się tylko dźwięcznością). Dalsze utrudnienie polega na wprowadzeniu do zabawy prostych sylab (sa, se, su, sy, za, zu), a następnie wyrazów ( sama, ser, zupa, koza, kosa, rosa itp.). W roli spikerów bez fonii wystąpić mogą dzieci, a nauczyciel i pozostałe dzieci będą rozpoznawać głoski, sylaby i wyrazy. 2.,,Wiosna i węże - zabawa polegająca na tym, że dzieci- węże siedzą skulone na podłodze i mocno śpią. Dziecko- wiosna podchodzi do każdego i dotyka pałeczką do jego ramienia. Wówczas węże budzą się ze snu i syczą ( przedłużona wymowa głoski sss ). Po chwili wiosna odchodzi, węże znów zapadają w głęboki sen. Ćwiczenie należy powtórzyć kilkakrotnie. 3. Zabawa,,Echo - nauczycielka nawiązuje do wycieczki do lasu lub w góry, gdzie dzieci miały możność usłyszenia echa. Po tym wprowadzeniu dzieci wołają poszczególne spółgłoski, a jednocześnie powtarzają je ciszej, jak to robi echo np:,,s (głośno)-,,s (cicho),,,c (głośno),,,c (cicho) itp. 4. Ćwiczenia polegające na przedłużaniu głoski[s] w różnych pozycjach w wyrazie, np: ssala, kossa, lass. Ćwiczenia kształcące słuch fonematyczny W procesie komunikowania się istotną rolę, obok przekazywania informacji, odgrywa jej odbiór. Percepcja mowy odbywa się przede wszystkim dzięki funkcjonowaniu słuchu fonematycznego, chociaż ogromną rolę odgrywa również słuch muzyczny. Słuch fonematyczny to zdolność precyzyjnego słyszenia i różnicowania dźwięków mowy. Dziecko musi wyodrębnić w mowie- wyrazy, w wyrazach- sylaby, w sylabach głoski, a także uchwycić kolejność głosek w wyrazie. Musi też odróżnić poszczególne głoski, a zwłaszcza głoski dźwięczne od ich bezdźwięcznych odpowiedników. Ma to bowiem znaczenie nie tylko dla formy, ale też treści wypowiedzi ( np.: mylenie wyrazów: koza- kosa, domek- Tomek). Dotyczy to również różnicowania takich głosek, jak: [r- l, s- ś, z- ź, c- ć]. Słuch fonematyczny kształtuje się w trakcie rozwoju mowy dziecka w sposób spontaniczny i niezamierzony. W celu wprowadzenia ćwiczeń kształcących słuch fonematyczny należy przeprowadzić zabawy bazujące na funkcjonowaniu słuchu fizycznego i muzycznego: - rozpoznawanie odgłosu darcia papieru, stukania wysypywanych klocków, szumu wody, brzęku tłuczonego szkła itp., - wskazywanie źródła dźwięku ( dziecko ma zasłonięte oczy),

4 - chodzenie za głosem (również przy zasłoniętych oczach) i rozpoznawanie kolegów po głosie (dziecko po usłyszeniu kolegi wypowiada jego imię i idzie w jego kierunku), - rozpoznawanie barwy dźwięków różnych instrumentów muzycznych np. trąbki, bębenka itp. Zestaw ćwiczeń kształcących słuch fonematyczny 1. Wyróżnianie wyrazów w zdaniu. Ile wyrazów, tyle ustawiamy klocków, tyle razy klaszczemy, rysujemy kółeczka. Przy wyróżnianiu wyrazów w zdaniu posługujemy się zdaniami prostymi np. Stefek ma sanki. W sklepie sprzedają sałatę. W dalszej nauce stosujemy zdania bardziej rozbudowane. 1. Wydzielanie sylab w wyrazach. Początkowo punktem wyjścia jest rysunek. Rysunki łatwe, ilustrujące wyrazy dwusylabowe ( sanki, usta). Ile sylab, tyle razy obniża się żuchwa ( dzieci badają to na ręce). Wystukiwanie sylab w wyrazach, wyklaskiwanie. Nazywanie obrazków nauczycielka podaje pierwszą sylabę, dziecko kończy. Rozpoznawanie określonych sylab wśród innych sylab np. sa ( za, sza, ca, ta, dza). 2. Wydzielanie spółgłoski nagłosowej przez przedłużanie nagłosu np.: sssanki, szszszalik. Zastosowanie rozsypani obrazkowej, aby dzieci mogły wyszukiwać obrazki, w których występuje poszukiwana sylaba. 3. Wyszukiwanie przedmiotów, zabawek, imion, których nazwy rozpoczynają się na głoskę s. 5. Wydzielanie głosek w łatwych wyrazach np.: s- a- n- k- i, s- e- r itp. 6. Wydzielanie spółgłoski wyrazowej np.: lasss. 7. Wydzielanie grup spółgłoskowych o trudnej budowie. np.: sta. 8. Rozróżnianie wyrazów, które różnią się tylko jedną głoską np.: kosa- koza kos-kosz sale- szale sok- szok 9. Do ćwiczeń słuchowych włącza się tez rozróżnianie mowy prawidłowej od nieprawidłowej np.: sanki- szanki, szafa- safa,. Dziecko ma określić kiedy mówimy dobrze, a kiedy źle. 10. Zabawa,,Miś się bawi razem z nami. Każde dziecko otrzymuje lizak, na którego jednej stronie naklejony jest miś, na drugiej- kolorowy papier. Dzieci słuchają wymienianych przez nauczyciela słów, zaś unoszą misia wówczas, gdy wyraz zaczyna się na głoskę [s] szafa, ser, cyrk, sala, itp. Jeżeli reakcje dzieci są prawidłowe, wówczas ćwiczenie utrudnia się, polecając podnosić lizak, gdy głoska [s] jest na końcu wyrazu np.: las, głos, kos, itp. lub w pozycji śródgłosu np.: laska, maska, deska itp. 11. Zagadki rozwiązywane indywidualnie np. nauczycielka zwraca się do dziecka:,, Powiem ci 3 słowa. Słuchaj uważnie: dom- klasa- mysz. W którym z nich jest głoska,,s? Dziecko wymienia wyraz,,klasa.

5 Ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mownych Warunkiem prawidłowego wymawiania wszystkich głosek jest sprawne działanie narządów mowy. Realizacja każdej głoski wymaga innego układu artykulacyjnego i innej pracy mięśni. Toteż narządy mowy trzeba tak ćwiczyć, jak pianiści ćwiczą sprawność palców. Ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mownych przeprowadza się w następujących zestawach: a) ćwiczenia szczęki dolnej, b) ćwiczenia warg, c) ćwiczenia języka, d) ćwiczenia podniebienia miękkiego. Ćwiczenia ruchów szczęki dolnej 1. Opuszczanie i unoszenie dolnej szczęki. 2. Opuszczanie i unoszenie dolnej szczęki, ale opuszczanie wykonuje się w dwóch fazach: umiarkowane opuszczanie, a następnie maksymalne - i uniesienie. 3. Chwytanie dolnymi zębami górnej wargi. 4. Podsuwanie dolnej wargi pod górne zęby. Ćwiczenia warg 1. Cofnąć kąciki ust a następnie otwierać i zamykać usta. 2.Rozchylanie (warg) warg jak w uśmiechu - wargi płaskie, przylegające do zębów ( zęby widoczne). 3. Zamknięte zęby i rozciąganie warg, aby zęby były widoczne. 4. Dmuchanie do wody przez rurkę. Ćwiczenia języka 1. Wysuwanie języka do przodu. 2. Język szeroki i wąski 3. Układanie języka za dolnymi zębami: cofanie języka w głąb jamy ustnej. 4. Rozchylone usta i opieranie czubka języka o dolne zęby. 5. Zrobić,,rurkę z wysuniętego języka. Wargi ściągając się i zaokrąglając unoszą boki języka. 6. Usta ułożone w ryjek, zaciśnięte zęby trzonowe, unoszenie czubka języka do górnych dziąseł. Ćwiczenia podniebienia miękkiego 1. Głębokie oddychanie w ten sposób, że wdech następuje nosem, wydech ustami, przy czym usta są przez cały czas szeroko otwarte. 2. Wyłączne oddychanie przez usta (zaciśnięte nozdrza) lub wyłącznie oddychanie przez nos ( zamknięta jama ustna).

6 3. Zabawa,,Żywe lusterko - dwoje dzieci stoi naprzeciwko siebie ( mogą też siedzieć lub klęczeć). Jedno z nich samodzielnie wykonuje jakąś minę, zaś zadaniem drugiego dziecka, które występuje w roli żywego lusterka jest naśladowanie tych min. Po pewnym czasie dzieci zmieniają się rolami i zabawa trwa nadal. Rola tych ćwiczeń jest różna w zależności od stanu mowy dzieci, rodzaju trudności w wymowie, cech indywidualnych. Należy zwracać uwagę, by były one wykonane precyzyjnie. Ćwiczenia artykulacyjne bazują na umiejętnościach zdobytych w trakcie ćwiczeń oddechowych, fonacyjnych, słuchu fonematycznego oraz usprawniających narządy mowne. Artykulacja są to ruchy i układ narządów mownych przy wymawianiu określonej głoski. Ćwiczenia artykulacyjne 1. Zabawa,,Gąski na spacerze. Gąski bardzo lubią spacery, dlatego chętnie wyruszają na ( podwórko) wędrówki. Pewnego razu 3 gąski z Marcinkowego podwórka wybrały się w świat. Szły sobie gęsiego, jedna za drugą, rozglądały się wokoło i wesoło gęgały: gęgu, gęgu Tymczasem mama Marcinka zauważyła, że nie ma gąsek. Marcinek poszedł szukać gąsek. Nagle zauważył wszystkie trzy maszerujące w stronę lasu. Dogonił je i patyczkiem zaczął zawracać do domu. Gąskom to się nie podobało i swoje oburzenie okazywały groźnym syczeniem, zaciskając przy tym malutkie ząbki: sssss. Marcinek był mały i trochę bał się gąsek, ale nie pokazywał tego po sobie tylko kierował gąski do domu, które bez przerwy syczały: ssss. Mama z daleka zobaczyła synka i pomogła mu zagonić gąski na podwórze. Już teraz Marcinek nie bał się syczenia: sssss. Do zabawy wybiera się 4 dzieci; troje z nich to gąski, które początkowo idą na spacer i gęgają (gęgu, gęgu), potem syczą ( ssss), zaś czwarte dziecko to odważny Marcinek. Zabawę należy kilkakrotnie powtórzyć. 2. Zabawa,,Król wiatrów - na ogromnej górze mieszkał Król Wiatrów. Na wiosnę zlatywał z góry i szumiał łagodnie (sss), by nie postrącać płatków z kwitnących drzew. W lecie najczęściej leżał na swym łożu i obserwował bawiące się dzieci. Szumiał tylko wtedy, gdy chmury zbierały się nad placem zabaw lub wówczas gdy słońce mocno piekło, wtedy szumiał tak: sss (lekko). Gdy nadchodziła jesień, przeganiał czarne, kłębiące się chmury, szumiąc groźnie. najwięcej jednak hulał po świecie podczas mroźnych zim i wołał: sss. Podczas zabawy w naśladowanie szumu wiatru należy stosować różne natężenie głosu przy wymawianiu głoski [s].

7 3. Ćwiczenia mówienia szeptem tekstu wiersza, prozy, opowiadania np.: Warszawa jest stolicą Polski. Stefan wszedł ostatni do klasy. Sabinka powierzyła Zosi i Celinie swój sekret. Babcia posłała Sławka po chrust do lasu. Gimnastyka artykulacyjna wystarczy niejednokrotnie do zlikwidowania prostych wad wymowy. Ale przydaje się ona również dzieciom, u których nie stwierdzono odchyleń od normy. Większość z nich bowiem mówi niedbale, nie otwiera dostatecznie ust, nie artykułuje wyraziście. Dlatego ćwiczenia te prowadzimy z całą grupą, gdyż stanowią one fundament kultury żywego słowa. Literatura G. Demel, Elementy logopedii G. Demel, Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola B. Rocławski, Poradnik fonetyczny dla nauczycieli J. Styczek, Logopedia E. Sachajska, Uczymy poprawnej wymowy Opracowała: Emilia Szeliga