HOMO HOMO seksualizm

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "HOMO HOMO seksualizm"

Transkrypt

1

2 HOMO seksualizm

3 Beata Wieczorek HOMO seksualizm Przegląd światowych analiz i badań Przyczyny, objawy, terapia, aspekty społeczne

4 Okładka Monika Lipiec Redakcja i korekta Robert Jankowski, Barbara Manińska Dyrektor projektów wydawniczych Maciej Marchewicz Skład i łamanie TEKST Projekt ISBN Copyright Beata Wieczorek Copyright for Fronda PL Sp. z o.o., Warszawa 2017 Wydawca Fronda PL, Sp. z o.o. Ul. Łopuszańska Warszawa Tel , Faks kontakt@wydawnictwofronda.pl Wydrukowano na papierze Ibook dostarczonym przez firmę Igepa Sp. z o.o.

5 Spis treści Wstęp Słowniczek CZĘŚĆ 1 SYMPTOMY, PRZYCZYNY I TERAPIA HOMOSEKSUALIZMU Postęp kontra ciemnogród? Homoseksualizm w liczbach i datach Spory wokół definicji homoseksualizmu Statystyki Odsetek osób homoseksualnych na świecie Polskie statystyki i główne badania Inne aspekty statystyczne Konkluzje Legalizacja związków homoseksualnych na świecie Homoseksualizm na przestrzeni historii i w innych kulturach Konkluzje Czy homoseksualizm jest zdrowy? Pozytywne cechy osób homoseksualnych Zdrowie psychiczne ogólne wskaźniki Kobiecość męskość, neurotyczność i inne cechy osobowości Narkotyki i inne uzależnienia HIV Uzależnienie od seksu i ryzykowne zachowania seksualne Spis treści

6 Choroby przenoszone drogą płciową (STD) Zachorowalność na raka Depresja i skłonność do samobójstw Efekt synergii Konkluzje Dyskryminacja jako źródło zaburzeń hipoteza stresu mniejszościowego Konkluzje Związki homoseksualne na co dzień Trwałość i wierność związków homoseksualnych Rozwiązłość i anonimowy seks Prostytucja, molestowanie, przemoc i inne przestępstwa Pedofilia Kłopoty w relacjach partnerskich Homoseksualna starość Konkluzje Młodzież a homoseksualizm. Nietrwałość homoseksualizmu młodzieńczego Pochopne etykietki Właściwa postawa wobec młodzieży podejrzewającej u siebie SSA Uwiedzenie Niebezpieczeństwa występujące u prehomoseksualnej młodzieży Homoseksualna rekrutacja Najlepsze wyjście: profilaktyka homoseksualizmu Konkluzje Geny, wpływy środowiska, czy wolny wybór? Co mówią badania dotyczące homoseksualizmu w świecie zwierząt? Konkluzje Czy homoseksualizm jest wrodzony? Badania struktur i metabolizmu mózgu Badania genetyczne dotyczące różnych więzów pokrewieństwa Badania dotyczące chromosomów i genów Konkluzje Czy homoseksualizm jest uzależniony od innych zmiennych biologicznych? Wpływ hormonów w okresie płodowym Poziom hormonów płciowych u specyficznych grup pacjentów Spis treści

7 Hormony w okresie dorosłości Hipoteza stresu ciężarnych matek Hipoteza ataku immunologicznego Leworęczność Badania dotyczące feromonów i odruchu mrugania Epigenetyka Konkluzje Wpływy środowiska w genezie homoseksualizmu? Nonkonformizm płciowy i GID u dzieci. Znaczenie wczesnej interwencji Przyczyny męskiego homoseksualizmu Homoseksualizm kobiecy. Różnice w etiologii homoseksualizmu u kobiet i mężczyzn Różnice międzykulturowe i międzypokoleniowe a indywidualna reakcja jednostki Konkluzje Wolna wola. Czy homoseksualizm można wybrać? Konkluzje Pogranicza homoseksualizmu. Homoseksualizm w przebiegu chorób psychicznych Spór natura kontra środowisko a złożoność przyczyn homoseksualizmu Byli homoseksualiści Ilu ich jest? Pamiętnik byłego geja Głosy rodziców Terapia czy akceptacja homoseksualizmu? Terapia afirmatywna według APA Kluczowe obszary pracy z klientem Modele rozwoju tożsamości homoseksualnej Pacjenci religijni Podbudowa teoretyczna Podejście polskich seksuologów: Zbigniewa Lwa-Starowicza, Zygmunta Zdrojewicza, Stanisława Dulko Podejście Wojciecha Eichelbergera Samoistne wyleczenia z homoseksualizmu Nurty terapii reparatywnej Terapia reparatywna według NARTH Terapia homoseksualizmu według Josepha Nicolosiego Terapia według Julie Harren Hamilton Spis treści

8 Terapia według Deana Byrda Terapia według Janelle Hallman Terapia w rozumieniu Katolickiego Stowarzyszenia Lekarzy USA Terapia homoseksualizmu według Gerarda van den Aardwega Terapia według Richarda Cohena Czy terapia homoseksualizmu jest możliwa, skuteczna i etyczna? Skuteczność i wpływ terapii afirmatywnej zalecanej przez APA Terapia reparatywna homoseksualizmu jest możliwa i skuteczna Stanowisko organizacji branżowych Skala doniesień o skuteczności terapii reparatywnej Szczegółowa analiza zarzutów i dowodów Główne badania dowodzące skuteczności terapii reparatywnej Terapia homoseksualizmu jest nieszkodliwa Prezentacja badań, które wg APA dowodzą szkodliwości terapii reparatywnej Dowody empiryczne na pozytywny wpływ terapii reparatywnej Potencjalne czynniki, które modyfikują wpływ terapii reparatywnej Konkluzje. Podsumowanie na temat terapii homoseksualizmu Głosy z drugiej strony barykady Byli eksgeje, czyli zmiana pozorna? Geje, lesbijki i osoby popierające ruch na rzecz praw dla osób LGBT o sobie samych CZĘŚĆ 2 WAŻNE KWESTIE SPOŁECZNE Spis treści 11. Wielki eksperyment: dzieci w homorodzinach Kwestie prawne Przegląd badań: czy i gdzie są różnice? Badania Marka Regnerusa Zastrzeżenia metodologiczne do badań homorodzicielstwa Ciemne strony homorodzicielstwa Konkluzje

9 12. Prawo: niesłuszne kary, niesłuszne przywileje Przegląd historyczny i podstawowe dylematy prawne Dotychczasowe orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka Małżeństwo jako instytucja prawna. Prawa dzieci Zmiany w edukacji Mity o prawnej dyskryminacji osób homoseksualnych w Polsce Kontrowersje wokół zmiany prawa w Polsce kwestia związków partnerskich Projekt ustawy o związkach partnerskich środowisk LGBT Projekt ustawy o związkach partnerskich Platformy Obywatelskiej Mowa nienawiści a kwestia ochrony praw rodziny Pozostałe kwestie prawne (prawo międzynarodowe, krwiodawstwo, surogacja, wolność religijna) Konkluzje Dyskryminacja w obie strony Dyskryminacja osób homoseksualnych w Polsce przykłady Dyskryminacja wobec osób sprzeciwiających się presji środowisk LGBT Dyskryminacja w pracy, zwolnienia z pracy, ograniczenia w biznesie Zastraszanie, groźby Kara więzienia i inne represje za chrześcijańskie poglądy (O)Presja Obrażanie, przemoc Przekłamania i manipulacje Konkluzje Ruch LGBTQ i jego oddziaływanie Polskie organizacje zrzeszone wokół LGBTQ Inicjatywy ruchu LGBTQ w Polsce Raporty na temat dyskryminacji osób homoseksualnych Homofobia a homofonia Typologia tzw. argumentów antyhomoseksualnych Konkluzje: homofobia, teoria queer a heterofobia i homofonia Taktyka salami : stopniowa zmiana postaw społecznych Skuteczna, długofalowa strategia Spis treści

10 Cykl przemian społecznych w poszczególnych krajach Realizacja homoseksualnej agendy w stanie Massachusetts Konkluzje Chrześcijaństwo, judaizm a homoseksualizm Biblijna ocena homoseksualizmu Homoseksualne skłonności jako konflikt religijny Stan duchowny a skłonności homoseksualne Ruch tzw. chrześcijańskich gejów Ruch tęczowego judaizmu Naruszenia wolności religijnej Homoseksualizm jako ideologia antyrodzinna rewolucja seksualna Ruch sprzeciwu społecznego a rewolucja Historia rewolucji seksualnej Pojęcie ideologii Cechy liberalizmu Rewizja marksizmu i neomarksizm kulturowy Presja ideologii homoseksualnej jako nośnika rewolucji seksualnej Odrębność współczesnych ideologii Niechlubna rola nauki CZĘŚĆ 3 OGÓLNA TEORIA HOMOSEKSUALIZMU Spis treści 18. Teorie rozwoju psychoseksualnego Normy w seksuologii Niewystarczalność dotychczasowych definicji orientacji homoseksualnej Wnioski z przeglądu badań Homoseksualizm jako złożona dezorientacja seksualna Złożoność przyczyn i objawów homoseksualizmu Zasadnicze znaczenie czynnika intrapsychicznego Okresy krytyczne Interdyscyplinarność w badaniach nad homoseksualizmem Skomplikowana dynamika homoseksualizmu

11 Zmienność i terapia homoseksualizmu Homoseksualizm podlega wpływom kultury Homoseksualizm jest zjawiskiem społecznym podlegającym regulacjom prawnym Możliwa i zalecana jest profilaktyka homoseksualizmu Podstawowe przyczyny homoseksualizmu Pozaseksualne funkcje homoseksualności. Wyjaśnienie różnic w homoseksualizmie męskim i żeńskim Typy homoseksualizmu Mechanizmy kształtowania się dezorientacji homoseksualnej Dylematy metodologiczne, etyczne i społeczne, które rodzi tzw. psychologia afirmacyjna Błędy interpretacyjne dotychczasowych badań nad homoseksualizmem Perspektywy dalszych badań nad homoseksualizmem Statystyki Zdrowie psychiczne i fizyczne, osobowość Geneza homoseksualizmu Terapia Inne obszary badawcze Obszary aktywności społecznej Ograniczenia dotyczące badań nad homoseksualizmem Posłowie Aneksy Aneks 1: List do osób o skłonnościach homoseksualnych Aneks 2: Informacje dla chcących pomagać i dla szukających pomocy Porady dla nieprofesjonalistów Przesłanie do rodziców Porady dla terapeutów Organizacje pomagające w radzeniu sobie z niechcianymi SSA Organizacje amerykańskie i międzynarodowe Organizacje w innych krajach Grupy, ośrodki i psychoterapeuci w Polsce Grupy dla rodziców i rodzin oraz dla eksgejów Inne strony wyznaniowe Strony informacyjne Spis treści

12 12 Strony organizacji, walczących o prawa naturalnej rodziny Strony środowisk LGBT Aneks 3: Tęczowe flagi graficzne przedstawienie zjawiska homoseksualizmu Aneks 4: Symulacje wzrostu ilości osób homoseksualnych Spis tabel Spis wykresów Bibliografia

13 Wstęp Odsłaniając nieco historię powstania niniejszej książki, mogę powiedzieć, że zrodziła się z pytania, które sobie kiedyś zadawałam, przyglądając się dyskusji przetaczającej się przez media i domy Polaków w związku z planowanymi zmianami legislacyjnymi dotyczącymi związków jednopłciowych. Mianowicie: co ja/my właściwie wiemy na temat homoseksualizmu? Szukając odpowiedzi, jako psycholog odłożyłam na bok własne wstępne założenia i postanowiłam zapoznać się i zmierzyć z argumentami i kontrargumentami naukowymi przeciwstawnych nurtów teoretycznych. Były już podejmowane próby zbiorczego przedstawienia naukowego dorobku na temat homoseksualizmu, ale były to próby mimo wszystko wycinkowe lub pobieżne, nawet jeśli były interdyscyplinarne. Opracowania te często koncentrują się głównie na aspektach socjologiczno-kulturowych, a mniej na psychologicznych czy medycznych. Przeważnie są to autorskie przeglądy zagadnień i badań, a nie systematyczne studium testujące koncepcje homoseksualizmu. Spełniające to kryterium raport What Research Shows: NARTH s Response to the APA Claims on Homosexuality z 2009 r. (Phelan i in.), czy My genes made me do it Whiteheada (2007) są znacznie bardziej zawężone tematycznie, zaś opracowania J. Hallman (2010 i 2014) odnoszą się wyłącznie do żeńskiego homoseksualizmu. Podobne wnioski dotyczą literatury polskiej (tj. pracy Z. Lwa-Starowicza i M. Lwa-Starowicza z 1999 r. pt. Homoseksualizm czy A. Brzaska Homoseksualizm u mężczyzn. Aspekty psychologiczne, psychiatryczne i ewolucyjne z 2008 r.). Wprowadzenie do psychologii LGB pod redakcją G. Iniewicza, M. Mijas oraz B. Grabskiego (2012) należy uznać za pracę silnie zideologizowaną, selektywną i powtarzającą obiegowe sformułowania na temat homoseksualizmu. Z kolei najnowsza praca Homoseksualizm męski i kobiecy w perspektywie psychologicznej (Janicka i Kwiatkowski Wstęp

14 ), choć ciekawie relacjonuje badania własne i niektóre aspekty homoseksualizmu, to pomija inne, niezwykle ważne, nie omawia także wielu przełomowych, a mniej dostępnych badań oraz posiłkuje się zideologizowanymi sformułowaniami jak płeć kulturowa, heteroseksizm, czy homofobia. Zarzuty prostego powielania argumentów na rzecz pochodzenia i dynamiki homoseksualizmu bez należytego ich sprawdzenia można postawić też książce LGB. Zdrowie psychiczne i seksualne (Kowalczyk, Tritt i Lew-Starowicz [red.] 2016). Należy odnotować również ukazanie się (tuż przed wydaniem niniejszej książki) specjalnego numeru serii The New Atlantis poświęconego w całości seksualności i płci (Mayer i McHugh 2016), którego wnioski są zbieżne z prezentowaną tu pracą, choć zakres podejmowanych badań i wątków jest znacznie węższy. Celem sporządzenia niniejszego opracowania jest więc szeroki, szczegółowy i systematyczny przegląd dotychczasowych badań naukowych dotyczących zjawiska homoseksualizmu (głównie z punktu widzenia psychologii, ale także wielu innych nauk), a dopiero na tej bazie uporządkowanie i analiza dowodów naukowych na poparcie konkurencyjnych hipotez odnoszących się do tego, czym jest homoseksualizm i jak powstaje. Stopniowo wnikliwie sprawdzałam więc i weryfikowałam dowody na to, czy homoseksualizm jest/nie jest inną, zdrową orientacją seksualną. Samo usystematyzowanie badań umożliwiło znalezienie sprzeczności w niektórych założeniach teoretycznych, luk w dorobku naukowym, błędów interpretacyjnych, uzyskaniu dodatkowych danych, które nie stanowiły głównego celu niektórych badań, ale znacznie poszerzają zakres wiedzy o zjawisku homoseksualizmu i układają się we wspólne wątki. Śledząc kolejne obszary, znalazłam niekiedy badania o przełomowym znaczeniu w danej, węższej dziedzinie lub zupełnie nowe i szerzej nieznane. Na tej podstawie mogłam w jednym z ostatnich rozdziałów przedstawić wreszcie uzupełnioną i bardziej kompleksową teorię homoseksualizmu (za punkt wyjścia nie przyjęłam założeń teoretycznych, lecz wyłaniający się stopniowo empiryczny obraz). Opracowałam także listę białych plam i ograniczeń w dalszych poszukiwaniach badawczych. Dołożyłam starań, aby niniejsze opracowanie było nie tylko wielostronne, ale i interdyscyplinarne: od historii i statystyki, poprzez prawo, genezę, kwestie medyczne, terapię, zjawiska społeczne, aż po listę organizacji pomocowych czy porady dla profesjonalistów i nieprofesjonalistów. Dziś mogę już powiedzieć, że homoseksualizm jest o wiele bardziej złożonym i wielowymiarowym zjawiskiem niż inne, znane dotąd psychologii (proszę mi więc wybaczyć obszerność tej książki, która wynika także z przyjętej metodologii). Wstęp

15 Układ książki został skomponowany z podziałem na trzy części. Część 1 zawiera podstawowe fakty i liczby dotyczące homoseksualizmu, a także opis objawów, katalog możliwych przyczyn, omawia terapię. Część 2 przedstawia ważne i wzbudzające kontrowersje kwestie społeczne, jak: homoseksualne rodzicielstwo, zmiany prawne, strategię działań ruchu LGBTQ, a także podejście do homoseksualizmu w kulturze judeo-chrześcijańskiej, na której oparta jest nasza cywilizacja jak i kontrowersje, które wzbudza rewolucja seksualna. Część 3 to zmierzenie się z dotychczasową koncepcją teoretyczną homoseksualizmu, zwłaszcza w świetle poszerzonej definicji orientacji seksualnej. Tu Czytelnik znajdzie wreszcie odpowiedź, czym prawdopodobnie jest homoseksualizm. Ponieważ książka jest obszerna i nakierowana na różnorodnego odbiorcę, starałam się, aby każdy rozdział był w miarę niezależną pigułką wiedzy na dany temat (zdarzało mi się więc kluczowe i wartościowe cytaty czy badania wykorzystywać czasem w różnych kontekstach), starałam się także przeplatać cięższe rozdziały nieco lżejszymi. Pogrubienia tekstu nie oznaczają moich osobistych akcentów, ale głównie dotyczą zasadniczych tez, pojęć, danych, co, mam nadzieję, ułatwi orientację w tak dużym zbiorze informacji. Książkę tę kieruję w pierwszym rzędzie do profesjonalistów: terapeutów, psychologów i pedagogów, pracowników naukowych, socjalnych, administracji publicznej, polityków, dziennikarzy, nauczycieli, lekarzy, duszpasterzy, księży i pastorów, liderów grup młodzieżowych oraz wszystkich innych osób, które w swojej pracy stykają się z problemem homoseksualizmu i podejmują w tej dziedzinie wiążące decyzje. Zachęcam dziennikarzy, aby sięgali po naukowe fakty. Wasza rola jest nieoceniona! Ze współczuciem i troską pochylam się także nad osobami, które same doświadczają skłonności homoseksualnych. Dedykuję Wam oddzielny list, który znajdziecie na końcu książki, ponieważ formuła niniejszego opracowania jest ograniczona do przekazu informacyjnego. Niech przyniesie Wam nadzieję. Każdy człowiek, bez względu na przekonania, zasługuje na szacunek, ale także na dostęp do rzetelnej informacji na temat aktualnego stanu wiedzy i możliwych form pomocy. Słowa te piszę w kraju, który ma długie tradycje tolerancji. Ubolewam nad wszelkimi aktami przemocy zarówno wobec osób homoseksualnych, jak i o odmiennych poglądach. Na koniec kilka uwag technicznych. Książka powstawała z przerwami około 5 lat. Włożyłam w nią ogrom pracy, która pod koniec przychodziła mi z coraz większym trudem, z góry więc przepraszam za wszelkie niezawinione pomyłki, jeśli takie, mimo starań, gdzieś się jednak zdarzyły, oraz za ewentualne niedociągnięcia stylistyczne. 15 Wstęp

16 16 Wynikają one np. z faktu, że z powodu braku opracowań niektórych aspektów homoseksualizmu dopisywałam już po wstępnej redakcji kolejne wyszukane badania. Oświadczam, że osobiście zapoznałam się z ok. 90% materiałów wymienionych w bibliografii i niestety udało mi się odnaleźć sporo nieuzasadnionych przypadków cytowania przez innych określonych badań. Mówię o tym otwarcie, ponieważ tajemnicą poliszynela jest, że spora część opracowań naukowych bazuje na materiałach cytowanych. Owe brakujące 10% to głównie książki w języku angielskim, do których miałam utrudniony dostęp. Starałam się jednak zapoznawać z notą edytora, streszczeniem, spisem treści czy fragmentami zamieszczanymi legalnie on-line. Uznałam jednak, że pozycje te, z racji możliwości dotarcia do bezpośredniego źródła informacji, powinny znaleźć się w bibliografii. Ponieważ w większości opierałam się na literaturze anglojęzycznej, terminów: geje, lesbijki używam w szerokim znaczeniu, tak jak ma to tam miejsce (tj. nie tylko wobec osób, które akceptują swoje skłonności i afiszują się z homoseksualizmem). Wyjątek stanowiły rozdziały, które wymagały bardziej szczegółowego rozróżnienia. Jeśli kogoś to obraża, to z góry przepraszam (por. rozróżnienie Próchniewicz 2005). Na początku rozdziałów podaję ich główne wątki, a na końcu zawarte są konkluzje, które stanowią streszczenie. Starałam się także podawać lekturę uzupełniającą dla chętnych. Wszystkie odsyłacze internetowe do przytoczonych w tekście rozdziałów czy w przypisach źródeł elektronicznych zostały sprawdzone pod kątem aktualności w styczniu 2017 r. i tylko przy linkach nieaktywnych została podana data dostępu. Uwaga powyższa nie dotyczy bibliografii, gdzie data dostępu jest zawsze wymieniana. Z uwagi m.in. na rozmiar książki, na etapie redakcji przyjęto sposób cytowania autorów materiałów źródłowych w tekście jedynie przy użyciu nazwiska, bez inicjałów imion, które podano jedynie w przypadku powtarzających się identycznych nazwisk w bibliografii. Pozycje, które miały więcej niż dwóch autorów, cytowano jako: Autor i in., przy dwóch nazwiskach autorów cytowano obu. Chciałabym także zwrócić uwagę, że w trakcie pracy nad moją książką zmieniła się forma i edycja dostępnej on-line książki N.E. i B.K. Whithead My Genes Made Me Do It! dlatego numery stron podane w treści (z edycji II) mogą nieznacznie się różnić w stosunku do aktualnych plików z edycji IV. Dziękuję wszystkim osobom, które zgodziły się pomóc mi w pracy nad tą książką, zwłaszcza za wsparcie i zachętę oraz fachową pomoc redakcyjną ze strony dr Jolanty Próchniewicz, metodologiczne i metaanalityczne wskazówki prof. K. Krzyżewskiemu. Dziękuję koredaktorom naukowym poszczególnych rozdziałów na pewnym etapie pracy nad książką: ks. prof. Romualdowi Jaworskiemu (terapia), Wstęp

17 ORDO IURIS (aspekty prawne) oraz innym osobom, które chciały pozostać anonimowe. Dziękuję redaktorom-korektorom: Robertowi Jankowskiemu i Barbarze Manińskiej za to, że służyli mi życzliwymi uwagami w celu nadania książce ostatecznej formy, a także wszystkim tym, który pomagali w inny sposób, np. przez udostępnianie literatury czy pomocnych kontaktów. Dziękuję wreszcie mojej rodzinie za wyrozumiałość i cierpliwość postaram się wam wynagrodzić zabrany czas. Wierzę, że Prawda jest zawsze tylko jedna, czasem tylko widziana zbyt wycinkowo i niedokładnie, ale zawsze warto jej szukać. Oczywiście, na temat homoseksualizmu nie wiem wszystkiego, ale mam poczucie, że już dość dużo. Zapraszam do lektury i polemiki, zdecydowanie bowiem wokół homoseksualizmu brakuje otwartej naukowej dyskusji, a za dużo jest emocjonalnych sporów. Książkę publikuję pod pseudonimem. Z pokorą, ostateczną ocenę znaczenia mojej pracy przekazuję Szanownym Czytelnikom. 17

18 Słowniczek Słowniczek APA w zależności od kontekstu Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne lub Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne. barebacking (ang.) uprawianie niezabezpieczonego seksu mężczyzn z pozytywnym testem HIV, potem rozszerzone na niezabezpieczony gejowski seks w ogóle. borderline (ang. borderline personality disorder, BPD) według Kryteriów diagnostycznych z DSM-5 Desk Reference zaburzenie osobowości typu borderline (graniczne) to: Stały wzorzec zachowań i doświadczania emocji, polegający na niestabilności związków międzyludzkich, zmienności postrzegania samego siebie i reakcji emocjonalnych oraz znaczna impulsywność. bug chasers (ang.) jako część społeczności barebacking chodzi o mężczyzn, którzy chcą dalej przekazywać wirus HIV (przyjmować będąc niezarażonymi lub dalej go rozsiewać). coming out (ang.) ujawnienie swoich skłonności homoseksualnych: publiczne lub wśród najbliższego otoczenia. CSA (ang. child sexual abuse) przemoc i wykorzystanie seksualne dzieci. Doing as Anne Heche synonim płynności seksualnej i eksperymentów seksualnych; Anna Heche była najpierw hetero-, potem homo-, a następnie znów heteroseksualna. DSM (skrót od ang. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (APA) uznawana w wielu krajach na świecie. ego-dystoniczny homoseksualizm według jednej z poprzednich edycji klasyfikacji chorób i zaburzeń psychicznych (DSM III) brak zadowolenia, samoakceptacji dla doświadczanego homoseksualizmu,

19 w odróżnieniu od homoseksualizmu ego-syntonicznego u osób zadowolonych ze swoich skłonności; z terminu tego w kolejnych edycjach DSM zrezygnowano, choć pozostaje nadal w klasyfikacji ICD 10. GID (ang. gender identity disorder) zaburzenia tożsamości (identyfikacji) płciowej, czasem określane także jako childhood gender role nonconformity (CGNC) dziecięcy nonkonformizm ról związanych z płcią, lub childhood gender atypical behavior (GAB) nietypowe dziecięce zachowania związane z płcią. W najnowszym wydaniu DSM dysforia płciowa (gender dysphoria). homofobia według środowisk homoseksualnych irracjonalny lęk lub nienawiść do gejów i lesbijek; termin podszywający się pod termin naukowy fobia oznaczający grupę zaburzeń lękowych różnego typu. LGBTQ lub LGBT skrót od lesbian, gay, bisexual, queer i transsexual czyli: lesbijka, gej, biseksualista, transseksualista i queer określenie grupy mniejszości seksualnych. Czasem na końcu tego skrótu bywa dodawana literka I od słowa intersex (między płciami). LMHP czyli dosłownie licencjonowani dostarczyciele zdrowia psychicznego (ang. Licensed mental health providers) termin wprowadzony przez zwolenników tzw. terapii afirmatywnej na oznaczenie fachowego personelu służb medycznych, psychologów, psychiatrów i terapeutów afirmujących homoseksualizm, w opozycji do personelu zwolenników terapii reparatywnej, czyli SOCE (ang. sexual orientation change efforts) dokonującego tylko prób zmiany orientacji seksualnej. MSM (ang. man having sex with men) mężczyźni uprawiający seks z mężczyznami. OSA (ang. opposite-sex attraction) dosłownie pociąg do przeciwnej płci, w innym znaczeniu osoby heteroseksualne (opposite-sex attracted) w odróżnieniu od SSA. Skala Kinseya najczęściej używane (co nie znaczy, że najlepsze) narzędzie do badania natężenia skłonności homoseksualnych traktowanych jako kontinuum. Obserwujemy na niej gradację natężenia homoseksualizmu (Kinsey i in. 1948, s. 656). Poszczególne punkty to: 0 wyłącznie heteroseksualny 1 w przeważającej części heteroseksualny, sporadycznie homoseksualny 2 w przeważającej części heteroseksualny, ale częściej niż sporadycznie homoseksualny 3 w równym stopniu hetero- i homoseksualny 4 w przeważającej części homoseksualny, ale częściej niż sporadycznie heteroseksualny 5 w przeważającej części homoseksualny, sporadycznie heteroseksualny 6 wyłącznie homoseksualny 19 Słowniczek

20 20 SOCE (ang. sexual orientation change efforts) dosłownie wysiłki w kierunku zmiany orientacji seksualnej negatywne określenie terapii reparatywnej, sformułowane przez zwolenników terapii afirmatywnej. SSA (ang. same sex-attraction) dosłownie pociąg do tej samej płci termin używamy także na określenie osób homoseksualnych (ang. same-sex attracted). STD (ang. Sexually Transmitted Diseases) choroby przenoszone drogą płciową. straight (ang. prosty ) potocznie osoba heteroseksualna. terapia reorientująca (konwersyjna, korektywna, reparatywna) terapia oparta na założeniu, że skłonności homoseksualne nie są niezmienne, niesłusznie czasem oceniana jako zmuszająca klienta do zmiany skłonności seksualnych; niekiedy nazywana terapią afirmacji płci (ang. gender affirmation therapy, GAT ten sam akronim, co terapii afirmatywnej gay affirmative therapy). Najnowsza terminologia to: sexual attraction fluidity exploration in therapy (SAFE-T). terapia afirmatywna (afirmująca, akceptująca) odwrotnie niż terapia reorientująca stoi na stanowisku, że skłonności te są niezmienne, pomoc klientowi polega więc na wzbudzeniu akceptacji dla istniejącego stanu rzeczy oraz doprowadzeniu do coming outu. unprotected anal intercourse (ang. UAIMP) niezabezpieczony seks analny (doodbytniczy, bez prezerwatywy, najczęściej stosowany przez gejów obok seksu oralnego). urning (ang.) dawne, historyczne określenie osoby homoseksualnej. własności emergentne własności, których nie sposób zredukować do bardziej podstawowych.

21 CZĘŚĆ 1 SYMPTOMY, PRZYCZYNY I TERAPIA HOMOSEKSUALIZMU

22 1. POSTĘP KONTRA CIEMNOGRÓD? HOMOSEKSUALIZM W LICZBACH I DATACH W rozdziale 1 zostaną nakreślone podstawowe, wstępne kwestie dotyczące homoseksualizmu, takie jak: definicja i kategoryzacja, statystyki dotyczące częstości występowania tego zjawiska w populacji wraz z cechami współwystępującymi, główne badania i statystyki polskie, krótki rys historyczny. Zostanie także podany zakres zmian prawnych w poszczególnych krajach Spory wokół definicji homoseksualizmu Część 1. Symptomy, przyczyny i terapia homoseksualizmu Momentem przełomowym w podejściu do homoseksualizmu w świecie nauki, zapoczątkowującym także olbrzymie przemiany społeczne, była decyzja o wykreśleniu homoseksualizmu z listy zaburzeń psychicznych (DSM). Nosiła ona jednak wyraźne znamiona nieuzasadnionego precedensu, a nawet skandalu. Zmiana została zaproponowana przez Komisję Nazewnictwa Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego w 1973 r. (4 psychiatrów za, w tym jeden gejowski aktywista, 2 przeciw ), potem przegłosowana przez zarząd (13 głosów za, 0 przeciw, 2 wstrzymujące się). Następnie, w 1974 r., przeprowadzono ogólne referendum wśród członków APA. I tak, po raz pierwszy w historii, naukowa klasyfikacja została poddana głosowaniu, a nie wypracowana w toku żmudnych badań naukowych, którym zresztą właśnie zaprzeczano! Był to groźny wyjątek naruszający podstawy wiedzy naukowej. Do ogłoszenia referendum wzywali w swoim liście znani psychiatrzy, list ten jednak nie zawierał informacji, że został opłacony przez National Gay Task Force, nową homoseksualną organizację. Decyzja została zatwierdzona w wyniku głosowania w referendum (5816 głosów za czyli tylko 58%, i 3817 przeciw), choć nie przedstawiono rzetelnego raportu naukowego, który stanowiłby jej podstawę. Ten, który został dostarczony, był skromny, wybiórczy i spreparowany przez sprzyjające zmianom środowiska. Co więcej, decydujący głos miały

23 osoby, które nie były ekspertami w danej dziedzinie. Wśród osób, które głosowały za usunięciem homoseksualizmu ze spisu chorób, wielu było przekonanych, że dzięki zdjęciu rzekomego społecznego stygmatu z homoseksualistów będzie można skuteczniej pomóc tym, którzy potrzebują i poszukują pomocy psychiatrycznej. Prawdopodobnie kierowano się także chęcią zadośćuczynienia, bo w wielu krajach anglosaskich homoseksualizm był wcześniej karany więzieniem, a jeszcze wcześniejsza klasyfikacja homoseksualizmu była dla osób homoseksualnych krzywdząca. Pięć lat później ankieta przeprowadzona wśród 2500 członków APA wykazała, że 68% z nich wciąż uważało homoseksualizm za zaburzenie (Schmierer 2006, s. 36). Głosowanie odbyło się pod presją skandujących i przerywających obrady aktywistów gejowskich. Demonstrowali już od 1968 r., a w wyniku powtarzających się nacisków zostali w końcu dopuszczeni do obrad komisji taksonomicznej i wykorzystali tę możliwość. Obrady były przerywane, zabierano mówcom mikrofon, zorganizowano happening, szantaż i wystawę pokazującą, że bycie gejem to duma i zdrowie w jednym, wygłaszano emocjonalne tyrady, a psychiatrię określono jako narzędzie tortur i ucisku (Bayer 1987, s ; Gittings 2008, s ; Silverstein 2008). Jak wyglądały okoliczności podjęcia tej decyzji ukazuje zdjęcie poniżej: 23 Obrady APA w 1972 r.: Barbara Gittings, Frank Kameny i John Fryer w przebraniu Dr H. Anonymousa ; fot. Kay Tobin Lahusen 1 1 Udostępnienie w oparciu o licencję Creative Commons Uznanie autorstwa na tych samych warunkach 3.0; opis licencji: strona źródłowa zdjęcia: Udziela się zgody na kopiowanie, rozpowszechnianie oraz modyfikowanie tego dokumentu zgodnie z warunkami GNU Licencji Wolnej Dokumentacji, w wersji 1.2 lub nowszej opublikowanej przez Free Software Foundation; bez niezmiennych sekcji, bez treści umieszczonych na frontowej lub tylnej stronie okładki. Kopia licencji załączona jest w sekcji zatytułowanej GNU Licencja Wolnej Dokumentacji pod linkiem: tion_license,_version_ Postęp kontra ciemnogród? Homoseksualizm w liczbach i datach

24 24 Zdjęcie przedstawia posiedzenie APA w roku 1972: zamiast rady naukowej lesbijska aktywistka Barbara Gittings, działacz gejowski Frank Kameny, dr H. Anonymous (czyli psychiatra gej dr John E. Fryer). Frank Kameny na Zjeździe APA w 1971 r. powiedział: Psychiatria jest wcielonym wrogiem. Psychiatria wypowiedziała bezwzględną wojnę w celu naszej eksterminacji. Możecie to uznać za deklarację wojny przeciwko wam 2. W tych i późniejszych obradach APA decydującą rolę odgrywali homoseksualni psychiatrzy, którzy ostatecznie w 1978 r. założyli swoje stowarzyszenie Association of Gay and Lesbian Psychiatrists (AGLP 3 ). W 1985 r. Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne powołało nawet oddzielną dedykowaną osobom LGBTQ Dywizję 44 (obecnie: The Society for the Psychological Study of Lesbian, Gay and Bisexual and Transgender Issues), w Wlk. Brytanii analogiczny oddział powołano w 1998 r. jako Sekcję Psychologii Gejowskiej i Lesbijskiej. Obie sekcje wydają ogromną liczbę publikacji dowartościowujących specyfikę funkcjonowania osób LGBTQ, Dywizja 44 w APA liczy obecnie aż 1500 członków 4. W wyniku decyzji APA prawie zarzucono kierunki badań sugerujące społeczną genezę homoseksualizmu, o czym wspominają otwarcie Iniewicz i in. (2012, s. 85) w książce Wprowadzenie do psychologii LGB 5. Choć jeszcze niedawno pojawiały się monografie dotyczące leczenia homoseksualizmu (np. Gilula 1970 podaje wyleczalność z homoseksualizmu na poziomie 45% spośród 710 pacjentów), zmieniając klasyfikację homoseksualizmu, zaprzeczano, że jest to w ogóle możliwe. Mimo że istniały wówczas badania, które wykazywały niższe wskaźniki przystosowania społecznego i/lub zdrowia psychicznego u osób homoseksualnych (Freedman 1968 za Hallman 2010; Saghir i in. 1970; Thompson, McCandless i Strickland 1971; Ohlson i Wilson 1974), zignorowano je. Niedawne ustawy o karaniu czynów homoseksualnych zaczęto stopniowo zastępować rozporządzeniami godzącymi w swobodę wypowiedzi osób podających fakty na temat homoseksualizmu i krytykujących wprowadzone zmiany. Dokładnie zbadał sprawę decyzji APA Richard Bayer w książce Homosexuality and American Psychiatry: The politics of diagnosis, gdzie pisze: Decyzja końcowa nie była wnioskiem wynikającym z przybliżenia się do naukowej prawdy, przedstawionej w formie dowodu, była Część 1. Symptomy, przyczyny i terapia homoseksualizmu 2 Cyt. za: A. Margasiński, Wobec homoseksualizmu między religią, nauką a ideologią. Kalendarium wydarzeń, Psychologia.net, , AGLP wydaje również swoje czasopismo: The Journal of Gay and Lesbian Mental Health. 4 Zob.: 5 W dłuższym czasie zapoczątkowany przez Hooker paradygmat braku różnic przyczynił się do porzucenia w badaniach problematyki zdrowia psychicznego osób LGB, którą kojarzono nieodłącznie z patologizacją samej homoseksualności (Meyer 2003 za Iniewicz i in. [red.] 2012, s. 85).

25 natomiast działaniem narzuconym przez panujący wówczas ideologiczny nastrój czasów (1987, s. 3 4) 6. Klimat tamtej epoki kształtował się między innymi poprzez słynne zamieszki gejowskie w barze Stonewall Inn w Nowym Jorku (1969), liczne manifestacje i wcześniejszy raport Wolfendena z 1957 r., zalecający władzom brytyjskim zniesienie kary więzienia za praktyki homoseksualne (stwierdzono w nim m.in. kłamliwie, że nie jest znany żaden przypadek wyleczenia z homoseksualizmu) 7. W 1973 r. APA na dowód, że jedyną różnicą między grupą homoseksualną a heteroseksualną jest kierunek popędu płciowego, pośpiesznie przedstawiło zaledwie kilka badań (wbrew wcześniejszemu dorobkowi naukowemu). Mowa o poniższych 8 : E. Hooker, The adjustment of the male overt homosexual, 1957; E. Robins, M.T. Saghir, Male and female homosexuality: natural history, 1971; A.C. Kinsey, W.B. Pomeroy, C.E. Martin, Sexual Behaviour in The Human Male, 1948; A.C. Kinsey, W.B. Pomeroy, C.E. Martin, P.H. Gebhard, Sexual Behaviour in The Human Female, 1953; C.S. Ford, F.A. Beach, Patterns of Sexual Behavior, Jedno z tych badań wkrótce zostało zdemaskowane jako tendencyjne i zmanipulo wane (badania Hooker omówione w rozdziale 2), w drugim z kolei już na wstępie dokonano takiej selekcji osób badanych, aby uzyskać oczekiwane wyniki, zaprzeczając swoim wcześniejszym dokonaniom (Robins i Saghir 1971), w trzecim i czwartym natomiast nie zostały zachowane elementarne wymogi reprezentatywności próbki badawczej (raporty Kinseya omawiam w kolejnym podrozdziale ), zaś badania Forda i Beacha dotyczyły występowania homoseksualizmu wśród kultur niezachodnich (w dużej mierze w kulturach pierwotnych praca omówiona w podrozdziale 1.4.), które niesłusznie generalizowano. Badania te były także krytykowane za opieranie się na pośrednich przekazach. Niestety, o tych wszystkich okolicznościach podważających zasadność decyzji APA prawie wcale się nie mówi, a decyzja ta stała się ważnym filarem dominującej narracji naukowej i społecznej. Robert Spitzer 9 przewodniczący Komisji Nazewnictwa APA w miejsce homoseksualizmu jako zaburzenia zaproponował nową 6 Cyt. za: Hallman 2010, s Obszerniejsze omówienie tego zagadnienia na stronach: -homoseksualizm-zostal-wykrelony-z-listy-chorob-psychicznych 8 Zestawienie badań podaję na podstawie: Hallman 2010, s oraz alizm.edu.pl/index.php/co-mowi-nauka/34-psychologia/181-dlaczego-homoseksualizm-zosta -wykrelony-z-listy-chorob-psychicznych 9 O tym, w jak radykalny sposób ten uczony pod wpływem badań zmienił swoje zdanie, by potem, wobec głosów potępienia, powrócić do wcześniejszych poglądów, zob. rozdział 10: Głosy z drugiej strony barykady Postęp kontra ciemnogród? Homoseksualizm w liczbach i datach

26 26 diagnozę zaburzenie orientacji seksualnej, która miała traktować homoseksualizm jako zaburzenie tylko wtedy, gdy dana osoba czuła się z nim źle i chciała zmienić swoją orientację seksualną (dziś mówimy o niechcianym pociągu do własnej płci). Wcześniej, w DSM I (1952) homoseksualizm diagnozowano jako socjopatyczne zaburzenie osobowości, w DSM II (1968) jako seksualną dewiację. Po słynnej decyzji APA w 7. wydaniu DSM II (1974) pojawiło się sformułowanie zaburzenie orientacji seksualnej (Sexual Orientation Disturbance, SOD), ale zarezerwowane tylko dla tych osób, które nie czuły się z nim komfortowo. Ponieważ zwracano uwagę, że owo niezadowolenie działa tylko w jedną stronę, tzn. nie spotkano osoby heteroseksualnej, która chciałaby zmienić swoją orientację na homoseksualną, w III edycji (1980) pojawiło się sformułowanie homoseksualizmu egodystonicznego, który zastąpił kategorię SOD: EDH oznacza odrzucanie przez ego; egosyntoniczny to akceptowany przez ego (Kazdin [red.] 2000, s. 257). Po licznych kontrowersjach w DSM III R (1987) zrezygnowano jednak z tego sformułowania 10. Na żądanie środowisk, które wykazywały, że wiele osób cierpi wszak z powodu niechcianego pociągu do własnej płci, wypracowano kompromis i począwszy od DSM III R (1987) diagnozowano niechciany pociąg do własnej płci w kategorii: Zaburzenie seksualne nieokreślone inaczej ( sexual disorder not otherwise specified ), jako trwały i znaczący stres związany z orientacją seksualną (302.9 pkt. 3: persistent and marked distress about one s sexual orientation ). Klasyfikację tę utrzymano także w DSM IV (1994) i DSM IV TR (2000) (Barron ). Wskazania do diagnozy to: konflikt religijny, konflikt tożsamości. Niestety, w trakcie powstawania tej książki w najnowszej edycji DSM V (American Psychiatric Association 2015) w ogóle zrezygnowano z jakiejkolwiek kategoryzacji homoseksualizmu jako jednostki diagnostycznej (punkt to obecnie nieokreślona parafilia). Zapis ten był ważny o tyle, że stanowił formalną podstawę stosowania terapii dla osób, które tego pragną. Stąd w literaturze dotyczącej terapii homoseksualizmu (np. reparatywnej) najczęściej spotykamy stwierdzenie: niechciany pociąg do własnej płci. W ramach Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych Światowej Organizacji Zdrowia ICD, obowiązującej także w Polsce, homoseksualizm wykreślono jako zaburzenie w 1990 r. (aktualna wersja to ICD 10, już niedługo ma się ukazać ICD 11). Podstawę prawną do stosowania terapii reparatywnej stanowi punkt F66.1: orientacja seksualna egodystoniczna (niezgodna z ego). Część 1. Symptomy, przyczyny i terapia homoseksualizmu 10 Na podstawie: 11 Na podstawie również: mental_health.html

27 Tak więc w dziedzinie klasyfikacji homoseksualizmu możemy powiedzieć, że społeczna presja, czy nawet demagogia zatriumfowała nad naukową uczciwością. Brak zdecydowanej krytyki ze strony międzynarodowych środowisk naukowych wciąż utrzymuje ją w mocy. A środowiska LGBT nie poprzestają na powyższym, ale, jak prześledzimy dalej, dążą do zniesienia innych, wpisanych do DSM do tej pory dewiacji 12 pisze o tym m.in. Charles Silverstein, akty wista homoseksualny i psycholog, który brał udział w wydarzeniach z lat , w liś cie do redakcji Archives of Sex ual Behav ior : Poza homoseksualizmem DSM wymienia także sadyzm, masochizm, ekshibicjonizm, voyeuryzm, pedofilię i fetyszyzm jako zaburzenia psychiczne (parafilie). Jeśli nie ma obiektywnego, niezależnego dowodu, że orientacja homoseksualna jest sama w sobie nienormalna, jakie istnieje usprawiedliwienie umieszczania jakiegokolwiek z innych zachowań seksualnych w DSM? (Silverstein 2009) 13. Szczegółowe kryteria klasyfikowania tożsamości płciowej i zaburzeń psychoseksualnych według wciąż popularnych w kręgach specjalistów kryteriów przedstawia praca K.J. Zuckera i S.J. Bradley (1995) 14. Pora na podanie definicji. Pojęcie homoseksualizm i heteroseksualizm zostało wprowadzone w 1869 r. przez węgierskiego lekarza Karla-Marię Kertbenyego. Przez wieki był nazywany odmiennością, dewiacją, seksualnym zboczeniem, chorobą, grzechem, przestępstwem, potem zaburzeniem, obecnie jest lansowany jako inna, równouprawniona orientacja seksualna obok heteroseksualizmu, biseksualizmu, aseksualizmu (braku seksualności), autoseksualności (zaspokojenie seksualne przez masturbację) i kilku innych typów seksualizmów. Pojęcie homoseksualizmu w znaczeniu odmiennej orientacji seksualnej jest stosunkowo młode i nie ma nawet 100 lat. Ośmiotomowa Encyclopedia of Psychology (Kazdin [red.] 2000, s. 149) podaje, że homoseksualizm obejmuje zbiór fenomenów powiązanych z seksualną orientacją, jak: akty i zachowania, atrakcyjność i pożądanie, romantyczną i emocjonalną więź z tą samą płcią, tożsamość, społeczność, środowisko i kulturę. Nie jest zjawiskiem stałym, ale doświadczanym w sposób płynny, elastyczny na przestrzeni całego życia. Choć nie jest to świadomy wybór, ale jest doświadczany jako mocno zakorzeniona i niezmienialna część osób homoseksualnych. Psychiatra Fritz Klein (1993, s. 19) wyróżniał w seksualnej orientacji (w tym w homoseksualności) następujące zmienne: seksualny 12 Słowo dewiacja w rozumieniu seksuologów nie ma konotacji negatywnej i dotyczy częstości występowania danego zjawiska (Lew-Starowicz i in. 2015, s. 47). 13 Tłumaczenie cytatu za: (blog Ostrovskiego) (dostęp: ) Postęp kontra ciemnogród? Homoseksualizm w liczbach i datach

28 28 pociąg, zachowania, fantazje, emocjonalne i społeczne preferencje, styl życia, tożsamość. Inne modele orientacji seksualnej omawia Ritter (2002). Materiały środowisk LGBT podają zaś: Homoseksualizm to orientacja psychoseksualna, polegająca na zaspokojeniu właściwych człowiekowi potrzeb: miłości, czułości i poczucia bezpieczeństwa oraz potrzeb seksualnych wyłącznie przez osoby tej samej płci (Inicjatywa Gdańska 1997, s. 3). (Szczegółowiej kwestią definicji zajmę się w rodziale dotyczącym koncepcji homoseksualizmu.) A jak jest rzeczywiście? Co mówią badania naukowe z dziedziny psychologii, socjologii, medycyny, a także statystyki oraz źródła historyczne i prawnicze? Czym naprawdę jest homoseksualizm? Odpowiedzi postaram się udzielić w kolejnych rozdziałach oraz w podsumowaniu przeglądu badań Statystyki Odsetek osób homoseksualnych na świecie Część 1. Symptomy, przyczyny i terapia homoseksualizmu Z kwestią definicji homoseksualizmu związana jest kwestia statystyk dotyczących populacji osób homoseksualnych. Musimy zawsze określić, co rozumiemy przez homoseksualizm: wyobrażenia i fantazje seksualne, kierunek popędu seksualnego, mieszkanie z partnerem tej samej płci, kontakty homoseksualne: pieszczoty, stosunek seksualny? Czy odnosimy się do całego życia, czy tylko np. dwóch czy pięciu ostatnich lat jaką częstotliwość uważamy za wiążącą? A wreszcie, gdzie i jak zbierane są dane: przez ankiety anonimowe lub nie, bezpośrednie rozmowy, wywiad telefoniczny? Metoda bowiem może także zmienić zakres ujawnianego zjawiska. Ile jest więc osób na świecie identyfikujących się jako homo-/biseksualne (to kryterium przyjmuje się najczęściej)? Często przyjmuje się, że stanowią one około 3% populacji, ale wydaje się, że te dane są zawyżone. Środowiska LGBTQ podwyższają te statystyki do 7, 10 czy nawet 15% i więcej. Miarodajne dane, dotyczące np. Wlk. Brytanii, mówią natomiast o 1,4% (0,9% geje/lesbijki, 0,5% osoby biseksualne); wynik ten uzyskano po przebadaniu aż osób przez agendę rządową Brytyjskie Narodowe Biuro Statystyczne (Office for National Statistics [UK] 2010, s. 10). Instytut Gallupa po uśrednieniu wyników identyfikacji seksualnej ze wszystkich stanów USA podaje 3,5% (Gates i Newport 2013). Badania urzędowe dla stanu Massachusetts przeprowadzone w latach na próbce osób stwierdziły 2% gejów oraz lesbijek oraz 1% osób biseksualnych (Conron i in. 2010), co dawało by w sumie także 3%.

29 Dane z różnych programów badawczych zebrane są w Tabeli 1 na kolorowej stronie I. Średnia z 8 programów badawczych z terenu Wlk. Brytanii wynosi ok. 1,7%. Zaś średnia z 16 przodujących liczebnie badań do ok r., obejmujących 5 krajów lub ich części 1,97%! 15 Liczba 1,97%, nawet jeśli uwzględnimy odrębne procedury badawcze, robi wrażenie w stosunku do przekłamań powtarzanych w wielu dokumentach i artykułach prasowych. Dane ONZ (ONZ 2013) dla wielu krajów spoza kręgu cywilizacji zachodniej pokazują jedynie ułamek procenta osób homoseksualnych. Nawet w raporcie dla sądów amerykańskich opartym na najszerzej akceptowanych w środowiskach LGBT badaniach podaje się 2,8% homoseksualnych mężczyzn oraz 1,4% kobiet, czyli średnio 2,1%: Konsorcjum 31 wiodących organizacji walczących o prawa homoseksualistów w Ameryce w oświadczeniu złożonym przed Sądem Najwyższym w sprawie Lawrence v. Texas w roku 2003 przyznało: «Najszerzej akceptowanym badaniem nad praktykami seksualnymi w USA jest National Health and Social Life Survey (NHSLS; dane z roku 1992). W ramach badań NHSLS stwierdzono, iż 2,8% populacji mężczyzn oraz 1,4% populacji kobiet identyfikuje się jako geje, lesbijki lub biseksualiści» (Laumann i in. 1994, s. 16 [przypis 42] za Human Rights Campaign i in. 2003). Średnia z cytowanych przeze mnie w tabelce 3 badań amerykańskich wynosi 3,57% 16. Tymczasem polskie środowiska LGBT mylnie podają szacunkowe dane z większości badań amerykańskich : 5% populacji (Kampania Przeciw Homofobii Zima [red.] 2010, s. 7). W przełożeniu na polskie realia byłoby to 2 mln Polaków. Nawet Wikipedia podaje niższą średnią dla różnych stanów USA, czyli 3,8% 17 (inne fałszywe przykładowe doniesienia w przypisie 18 ). Zbyt często statystyki są więc zdecydowanie zawyżane 19. Google w styczniu 2017 r. podawał wyników na frazę ten percent gay (10% gejów). Jedna z pierwszych organizacji gejowskich założonych w 1982 r. nosiła nazwę Ten Percent Society, 15 Zmienność danych po 2010 r. przedstawiam w jednym z kolejnych podrozdziałów. W sumach pomijam niewielkie różnice między liczebnością płci w populacji. 16 Z wyłączeniem danych skrajnych ze stanu Dakota, które obok danych z Dystryktu Kolumbii są odrzucane w średniej dla USA również w ankietach np. Instytuta Gallupa %: P. Chilewicz, Żyją w strachu przed ujawnieniem. Na polskiej prowincji geje nie tańczą, Natemat.pl, , -prowincji-geje-nie-tancza; 10%: lezy_odjac_gejow_ok_10_.html; ponad 5% mężczyzn: S. Stephens-Davidowitz, How Many American Men Are Gay?, Nytimes.com, , how-many-american-men-are-gay.html?pagewanted=all&_r=0; Niemieckie badania: Ile nas jest?, Queer.pl, , =5 podaje od 4 do 10% populacji Postęp kontra ciemnogród? Homoseksualizm w liczbach i datach

30 30 istnieje także prężnie działająca wirtualna sieć handlowa dla gejów i lesbijek o nazwie: 10 percent 20. Osławione 10% pochodzi ze słynnego raportu A.C. Kinseya z 1948 r. o życiu seksualnym mężczyzn w Ameryce, który był jednym z kamieni węgielnych rewolucji seksualnej w Ameryce. Alfred C. Kinsey prowadził swój projekt badawczy (homoseksualizm był tylko jedną ze zmiennych) w latach , wyniki dotyczące mężczyzn ogłosił w 1948 r. (Sexual Behavior in the Human Male), a kobiet w 1953 r. (Sexual Behavior in the Human Female). Oba raporty wywołały wielką burzę, autor stał się sławny, wszędzie o nim mówiono jako o tym, który przełamał społeczne tabu. W czasach powszechnej wstydliwości i milczenia o sprawach seksualności z pewnością pewna doza naukowego punktu widzenia była wówczas potrzebna. Kinsey popadł jednak z jednej skrajności w drugą wyzbywając się wszelkich zahamowań. Dobrał próbę badawczą złożoną głównie z młodych osób dorosłych, rasy białej, z jakimś wykształceniem wyższym, w tym 5300 mężczyzn oraz 5940 kobiet, którą uzupełnił ochotnikami tak jeszcze do niedawna podawała oficjalna strona Instytutu Kinseya 21. Próbka była zdecydowanie niereprezentatywna dla amerykańskiego społeczeństwa i nie została dobrana losowo, co stanowi bardzo poważny błąd metodologiczny. Kinsey ustalił, że jakąś formę aktywności homoseksualnej przejawiało aż 37% mężczyzn oraz 13% kobiet, w tym 10% mężczyzn było dominująco homoseksualnych (46% mężczyzn oraz 6 do 14% kobiet uważało się za biseksualne). Starsze badania Magnusa Hirszfelda z 1904 r. przeprowadzone na grupie 2376 robotników (Hirszfeld wysłał ponad 5000 ankiet, ale tylko tyle wróciło) wykazały, że 1,15% odczuwało pociąg homoseksualny, a w sumie 3,19% pociąg biseksualny w różnych odmianach (Boczkowski 1988, s. 21). Były więc wówczas podstawy empiryczne, aby podejrzewać, jak bardzo Kinsey był nierzetelny. Rewolucyjne badania Kinseya uznano z czasem za mało wiarygodne (odkrył także np., że aż 69% badanych mężczyzn korzystało z usług prostytutek) i nigdy potem nie zostały potwierdzone. Takie szokujące wyniki podyktowane były tym, że 20 do 25% respondentów Kinseya stanowili więźniowie, bądź byli więźniowie, a 5% mogło być męskimi prostytutkami, gromadził swoje dane w podejrzanych barach Harlemu, także homoseksualnych, zagadując prostytutki i inne osoby w poszukiwaniu rozmaitych dewiacji. Oszacować w ten sposób liczbę homoseksualistów to tak, jakby oszacować liczbę religijnych Amerykanów stojąc przy wejściu do kościoła w niedzielę w południe stwierdził Część 1. Symptomy, przyczyny i terapia homoseksualizmu (dostęp: ).

HOMO HOMO seksualizm

HOMO HOMO seksualizm HOMO seksualizm Beata Wieczorek HOMO seksualizm Przegląd światowych analiz i badań Przyczyny, objawy, terapia, aspekty społeczne Okładka Monika Lipiec Redakcja i korekta Robert Jankowski, Barbara Manińska

Bardziej szczegółowo

Homoseksualizm czy homoseksualności?... Jacek Bomba

Homoseksualizm czy homoseksualności?... Jacek Bomba Wstęp........................................................................ Grzegorz Iniewicz, Magdalena Mijas, Bartosz Grabski Część I Historia, perspektywy, terminologia Rozdział 1. Homoseksualizm

Bardziej szczegółowo

mnw.org.pl/orientujsie

mnw.org.pl/orientujsie mnw.org.pl/orientujsie W Polsce żyją 2 miliony osób LGBT+. Na pewno znasz przynajmniej jedną. oktawiusz Niestety w Polsce o osobach LGBT+ mówi się mało i często nieprawdę. Dlaczego tak jest, przeczytasz

Bardziej szczegółowo

HOMO HOMO seksualizm

HOMO HOMO seksualizm HOMO seksualizm Beata Wieczorek HOMO seksualizm Przegląd światowych analiz i badań Przyczyny, objawy, terapia, aspekty społeczne Okładka Monika Lipiec Redakcja i korekta Robert Jankowski, Barbara Manińska

Bardziej szczegółowo

mnw.org.pl/orientujsie

mnw.org.pl/orientujsie mnw.org.pl/orientujsie Każdy związek oparty na miłości i szacunku zasługuje na szczególną opiekę i ochronę państwa. natalia i marek Czy osobom hetero jest teraz lepiej, bo lesbijkom, gejom i osobom bi

Bardziej szczegółowo

Anna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO

Anna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO SAMOTNE OJCOSTWO Anna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków 2006 Copyright by Anna Dudak Copyright by Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006 Recenzent: prof. zw. dr hab. Józef Styk Redakcja

Bardziej szczegółowo

LGBT- wprowadzenie.

LGBT- wprowadzenie. LGBT- wprowadzenie www.magdalenalabedz.pl L- LESBIJKI kobiety homoseksualne kobiety, które kochają kobiety G- GEJE mężczyźni homoseksualni mężczyźni, których pociągają mężczyźni B- biseksualne kobiety

Bardziej szczegółowo

Nieheteroseksualność a wsparcie ze strony rodziny

Nieheteroseksualność a wsparcie ze strony rodziny OGÓLNOPOLSKA STUDENCKA KONFERENCJA NAUKOWA PRZEMIANY W SYSTEMIE WSPARCIA RODZINY WE WSPÓŁCZESNEJ POLSCE. RZESZÓW, 10.12.2015 R. Nieheteroseksualność a wsparcie ze strony rodziny WOJCIECH ORONOWICZ INSTYTUT

Bardziej szczegółowo

Rada proszona jest o przyjęcie projektu konkluzji w wersji zawartej w załączniku na swoim posiedzeniu 7 marca 2016 r.

Rada proszona jest o przyjęcie projektu konkluzji w wersji zawartej w załączniku na swoim posiedzeniu 7 marca 2016 r. Rada Unii Europejskiej Bruksela, 7 marca 2016 r. 6255/1/16 REV 1 SOC 81 GENDER 13 ANTIDISCRIM 13 FREMP 34 NOTA Od: Komitet Stałych Przedstawicieli Do: Rada Nr poprz. dok.: 6255/16 SOC 81 GENDER 13 ANTIDISCRIM

Bardziej szczegółowo

mnw.org.pl/orientujsie

mnw.org.pl/orientujsie mnw.org.pl/orientujsie Jesteśmy razem, kochamy się. Oczywiście, że o tym mówimy! Ale nie zawsze jest to łatwe. agata i marianna Określenie bycie w szafie nie brzmi specjalnie groźnie, ale potrafi być naprawdę

Bardziej szczegółowo

mnw.org.pl/orientujsie

mnw.org.pl/orientujsie mnw.org.pl/orientujsie Jeżeli dziecko czuje się bezpieczne, kochane i jest szczęśliwe, to jest to, co tworzy dom, co tworzy rodzinę. kamila i beata Bardzo często, gdy mówi się o osobach LGBT+, pojawia

Bardziej szczegółowo

1. ZAŁOŻENIA 2. OSOBY UCZESTNICZĄCE W SZKOLENIU

1. ZAŁOŻENIA 2. OSOBY UCZESTNICZĄCE W SZKOLENIU Wytyczne do prowadzenia szkoleń w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie (na lata 2012-2013) (na podstawie art.8, pkt 5 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie) 1. ZAŁOŻENIA Przepisy ustawy

Bardziej szczegółowo

ROZDZIAŁ 1. Patologia społeczna 1.1. Próba definicji 1.2. Relatywizm czy rygoryzm moralny - dylematy współczesności

ROZDZIAŁ 1. Patologia społeczna 1.1. Próba definicji 1.2. Relatywizm czy rygoryzm moralny - dylematy współczesności Spis treści Wstęp ROZDZIAŁ 1. Patologia społeczna 1.1. Próba definicji 1.2. Relatywizm czy rygoryzm moralny - dylematy współczesności ROZDZIAŁ 2. Wybrane teorie dewiacji 2.1. Teoria anomii 2.1.1. Czynniki

Bardziej szczegółowo

Konsumenci LGBT+ w Polsce - ich preferencje i zachowania zakupowe [RAPORT]

Konsumenci LGBT+ w Polsce - ich preferencje i zachowania zakupowe [RAPORT] Konsumenci LGBT+ w Polsce - ich preferencje i zachowania zakupowe [RAPORT] data aktualizacji: 2018.08.30 Firma badawcza Nielsen Polska przygotowała unikalny raport, prezentujący osoby identyfikujące się

Bardziej szczegółowo

Pomoc osobom doświadczającym przemocy seksualnej - aspekt psychologiczny, prawny, instytucjonalny.

Pomoc osobom doświadczającym przemocy seksualnej - aspekt psychologiczny, prawny, instytucjonalny. Pomoc osobom doświadczającym przemocy seksualnej - aspekt psychologiczny, prawny, instytucjonalny. mgr Krzysztof Korona psycholog kliniczny, seksuolog kliniczny superwizor Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego

Bardziej szczegółowo

PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE IV ETAP EDUKACYJNY

PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE IV ETAP EDUKACYJNY PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE IV ETAP EDUKACYJNY Cele ogólne programu: 1. Pogłębianie wiedzy związanej z funkcjonowaniem rodziny, miłością, przyjaźnią, pełnieniem ról małżeńskich

Bardziej szczegółowo

Jakość życia w perspektywie pedagogicznej

Jakość życia w perspektywie pedagogicznej Jakość życia w perspektywie pedagogicznej Jadwiga Daszykowska Jakość życia w perspektywie pedagogicznej Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków 2007 Copyright by Jadwiga Daszykowska Copyright by Oficyna Wydawnicza

Bardziej szczegółowo

RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE

RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2009 P A P I E R RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2009 P A P I E R Piotr Dobrołęcki współpraca: Tomasz Nowak, Daria Kaszyńska-Dobrołęcka BibliotekaAnaliz Warszawa 2009 Copyright by Piotr

Bardziej szczegółowo

co nastolatek i nastolatka o seksualności wiedzieć powinni

co nastolatek i nastolatka o seksualności wiedzieć powinni co nastolatek i nastolatka o seksualności wiedzieć powinni ZdrovveLove co nastolatek i nastolatka o seksualności wiedzieć powinni Cykl zajęć obejmuje 8 godz. lekcyjnych po 45 minut, o następującej tematyce:

Bardziej szczegółowo

Konwencja Stambulska KONWENCJA RADY EUROPY O ZAPOBIEGANIU I ZWALCZANIU PRZEMOCY WOBEC KOBIET I PRZEMOCY DOMOWEJ BEZPIECZNI OD STRACHU BEZPIECZNI OD

Konwencja Stambulska KONWENCJA RADY EUROPY O ZAPOBIEGANIU I ZWALCZANIU PRZEMOCY WOBEC KOBIET I PRZEMOCY DOMOWEJ BEZPIECZNI OD STRACHU BEZPIECZNI OD KONWENCJA RADY EUROPY O ZAPOBIEGANIU I ZWALCZANIU PRZEMOCY WOBEC KOBIET I PRZEMOCY DOMOWEJ Konwencja Stambulska BEZPIECZNI OD STRACHU BEZPIECZNI OD PRZEMOCY JAKI JEST CEL KONWENCJI? Konwencja Rady Europy

Bardziej szczegółowo

Lennard J.Davies. Dlaczego więc nie warto brać tych leków? Powód pierwszy:

Lennard J.Davies. Dlaczego więc nie warto brać tych leków? Powód pierwszy: Lennard J.Davies Przez ostatnie kilka lat, także w książce Obssesion: a history, kwestionowałem efektywność leków z grupy SSRI. Zwracałem uwagę, że gdy leki te weszły do użycia na początku lat 90-tych

Bardziej szczegółowo

Równouprawnienie i tolerancja płciowa. 31.03.2014r. Przedmiot: Reklama społeczna Autorzy: Elżbieta Jurczuk Klaudia Krawczyk

Równouprawnienie i tolerancja płciowa. 31.03.2014r. Przedmiot: Reklama społeczna Autorzy: Elżbieta Jurczuk Klaudia Krawczyk Równouprawnienie i tolerancja płciowa 31.03.2014r. Przedmiot: Reklama społeczna Autorzy: Elżbieta Jurczuk Klaudia Krawczyk Plan prezentacji: 1. Wyjaśnienie podstawowych pojęć: płeć, orientacja seksualna.

Bardziej szczegółowo

Promocja zdrowia z punktu widzenia dzisiejszego stanu wiedzy. Teoria i praktyka.

Promocja zdrowia z punktu widzenia dzisiejszego stanu wiedzy. Teoria i praktyka. III MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA INTERDYSCYPLINARNA ZDROWIE I ODPORNOŚĆ PSYCHICZNA KRAKÓW, 24.09.2016 R. Promocja zdrowia z punktu widzenia dzisiejszego stanu wiedzy. Teoria i praktyka. BARBARA KOSTECKA(1,

Bardziej szczegółowo

P L A N S T U D I Ó W NIE S T A C J O N A R N Y C H Przyjęty uchwałą Rady Wydziału z dnia r. Rekrutacja w roku akademickim 2017/2018

P L A N S T U D I Ó W NIE S T A C J O N A R N Y C H Przyjęty uchwałą Rady Wydziału z dnia r. Rekrutacja w roku akademickim 2017/2018 P L A N S T U D I Ó W NIE S T A C J O N A R N Y C H Przyjęty uchwałą Rady Wydziału z dnia 21.03.2017 r. Rekrutacja w roku akademickim 2017/2018 WYDZIAŁ PEDAGOGIKI, PSYCHOLOGII I SOCJOLOGII Nazwa kierunku

Bardziej szczegółowo

P L A N S T U D I Ó W S T A C J O N A R N Y C H Przyjęty uchwałą Rady Wydziału z dnia r. Rekrutacja w roku akademickim 2017/2018

P L A N S T U D I Ó W S T A C J O N A R N Y C H Przyjęty uchwałą Rady Wydziału z dnia r. Rekrutacja w roku akademickim 2017/2018 P L A N S T U D I Ó W S T A C J O N A R N Y C H Przyjęty uchwałą Rady Wydziału z dnia 21.03.2017 r. Rekrutacja w roku akademickim 2017/2018 WYDZIAŁ PEDAGOGIKI, PSYCHOLOGII I SOCJOLOGII Nazwa kierunku studiów:

Bardziej szczegółowo

Porozumienie na rzecz upowszechniania edukacji seksualnej dzieci i młodzieży w polskiej szkole podpisane, dnia 20 stycznia 2009 r.

Porozumienie na rzecz upowszechniania edukacji seksualnej dzieci i młodzieży w polskiej szkole podpisane, dnia 20 stycznia 2009 r. 20 stycznia br. na konferencji prasowej w Warszawie zostało podpisane Porozumienie na rzecz upowszechniania edukacji seksualnej dzieci i młodzieży w polskiej szkole. [Lista Sygnatariuszy oraz Manifest

Bardziej szczegółowo

Spis treści. 1. Wstęp... 57

Spis treści. 1. Wstęp... 57 W poszukiwaniu kobiecości zbiór rozważań socjologicznych..... 11 Przyjaźnie kobiece w sytuacji nawiązywania nowych związków romantycznych (Barbara Chmielewska)......................... 15 1. Wstęp....................................................

Bardziej szczegółowo

WYDZIAŁ: PSYCHOLOGII KIERUNEK: PSYCHOLOGIA

WYDZIAŁ: PSYCHOLOGII KIERUNEK: PSYCHOLOGIA WYDZIAŁ: PSYCHOLOGII KIERUNEK: PSYCHOLOGIA w indywidualnej organizacji toku studiów PROFIL: ogólnoakademicki POZIOM: jednolite studia TRYB: niestacjonarny Rok rozpoczęcia studiów 2018/2019 SEMESTR 1 I

Bardziej szczegółowo

mnw.org.pl/orientujsie

mnw.org.pl/orientujsie mnw.org.pl/orientujsie Jeżeli cenię sobie prawa człowieka, to oczywiście, że jestem sojuszniczką osób LGBT+! agnieszka Niestety zbyt często geje, lesbijki, osoby biseksualne i transpłciowe w Polsce padają

Bardziej szczegółowo

PROPONOWANA PROBLEMATYKA SEMINARIUM DYPLOMOWEGO (LICENCJACKIEGO) NA KIERUNKU NAUKI O RODZINIE W ROKU AKADEMICKIM 2015/2016

PROPONOWANA PROBLEMATYKA SEMINARIUM DYPLOMOWEGO (LICENCJACKIEGO) NA KIERUNKU NAUKI O RODZINIE W ROKU AKADEMICKIM 2015/2016 PROPONOWANA PROBLEMATYKA SEMINARIUM DYPLOMOWEGO (LICENCJACKIEGO) NA KIERUNKU NAUKI O RODZINIE W ROKU AKADEMICKIM 2015/2016 Imię i nazwisko: dr hab. prof. nadzw. Grzegorz Grzybek Zakład/Katedra: Zakład

Bardziej szczegółowo

1. Podstawa prawna oraz kryteria przyjęte do oceny rozprawy doktorskiej

1. Podstawa prawna oraz kryteria przyjęte do oceny rozprawy doktorskiej Szczecin, 20.04. 2015 Prof. Dr hab. Waldemar Gos, prof. zw. US Uniwersytet Szczeciński Instytut Rachunkowości Ocena rozprawy doktorskiej mgr. Artura Jastrzębowskiego pt. Zakres i znaczenie współcześnie

Bardziej szczegółowo

Kontakty rodziców dzieci 6 i 7-letnich z przedszkolem/szkołą 1

Kontakty rodziców dzieci 6 i 7-letnich z przedszkolem/szkołą 1 Kontakty rodziców dzieci 6 i 7-letnich z przedszkolem/szkołą 1 Relacje między nauczycielami i rodzicami mogą być czynnikiem pośrednio wspierającym jakość nauczania uczniów, na co zwracają uwagę zarówno

Bardziej szczegółowo

Czy biznes może mieć wkład w równość? Warszawa, 25.02.2013 Tomasz Szypuła LGBT Business Forum

Czy biznes może mieć wkład w równość? Warszawa, 25.02.2013 Tomasz Szypuła LGBT Business Forum Czy biznes może mieć wkład w równość? Warszawa, 25.02.2013 Tomasz Szypuła LGBT Business Forum Agenda 1. Sytuacja osób LGBT w Polsce 2. Krótko o LGBT Business Forum 3. Zarządzanie różnorodnością w miejscu

Bardziej szczegółowo

Dr Krzysztof A. Wojcieszek WSNS Pedagogium, Warszawa

Dr Krzysztof A. Wojcieszek WSNS Pedagogium, Warszawa Dr Krzysztof A. Wojcieszek WSNS Pedagogium, Warszawa Są to działania zmniejszajace ryzyko wystąpienia szkód wynikających z zachowań i stylu życia osób objętych profilaktyką. Wyróżniamy profilaktykę: uniwersalną,

Bardziej szczegółowo

PIERWSZE EKSPERYMENTALNE BADANIA NAD DZIEĆMI I MŁODZIEŻĄ NIEMÓWIĄCĄ

PIERWSZE EKSPERYMENTALNE BADANIA NAD DZIEĆMI I MŁODZIEŻĄ NIEMÓWIĄCĄ PIERWSZE EKSPERYMENTALNE BADANIA NAD DZIEĆMI I MŁODZIEŻĄ NIEMÓWIĄCĄ Grupa osób niemówiących nigdy nie została zidentyfikowana jako wymagająca specyficznych oddziaływań i pomocy mającej na celu kompensowanie

Bardziej szczegółowo

OSOBISTA ZNAJOMOŚĆ I AKCEPTACJA PRAW GEJÓW I LESBIJEK W KRAJACH EUROPY ŚRODKOWEJ

OSOBISTA ZNAJOMOŚĆ I AKCEPTACJA PRAW GEJÓW I LESBIJEK W KRAJACH EUROPY ŚRODKOWEJ BS/178/2005 OSOBISTA ZNAJOMOŚĆ I AKCEPTACJA PRAW GEJÓW I LESBIJEK W KRAJACH EUROPY ŚRODKOWEJ KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, LISTOPAD 2005 PRZEDRUK MATERIAŁÓW CBOS W CAŁOŚCI LUB W CZĘŚCI ORAZ WYKORZYSTANIE

Bardziej szczegółowo

Historia ruchów LGBT na Ukrainie. Slajd 1. Pierwsze LGBT organizacje na Ukrainie i rozwój ruchu LGBT

Historia ruchów LGBT na Ukrainie. Slajd 1. Pierwsze LGBT organizacje na Ukrainie i rozwój ruchu LGBT Historia ruchów LGBT na Ukrainie Slajd 1. Pierwsze LGBT organizacje na Ukrainie i rozwój ruchu LGBT Historia kształtowania się organizacji LGBT na Ukrainie jest długa i wielotorowa. Początki sięgają 1993

Bardziej szczegółowo

Recenzja opracowania M. Bryxa. pt: Rynek nieruchomości. System i funkcjonowanie.

Recenzja opracowania M. Bryxa. pt: Rynek nieruchomości. System i funkcjonowanie. C:\DOKUMENTY\RECENZJE\Recenzja M. Bryxa rynek.doc Recenzja opracowania M. Bryxa pt : Rynek nieruchomości. System i funkcjonowanie. Rynek nieruchomości jest w Polsce stosunkowo nowym, lecz wzbudzającym

Bardziej szczegółowo

Colorful B S. Autor: Anna Sowińska. Wydawca: Colorful Media. Korekta: Marlena Fiedorow ISBN: Copyright by COLORFUL MEDIA Poznań 2012

Colorful B S. Autor: Anna Sowińska. Wydawca: Colorful Media. Korekta: Marlena Fiedorow ISBN: Copyright by COLORFUL MEDIA Poznań 2012 Autor: Anna Sowińska Wydawca: Colorful Media Korekta: Marlena Fiedorow ISBN: 83-919772-7-7 Copyright by COLORFUL MEDIA Poznań 2012 Okładka: Colorful Media Skład i łamanie: Colorful Media Colorful B S O

Bardziej szczegółowo

SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU. Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych, Instytut Psychologii,

SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU. Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych, Instytut Psychologii, SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu/ moduł (w języku polskim) Wybrane aspekty terapii zaburzeń seksualnych./ Moduł 109..: Psychologia miłości. 2. Nazwa przedmiotu w języku angielskim Selected aspects

Bardziej szczegółowo

Badanie potrzeb dotyczących inicjatyw promujących postawy przedsiębiorcze i wspierających rozwój przedsiębiorczości

Badanie potrzeb dotyczących inicjatyw promujących postawy przedsiębiorcze i wspierających rozwój przedsiębiorczości 2010 Badanie potrzeb dotyczących inicjatyw promujących postawy przedsiębiorcze i wspierających rozwój przedsiębiorczości STRESZCZENIE Zamawiający: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości ul. Pańska 81/83

Bardziej szczegółowo

INSTRUMENTY FINANSOWE W SPÓŁKACH

INSTRUMENTY FINANSOWE W SPÓŁKACH INSTRUMENTY FINANSOWE W SPÓŁKACH Praktyczne zestawienie polskich i międzynarodowych regulacji z przykładami księgowań BIBLIOTEKA FINANSOWO-KSIĘGOWA Instrumenty finansowe w spółkach Praktyczne zestawienie

Bardziej szczegółowo

1 Agresja Katarzyna Wilkos

1 Agresja Katarzyna Wilkos 1 2 Spis treści Wstęp 6 Rozdział I: Ujęcie wiktymologiczne przestępstw z użyciem przemocy 9 1. Rodzaje przestępstw z użyciem przemocy 9 Podział według J. Bafii 12 2. Psychospołeczne funkcjonowanie ofiar

Bardziej szczegółowo

SUBIEKTYWNEJ JAKOŚCI ŻYCIA TOM II SZCZEGÓŁOWE WYNIKI BADAŃ WEDŁUG DZIEDZIN

SUBIEKTYWNEJ JAKOŚCI ŻYCIA TOM II SZCZEGÓŁOWE WYNIKI BADAŃ WEDŁUG DZIEDZIN RAPORT Z BADAŃ SUBIEKTYWNEJ JAKOŚCI ŻYCIA TOM II SZCZEGÓŁOWE WYNIKI BADAŃ WEDŁUG DZIEDZIN Lider projektu: Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Partner projektu: Uniwersytet Techniczny w Dreźnie Projekt:

Bardziej szczegółowo

Szkolny Ośrodek Psychoterapii

Szkolny Ośrodek Psychoterapii Szkolny Ośrodek Psychoterapii Kiedy zgłosić się na psychoterapię? Gdy czujesz, że wszystko idzie nie tak jak chcesz i nie potrafisz tego zmienić. Podstawowym wskaźnikiem tego, że powinniśmy rozważyć psychoterapię

Bardziej szczegółowo

Wychowanie do życia w rodzinie - klasa 8. szkoły podstawowej

Wychowanie do życia w rodzinie - klasa 8. szkoły podstawowej Wychowanie do życia w rodzinie - klasa 8 szkoły podstawowej nauczyciel mgr Joanna Brodowy Przygotowane na podstawie programu nauczania Wędrując ku dorosłości Teresy Król NR / TEMAT PODSTAWA PROGRAMOWA

Bardziej szczegółowo

WYNIKI BADANIA ILOŚCIOWEGO DOTYCZĄCEGO DEPRESJI DLA

WYNIKI BADANIA ILOŚCIOWEGO DOTYCZĄCEGO DEPRESJI DLA WYNIKI BADANIA ILOŚCIOWEGO DOTYCZĄCEGO DEPRESJI DLA SPIS TREŚCI 1. Informacje o badaniu 2. Charakterystyka respondentów 3. Doświadczenia z depresją 4. Stopień poinformowania o depresji 5. Wiedza i wyobrażenia

Bardziej szczegółowo

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Nazwa modułu Rodzaj modułu/przedmiotu Wydział PUM ierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok, semestr studiów np. rok 1, semestr (I

Bardziej szczegółowo

O SEKSUALNOŚCI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

O SEKSUALNOŚCI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH O SEKSUALNOŚCI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH pod redakcją Antoniny Ostrowskiej Instytut Rozwoju Służb Społecznych Warszawa 2007 Wstęp... 9 Antonina Ostrowska Seksualność osób niepełnosprawnych...11 Rola seksualności

Bardziej szczegółowo

Pisanie tekstów naukowych. John Slavin

Pisanie tekstów naukowych. John Slavin Pisanie tekstów naukowych John Slavin Zanim zaczniemy pisać Do kogo skierowany jest tekst? (czytelnik modelowy) Co chcę powiedzieć? (przesłanie) W jaki sposób ustrukturyzuję materiał? (spis treści) Czy

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Słowo wstępne...11

Spis treści. Słowo wstępne...11 Słowo wstępne...11 1. Wprowadzenie...13 1.1. Zarys tematu pracy...13 1.2. Układ pracy...16 1.3. Wprowadzenie do kultury Wietnamu: pojęcie tradycyjnej kultury wietnamskiej...17 1.4. Społeczeństwo wietnamskie

Bardziej szczegółowo

Co to jest gender? Sondaż internetowy. Kwiecień 2014

Co to jest gender? Sondaż internetowy. Kwiecień 2014 Co to jest gender? Sondaż internetowy Kwiecień 2014 Czy gender kojarzy Ci się? 35% 35% 30% 1.Pozytywnie 2.Negatywnie 3.Obojętnie Co to jest gender? 2 Czy twoim zdaniem gender jest: 39% 19% 13% 17% 13%

Bardziej szczegółowo

Prof. dr hab. Ewa Malinowska mgr Emilia Garncarek mgr Krystyna Dzwonkowska-Godula. Instytut Socjologii Uniwersytet Łódzki

Prof. dr hab. Ewa Malinowska mgr Emilia Garncarek mgr Krystyna Dzwonkowska-Godula. Instytut Socjologii Uniwersytet Łódzki Prof. dr hab. Ewa Malinowska mgr Emilia Garncarek mgr Krystyna Dzwonkowska-Godula Instytut Socjologii Uniwersytet Łódzki Kapitał ludzki kobiet i mężczyzn wybrane aspekty: Zdrowie Wygląd Kapitał społeczny

Bardziej szczegółowo

Psychologia kształtowania i modyfikacji zachowania Program studiów jednolitych dla licencjatów i magistrów tryb niestacjonarny

Psychologia kształtowania i modyfikacji zachowania Program studiów jednolitych dla licencjatów i magistrów tryb niestacjonarny Psychologia kształtowania i modyfikacji zachowania Program studiów jednolitych dla licencjatów i magistrów tryb niestacjonarny Program ogólny Rodzaj zajęć Liczba modułów Liczba godzin Rok Moduł wspólny

Bardziej szczegółowo

GMINNY PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE na lata 2011-2013

GMINNY PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE na lata 2011-2013 Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr IV/14/11 Rady Gminy Turek z dnia 23 lutego 2011 r. GMINNY PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE na lata 2011-2013 WSTĘP Rodzina jest podstawową i niezastąpioną grupą,

Bardziej szczegółowo

Zagadnienia na egzamin dyplomowy obowiązujące studentów kończących studia w roku akad. 2016/2017 Kierunek psychologia studia jednolite magisterskie

Zagadnienia na egzamin dyplomowy obowiązujące studentów kończących studia w roku akad. 2016/2017 Kierunek psychologia studia jednolite magisterskie 1 Rozwód jako przeżycie 01 Potrafi opisać psychologiczne konsekwencje Psychologiczne problemy rodzin traumatyczne rozwodu dla małżonków oraz osób z ich rozwodzących się najbliższego otoczenia społecznego.

Bardziej szczegółowo

Wyniki badania opinii mieszkańców Bielawy dotyczącej inicjatywy likwidacji Straży Miejskiej w Bielawie

Wyniki badania opinii mieszkańców Bielawy dotyczącej inicjatywy likwidacji Straży Miejskiej w Bielawie Wyniki badania opinii mieszkańców Bielawy dotyczącej inicjatywy likwidacji Straży Miejskiej w Bielawie Organizator: Obywatelski Blok Samorządowy Koło OBS w Bielawie Bielawa, dnia 3 listopada 2016 r. Spis

Bardziej szczegółowo

Ocena ryzyka przemocy

Ocena ryzyka przemocy Ocena ryzyka przemocy Podręcznik użytkownika Kevin S. Douglas Stephen D. Hart Christopher D. Webster Henrik Belfrage Mental Health, Law, and Policy Institute Simon Fraser University i Mental Health, Law,

Bardziej szczegółowo

OFERTA NA BADANIA I ANALIZY DOTYCZĄCE ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH ORAZ AKTYWNOŚCI OBYWATELSKIEJ

OFERTA NA BADANIA I ANALIZY DOTYCZĄCE ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH ORAZ AKTYWNOŚCI OBYWATELSKIEJ OFERTA NA BADANIA I ANALIZY DOTYCZĄCE ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH ORAZ AKTYWNOŚCI OBYWATELSKIEJ Stowarzyszenie Klon/Jawor to wiodąca polska organizacja zajmująca się badaniami sektora pozarządowego. Naszą

Bardziej szczegółowo

Wsparcie społeczne. Dorota Wojcik, Natalia Zasada

Wsparcie społeczne. Dorota Wojcik, Natalia Zasada Wsparcie społeczne Dorota Wojcik, Natalia Zasada Czym jest wsparcie społeczne? Jest to wszelka dostępna dla jednostki pomoc w sytuacjach trudnych. Wsparcie to konsekwencja przynależności człowieka do sieci

Bardziej szczegółowo

Współpraca międzynarodowa miast województwa łódzkiego

Współpraca międzynarodowa miast województwa łódzkiego WYŻSZA SZKOŁA STUDIÓW MIĘDZYNARODOWYCH W ŁODZI WYDZIAŁ STUDIÓW MIĘDZYNARODOWYCH I DYPLOMACJI Michał Adamski Współpraca międzynarodowa miast województwa łódzkiego Praca doktorska napisana pod kierunkiem

Bardziej szczegółowo

OPIS ZAKŁADANYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA NA STUDIACH LICENCJACKICH KIERUNEK PSYCHOLOGIA W I E D Z A

OPIS ZAKŁADANYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA NA STUDIACH LICENCJACKICH KIERUNEK PSYCHOLOGIA W I E D Z A OPIS ZAKŁADANYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA NA STUDIACH LICENCJACKICH KIERUNEK PSYCHOLOGIA W I E D Z A KP_W01 KP_ W02 KP_W03 KP_W04 KP_W05 KP_ W06 KP_ W07 KP_ W08 KP_W09 KP_ W10 KP_ W11 Ma podstawową wiedzę o

Bardziej szczegółowo

Praca magisterska o stwardnieniu rozsianym nagrodzona w konkursie "Otwarte drzwi"

Praca magisterska o stwardnieniu rozsianym nagrodzona w konkursie Otwarte drzwi Praca magisterska o stwardnieniu rozsianym nagrodzona w konkursie "Otwarte drzwi" Praca magisterska Barbary Wiszniewskiej, absolwentki Państwowej Wyższej Szkoły Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży,

Bardziej szczegółowo

Psychologia WF-PS. Studia drugiego stopnia Profil ogólnoakademicki Studia stacjonarne, niestacjonarne Magister

Psychologia WF-PS. Studia drugiego stopnia Profil ogólnoakademicki Studia stacjonarne, niestacjonarne Magister Załącznik nr 4 do Uchwały nr 34/2012 Senatu UKSW z dnia 26 kwietnia 2012 r. 1. Dokumentacja dotycząca opisu efektów kształcenia dla programu kształcenia dla kierunku psychologia dla jednolitych studiów

Bardziej szczegółowo

Raport podsumowujący działalność Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w rodzinie Niebieska Linia.

Raport podsumowujący działalność Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w rodzinie Niebieska Linia. Raport podsumowujący działalność Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w rodzinie Niebieska Linia. Marzec, 214 Działalność Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie Niebieska Linia

Bardziej szczegółowo

Mutyzm wybiórczy w codzienności

Mutyzm wybiórczy w codzienności Mutyzm wybiórczy w codzienności Magdalena Mordzak Mutyzm wybiórczy w codzienności 2019 Copyright Magdalena Mordzak 2019 (mutyzm2019@gmail.com) REDAKCJA I KOREKTA Magdalena Rzadkowolska RYSUNEK NA OKŁADCE

Bardziej szczegółowo

Szanse i ryzyka Psycholog - Edna Palm

Szanse i ryzyka Psycholog - Edna Palm Rodzeństwo dzieci niepełnosprawnych Szanse i ryzyka Psycholog - Edna Palm Tłumaczenie: Psycholog - Dorota Fedorowska (Fundacja EDUCO) Czynniki obciążające rodziny posiadające niepełnosprawne dziecko Obciążenie

Bardziej szczegółowo

UNIWERSYTET RZESZOWSKI WYDZIAŁ PEDAGOGICZNY INSTYTUT PEDAGOGIKI

UNIWERSYTET RZESZOWSKI WYDZIAŁ PEDAGOGICZNY INSTYTUT PEDAGOGIKI UNIWERSYTET RZESZOWSKI WYDZIAŁ PEDAGOGICZNY INSTYTUT PEDAGOGIKI ŁUCJA JAROCH MOTYWY WYBORU ZAWODU PRZEZ UCZNIÓW KLAS III GIMNAZJALNYCH Z RÓŻNYCH ŚRODOWISK SPOŁECZNYCH Praca magisterska napisana pod kierunkiem

Bardziej szczegółowo

Odpowiedzialność karna lekarza

Odpowiedzialność karna lekarza Sławomir Turkowski Odpowiedzialność karna lekarza Zakres i skuteczne ograniczenie odpowiedzialności karnej Warszawa 2012 2 Odpowiedzialność karna lekarza Zakres i skuteczne ograniczenie odpowiedzialności

Bardziej szczegółowo

Cyberhistorie. O bezpieczeństwie i komunikacji w sieci. Scenariusze lekcji dla klas I VI Materiały dla nauczycielek i nauczycieli

Cyberhistorie. O bezpieczeństwie i komunikacji w sieci. Scenariusze lekcji dla klas I VI Materiały dla nauczycielek i nauczycieli Cyberhistorie O bezpieczeństwie i komunikacji w sieci Materiały dla nauczycielek i nauczycieli Cyberhistorie O bezpieczeństwie i komunikacji w sieci Materiały dla nauczycielek i nauczycieli Tytuł oryginału

Bardziej szczegółowo

PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ 1

PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ 1 Załącznik nr 1 do Uchwały nr 164 A/09 Senatu WUM z dnia 30 listopada 2009 r. PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ 1 I. ZAŁOŻENIA ORGANIZACYJNO-PROGRAMOWE ZAKRES WIEDZY TEORETYCZNEJ 1.

Bardziej szczegółowo

Płeć respondentów. Raport miesiąca - Idealny pracodawca. 1. Próba badawcza

Płeć respondentów. Raport miesiąca - Idealny pracodawca. 1. Próba badawcza Raport miesiąca - Idealny pracodawca We wrześniu Zielona Linia rozpoczęła realizację nowego cyklu badań ankietowych skupionych wokół tematu wymarzonego pracodawcy w opinii Polaków. W pierwszym badaniu

Bardziej szczegółowo

Opis zakładanych efektów kształcenia

Opis zakładanych efektów kształcenia Załącznik do uchwały nr 218 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego z dnia 18 grudnia 2013 r Nazwa kierunku studiów: Psychologia Obszar kształcenia: Obszar nauk społecznych Poziom kształceni: jednolite studia

Bardziej szczegółowo

RAPORT Z PROGRAMU PILOTAŻOWEGO W SZKOŁACH GIMNAZJALNYCH I PONADGIMNAZJALNYCH W RAMACH PROJEKTU AKCEPTACJA OSÓB LGB W DOMU I SZKOLE

RAPORT Z PROGRAMU PILOTAŻOWEGO W SZKOŁACH GIMNAZJALNYCH I PONADGIMNAZJALNYCH W RAMACH PROJEKTU AKCEPTACJA OSÓB LGB W DOMU I SZKOLE RAPORT Z PROGRAMU PILOTAŻOWEGO W SZKOŁACH GIMNAZJALNYCH I PONADGIMNAZJALNYCH W RAMACH PROJEKTU AKCEPTACJA OSÓB LGB W DOMU I SZKOLE W okresie od 24 listopada 2014 roku do 24 listopada 2015 Stowarzyszenie

Bardziej szczegółowo

Patrycja Kurowska-Kowalczyk

Patrycja Kurowska-Kowalczyk Patrycja Kurowska-Kowalczyk Tło demograficzne zjawiska rozwodu Demograficzne dane statystyczne pokazują w ostatnich latach utrzymanie liczby rozwodów w Polsce na poziomie około 60 66 tysięcy: 2007 rok

Bardziej szczegółowo

Efekty kształcenia Dla kierunku studiów PSYCHOLOGIA jednolite studia magisterskie profil ogólnoakademicki

Efekty kształcenia Dla kierunku studiów PSYCHOLOGIA jednolite studia magisterskie profil ogólnoakademicki Załącznik nr 7 Efekty kształcenia Dla kierunku studiów PSYCHOLOGIA jednolite studia magisterskie profil ogólnoakademicki Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia Psychologię jako kierunek studiów

Bardziej szczegółowo

SEMESTR 1. Godziny. Liczba punktów ECTS. Lp. Nazwa przedmiotu Forma zajęć. Forma zaliczenia. Ogółem MODUŁY OBOWIĄZKOWE

SEMESTR 1. Godziny. Liczba punktów ECTS. Lp. Nazwa przedmiotu Forma zajęć. Forma zaliczenia. Ogółem MODUŁY OBOWIĄZKOWE WYDZIAŁ: II Wydział Psychologii we Wrocławiu KIERUNEK: Psychologia w Indywidualnej Organizacji Studiów PROFIL: ogólnoakademicki POZIOM: studia jednolite magisterskie FORMA: NIESTACJONARNY Rok rozpoczęcia

Bardziej szczegółowo

W stronę dialogu Miasta i społeczności LGBT

W stronę dialogu Miasta i społeczności LGBT W stronę dialogu Miasta i społeczności LGBT Spotkanie organizacji pozarządowych LGBT z Panią Prezydent Hanną Gronkiewicz-Waltz Warszawa, 1 marca 2017 W czyim imieniu zabieramy głos Społeczność osób LGBT

Bardziej szczegółowo

Akupunktura Trudności w projektowaniu badań klinicznych

Akupunktura Trudności w projektowaniu badań klinicznych Akupunktura Trudności w projektowaniu badań klinicznych AKUPUNKTURA TRUDNOŚCI W PROJEKTOWANIU BADAŃ KLINICZNYCH Bartosz Chmielnicki słowa kluczowe: Akupunktura, metodologia, medycyna oparta na faktach,

Bardziej szczegółowo

Liczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia. ćwiczenia 12 zaliczenie z oceną

Liczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia. ćwiczenia 12 zaliczenie z oceną Wydział: Psychologia Nazwa kierunku kształcenia: Psychologia Rodzaj przedmiotu: specjalnościowy Opiekun: prof. dr hab. Mieczysław Plopa Poziom studiów (I lub II stopnia): Jednolite magisterskie Tryb studiów:

Bardziej szczegółowo

I. Okazywanie szacunku innym ludziom, docenianie ich wysiłku i pracy, przyjęcie

I. Okazywanie szacunku innym ludziom, docenianie ich wysiłku i pracy, przyjęcie PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE III etap edukacyjny: gimnazjum Cele kształcenia wymagania ogólne I. Okazywanie szacunku innym ludziom, docenianie ich wysiłku i pracy, przyjęcie

Bardziej szczegółowo

w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii dla Gminy Dąbrowa na 2011 rok

w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii dla Gminy Dąbrowa na 2011 rok Uchwała Nr VI/32/11 Rady Gminy Dąbrowa z dnia 17 marca 2011 r. w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii dla Gminy Dąbrowa na 2011 rok Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy

Bardziej szczegółowo

SZCZEPIENIA. W y n i k i b a d a n i a C A T I b u s d l a

SZCZEPIENIA. W y n i k i b a d a n i a C A T I b u s d l a SZCZEPIENIA W y n i k i b a d a n i a C A T I b u s d l a Październik 2015 WNIOSKI Z BADANIA WNIOSKI Z BADANIA Polacy mają bardzo wysoką świadomość skuteczności szczepień jako narzędzia do zwalczania chorób

Bardziej szczegółowo

Młodzież LGBTQ w mojej szkole może na mnie liczyć! Przewodnik dla nauczycieli i nauczycielek

Młodzież LGBTQ w mojej szkole może na mnie liczyć! Przewodnik dla nauczycieli i nauczycielek Młodzież LGBTQ w mojej szkole może na mnie liczyć! Przewodnik dla nauczycieli i nauczycielek Copyright by Kampania Przeciw Homofobii, Warszawa 2017 Autor: Vyacheslav Melnyk Redakcja: Vyacheslav Melnyk

Bardziej szczegółowo

Przemoc wobec kobiet: codziennie i w każdym miejscu

Przemoc wobec kobiet: codziennie i w każdym miejscu Komunikat prasowy FRA Wiedeń/Bruksela, dnia 5 marca 2014 r. Przemoc wobec kobiet: codziennie i w każdym miejscu W nowym sprawozdaniu Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA) przedstawiono wyniki

Bardziej szczegółowo

CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ ZWIĄZKI PARTNERSKIE PAR HOMOSEKSUALNYCH BS/189/2003 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, GRUDZIEŃ 2003

CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ ZWIĄZKI PARTNERSKIE PAR HOMOSEKSUALNYCH BS/189/2003 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, GRUDZIEŃ 2003 CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl

Bardziej szczegółowo

I. Okazywanie szacunku innym ludziom, docenianie ich wysiłku i pracy, przyjęcie. postawy szacunku wobec siebie. Wnoszenie pozytywnego wkładu w Ŝycie

I. Okazywanie szacunku innym ludziom, docenianie ich wysiłku i pracy, przyjęcie. postawy szacunku wobec siebie. Wnoszenie pozytywnego wkładu w Ŝycie Podstawa programowa obowiązująca od roku szkolnego 2009/2010 III etap edukacyjny (klasy I III gimnazjum) Cele kształcenia wymagania ogólne I. Okazywanie szacunku innym ludziom, docenianie ich wysiłku i

Bardziej szczegółowo

Tomasz Kasprzak. Rok: 2003 Czasopismo: Niebieska linia Numer: 6

Tomasz Kasprzak. Rok: 2003 Czasopismo: Niebieska linia Numer: 6 Tomasz Kasprzak Rok: 2003 Czasopismo: Niebieska linia Numer: 6 Z "Raportu o dyskryminacji i nietolerancji ze względu na orientację seksualną" przygotowanego przez Stowarzyszenie Lambda w 2001 roku wynika,

Bardziej szczegółowo

Anna Kłak. Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę

Anna Kłak. Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę Anna Kłak Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ Wstęp: Świadomość pacjentów

Bardziej szczegółowo

Hałas emitowany przez turbiny wiatrowe a zdrowie Czy istnieje problem? dr Geoff Leventhall.

Hałas emitowany przez turbiny wiatrowe a zdrowie Czy istnieje problem? dr Geoff Leventhall. Hałas emitowany przez turbiny wiatrowe a zdrowie Czy istnieje problem? dr Geoff Leventhall geoff@activenoise.co.uk PSEW czerwiec 2016 r. geoff@activenoise.co.uk 1 Poziom hałasu a odległość geoff@activenoise.co.uk

Bardziej szczegółowo

Terminologia, definicje, ujęcia.

Terminologia, definicje, ujęcia. Terminologia, definicje, ujęcia. społeczno-kulturowa tożsamość płci płeć kulturowa Tworzony przez społeczeństwo i kulturę zespół cech i zachowań, ról płciowych i stereotypów przypisywanych kobietom i mężczyznom,

Bardziej szczegółowo

PROGRAM SZKOLENIA: PSYCHOSPOŁECZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU DZIECI I MŁODZIEZY PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA, KSZTAŁTOWANIE SIĘ OSOBOWOŚCI

PROGRAM SZKOLENIA: PSYCHOSPOŁECZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU DZIECI I MŁODZIEZY PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA, KSZTAŁTOWANIE SIĘ OSOBOWOŚCI PROGRAM SZKOLENIA: PSYCHOSPOŁECZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU DZIECI I MŁODZIEZY Tematy szkolenia PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA, KSZTAŁTOWANIE SIĘ OSOBOWOŚCI Wykład 2 godz. - Podejście do rozwoju psychicznego w kontekście

Bardziej szczegółowo

Skala zjawisk suicydalnych, niepokojące sygnały wśród dzieci i młodzieży.

Skala zjawisk suicydalnych, niepokojące sygnały wśród dzieci i młodzieży. Harmonogram spotkań Policyjnego Studium Bezpieczeństwa. Rok szkolny 2014/2015 Termin Godziny Przedmiot / Liczba godzin Prowadzący 25.10.2014 10.00-15.00 Realizacja założeń programu Bezpieczna szkoła. Współpraca

Bardziej szczegółowo

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Nazwa modułu Dobre praktyki w psychologii

Bardziej szczegółowo

Badanie naukowe: CZY MĄDROŚĆ TŁUMU RZECZYWIŚCIE ISTNIEJE?

Badanie naukowe: CZY MĄDROŚĆ TŁUMU RZECZYWIŚCIE ISTNIEJE? Badanie naukowe: CZY MĄDROŚĆ TŁUMU RZECZYWIŚCIE ISTNIEJE? Scientific research: IS CROWDSOURCING ACTUALLY REAL? Cele: - Sprawdzenie, czy zjawisko Mądrości Tłumu rzeczywiście działa w 3 różnych sytuacjach;

Bardziej szczegółowo

Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Joanna Skonieczna

Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Joanna Skonieczna Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej Joanna Skonieczna Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej European Union Agency for Fundamental Rights (FRA) Rozporządzenie Rady (WE) nr 168/2007 z dnia

Bardziej szczegółowo

mgr Agnieszka Górecka Warszawa r.

mgr Agnieszka Górecka Warszawa r. Międzynarodowy projekt SHE wsparcie kobiet seropozytywnych i ich bliskich mgr Agnieszka Górecka Warszawa 24.11.2014 r. HIV i jego kobieca strona Według szacunków WHO w Polsce żyje około 8 200 (6 200-11

Bardziej szczegółowo

Narzędzie pracy socjalnej nr 16 Wywiad z osobą współuzależnioną 1 Przeznaczenie narzędzia:

Narzędzie pracy socjalnej nr 16 Wywiad z osobą współuzależnioną 1 Przeznaczenie narzędzia: Narzędzie pracy socjalnej nr 16 Wywiad z osobą współuzależnioną 1 Przeznaczenie narzędzia: Etap I (1b) Ocena / Diagnoza (Pogłębienie wiedzy o sytuacji związanej z problemem osoby/ rodziny) Zastosowanie

Bardziej szczegółowo

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU PSYCHOLOGIA JEDNOLITE STUDIA MAGISTERSKIE PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU PSYCHOLOGIA JEDNOLITE STUDIA MAGISTERSKIE PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU PSYCHOLOGIA JEDNOLITE STUDIA MAGISTERSKIE PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Symbol efektu kierunkowego K_W01 K_W02 K_W03 K_W04 K_W05 K_W06 K_W07 K_W08 Po ukończeniu studiów jednolitych

Bardziej szczegółowo