Elżbieta Zielonko Józef Ignacy Kraszewski w wydaniach Ludowej Spółdzielni Wydawniczej

Transkrypt

1 Elżbieta Zielonko Józef Ignacy Kraszewski w wydaniach Ludowej Spółdzielni Wydawniczej Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza 21,

2 Rocznik XXI/1986 Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza Elżbieta Zielonko JÓZEF IGNACY KRASZEWSKI W WYDANIACH LUDOW EJ SPÓŁDZIELNI WYDAWNICZEJ D orobek pisarski Józefa Ignacego K raszew skiego stanow i w ażną pozycję w działalności wydawniczej ilsw. Powieści Kraszewskiego wydaw a ne są od samego początku istnienia wydawnictwa, tj. od listopada 1949 r. N iektóre jednak u tw o ry ukazały się jeszcze wcześniej w Spółdzielni W y daw niczej Chłopski Ś w iat. Już w początkowym okresie istnienia LSW twórczość Kraszewskiego obejm ow ała w niektórych latach połowę arkuszy w ydaw niczych w dziale beletrystyki. U przyw ilejow anie piśm iennictw a Kraszew skiego w ynikało przede w szystkim z ogrom nej poczytności jego książek w społeczeństw ie polskim, k tó ra u trzy m u je się po dzień dzisiejszy. N ajbardziej poczytne okazały się powieści historyczne, traktow ane jako źródła zbeletryzowanej wiedzy o przeszłości Polski. Utw ory Kraszewskiego przyczyniały się również do rozbudzenia zainteresowań czytelniczych w środowisku wiejskim. Naszej oficynie szczególnie bliski pozostał Kraszew ski jako autor powieści ludowych, w których po raz pierwszy kreow ał postacie z ludu w pełnym tego słowa znaczeniu, oraz ukazyw ał ogromną wartość k u ltu ry ludow ej, a naw et jej wyższość nad k u ltu rą szlachecką. Ogromna popularność Kraszewskiego m iała także niem ały wpływ, o czym rów nież należy wspom nieć, n a sytuację ekonomiczną L udow ej Spółdzielni W ydawniczej. W ydawano więc rokrocznie kilkanaście tytułów w kilkudziesięciotysięcznych nakładach. Jedynie w pierw szych latach istnien ia LSW nakłady b y ły niew ielkie, liczące przew ażnie 10, 20 tys. egzem plarzy, później stopniowo rosły do 30, 40, 50 tys., a ostatnio powiększyły się aż do 100 tys. egzemplarzy. N ajbardziej popularną Starą baśń wydano w 1984 r. w półmilionowym nakładzie. Od początku istnienia do końca roku 1985 LSW w ydała łącznie egzem plarzy dzieł K raszew skiego. O zapotrzebow aniu czytelników na powieści Kraszewskiego świadczą zamówienia z sieci księgarskiej, dokonywane na podstawie zapowiedzi wydawniczych. Na przykład na Starą baśń, niedawno w ydaną w tak w y sokim nakładzie, w płynęło jeszcze ponad m ilion now ych zamówień. Za

3 90 mówienia na inne planow ane powieści sięgają liczby kilkuset tysięcy egzem plarzy. Ludow a Spółdzielnia W ydaw nicza w ydaw ała przew ażnie powieści h i storyczne Kraszewskiego, chociaż w początkowym okresie wydano także kilka powieści o tem atyce autorow i współczesnej, w tym w latach powieści ludowe: Historię Stawki, Ulanę, Ostapa Bondarczuka, Budnika, Jarynę, Chatę za wsią, Jermołę, Historię kołka w płocie. W latach późniejszych nastąpił podział tem atyczny utworów Kraszewskiego między LSW i W ydawnictwo Literackie, które wznawia powieści o tem atyce pisarzow i współczesnej, natom iast w gestii LSW pozostały powieści h i storyczne. Początkowo LSW publikow ała utw ory Kraszewskiego bez wyraźnie nakreślonego planu. Niektóre utw ory ukazyw ały się wielokrotnie, ro po roku, inne nie były w ogóle wydawane. W ybór wznowień był także dość przypadkow y, a tek sty przygotow ane po am atorsku. Po roku 1956 nastąpił zasadniczy zwrot w w ydaw aniu dzieł pisarza. Pod przewodnictwem wybitnego znawcy przedm iotu, Juliana K rzyżanowskiego, utworzono specjalny K om itet Naukowy, który opracował nową koncepcję edytorską i filologiczną wydaw ania utw orów Kraszewskiego, a potem czuwał nad jej realizacją. Powieści historyczne zostały ujęte w dwie serie: Dzieje Polski, w skład której weszło 29 powieści z cyklu ułożonego przez samego pisarza (Stara baśń, Lubonie, Bracia Zmartwychwstańcy, Masław, Boleszczyce, Królewscy synowie, Historia prawdziwa o ipetrku Właście, Stach z Konar, Waligóra, Syn Jazdona, Pogrobek, Kraków za Łoktka, Jelita, Król chłopów, Biały książę, Semko, Matka królów, Strzemieńczyk, Jaszka Orfanem zwanego żywota i spraw pamiętnik, Dwie królowe, Boży gniew, Król Piast, Adama Polanowskiego, dworzanina króla imci Jana III notatki, Za Sasów, Saskie ostatki), oraz Dzieła Józefa Ignacego Kraszewskiego. Powieści historyczne, obejm ujące pozostałe powieści o tem atyce historycznej i historyczno-obyczajow ej. Sposób w ydaw ania tych utw orów przybrał charakter krytyczno-naukow y. Teksty u - tw orów oparto na pierw odrukach, konfrontow anych ze w szystkim i następnym i w ydaniam i, z uw zględnieniem najnow szych zasad obow iązujących w tego rodzaju edycjach. K ażde w ydanie opatrzone w stępem h i storyczno-literackim, przypisam i, notą wydawniczą uzasadniającą wybór podstaw y d ru k u i zaw ierającą analizę te k stu oraz sposób jego przygotowania. Serie otrzym ały jednolity, atrakcyjny wygląd. Opracowanie graficzne powierzono Zygfrydow i G ardzielew skiem u. Od roku 1975 wznowiono Dzieje Polski w nowej szacie graficznej (w płóciennej oprawie ze złotym dębowym liściem), zaprojektow anej przez Tadeusza Pietrzyka. W celu uatrakcyjnienia serii każdy tom poprzedzany jest przedsłow iem, w k tó ry m zn an y współczesny uczony, litera t, publi

4 91 cysta, poeta czy krytyk wyraża swój osobisty stosunek do twórczości Kraszewskiego i snuje własne refleksje na tem at utworu. Pozwala to c-zytelnikom, a także i wydawnictwu, na zorientowanie się, jak oceniana jest współcześnie twórczość pisarza, jakie jej w artości dostrzegane są dzisiaj. A utoram i przedsłowi do wydanych dotychczas powieści z cyklu Dzieje Polski są m. in. Julian Krzyżanowski, Stanisław Helsztyński, Jan Zygm unt Jakubowski, Mieczysław Inglot, Stanisław Ryszard Dobrowolski, Jadw iga Żylińska, A nna K lubów na, P io tr Kuncewicz, Szym on K obyliński, S tefan M ajchrowski. W spominając o działalności Kom itetu Naukowego do wydawania dzieł J. I. K raszew skiego nie m ożna pom inąć ogromnego w kładu pracy nieżyjącego już w ybitnego znaw cy twórczości Kraszew skiego, W incentego D anka z krakow skiej Wyższej Szkoły Pedagogicznej. Jest on autorem wielu prac o Kraszewskim, m. in. w ydanych w LSW pozycji: Powieści historyczne Józefa Ignacego Kraszewskiego (1966) i Pisarz wciąż żywy. Studia o życiu i twórczości J. I. Kraszewskiego (1969). Opracował również i przygotow ał do druku w iele utw orów pisarza, opatrując je posłowiam i i p rzy pisam i. Od roku 1976 przewodniczącym Kom itetu jest prof. Czesław Hernas z U niw ersytetu W rocławskiego, a prace prof. W incentego D anka w K o mitecie kontynuuje prof. Stanisław Eurkot z tej samej krakow skiej u- czelni, od dawna zajm ujący się twórczością Kraszewskiego. Obecnie prof. B urkot opracowuje dla LSW cykl powieści ludowych, z którego ukazały się już dwie pozycje. Pierw szą z nich jest Ulana, poprzedzona obszernym wstępem Burkota, wyznaczającym miejsce powieści ludowych w literaturze polskiej i ukazującym te utw ory w nowym świetle. A utor wstępu eksponuje te ich walory, które dotąd były nie dostrzegane albo pom ijane. Pod koniec 1985 r. wyszła druga pozycja tej serii Ostap Bondarczuk. Poza cyklem Dzieje Polski i cyklem powieści ludowych LSW kontynuuje wydawanie utworów z serii Dzieła Józefa Ignacego Kraszewskiego. Powieści historyczne w nieco skrom niejszej niż poprzednio szacie graficznej, ale w w iększych, bo stutysięcznych nakładach. Do w ydania w n a j bliższym czasie przygotow yw ane są przede w szystkim te powieści K ra szewskiego, które dotąd nie m iały w ydań książkowych, a drukow ane były jedynie w czasopismach. W znawiane będą także powieści dotychczas rzadko w ydaw ane, a nie m niej interesujące niż te bardziej popularne. W w ydaw anych ostatnio powieściach K raszew skiego zw raca się szczególną uwagę na zachowanie całego bogactwa języka pisarza, chroni się pieczołowicie wszelkie archaizm y i kresowe prowincjonalizmy. Z tego w zględu przy w znow ieniach LSW opiera się na pierw odrukach, a nie na

5 92 ostatnich w ydaniach za życia pisarza, w których dokonywano często dość daleko idących zm ian, dostosow ując język K raszew skiego do norm b a r dziej w spółczesnych i ogólnopolskich, tępiąc wszelkie osobliwości językowe. W iele trudności przy w ydaw aniu utw orów Kraszewskiego nastręcza brak rękopisów, które w większości uległy zniszczeniu w czasie ostatniej w ojny. K orzystając z nich, m ożna by skorygow ać zdarzające się n ieja sności czy naw et błędy w pierw odrukach, w ynikające z wadliwego odczytania rękopisu, które często składa się na karb niedopracowania utw oru przez pisarza. Dlatego też tak wielką wagę przyw iązuje wydawnictwo do udzielanych przez członków K om itetu K raszew skiego fachow ych porad. Ostatnio LSW czyni przygotow ania do przypadającej w 1987 r. setnej rocznicy śm ierci Kraszewskiego. Przede wszystkim zamierza wydać jak najw ięcej jego utw orów i opublikować inne okolicznościowe pozycje, m.in. kalendarz na rok 1987 poświęcony osobie pisarza, listy czytelników do K raszew skiego itd. N iejako in auguracją ty c h planów jest w ydanie Wspomnień Wołynia, Polesia i Litwy, interesującej książki z dziedziny tzw. podróżopisarstwa rom antycznego, wzbogaconej oryginalnym i rysunkam i pisarza, a nie w znaw ianej od ponad stu lat. LSW naw iąże rów nież w spółpracę z M uzeum Kraszewskiego w Romanowie, ośrodkam i naukow ym i i in sty tu cjam i w celu zorganizow ania sesji naukow ych i w ystaw pośw ięconych K raszew skiem u.