Przewodnik do odczytu oryginalnych wykresówek VDO (Kienzle)

Transkrypt

1 Przewodnik do odczytu oryginalnych wykresówek VDO (Kienzle)

2 Spis treœci Strona Wstêp...3 Dane i informacje na oryginalnych wykresówkach Kienzle Odczyt wzrokowy Rozpoznawanie manipulacji i zafa³szowañ Automatyczny odczyt zapisu na wykresówce...24 Mikroskopowy odczyt wykresówek Tolerancje przy odczycie wykresówek...29 Przyrz¹dy pomocnicze do odczytu wykresówek / do kontroli tachografów...30 Przepisy prawne o tachografach...31 Nowe opakowanie z 1000-em oryginalnych wykresówek Kienzle...32 Informacje przygotowano za zgod¹ i na podstawie materia³ów firmy SIEMENS VDO przez przedstawicielstwo firmy SIEMENS VDO w Polsce DRABPOL Sp. jawna P. Drabczyñski i J. Ludwin ul. Jagielloñska 67/ Czestochowa tel. (34) fax (34) centrala@drabpol.pl Wykorzystanie, przedruk i kopiowanie bez zgody zabronione!

3 Wstêp Ogólnie o tachografach EC i wykresówkach Obowi¹zek monta u i stosowania tachografów EC VDO KIENZLE opracowuje i produkuje od ponad 60 lat tachografy wykorzystywane do zapisu na wykresówce czasów kierowania pojazdem i czasów odpoczynku, prêdkoœci i innych opcjonalnie mo liwych stanów i wielkoœci. Tachograf w wersji EC ma du e znaczenie przy kontroli przepisów socjalnych w ruchu drogowym (Zarz¹dzenie VO (EWG) nr 3820/85. Tachografy EC odpowiadaj¹ ustaleniom Unii Europejskiej okreœlonym w Zarz¹dzeniu VO (EWG) Nr.3821/85 dotycz¹cym tachografów. Cech¹ ró ni¹c¹ zwyk³e tachografy od tachografów EC jest prze³¹cznik grup czasowych w tachografach EC umo liwiaj¹cy rejestracjê ró nych czasów pracy: jak czas kierowania pojazdem, czas odpoczynku, pasywny czas pracy oraz pozosta³e czasy pracy. Wykresówki tachografów s¹ dopasowane do ró nych urz¹dzeñ. Dlatego dane typy wykresówek mog¹ byæ stosowane tylko w okreœlonych tachografach. Zarówno tachografy jak i przynale ne do nich wykresówki podlegaj¹ dopuszczeniom wydawanym przez upowa nione do tego urzêdy i s¹ opatrzone odpowiednim znakiem kontrolnym. Miejsce umieszczenia znaku kontrolnego i jego rodzaj s¹ opisane w niniejszym przewodniku. Poza ustawowo nakazan¹ rejestracj¹ ruchu pojazdu i ró nych grup czasowych mo liwa jest te rejestracja zu ycia paliwa, przejechanych odcinków drogi, obrotów silnika lub czasu za³¹czenia dodatkowych urz¹dzeñ i agregatów, w które wyposa ony jest pojazd. Tak wiêc, oprócz ustawowo okreœlonego wykorzystania systemu tachografu pojawia siê równie jego zastosowanie dla celów ekonomicznych. Do tego istniej¹ te odpowiednie wykresówki. Prze³¹cznik grup czasowych jest opisany nastêpuj¹cymi symbolami: Czas kierowania pojazdem pozosta³e czasy pracy poza kierowaniem pasywny czas pracy (czas dy uru) czas odpoczynku i przerw w pracy (przerwy w pracy i okresy odpoczynku maj¹ taki sam symbol) W automatycznych tachografach EC symbol czas kierowania pojazdem nie wystêpuje, poniewa zapis nastêpuje automatycznie wraz z ruszeniem pojazdu. Zapis grup czasowych odbywa siê tam w postaci belki (pasków) o ró nej szerokoœci, przy czym najszersza belka oznacza czas kierowania pojazdem, belka o œredniej szerokoœci pozosta³e czasy pracy wê sza belka pasywny czas pracy a cienka kreska pauzê/czas odpoczynku W urz¹dzeniach standardowych zapis nastêpuje w ten sposób, e ustawienie pokrêt³a grup czasowych na dany symbol odpowiadaj¹cy danemu rodzajowi pracy powoduje przesuniêcie pisaka czasu pracy na odpowiednie pole na wykresówce, na którym jest rejestrowana dana czynnoœæ. Istniej¹ tachografy wyposa one w pisak dodatkowy, w których w zale noœci od typu tego pisaka w obszarze pod wewnêtrzn¹ skal¹ czasow¹ na przedniej stronie wykresówki rejestrowana jest praca dodatkowego urz¹dzenia zamontowanego w pojeÿdzie, wzglêdnie na tylnej stronie wykresówki s¹ rejestrowane obroty silnika pojazdu. Zapis ten jest dopuszczalny i s³u y do oceny ekonomicznej jazdy. Tak jak i same tachografy tak i stosowane wykresówki musz¹ byæ opatrzone odpowiednim znakiem kontrolnym EWG (Art.6 VDO EWG 3821/85). Zarówno tachograf jak i wykresówki musz¹ posiadaæ zatwierdzenie typu wydane przez G³ówny Urz¹d Miar. Poza tym na tylnej stronie wykresówki s¹ podane znaki kontrolne wszystkich urz¹dzeñ, w których dana wykresówka mo e byæ stosowana. Dodatkowo wykresówka musi posiadaæ taki sam zakres prêdkoœci, co urz¹dzenie kontrolne i byæ przystosowana do urz¹dzeñ standardowych i/lub automatycznych. W pojazdach wykorzystywanych do zawodowego transportu osób i towarów o dopuszczalnej masie ca³kowitej wiêcej ni 3,5 t, poza nieweloma wyj¹tkami, gdy pojazd jest dopuszczony do ruchu we Wspólnocie Europejskiej monta tachografu EC jest nakazany przepisami (VO EWG Nr 3821/85). Dla okreœlonych wy³¹czonych prawem Wspólnoty Europejskiej pojazdów nale y przestrzegaæ monta u tachografu zgodnie z Umowa Europejsk¹ AETR. W Polsce istnieje obowi¹zek monta u tachografów w pojazdach na podstawie Rozporz¹dzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dn. 1 kwietnia 1999 r. w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbêdnego wyposa enia (Dz.U.R.P. nr 44 z 15 maja 1999 r. pozycja. 432) paragraf 11.1 pojazd samochodowy powinien byæ wyposa ony: pkt. 15: w urz¹dzenie rejestruj¹ce samoczynnie prêdkoœæ jazdy, czas jazdy oraz postoju (tachograf); dotyczy to: a) pojazdu o dopuszczalnej masie ca³kowitej 9 t. i powy ej, zarejestrowanego po raz pierwszy po dniu 31 grudnia 1984 r. b) pojazdu o dopuszczalnej masie ca³kowitej 3,5 t., wyprodukowanego po dniu 31 grudnia 1999 r. z wyj¹tkiem autobusu u ywanego w komunikacji miejskiej oraz pojazdu Si³ Zbrojnych. Obowi¹zek stosowania tachografów wynika z: Europejskiej Umowy AETR opublikowanej w Dz.U. nr 94 z dn r. p. 1086; USTAWY O CZASIE PRACY KIEROWCÓW Dz.U. nr 123 z dn r. p wraz z póÿniejszymi zmianami; USTAWY PRAWO O MIARACH Dz.U. nr 63 z dn r. p. 636 wraz z póÿniejszymi zmianami przepisów wykonawczych publikowanych w Biuletynie G³ównego Urzêdu Miar. 3

4 Dane i informacje Struktura tarczy wykresówki Wpisy rêczne Przednia strona wykresówki (od góry do do³u) 1. Imiê i nazwisko kierowcy (przed rozpoczêciem jazdy) 2. Miejsce za³o enia wykresówki (przed rozpoczêciem jazdy) 3. Miejsce wyjêcia wykresówki ( po zakoñczeniu jazdy) 4. Data za³o enia wykresówki (przed rozpoczêciem jazdy) 5. Data wyjêcia wykresówki (po zakoñczeniu jazdy) 6. Numer rejestracyjny pojazdu (przed rozpoczêciem jazdy) 7. Stan licznika kilometrów na koñcu jazdy (po zakoñczeniu jazdy) 8. Stan licznika kilometrów przy rozpoczêciu jazdy (przed rozpoczêciem jazdy) 9. Przejechane kilometry ( po zakoñczeniu jazdy) Zapisy dokonywane przez urz¹dzenie 1. Zapis prêdkoœci 2. Grupy czasowe 3. Odcinki drogi (od ostrza do ostrza ^ 10 km) I. Grupy czasowe w urz¹dzeniach automatycznych (czas kierowania pojazdem zapisywany automatycznie przy rozpoczêciu jazdy) szeroka belka: czas jazdy/kierowania pojazdem trochê wê sza belka: pozosta³e czynnoœci na miejscu pracy w¹ska belka: czas oczekiwania, czas pracy jako drugi kierowca (nie kieruj¹cy aktualnie pojazdem), czas snu w kabinie sypialnej podczas jazdy (czas dy uru) cienka linia: czasy przerw i odpoczynku II. Grupy czasowe w urz¹dzeniu standardowym (zamiennik dla ksi¹ ki kontrolnej) Czas kierowania pojazdem pozosta³e czynnoœci na miejscu pracy czas oczekiwania, czas pracy jako drugi nie kieruj¹cy aktualnie kierowca, czas snu w kabinie sypialnej podczas jazdy (czas dy uru) Przerwy w pracy i odpoczynki 4

5 Wpisy rêczne Tylna strona wykresówki (od zewn¹trz do wewn¹trz) 1 1. Grupy czasowe (przy awarii funkcji rejestracji grup czasowych) 2. Mo liwoœæ trzykrotnej zmiany pojazdu - czas zegarowy zmiany pojazdu - stan kilometrów po zakoñczeniu jazdy - numer rejestracyjny pojazdu - stan kilometrów przy rozpoczêciu jazdy - przejechane kilometry Zapis obrotów silnika na tylnej stronie wykresówki Urz¹dzenia z rejestracj¹ obrotów silnika kreœl¹ na tylnej stronie diagram obrotów ( w urz¹dzeniach dla dwóch kierowców na tarczy kierowcy 2). 5

6 Dane i informacje Struktura wykresówki Rys. 1. Tachograf Kienzle 1308,1310, Zestaw tygodniowy wykresówek Rejestrator mini Rejestrator Rys.3. Tachograf Kienzle 1318 Wykresówki 1-o dobowe Rys.2: Mini-tachograf serii 1315 Objaœnienia: Rys.2. Tachograf Kienzle 1315 mini 1. Rozpoczêcie jazdy 2. Czas jazdy ( kierowca 1) 3. Czas jazdy (kierowca 2) 4. Przerwa podczas jazdy 5. Czas jazdy ( kierowca 3) 6. Zakoñczenie jazdy 6

7 Dobór wykresówki do tachografu W³aœciwa wykresówka w rejestratorach ( rys. 4) Znak kontrolny tachografu, w tym przyk³adzie B122 znajduje siê na tabliczce typu wzglêdnie na pokrywie tachografu. Ten sam znak kontrolny musi byæ wydrukowany na przedniej stronie wykresówki. Poza tym zakres pomiarowy prêdkoœci urz¹dzenia i wykresówki musz¹ siê zgadzaæ (np. 100 km/h). Zwróciæ uwagê na zakres pomiarowy! Rys.4. Znak kontrolny B122 znajduje siê na tabliczce typu wzglêdnie na pokrywie tachografu. W³aœciwe wykresówki w tachografach EC (rys.5) Znak kontrolny tachografu w tym przypadku e1 57 znajduje siê na tabliczce typu. Ten sam znak kontrolny musi byæ wymieniony na tylnej stronie wykresówki pod e1. Poza tym zakres pomiarowy prêdkoœci urz¹dzenia i wykresówki musz¹ siê zgadzaæ (np. 125 km/h). Zwróciæ uwagê na zakres pomiarowy! Znak kontrolny e1 znajduje siê na tabliczce typu Rys. 5. 7

8 Dane i informacje Zapisy dokonywane przez urz¹dzenie na przedniej stronie wykresówki Prêdkoœæ w km/h Czasy jazdy i postoju Grupy czasowe Rys /1310/1318 Rys.8. EC Standard (zapis stopniowy) Rys.6. Rys.9. Mini 1315 (Rejestrator) 1. Jazda 2. Postój Rys.10. EC Automatic (zapis belkowy) 1. Jazda 2. Pasywny czas pracy 3. Przerwa Poprzez ruch pisaka w górê i w dó³ przy przyspieszeniach wzglêdnie hamowaniu i ci¹g³ym przesuwie wykresowki dokonywanym przez zegar powstaje zapis w postaci linii krzywej. Naniesione linie ko³owe pozwalaj¹ odczytaæ prêdkoœæ w dowolnej chwili. Zakres pomiarowy wykresówki musi zgadzaæ siê z zakresem pomiarowym urz¹dzenia. Tachografy Kienzle posiadaj¹ ró ne zakresy pomiarowe. Tachografy i tachografy EC s¹ urz¹dzeniami podlegaj¹cymi okresowej kontroli metrologicznej. Pisak czasu pracy rejestruje czasy jazdy w postaci belki o ró nej szerokoœci a czasy postoju jako cienkie linie (rys.7). W modelach 1308,1310,1318 i 1319 linia zapisu czasu pracy przebiega pomiêdzy polami prêdkoœci i drogi. W tachografie mini linia ta znajduje siê ca³kiem w œrodku, poni ej linii zapisu drogi. Tachografy EC rejestruj¹ nie tylko czas jazdy i postoju, ale zgodnie z przepisami EWG posiadaj¹ mo liwoœæ rejestracji nastêpuj¹cych, przypisanych do kierowcy czasów pracy: Czasy kierowania pojazdem Czasy pracy (praca aktywna) Czasy oczekiwania, gotowoœci do pracy, czas snu w kabinie sypialnej podczas jazdy (czyli pasywny czas pracy) Przerwy i odpoczynki W urz¹dzeniach standardowych czas pracy rejestrowany jest na ró nych poziomach (rys.8). W urz¹dzeniach automatycznych w postaci belki o ró nej szerokoœci. (rys.10). 8

9 Odcinki drogi, kilometry Pisak dodatkowy Rys.11. Odcinki drogi, kilometry 1. Jazda 2. Postój Zapis przejechanych odcinków drogi jest dokonywany przez pisak drogi sterowany krzywk¹ w kszta³cie serca. W ten sposób w czasie jazdy na tarczy powstaje krzywa zêbata, w czasie postoju linia ci¹g³a. Podzia³ka w postaci linii przerywanych na polu zapisu umo liwia dok³adne wyliczenie ca³kowitych i czêœciowych odcinków drogi. Dotyczy wszystkich tachografów i tachografów EC: Jeden cykl ruchu pisaka od do³u do góry wzglêdnie z góry do do³u odpowiada 5 km. W tachografach mini 1315: linia zapisu drogi znajduje siê pomiêdzy polami zapisu prêdkoœci i czasu. (zob. Rys.2/ str.6) Rys.12. Tachografy serii 1308/1310 (rejestratory): 1.Linia zapisu pisaka dodatkowego 2. Dodatkowe zapisy 3. Agregat 1 (jedno dodatkowe urz¹dzenie) (dwa dodatkowe urz¹dzenia) Prawie wszystkie tachografy jak i tachografy EC Automatic mog¹ byæ wyposa one w dodatkowy pisak. Druga linia zapisu na polu grup czasowych s³u y do rejestracji pracy dodatkowych urz¹dzeñ (agregatów) znajduj¹cych siê w pojeÿdzie. Pisak jest sterowany elektronicznie. Powstaje 2 belkowy diagram (zob. rysunki). Cienka, obwodowa linia podstawowa jest rysowana nieustannie. Gdy przy³¹czone urz¹dzenie (agregat) dodatkowe pracuje, pojawia siê œrodkowa belka. Gdy wystêpuje jednoczesna praca dwóch urz¹dzeñ (np. niebieskie œwiat³o pojazdu uprzywilejowanego i syrena), jest rysowana szeroka belka. Rys.13. Tachografy EC serii 1311,1314 i 1318 Automatic: Zapisy dodatkowe 2. Linia czasu pracy 3. Agregat 1 (jedno dodatkowe urz¹dzenie) (dwa dodatkowe urz¹dzenia) Niektóre zastosowania:! Rejestracja pracy niektórych agregatów dodatkowych np. pomostów podnosz¹cych, wiertarek, mieszade³, pomp w cysternach i beczkowozach, niebieskie œwiat³o i syrena w pojazdach policyjnych i karetkach pogotowia.! Rejestracja u ywania hamulców, klaksonu, radiostacji, prasy w pojazdach komunalnych, zamiatarkach! Zapis zu ycia paliwa 9

10 Odczyt wzrokowy Najprostsza metoda odczytu Rejestratory Odczyt wzrokowy jest najprostsz¹ metod¹ w ogóle, poniewa wykresówka daje mo liwoœæ objêcia jednym rzutem oka i kontroli ca³ego przebiegu dnia. Nak³ad czasu potrzebny do odczytu wzrokowego jest niewielki potrzeba tylko trochê wprawy. Przyrz¹dy pomocnicze u³atwiaj¹ pracê, zobacz strona 30 Przyrz¹dy pomocnicze Je eli podczas odczytu wzrokowego nasuwaj¹ siê pytania np. niejasne zapisy, nale y je wyjaœniæ przy najbli szej sposobnoœci z kierowc¹. Dlatego te odczyt wzrokowy nale y przeprowadzaæ codziennie. Systematyczny odczyt wzrokowy obejmuje nastêpuj¹ce kontrole: 1. Wp isy rêczne (zob. str.4) Kompletne podanie tych danych jest wymagane przepisami i jest podstaw¹ do póÿniejszej analizy zapisu wykresówki. Rys. 14. Ttachograf 1308 i Czasy pracy, przerwy w pracy, odpoczynki - ocena stylu jazdy - zu ycie paliwa a obroty silnika - manipulacje, zafa³szowania lub b³êdne rejestracje Rys. 15. Tachograf /06 Rys.16. Tachograf mini 10

11 Tachografy samochodowe Udokumentowanie czasu pracy (czasy pracy, przerwy, odpoczynki) Sposób rejestracji tachografów Kienzle i tachografów EC pokazuj¹ jasno i wyraÿnie czas jazd i postojów jak i iloœæ i czas trwania przerw w kierowaniu pojazdem. Tachografy EC Kienzle spe³niaj¹ wszystkie wymagania VO(EWG) 3821/85 tzn. wykresówki EC s¹ dowodem dziennego czasu pracy dla kierowcy. Ksi¹ ki kontrolne s¹ wymagane jedynie dla pojazdów o dopuszczalnej masie ca³kowitej od 2,8t. Gdy w pojeÿdzie jest stosowany tachograf wówczas ksi¹ ka kontrolna jest zbyteczna. Rys.17. Tachografy EC 1311, 1314, /27, 1319 Gdy jest zamontowany tachograf, wykresówka (rys ) mo e spe³niaæ rolê ksi¹ ki kontrolnej. Musz¹ byæ jedynie odpowiednio zaznaczone pocz¹tek i koniec pracy jak równie przerwy w pracy i odpoczynek. Rys.:18. EC Standard 1311 i 1314 Specyfika rejestracji drogi. (dla tachografów EC 1324 ) Gdy prze³¹cznik grup czasowych obydwu kierowców ustawiony jest na symbol i zap³on jest wy³¹czony, to w czasie postoju pojazdu nie jest rysowana linia obwodowa w polu rejestracji drogi. Rys.:19. Tachograf EC 1324 (MTCO) 11

12 Odczyt wzrokowy Ocena stylu jazdy Autostrady i drogi szybkiego ruchu Ruch miejski Rys.19. Autostrady i drogi szybkiego ruchu stosunkowo jednostajna prêdkoœæ, jedynie nieznaczne zmiany Rys.20. Szosy - czêsto zmieniaj¹ce siê prêdkoœci spowodowane ró nymi warunkami drogowymi (nachylenia terenu, zakrêty, ruch z naprzeciwka itd.) Rys.21. Ruch miejski œciœle rozmieszczone ostrza spowodowane czêsto zmieniaj¹c¹ siê prêdkoœci¹ i wieloma zatrzymaniami. Styl jazdy kierowcy ma bezpoœredni wp³yw na zu ycie paliwa, zu ycie opon, silnika, hamulców pojazdu i na ryzyko wypadku. Ka dy kierowca ma zatem znaczny wp³yw na koszty u ytkowania pojazdu. Diagram prêdkoœci, a tak e zapis zu ycia paliwa i obroty silnika pozwalaj¹ dok³adnie oceniæ styl jazdy. Trzy przedstawione wycinki wykresówek pokazuj¹ charakterystyczny przebieg zapisów prêdkoœci w najczêstszych okolicznoœciach: - autostrada (rys.19) - szosa (rys20) Korzystaj¹c z zapisu tarczy tachografu mog¹ Pañstwo podj¹æ œrodki zaradcze dla poprawienia stylu jazdy a tym samym doprowadziæ do oszczêdnoœci: 1. Regularny odczyt wzrokowy 2. Regularne rozmowy z kierowcami, szkolenia lub wyk³ady 3. Systematyczna ocena stylu jazdy równie z uwzglêdnieniem zu ycia paliwa i obrotów silnika. 4. Gratyfikowanie oszczêdnej i bezwypadkowej jazdy 5. Ustalenie dopuszczalnych prêdkoœci i obrotów silnika - ruch miejski (rys21) Poni sze opisy wyjaœniaj¹ przyczyny ró nych diagramów 12

13 Wp³yw stylu jazdy na czas jazdy, zu ycie paliwa, zuzycie pojazdu i ryzyko wypadku ywotnoœæ opon w 1000 km ywotnoœæ ok³adzin hamulcowych Zu ycie paliwa w l na 100 km D³ugie trasy Krótkie trasy Ekonomiczny styl jazdy Nieekonomiczny styl jazdy Ekonomiczny styl jazdy Nieekonomiczny styl jazdy 10 0 Ekonomiczny styl jazdy Nieekonomiczny styl jazdy Rys.22 ywotnoœæ opon Rys.:23 ywotnoœæ ok³adzin hamulcowych Rys.:24 Zu ycie paliwa Przy ekonomicznym stylu jazdy mo na przejechaæ ok km, przy zbyt forsownym tylko ok km. Zatem oszczêdnoœæ wynosi ponad 100% lub przy ca³kowitym przebiegu km: 8 kompletów opon. O wartoœci tachografu, lepiej ni teoretyczne wywody œwiadcz¹ doœwiadczenia naszych klientów. Dlatego zamiast rezultatów jazd próbnych przedstawiamy w tym miejscu efekty, które zosta³y osi¹gniête w wyniku podjêtych w praktyce œrodków organizacyjnych: Doœwiadczenia miêdzynarodowej spedycji pokazuj¹, jakie konkretne oszczêdnoœci mo na osi¹gn¹æ poprzez systematyczny odczyt tarcz i przeprowadzone na tej podstawie œrodki zaradcze. 1. Dok³adna rejestracja czasów postoju ( czas zegarowy i czas trwania s¹ dok³adnie rozpoznawalne na tarczy) doprowadzi³a do znacznego skrócenia czasów postoju a tym samym lepszego wykorzystania pojazdów. 2. W szczególnoœci ocena stylu jazdy ka dego poszczególnego kierowcy doprowadzi³a do zaskakuj¹co du ych oszczêdnoœci. Ok³adziny hamulcowe w zale noœci od warunków, w jakich u ytkowany jest pojazd wytrzymuj¹ pomiêdzy a km (np.retarder) przy ekonomicznym stylu jazdy do km, przy nieekonomicznym stylu jazdy musz¹ byæ wymieniane ju po km. Oszczêdnoœæ wynosi zatem do 800%. Dobry styl jazdy uwidacznia siê szczególnie w zu yciu paliwa: pomiêdzy najlepszym (30 litrów na 100 km ) a najgorszym wynikiem ( 40 litrów na 100 km) zawieraj¹ siê oszczêdnoœci prawie 25 %.! Zawsze jednak jest to litrów paliwa, które zaoszczêdzi dobry kierowca przy jeÿdzie ekonomicznej wobec nieekonomicznego stylu jazdy - w ci¹gu siedmiu lat przy km.! Efektywnie w wyniku ekonomicznej jazdy przy analizie zapisu tarcz tachografów oszczêdnoœæ roczna dla wszystkich pojazdów tej spedycji wynios³a litrów. Bezpieczeñstwo drogowe G³êbszy aspekt ekonomicznego stylu jazdy: ciê arówki i cysterny tej spedycji prawie nie spowodowa³y z w³asnej winy adnych wypadków, co w bran y spedycyjnej ma du e znaczenie. 13

14 Odczyt wzrokowy Ile litrów paliwa na trasê? Na dzieñ? Rys.25. Zapis zu ycia paliwa Rys. 26.Dodatkowy zapis zu ycia paliwa, tachograf EC Rys.27. Zapis zu ycia paliwa Elektroniczny system pomiaru zu ycia paliwa daje odpowiedÿ:...informuje kierowcê w ka dej sytuacji dok³adnie i w czytelny sposób o:! -chwilowym zu yciu paliwa! -œrednim zu yciu paliwa na trasie! -ca³kowitym zu yciu paliwa na trasie! -przejechanym odcinku drogi ( trasa) pokazuje na elektromechanicznym niezerowanym liczniku ca³kowite zu ycie paliwa pojazdu w litrach (xx.x l/100km) Zu ycie paliwa jest rejestrowane na wykresówce iloœciowo i w funkcji czasu na drugiej linii le ¹cej pomiêdzy zapisem prêdkoœci a zapisem drogi. Dla ka dej zu ytej jednostki paliwa ( do wyboru 2 lub 5 litrów ) jest rysowana krótka kreska. Po ka dych 10 litrach pojawia siê d³u sza kreska. Taki zapis mo na te odczytywaæ elektronicznie. Zarejestrowane zu ycie paliwa mo e odnosiæ siê do ka dego dowolnie wybranego odcinka drogi lub przedzia³u czasu. Wed³ug wzoru: Zu ycie = litry na 100 km Wynika 500 x 100 l = 35, km EDM 1404 Nowy elektroniczny system pomiaru zu ycia paliwa EDM skuteczna mo liwoœæ redukcji kosztów paliwa w pojazdach u ytkowych ju w sprzeda y. 14

15 Styl jazdy na diagramie prêdkoœci Do analizy uwzglêdniono:! Przebieg diagramu prêdkoœci! Wzglêdn¹ czêstotliwoœæ silnych przyspieszeñ lub hamowañ! Najwy sze prêdkoœci w stosunku do prêdkoœci œredniej! Naturalnie przy analizie diagramu musz¹ byæ uwzglêdnione warunki drogowe.! Jasne jest równie, e np. 90 km/h ma inne znaczenie dla samochodu ciê arowego a inne dla osobowego. Ogólna regu³a: im bardziej zbli one s¹ prêdkoœci najwy sza i œrednia tym bardziej ekonomiczna jest jazda. Du e prêdkoœci silne przyspieszenia i gwa³towne hamowania powoduj¹ wiêksze zu ycie paliwa (do 50%), wiêksze zu ycie przede wszystkim opon i hamulców ( do 200%) a ryzyko wypadku wzrasta ogromnie. Rys.29. Rys.:30. Rys.31. Rys.: 32. Typowe dla ekonomicznego stylu jazdy: Zaokr¹glone ostrza = ³agodne przyspieszenia do prêdkoœci ekonomicznej. Przed zatrzymaniem zwolnienie a nastêpnie krótkie hamowanie. 1. równomierna jazda 2. toczenie 3. swobodne toczenie 4. hamowanie Typowe dla nieekonomicznej jazdy: Ostrza prêdkoœci w formie iglicy oznaczaj¹ ostre przyspieszenia z natychmiastowym hamowaniem. 1. Przyspieszenie 2. Hamowanie 15

16 Odczyt wzrokowy Ró ne style jazdy i ich ocena Ró ne style jazdy zosta³y przedstawione na diagramach obok. Chodzi o jazdê po szosach i drogach, która to w praktyce najczêœciej ma miejsce. Porównanie ekonomicznego i nieekonomicznego stylu jazdy w warunkach miejskich zosta³o szczegó³owo przedstawione na stronach 14/15. W tym przypadku nale y przede wszystkim uwzglêdniæ obowi¹zuj¹ce ograniczenia prêdkoœci. Cech¹ charakterystyczn¹ dla jazdy po autostradach i drogach szybkiego ruchu jest stosunkowo równomierna prêdkoœæ zmieniaj¹ca siê jedynie w korkach i przy silnym nasileniu ruchu. Charakterystyczne diagramy prêdkoœci dla jazd po ró nych rodzajach dróg s¹ zobrazowane na stronie 15. Rys. 33. Kryterium oceny 1 Rys. 34. Kryterium oceny 2 Skala ocen Je eli zastosowaæ trzystopniow¹ skalê oceny ( mo liwe s¹ naturalnie równie indywidualne rozwi¹zania) to bêdzie to odpowiadaæ ocenom na przyk³adowych rysunkach. Kryteria oceny 1. = wzorcowy, bardzo ekonomiczny styl jazdy, zarówno dobór prêdkoœci jak przyspieszenia i hamowania ( Rys. 33) 2.= wzglêdnie ekonomiczna jazda, prêdkoœæ trochê zbyt wysoka, przyspieszenia i hamowania o ró nym nasileniu ( Rys.34). 16

17 Styl jazdy na diagramie obrotów silnika Jeszcze lepsza ocena stylu jazdy jest mo liwa, gdy na tarczy oprócz prêdkoœci s¹ rejestrowane obroty silnika pojazdu. Dotyczy to w szczególnoœci jazdy na krótkich trasach i w ruchu miejskim, gdzie kryteria odnosz¹ce siê do prêdkoœci stanowi¹ jedynie sugestie do oceny. Jedynie diagram obrotów silnika pojazdu mo e wyraÿnie uwidoczniæ tu nieekonomiczn¹ jazdê. Kierowca mo e zostaæ pouczony w zakresie lepszej eksploatacji silnika. Niew³aœciwe obroty wp³ywaj¹ przede wszystkim na ywotnoœæ silnika i skrzyni biegów i naturalnie na zu ycie paliwa. Zapis obrotów odbywa siê w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Rys. 35: Kryterium oceny 3 3.= nieekonomiczny styl jazdy, prêdkoœæ zbyt wysoka, silne przyspieszenia i hamowania ( Rys 35). Rys. 36. Przyk³ad: jazda w ruchu miejskim autobusu liniowego (Rys.36) Praktycznie aden zysk czasowy, poniewa obowi¹zuje rozk³ad jazdy, jednak ponad 40% zwiêkszone zu ycie paliwa w wyniku przekroczenia ekonomicznego zakresu obrotów Wynik: Jazda nieekonomiczna Zu ycie 40 wzglêdnie 42,5 l/100 km Najwy sze obroty 2400 obr/min Jazda ekonomiczna, zu ycie 29,4 wzglêdnie 29,6 l/100 km Najwy sze obroty poni ej 2000 obr/min 17

18 Rozpoznawanie manipulacji i zafa³szowañ Zapisy zwracaj¹ce uwagê Zapis prêdkoœci przebiega w d³u szym okresie czasu bez znacznych wychyleñ, na jednakowej wysokoœci. Przestawienie zegara Rys. 37: Rys. 38: Mo liwe manipulacje! Zakleszczenie przedmiotu w mechanizmie prowadzenia sztyftu pisz¹cego (np. resztka pianki, guma do ucia).! Ograniczenie przez pierœcieñ gumowy, który jest zapêtlony wokó³ sztyftu pisz¹cego (zapis odcinka drogi nie wykazuje dolnych szczytów).! Nak³adanie spreparowanego szablonu na w³o on¹ tarczê. Wskazówka: W takim przypadku, przez przypadkowy zapis na szablonie mo e powstaæ przerwa w zapisie prêdkoœci.! Hamowanie wskazówki prêdkoœci przez ig³ê lub coœ podobnego w³o onego w pokrywê szklan¹ przyrz¹du. Wskazówka: Zrobiona dla wprowadzenia ig³y dziura mo e byæ ukryta przez naklejkê lub coœ podobnego. Naturalne wyjaœnienie.! Pojazd mo e byæ wyposa ony w tempomat lub ogranicznik prêdkoœci.! Defekt techniczny. Dowód. Prêdkoœæ przeciêtn¹ nale y wyliczyæ za pomoc¹ zapisu odcinka drogi i czasu trwania jazdy. Przeciêtna prêdkoœæ przy manipulacji przekracza rejestrowan¹ prêdkoœæ jazdy. Zapisy zwracaj¹ce uwagê. 1. Podwójna rejestracja przy zapisie prêdkoœci i odcinka drogi jest wskazówk¹ na mo liwoœæ cofniêcia zegara (patrz rys. 38). 2. Brak zapisów; miêdzy normalnym zapisem - ewentualnie istniej¹ce rêczne zapisy - s¹ wskazówk¹ na mo liwoœæ przesuniêcia zegara do przodu (patrz rys. 39). Mo liwe manipulacje.! Cofniêcie zegara. Wskazówka: Zbyt d³uga przerwa w jeÿdzie powinna byæ zape³niona zapisami jazdy.! Przesuniêcie zegara do przodu. Wskazówka: Symulacja nie przeprowadzonej przerwy. Naturalne wyjaœnienia.! Brakuj¹cy zapis przy nie ca³kiem zamkniêtej pokrywie tachografu. Wskazówka: Istniej¹ tu tylko braki czêœci zapisu. 18

19 RYS.39. Uszkodzony zegar Wskazówka: W takim przypadku kierowca jest, zgodne z art. 16(2) Kodeksu Drogowego EWG 3821/85 zobowi¹zany przy rozpoznaniu defektu w urz¹dzeniu kontrolnym udokumentowaæ go pisemnie na tylnej czêœci tarczy ( wykroczenie: niezgodnoœæ z przepisami w/g wy ej przytoczonego Kodeksu Drogowego EWG VO/FPersG). Dowód. Podwójny zapis, chocia wykresówka nie by³a w³o ona do urz¹dzenia kontrolnego d³u ej ni 24 godz. Czas zegarowy w urz¹dzeniu kontrolnym nie jest w porz¹dku. Zapisy zwracaj¹ce uwagê 1. Na wykresówce: zapis prêdkoœci przy postoju pojazdu przebiega bardzo wyraÿnie poni ej linii zerowej. 2. W urz¹dzeniu kontrolnym (tylko tachografy standardowe) sztyft rejestracji prêdkoœci i sztyft grup czasowych( w po³o eniu: czas kierowania) mog¹ siê dotykaæ przy zgiêtym sztyfcie prêdkoœci. Mo liwe manipulacje.! Zgiêcie sztyftu pisz¹cego rejestruj¹cego prêdkoœæ w dó³, tzn. do œrodka przyrz¹du. Nastêpstwa: Zapisy zwracaj¹ce uwagê, punkt 1. Wskazówka: Mo liwoœæ zgiêcia do góry ku zewnêtrznej stronie urz¹dzenia. Nastêpstwa: Zapis prêdkoœci przebiega powy ej linii zerowej. Przy ponownym sprawdzeniu czêsto pomija siê, e tachografy rejestruj¹ dopiero od prêdkoœci 6,5 km/godz.. (tzn. linia zerowa =6,5 km/godz.). Naturalne wyjaœnienia.! Naturalnie nastawiony sztyft pisz¹cy prêdkoœci mo e rejestrowaæ liniê zerow¹ wewn¹trz naturalnego zakresu tolerancji! ± 3 km/godz.).! Pokrywa tachografu nie jest ca³kowicie zamkniêta. Nastêpstwa: lampka kontrolna na skali tachografu zapala siê. Sztyfty pisz¹ce le ¹ skoœnie lub w ogóle nie na tarczy. Dlatego mo e brakowaæ czêœci zapisów, mog¹ byæ przesuniête w dó³ lub gruboœæ kreski zmienia siê (kreska s³absza). Dowód. Tylko zapis prêdkoœci przesuniêty w dó³. O ile mo liwe, usytuowaæ miejsce zgiêcia. Sprawdziæ szablonem kontrolnym. Wyliczenie rzeczywistej prêdkoœci œredniej za pomoc¹ zapisu drogi i czasu jazdy. 19

20 Rozpoznawanie manipulacji i zafa³szowañ Zapisy sporz¹dzone rêcznie Przerwanie zasilania/po³¹czenia z nadajnikiem 1314 Rys. 41. Ddodatkowe, rêcznie sporz¹dzone zapisy Rys.42. Przerwanie napiêcia zasilaj¹cego podczas jazdy Rys. 43. Przerwanie po³¹czenia z impulsatorem podczas jazdy. 1. Przerwanie po³¹czenia z impulsatorem podczas jazdy pisaki opadaj¹ w dó³ 2. Na czas przerwania po³¹czenia pisak pozostaje w pozycji spoczynku. 3. Po³¹czenie z impulsatorem ponownie odnowione zapis prêdkoœci jest kontynuowany. Zapisy zwracaj¹ce uwagê. Nieregularny, nietypowy zapis, który na pierwszy rzut oka odbiega od zapisu maszynowego i ró ni siê tak e gruboœci¹ linii. Mo liwe manipulacje.! PóŸniejsze wpisy rêczne dokonane przez kierowcê, ewentualnie przy u yciu szablonów i innych przyrz¹dów rysuj¹cych. Naturalne wyjaœnienia.! Odpowiedni sztyft pisz¹cy posiada na skutek technicznego defektu zbyt du y luz. Dowód. Przy uszkodzeniu technicznym ca³y zapis wykazuje wê owate kontury. Przy manipulowanym zapisie, zapis prêdkoœci przebiega w zasadzie nietypowo, dodatkowo wystêpuje linia podstawowa i/lub brakuje zapisu odcinka drogi. Porównanie zapisanego odcinka drogi z istotnie przebytymi kilometrami. Wskazówka Napêd urz¹dzenia kontrolnego i zegara posiadaj¹ zawsze oddzielne, niezale ne od siebie zasilanie pr¹dem. Zapisy zwracaj¹ce uwagê 1. Typowy, autentyczny zapis prêdkoœci nie posiada zauwa alnych wychyleñ na porównywalnej wysokoœci (porównaj rys. 41.) Zapis drogi natomiast rejestruje postój. 2. Bezczasowy spadek prêdkoœci przy rozpoczêciu pauzy i bezczasowe jej naroœniêcie na koñcu pauzy (Rys.42). 3. Brak typowego dla jazdy zapisu w czasowym punkcie kontrolnym. Wszystkie pisaki rejestruj¹ postój pojazdu chocia pojazd siê porusza³. 4. Wszystkie pisaki poruszaj¹ siê w jednym miejscu w dó³ i w górê poprzez co po pewnym czasie mo e dojœæ do zdrapania warstwy rejestruj¹cej na wykresówce. Mo liwe manipulacje 1. Zasilanie napiêciowe urz¹dzenia kontrolnego od³¹czone podczas jazdy. 2. Przewód impulsatora przerwany podczas jazdy 3. Przerwanie po³¹czenia z impulsatorem lub od³¹czenie napiêcia zasilania urz¹dzenia kontrolnego podczas postoju pojazdu. Naturalne wyjaœnienia 1.) do 3.) Uszkodzenie jednego z po³¹czeñ lub odpowiedniego bezpiecznika 4.) Defekt techniczny powoduj¹cy od³¹czenie napiêcia zasilania do zegara. Dowód Sprawdzenie okablowania, plomb i bezpieczników pod wzglêdem ewentualnych ingerencji. W przypadku defektu technicznego zgodnie z Art. 16 (2) EWG-VO 3821/85 kierowca by³by zobowi¹zany dokonaæ na tylniej stronie wykresówki rêcznych zapisów czasów kierowania pojazdem i czasów odpoczynku. 20

21 Przerwanie zasilania napiêciowego/ po³¹czenia z nadajnikiem 1318 Przerwanie zasilania napiêciowego/ po³¹czenia z nadajnikiem 1319 Przerwanie zasilania napiêciowego/ po³¹czenia z nadajnikiem 1324 B A C A Rys Przerwanie zasilania napiêciowego/ po³¹czenia z nadajnikiem 1318 Rys Przerwanie zasilania napiêciowego/ po³¹czenia z nadajnikiem 1319 Rys Przerwanie zasilania napiêciowego/ po³¹czenia z nadajnikiem 1324 A - znaczniki otwarcia (wyjêcia wykresówki) B - rejestracja chwilowego braku zasilania tachografu C - rejestracja b³êdu nadajnika Brak tych zapisów mo e stanowiæ poszlakê na manipulowan¹ ingerencjê. Porównanie rzeczywiœcie przejechanych kilometrów z zarejestrowanymi ( ustalenie na podstawie dokumentów za³adunku, ksi¹ ki jazd lub zlecenia przewozowego), przy czym musi wynikn¹æ du a niezgodnoœæ. Kontrola uk³adu zasilania zegara. Zapisy zwracaj¹ce uwagê A) Œlady wskazuj¹ce na wyjêcie wykresówki z tachografu. W tachografach z otwieran¹ pokryw¹ - widoczne haczyki otwarcia (patrz te rys. 45 i 46). W tachografach 1319 i 1324 znaczniki otwarcia w postaci promieniowej linii przechodz¹cej przez ca³y zakres pomiarowy prêdkoœci na wykresówce z rejestracjami kierowcy 1 B) Brakuj¹cy zapis przy wszystkich zapisach, zegar stoi. Przy ponownym doprowadzeniu zasilania: silne wychylenie wskazówki prêdkoœciomierza i zapisu prêdkoœci od linii zerowej do koñca zakresu i z powrotem. (zobacz Rys. 44, punkt A) najpóÿniej po momencie rozpoczêcia jazdy. Podejrzenie przerwania zasilania. C) Brakuj¹ce zapisy jazdy, a za to: silne wychylenie wskazówki prêdkoœciomierza i zapisu prêdkoœci od linii zerowej do 30 km/h i z powrotem co 8 sekund ( co daje zapis na tarczy w postaci grubej belki, rys. 44, punkt B). Podejrzenie przerwania przewodu nadajnika Mo liwe manipulacje ostatecznie normalny zapis.! Przerwanie przewodu impulsatorów ( C) do urz¹dzenia kontrolnego przy zastosowaniu zainstalowanego prze³¹cznika lub przekaÿnika. Wskazówka: Tachograf posiada 2 przewody impulsatora w obrêbie jednej wi¹zki przewodu. - przerwanie jednego przewodu: normalny zapis podczas jazdy przy postoju pojazdu cecha charakterystyczna C.) - przerwanie obydwu przewodów: cecha charakterystyczna C.) podczas gdy inne zapisy wskazuj¹ na postój Naturalne wyjaœnienia Techniczny defekt przewodów zasilaj¹cych lub przewodów impulsatora Wskazówka Obowi¹zek kierowcy zgodnie z Art. 16 (2) EWG- VO 381/85 udokumentowaæ rêcznie zaistnia³y defekt po jego rozpoznaniu na tylniej stronie wykresówki.! Przerwanie zasilania tachografu (B) przy zastosowaniu zainstalowanego prze³¹cznika lub przekaÿnika. Przy ponownym za³¹czeniu zasilania cecha charakterystyczna B.), 21

22 Rozpoznawanie manipulacji i zafa³szowañ Przerwany zapis wszystkich pisaków.rys. 45. Przerwa bez jazdy w miêdzyczasie (zapis drogi na jednakowej wysokoœci) Rys. 46. Przerwa z jazd¹ w miêdzyczasie (ró nica w zapisie drogi 8 km.) Faktycznie przejechana w miêdzyczasie droga (8 lub 18 lub 28...km.) mo e byæ ustalona jedynie przy pomocy naniesionych stanów licznika. Przyczyna: pokrywa urz¹dzenia by³a otwarta. Otwarcie i zamkniêcie pokrywy mo na stwierdziæ na podstawie odpowiednich znaków na wykresówce. Chodzi o krótkie, dyskretne znaki tzw. haczyki nanoszone przez pisaki prêdkoœci, czasu i drogi przy otwieraniu i zamykaniu pokrywy tachografu. 22

23 Rys. 47 i 48. Równie przy zmianie wykresówki zapis drogi musi znajdowaæ siê na jednakowym poziomie. Dodatkowo stan koñcowy licznika zapisany na pierwszej wykresówce musi zgadzaæ siê ze stanem pocz¹tkowym wpisanym na wykresówce kolejnej. Rys. 49. Szablon kontrolny do kontroli poziomów rejestracji poszczególnych pól oraz do ustalania rzeczywistych wartoœci prêdkoœci jazdy. U ycie wykresówek z niew³aœciwym zakresem pomiarowym prêdkoœci. Gdy na wykresówce zosta³ naniesiony zapis niezwykle niskich lub wysokich prêdkoœci, znaczy to, e prawdopodobnie omy³kowo lub celowo zosta³a u yta tarcza z niew³aœciwym zakresem pomiarowym. Prawdziw¹ prêdkoœæ mo na okreœliæ przy pomocy szablonu. Mog¹ Pañstwo sprawdziæ, czy rzeczywiœcie zosta³a u yta niew³aœciwa tarcza. 23

24 Automatyczny odczyt zapisu na wykresówce Program do automatycznego odczytu wykresówek tachografów KISCAN Odczyt zapisu wykresówki jest atrakcyjn¹ kosztowo mo liwoœci¹ uzyskania danych o Waszym parku samochodowym. Proponowane przez nas nowe oprogramowanie do analizy wykresówek tachografów KISCAN wychodzi o wiele dalej ni czyste oprogramowanie do rejestracji danych zapisanych na wykresówce tachografu. Przy tym obs³uga programu jest dziecinnie ³atwa. Komfort i wydajnoœæ Rys. 50. Program do analizy wykresówek tachografów KISCAN Komfort jest istotn¹ zalet¹ programu KISCAN. Pomimo obszernych mo liwoœci, które oferuje Pañstwu KISCAN jego obs³uga jest naprawdê prosta. Wiêkszoœæ funkcji mo na uruchomiæ za pomoc¹ myszki. Zrezygnowano z trudnych do zrozumienia skrótów. Du a iloœæ parametrów umo liwia dopasowanie do specjalnych wymagañ. Poza tym KISCAN istnieje w wielu jêzykach. Rys.52. Przy pomocy skanera mo na w ci¹gu niewielu sekund odczytywaæ dane z 6 wykresówek jednoczeœnie. Wykresówki s¹ przy tym zobrazowane graficznie na ekranie. U³atwia to znacznie rejestracjê i kontrolê danych. Obok grup czasowych mo na ustaliæ przejechane odcinki drogi i zu ycie paliwa. Kontrola czasów kierowania pojazdem oraz czasów odpoczynku. Czy Wasi kierowcy zrobili przerwê po 4,5 godzinach.? Czy dzienny czas odpoczynku by³ przestrzegany? Na yczenie KISCAN sprawdza, czy kierowcy przestrzegali czasu pracy. Jak Pañstwo widz¹ wiele przemawia za odczytem tarcz za pomoc¹ programu KISCAN. Rys

25 Mikroskopowy odczyt wykresówek dla celów rekonstrukcji wypadku Laboratorium Analiz Wypadkowych Wykresówe Tachografów W siedzibie DRABPOL Sp. J. w Czêstochowie w maju 1997 roku zosta³o powo³ane Laboratorium Analiz Wypadkowych Wykresówek Tachografów. Laboratorium, jako jedno z 20 na œwiecie i jedno z 15 w Europie, zosta³o wyposa one w szereg specjalistycznych urz¹dzeñ zapewniaj¹cych wysok¹ jakoœæ i powtarzalnoœæ uzyskiwanych wyników badañ, w tym m. in. w: - mikroskop z oprzyrz¹dowaniem pozwalaj¹cym na przeprowadzenie analizy zapisów wykresówce tachografu z dok³adnoœci¹ do ok. 0,5 s. - program komputerowy KISCAN s³u ¹cy do automatycznego odczytu wykresówek. Oprogramowanie umo liwia wszechstronn¹ analizê eksploatacyjn¹ zapisów. Analizy przeprowadzaj¹ pracownicy z wieloletnim doœwiadczeniem, posiadaj¹cy m.in. uprawnienia do samodzielnego wykonywania ekspertyz - biegli s¹dowi, dodatkowo przeszkoleni w zakresie analiz zapisów wykresówek tachografów w wydziale Analiz Wykresówek Tachografów firmy VDO Kienzle w Villingen (Niemcy) - producenta znanych w œwiecie z wysokiej jakoœci tachografów montowanych do samochodów ciê arowych. Ekspertyzy wykonywane w naszym Laboratorium s¹ uznawane przez Instytut Ekspertyz S¹dowych w Krakowie, Policjê, Prokuraturê, S¹dy itd. oraz przez rzeczoznawców Unii Europejskiej. G³ówn¹ dzia³alnoœci¹ jedynego w Polsce Laboratorium Analiz Wypadkowych jest wykonywanie mikroskopowych odczytów wykresówek dla Organów Procesowych. Poprzez zastosowanie komputera PC, kamery cyfrowej i drukarki laserowej jest mo liwe przedstawienie wyników odczytów optymalnie wed³ug ró nych kryteriów. W tym celu czytnik mikroskopowy wyposa ono dodatkowo w nadajniki impulsów do pomiaru czasu i prêdkoœci i po³¹czono przez odpowiednie z³¹cze z komputerem PC (rys. 54). Rys Metoda odczytu mikroskopowego Zapisy prêdkoœci zale ne od czasu s¹ mierzone z sekundow¹ dok³adnoœci¹ pod specjalnym mikroskopem przy pomocy naniesionych linii o gruboœci 0,003mm (3/1000 mm). Z obydwu komponentów - prêdkoœci w m/s i czasu w sekundach, które s¹ przekazywane przez komputer mo na wyliczyæ poszczególne odcinki drogi i œrednie wartoœci przyspieszeñ (rys.55). Przy przepisanych innym zapisem lub uszkodzonych zapisach stosuje siê specjalne oœwietlenie (rys 56). Do pisemnej ekspertyzy s¹ za³¹czane 10-cio krotne powiêkszenia wycinków tarczy przedmiotowego odcinka jazdy. Rys Rys Mikroskop 2. Pryzmat odchylaj¹cy 3. ród³o œwiat³a 4. Tarcza 5. Warstwa rejestruj¹ca 6. Papier podk³adowy 25

26 Mikroskopowy odczyt wykresówek dla celów rekonstrukcji wypadku Rys. 57. Rys. 58. Tabela ze szczegó³owymi wartoœciami Przyk³ad: W zwi¹zku z wypadkiem, w którym bra³ udzia³ samochód ciê arowy i dziecko na rowerze dokonano odczytu zapisu wykresówki z ciê arówki i ustalono przebieg prêdkoœci na ostatnich 476 metrach od miejsca zatrzymania w wyniku tego wypadku. Rys. 57. pokazuje 10-cio krotne powiêkszenie wykresówki z punktem pocz¹tkowym i koñcowym. Tabela zawiera: Kolumna 1: prêdkoœæ w km/h Kolumna 2: prêdkoœæ w m/s Kolumna 3: œrednia prêdkoœæ w m/s z prêdkoœci z poprzedniego wiersza i z tego wiersza Kolumna 4: czas w sekundach Kolumna 5: suma czasu Kolumna 6: poszczególne odcinki drogi w metrach Kolumna 7: zsumowane odcinki drogi w metrach Kolumna 8: zsumowane odcinki drogi w metrach w kierunku przeciwnym do kierunku jazdy Kolumna 9: œrednia wartoœæ przyspieszenia (z: (kolumna 2 poprzedni wiersz- kolumna 2 ten wiersz)/kolumna 4) 26

27 Wykresy wykonywane na podstawie odczytu mikroskopowego Rys. 59. Diagram prêdkoœæ-droga Prêdkoœæ na osi Y w skali 1mm=1km/h Na osi X s¹ odcinki drogi, naniesione w tym przypadku w skali 1mm = 2,5 mm Odcinki drogi s¹ przedstawione w ró nych skalach zale nych od wymierzonych ca³kowitych odcinków drogi, jednak maks. 1 mm = 10 m. W tej skali mo na przedstawiæ maksymalnie 2000 m. Je eli ca³kowity odcinek jest d³u szy ni 2000 m bêd¹ sporz¹dzone kolejne strony. Rys. 60. Diagram prêdkoœæ-czas Równie tu prêdkoœci s¹ naniesione na osi Y w skali 1 mm = 1 km/h Na osi X s¹ przedstawione czasy w skali 10 mm 1 s dla ostatnich 20 s. Rys.61. Diagram droga-czas Na osi Y naniesiony czas w skali 10 mm = 1 s.maksymalnie ostatnie 16 sekund. Na osi X odcinki drogi naniesione w skali 1 mm = 1 m. Maksymalnie ostatnie 200 m. 27

28 Mikroskopowy odczyt wykresówek MYLIÆ SIÊ JEST RZECZ LUDZK Wypowiedzi œwiadków s¹ wa nym czynnikiem podczas rekonstrukcji zdarzeñ Tak bêdzie równie w przysz³oœci, gdy ca³y szereg szczegó³ów mo e byæ odtworzony i wyjaœniony na podstawie ludzkich obserwacji. To nie ulega w¹tpliwoœci. Chodzi tutaj o ca³kiem okreœlone pytania w zwi¹zku z wypadkiem na które w adnym razie nie mo na podaæ odpowiedzi na podstawie subiektywnych spostrze eñ: jak szybko jecha³y pojazdy? w której chwili i jak silnie nast¹pi³o hamowanie? jaki by³ przebieg jazdy tu przed wypadkiem lub w innej interesuj¹cej chwili? Wypowiedzi naocznych œwiadków s¹ ca³kiem bezwartoœciowe je eli chodzi o odpowiedÿ na powy sze pytania. Przyczyny widaæ jak na d³oni: z jednej strony przy jednakowych warunkach inna bêdzie ocena osoby niezmotoryzowanej a ni eli kierowcy taksówki, traktorzysty czy kierowcy rajdowego. Z drugiej strony ta sama osoba inaczej okreœli prêdkoœæ pomarañczowego samochodu sportowego a inaczej nowej limuzyny. Prowadzi to faktycznie do znacznych rozbie noœci. Moglibyœmy przedstawiæ liczne jazdy próbne, podczas których by³y testowane spostrze enia du ej grupy osób. Warunki by³y przy tym bardzo korzystne. Wszystkie osoby przeprowadza³y obserwacje z tego samego miejsca, warunki by³y jeœli tak mo na powiedzieæ spreparowane poniewa osoby sta³y na wprost miejsca wydarzeñ. Odchylenia oceny wynosi³y do 150 %! Podczas wypadku wystêpuj¹ z regu³y bardziej niekorzystne warunki. Miejsce usytuowania i obserwacji poszczególnych œwiadków jest bardzo ró ne. Prawie zawsze dzieje siê coœ nagle bez ostrze enia. Czêsto œwiadek s³yszy najpierw odg³os wypadku i dopiero wtedy kieruje tam swój wzrok. W efekcie opis naocznego œwiadka, czêsto zamiast dawaæ wyjaœnienie sytuacji prowadzi do jeszcze wiêkszego zagmatwania. Nie pozostaje nam nic wiêcej, jak tylko uzupe³niæ tê wypowiedÿ cytatem cz³owieka, który od lat jeÿdzi z tachografem: Niech pan zrozumie, e nie interesuje mnie uzale niaæ moje prawo jazdy od tak niepewnych czynników jak wypowiedzi naocznych œwiadków... Jestem pewny, e tachograf rejestruje wszystko dok³adnie a wykresówka tachografu przejmie rolê naocznego œwiadka. Jest ona dla mnie dokumentem, który daje informacje do ostatniego metra przejechanego przez mój samochód Przy tym nale y dodaæ: mê czyzna ten jest podró nikiem i zamontowa³ tachograf w swoim samochodzie osobowym. Rys. 62 Wypadek drogowy oryginalna wykresówka Kienzle niezawodnym œwiadkiem 28

29 Tolerancje przy odczycie wykresówek 1. Tolerancje b³êdu prêdkoœci Okreœlone przez ustawodawcê dopuszczalne granice b³êdu s¹ zdefiniowane w Za³¹czniku I do VO (EWG) 3281/85, cyfra III, f. Zgodnie z powy szym dopuszczalne s¹ nastêpuj¹ce odchy³ki od prêdkoœci rzeczywistej: Badanie na stanowisku kontrolnym 1. Przed monta em dopojazdu : ± 3 km/h 2. Przy monta u do pojazdu nowego: ± 4 km/h 3. W trakcie eksploatacji: ± 6 km/h Oznacza to, e zgodnie z ustaw¹ ca³y zespó³ tachografu znajduj¹cy siê w pojeÿdzie, uwzglêdniaj¹c równie odchy³ki spowodowane zu yciem opon i zmiennym obci¹ eniem ³adunkiem mo e wykazywaæ w zapisie i wskazaniu prêdkoœci maksymalny b³¹d ± 6 km/h. Rzeczywisty b³¹d zespo³u tachografu nale y okreœliæ dla ka dego pojazdu z osobna poprzez: 1. ustalenie sta³ej drogi/liczby impulsów drogi w 2. dopasowanie 3. sprawdzenie dok³adnoœci urz¹dzenia O ile pojazd jest zdolny do jazdy, sta³a w mo e byæ ustalona na odcinku pomiarowym lub na stanowisku rolkowym. Zawsze mo na te ustaliæ b³¹d w³asny tachografu wymontowuj¹c go z pojazdu i przeprowadzaj¹c pomiary na odpowiednim stanowisku kontrolnym. Dopuszczalne przez ustawodawcê granice b³êdów nie mog¹ byæ w adnym wypadku mylone z rzeczywistymi istniej¹cymi b³êdami pomiarowymi. Rzeczywiste istniej¹ce b³êdy pomiarowe s¹ w wyniku przeprowadzanych zgodnie z 57 b StVZO najpóÿniej po 2 latach kontroli zespo³u tachografu znacznie mniejsze ni ustawowe granice b³êdu i wynosz¹ w trakcie eksploatacji ± 3 km/h. Dlatego zawarty jest b³¹d, który poprzez obni enie punktu zerowego wchodzi w wynik pomiaru, poniewa ma³e prêdkoœci nie s¹ rejestrowane. 2. Granice b³êdu czasu Granica b³êdu czasu zale y od jakoœci zapisu urz¹dzenia i tarczy i wynosi przy prawid³owych zapisach ± 0,5 sekundy, zwykle ± 1 sekunda. W uzale nieniu od systemu, ró nice czasowe pomiêdzy dwoma punktami pomiarowymi s¹ ustalane tylko w pe³nych sekundach. Oznacza to, e nie mo na rozpoznaæ zmian przyspieszenia rozci¹gaj¹cych siê w odcinku czasu mniejszym ni 1 sekunda. Podane wartoœci przyspieszeñ s¹ dlatego wartoœciami œrednimi, które mog¹ byæ czêœciowo silniejsze lub s³absze. 3. Zapis niewielkich prêdkoœci Pocz¹tkowa wartoœæ pomiarowa a wiêc wartoœæ od której prêdkoœæ jest wskazywana zale y od zakresu pomiarowego: Zakres pomiarowy (km/h) Wartoœæ pocz¹tkowa 100 5, , , , ,0 Oznacza to, e prêdkoœci poni ej wartoœci pocz¹tkowej nie s¹ rejestrowane. Dlatego ruch pojazdu na krótkich odcinkach przy niewielkich prêdkoœciach jest niemo liwy do ustalenia. D³ugie odcinki przejechane z niewielkimi prêdkoœciami (powy ej 30 m, a przy urz¹dzeniach standardowych dziêki zapisowi rodzaju czasu powy ej 10m) s¹ mo liwe do ustalenia. 4. Jazda do ty³u Przy napêdzie mechanicznym (wa³ki tachografów) mo na rozró niæ jazdê w przód od jazdy w ty³ poniewa nastêpuje zmiana kierunku zapisu pisaka. Jest to jednak mo liwe przy odpowiednio d³ugich odcinkach, wynosz¹cych minimalnie 30m. Przy jeÿdzie w ty³ prêdkoœæ nie jest rejestrowana. Przy zastosowaniu impulsatorów elektronicznych jazdy w przód i w ty³ rejestrowane s¹ identycznie tzn. nastêpuje zapis prêdkoœci i drogi jak przy jeÿdzie do przodu.równie tutaj obowi¹zuj¹ ograniczenia wymienione w pkt.3. 29

30 Przyrz¹dy pomocnicze do odczytu wykresówek tachografów/ do kontroli tachografów Czytnik optyczny wykresówek Wykresówka 24h Szablon kontrolny Rys. 63 Czytnik optyczny tarcz Dziêki dwukrotnemu powiêkszeniu lupy i oœwietleniu wykresówki oraz wyposa eniu w wykresówkê pomiarow¹ (rys.64) odczyt jest znacznie u³atwiony. Rys. 64 Tarcza 24h Do wykresówek tachografów 24h i pakietów wykresówek siedmiodniowych jako prosty przyrz¹d rêczny lub w po³¹czeniu z czytnikiem optycznym stosowana do ustalenia czasów jazdy i postoju w trakcie dniówki roboczej. U³atwia równie wyliczenie zarejestrowanych na wykresówce przejechanych kilometrów. Rys. 65 Szablon kontrolny Do tachografów i wykresówek EC oraz do tachografów i wykresówek mini. Szablon umo liwia sprawn¹ kontrolê zgodnoœci zakresu pomiarowego wykresówki z zakresem pomiarowym tachografu, w którym by³a ona u yta. Segregator na wykresówki Pojemnik na wykresówki Saszetka na wykresówki Rys. 66 Segregator na wykresówki Segregator do przechowywania wykresówek Pojemnoœæ: 4 x 300 wykresówek Rys. 67 Pojemnik na wykresówki Pojemnik plastikowy, chroni wykresówki przed uszkodzeniem i zabrudzeniem. Pojemnoœæ ok. 100 wykresówek. Wymiary ok. 132 x 28 mm. Rys. 68: Saszetka na wykresówki Praktyczna saszetka do przechowywania nowych i zapisanych wykresówek. Kilka kieszeni na wykresówki, d³ugopis, wizytówki. P³ócienna, niebieska, wymiary 160 x 160 x 15. Pojemnoœæ 80 do 100 wykresówek. 30

31 Przepisy prawne zwi¹zane z tachografami I. Umowy Miêdzynarodowe UMOWA MIÊDZYNARODOWA AETR Dz.U.nr 94, z dnia 24 listopada 1999r. poz Umowa europejska dotycz¹ca pracy za³óg pojazdów wykonuj¹cych miêdzynarodowe przewozy drogowe (AETR), sporz¹dzona w Genewie dnia 1 lipca 1970 r. poz Oœwiadczenie rz¹dowe z dnia 30 sierpnia 1999r. w sprawie ratyfikacji przez Rzeczpospolit¹ Polsk¹ Umowy europejskiej dotycz¹cej pracy za³óg pojazdów wykonuj¹cych miêdzynarodowe przewozy drogowe (AETR), sporz¹dzonej w Genewie dnia 1 lipca 1970r., oraz og³oszenia jednolitego tekstu tej umowy. Za³¹cznik nr 1 VI. Sprawdzenie i kontrole Umawiaj¹ce siê Strony wyznaczaj¹ organy, które bêd¹ przeprowadzaæ sprawdzanie i kontrole. 1. Poœwiadczenie przyrz¹dów nowych lub naprawionych Umawiaj¹ce siê Strony mog¹ upowa niæ wytwórców lub ich autoryzowanych przedstawicieli do dokonania poœwiadczenia. 2. Instalacja Badania kontrolne powinny byæ wykonywane przez zatwierdzonego instalatora lub warsztat, na jego odpowiedzialnoœæ. 3. Kontrole okresowe a) Sprawdzanie okresowe przyrz¹dów kontrolnych zainstalowanych w pojazdach mo e byæ przeprowadzane miêdzy innymi w ramach badañ technicznych pojazdów samochodowych. II. Przepisy Krajowe PRAWO O RUCHU DROGOWYM (Dz.U. z dn.19 sierpnia 1997r.Nr 98,poz.602, wraz z póÿniejszymi zmianami ROZPORZ DZENIE MINISTRA TRANSPORTU I GOSPODARKI MORSKIEJ z dnia 1 kwietnia 1999r. w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbêdnego wyposa enia. Dz.U. Nr 44 z dnia 15 maja 1999r. poz. 432 wraz z póÿniejszymi zmianami PRAWO O MIARACH ORAZ USTAWA PRAWO O MIARACH z maja 2001r. Dz.U. Nr 55 z 1993r. poz. 248 Dz. U. nr 63 z dnia r. poz. 63 wraz z póÿniejszymi zmianami Za³¹cznik do zarz¹dzenia nr 158 Prezesa G³ównego Urzêdu Miar z dnia 12 grudnia 1995r. PRZEPISY METROLOGICZNE O TACHOGRAFACH SAMOCHODOWYCH. Dziennik Urzêdowy Miar i Probiernictwa nr 28/95 poz. 155 wraz z póÿniejszymi zmianami Zarz¹dzenie nr 26 PREZESA G ÓWNEGO URZÊDU MIAR z dnia 15 wrzeœnia 1997r. DZENNIK URZÊDOWY MIAR I PROBIERNICTWA nr 7/97 poz. 2 wraz z póÿniejszymi zmianami Zarz¹dzenie nr 9 PREZESA G ÓWNEGO URZÊDU MIAR z dnia 23 marca 1999r. Dziennik Urzêdowy Miar i Probiernictwa nr 2/99 poz. 11 wraz z póÿniejszymi zmianami USTAWA O CZASIE PRACY KIEROWCÓW Dz.U. nr 123 z 2001r. p. 1354, wraz z póÿniejszymi zmianami USTAWA O TRANSPORCIE DROGOWYM Dz.U. nr 125 z 2001r. p. 1371, wraz z póÿniejszymi zmianami USTAWA O PAÑSTWOWEJ INSPEKCJI PRACY Dz.U. nr 125 z 2001r. p.1362, wraz z póÿniejszymi zmianami KODEKS KARNY Dz.U. nr 88 z 1997r. p. 553; Rozdz. XXXIV - Przestêpstwo przeciwko wiarygodnoœci dokumentów KODEKS WYKROCZEÑ Dz.U. nr 12 z 1971r. p 114, wraz z póÿniejszymi zmianami Oraz obowi¹zuj¹ce przepisy wykonawcze do wymienionych Ustaw. Wyci¹g z przepisów wykonawczych do USTAWY PRAWO O MIARACH B ÊDY GRANICZNE DOPUSZCZALNE B³êdy graniczne dopuszczalne dla wskazañ i rejestracji tachografów nie zainstalowanych w pojeÿdzie wynosz¹: 1) ± 3 km/h - dla prêdkoœci 2) ± 1 % (b³¹d wzglêdny) - dla d³ugoœci drogi 3) ± 2 minuty na 24 godziny (dobê), jednak nie wiêcej ni ± 10 minut po 7 dniach, gdy zegar tachografu pracuje po nakrêceniu nie krócej ni 7 dni - dla czasu. B³êdy graniczne dopuszczalne dla wskazañ i rejestracji tachografów zainstalowanych w pojazdach bêd¹cych w eksploatacji wynosz¹: 1) ± 6 km/h - dla prêdkoœci 2) ± 4 % ( b³¹d wzglêdny ) - dla d³ugoœci drogi 3) ± 2 minuty na 24 godziny (dobê) lub ±10 minut po 7 dniach dla czasu. WA NOŒÆ CECHY UWIERZYTELNIENIA 1. Okres wa noœci cechy uwierzytelnienia tachografu zainstalowanego w pojeÿdzie wynosi 24 miesi¹ce, licz¹c od pierwszego dnia miesi¹ca, w którym dokonano uwierzytelnienia. 2. Cecha uwierzytelnienia tachografu zainstalowanego w pojeÿdzie traci wa noœæ przed up³ywem okresu, o którym mowa w ust., w razie: 1) uszkodzenia tachografu, 2) uszkodzenia cechy uwierzytelnienia albo którejkolwiek z cech zabezpieczaj¹cych, 3) uszkodzenia tabliczki pomiarowej, 4) stwierdzenia, e b³êdy wskazañ i rejestracji przekraczaj¹ b³êdy graniczne dopuszczalne.