Tożsamość a niedostosowanie społeczne i doświadczanie wstydu w okresie wczesnego dorastania. Marta Molińska
|
|
- Kinga Górecka
- 6 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Edukacja 2014, 4(129), ISSN Tożsamość a niedostosowanie społeczne i doświadczanie wstydu w okresie wczesnego dorastania Marta Molińska Instytut Psychologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza* Artykuł prezentuje wybrane wyniki badania przeprowadzonego na grupie 373 uczniów trzech gimnazjów województwa wielkopolskiego jednego w średnim mieście i dwóch w mniejszych miastach. Skupiono się na charakterystyce statusów tożsamości młodzieży uzyskanych w wyniku zastosowania analizy skupień metodą k-średnich. Wyłoniono trzy statusy tożsamości: rozproszoną (32% uczniów), ruminacyjne moratorium (27%) i tożsamość osiągniętą (41%). Następnie sprawdzono za pomocą wielozmiennowej analizy wariancji, czy grupy młodzieży o różnych statusach tożsamości różnią się poziomem niedostosowania społecznego oraz doświadczania wstydu przy kontroli czynników ekonomiczno-demograficznych. Osoby o tożsamości rozproszonej charakteryzowały się wyższym poziomem niedostosowania rodzinnego oraz koleżeńskiego niż pozostałe. Nie stwierdzono istotnych różnic pod względem niedostosowania szkolnego oraz poziomu doświadczanego wstydu. Słowa kluczowe: wczesny okres dorastania, wymiary tożsamości, statusy tożsamości, niedostosowanie społeczne, wstyd. Rozwój tożsamości nastolatka wiąże się z poszukiwaniem odpowiedzi na pytania: Kim jestem?, W czym jestem dobry?, Jak widzą mnie inni? Erik Erikson określił tożsamość jako spostrzeganie identyczności i ciągłości własnej osoby mimo upływu czasu oraz poczucie, że inni ludzie uznają tę jedność osobową i ciągłość jednostki (Erikson, 1950; za: Rękosiewicz, 2013, s. 19). James Marcia (2002), kontynuator myśli Eriksona, zwraca uwagę na dwa odrębne etapy formowania tożsamości eksplorację i zobowiązania. Procesy eksploracji obejmują poszukiwanie przez nastolatka różnorodnych ofert, testowanie ich oraz odnoszenie ich do swoich wewnętrznych standardów. Zobowiązania obejmują podejmowanie decyzji oraz identyfikację z nimi. Ze współczesnych badań nad procesem formowania tożsamości wiadomo, że nie uzyskuje się jej raz na zawsze pod koniec okresu dorastania. Jej kształtowanie się Artykuł opracowano na podstawie pracy magisterskiej Doświadczanie wstydu i niedostosowanie społeczne a tożsamość uczniów szkół gimnazjalnych przygotowanej pod kierunkiem prof. dr hab. Anny I. Brzezińskiej w Instytucie Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Badanie zostało przeprowadzone w ramach projektu badawczego Mechanizmy formowania się tożsamości w okresie przejścia z adolescencji do dorosłości: regulacyjna rola emocji samoświadomościowych prowadzonego w latach , finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki w Krakowie (projekt badawczy NCN OPUS 2 nr rejestracyjny 2011/03/B/HS6/01884). * Adres do korespondencji: ul. Szamarzewskiego 89, Instytut Badań Edukacyjnych Poznań. m.j.molinska@amu.edu.pl
2 Tożsamość a niedostosowanie społeczne i doświadczanie wstydu 63 jest procesem dynamicznym, zależnym od jakości psychospołecznego kontekstu życia jednostki (Grotevant, 1987) i trwającym do ok. 35. roku życia, a więc do końca okresu wczesnej dorosłości (Arnett, 2000; za: Brzezińska i Piotrowski, 2010). Młody człowiek wchodzi w okres wczesnego dorastania, który trwa od 13. do 15. roku życia, z kapitałem osobistym i społecznym (Brzezińska, Kaczan, Piotrowski i Rycielski, 2008). Kapitał osobisty stanowią wszelkie umiejętności zdobywane od pierwszych lat życia, a także formująca się w okresie dorastania zdolność trwania przy własnych poglądach i ideologii, nazywana wiernością. Kapitał społeczny nastolatka to znajomość reguł postępowania w grupach socjalizacyjnie znaczących, dzięki której relacje z innymi osobami mogą być satysfakcjonujące. Źródłem kapitału społecznego są interakcje z osobami socjalizacyjnie znaczącymi, np. rodzicami, rówieśnikami lub nauczycielami. Kiedy młody człowiek spostrzega swoje działanie jako niespójne z regułami i zasadami, doświadcza wstydu. Jest on zaliczany do emocji samoświadomościowych (self- -conscious). Emocje te powstają w wyniku oceny i atrybucji własnego zachowania (Tangney i Dearing, 2002; za: Lewis, 2005). Podmiot doświadcza wstydu, gdy ocenia swoje zachowanie jako porażkę i przypisuje ją całej swojej osobie. Badania okresu wczesnego dorastania wskazują, iż dostosowanie się do socjalizacyjnie znaczących grup społecznych i rozwijanie w nich relacji z innymi osobami staje się rusztowaniem (scaffolding) dla formowania tożsamości nastolatka (McLean, 2007; McLean i Mansfield, 2012; za: Galliher i Kerpelman, 2012). Wpływ wstydu na dostosowanie i rozwój tożsamości zależy od jego natężenia. Umiarkowany wstyd sprzyja dostosowaniu nastolatka do jego środowisk, poszerzaniu znajomość reguł, jakie w nich panują oraz identyfikacji z jego rolą społeczną. Nadmierny wstyd obniża dostosowanie nastolatka. Może osłabiać typowe dla okresu dorastania procesy eksploracji i prowadzić do eksploracji ruminacyjnej, która angażuje lęk i obawy (Luyckx, 2006, za: Brzezińska, Piotrowski, 2010). Może także zahamować podejmowanie zobowiązań oraz identyfikację z nimi ze względu na to, iż młody człowiek broni się przed ponoszeniem konsekwencji swoich wyborów. Nastolatek podejmuje działania o charakterze orientacyjno-poszukiwawczym i pierwsze zobowiązania na bazie poczucia bezpieczeństwa i zaufania do osób z najbliższego otoczenia (Flum i Lavi-Yudelevitch, 2002). Jeśli młody człowiek zbyt często doświadcza wstydu w swoich socjalizacyjnie znaczących środowiskach, to może wypracować sposoby obrony przed tą emocją w postaci izolowania się od najbliższych osób, wycofywania z interakcji w najbliższych grupach społecznych, atakowania siebie oraz innych (Nathanson, 1992; za: Czub, 2005; 2009). Takie sposoby obrony przed wstydem mogą doprowadzić do odrzucenia przez nastolatka jego ról społecznych i braku identyfikacji z zachowaniami, jakich wymaga dane środowisko, a w konsekwencji ograniczać rozwój tożsamości i nadawać jej charakter ruminacyjny. Badania wskazują, iż nadmierne doświadczanie wstydu sprzyja powstawaniu zaburzeń emocjonalnych, a także jest związane z mniejszą wrażliwością na potrzeby innych osób (Tangney i Dearing, 2002; za: Czub i Brzezińska, 2013). Różnica między akceptowaniem wstydu i poddawaniem go refleksji a obroną przed tym doświadczeniem nawiązuje do koncepcji wyuczonej bezradności i myślenia ruminacyjnego, którą prezentuje Tomasz Jarmakowski (2011). Zwraca on uwagę, iż doświadczanie przez człowieka porażek bez działania czynników wspierających w postaci wzmocnień pozytywnych prowadzi do stanu dysforii. Reakcją na ten stan jest myślenie ruminacyjne, objawiające się
3 64 Molińska silną koncentracją na sobie, negatywnymi emocjami i uporczywym przeżuwaniem sytuacji. Taki typ myślenia może osłabiać eksplorację jednostki ze względu na liczne obawy i wątpliwości, które mogą przybrać charakter wyuczonej bezradności. Myśleniu ruminacyjnemu przeciwstawia się myślenie refleksyjne (Treynor, Gonzalez, Nolen i Hoeksema, 2003, za: Jarmakowski, 2011). Podobnie jak myślenie ruminacyjne przybiera ono formę koncentracji na sobie, jednakże w tym wypadku skupienie się na własnym stanie emocjonalnym ma pozytywny wpływ na działania człowieka. W przeciwieństwie do myślenia ruminacyjnego może prowadzić do poszerzenia pól i form eksploracji oraz umiejętności analizy swojego postępowania. Problem Pierwszy problem badawczy wiąże się z określeniem konfiguracji eksploracji oraz zobowiązania, które przybierają postać określonego statusu tożsamości. Problem ten ma charakter replikacyjny, skupiono się w nim na próbie odtworzenia statusów tożsamości w ujęciu Marcii (1980). Postawiono hipotezę, iż badani gimnazjaliści różnią się od siebie natężeniem eksploracji i podejmowaniem zobowiązań. Na podstawie koncepcji Marcii i współczesnych badań (Luyckx, 2008; za: Brzezińska i Piotrowski, 2010) oczekiwano, iż ujawnią się cztery statusy tożsamości: tożsamość rozproszona, ruminacyjne moratorium, tożsamość nadana oraz tożsamość osiągnięta. Drugim problemem badawczym było określenie, czy statusy tożsamości różnicują doświadczanie wstydu i niedostosowanie społeczne w obszarze rodzinnym, koleżeńskim oraz szkolnym przy kontroli zmiennych ekonomiczno-demograficznych: płci ucznia i statusu ekonomiczno-społecznego jego rodziny. Postawiono hipotezę, iż młodzież różniąca się statusami tożsamości różni się poziomem wybranych czynników ekonomiczno-demograficznych. Uzasadnienia tej hipotezy dostarczają badania Anny I. Brzezińskiej i Konrada Piotrowskiego (2010), które wykazały, że kobiety podejmują eksplorację i zobowiązania w innym stopniu niż mężczyźni i że sytuacja finansowa rodziny ma wpływ na poczucie bezpieczeństwa i stabilności, a co za tym idzie na podejmowanie eksploracji. Wpływ na rozwój tożsamości może mieć także wykształcenie rodziców, uznawane za kapitał nastolatka pochodzący z jego kontekstu społeczno-kulturowego. Opiekunowie różniący się wykształceniem mogą przejawiać różne style socjalizacyjne i w związku z tym w różnym stopniu ukierunkowywać dzieci na eksplorację lub zobowiązanie. Następna hipoteza głosi, że nastolatki o różnych statusach tożsamości różnią się poziomem doświadczanego wstydu i niedostosowania społecznego. Uzasadnieniem dla niej są dane z badań Kate C. McLean, (2007, McLean i Mansfield, 2012; za: Galliher i Kerpelman, 2012) oraz Hanocha Fluma (Flum i Lavi-Yudelevitch, 2002), w których okazało się, iż jakość interakcji społecznych ma związek z podejmowaniem eksploracji i zobowiązań. Jeśli chodzi o poziom doświadczanego wstydu u osób o różnych statusach tożsamości, poparciem dla hipotezy są dane z literatury (Czub i Brzezińska, 2013) mówiące o tym, iż wstyd może zarówno odgrywać rolę motywującą, konstruktywną dla eksploracji i zobowiązań w procesie budowy tożsamości, jak i destruktywną, czyli osłabiać eksplorację oraz zobowiązania. Metoda Osoby badane W badaniu wzięło udział 373 uczniów szkół gimnazjalnych w wieku od 13 do 15 lat. Badani byli uczniami trzech szkół gimnazjalnych jednej w średnim mieście i dwóch w mniejszych miastach Wielkopolski. Ze
4 Tożsamość a niedostosowanie społeczne i doświadczanie wstydu 65 względu na tendencyjny charakter odpowiadania i rezygnację z udziału w badaniu w trakcie jego trwania, dane 23 osób zostały odrzucone. Ostatecznie w skład próby weszły dane zebrane od 350 nastolatków, w tym od 170 dziewcząt (48,6% próby) i 180 chłopców (51,4%). Narzędzia badawcze Skala Wymiarów Rozwoju Tożsamości (DIDS/PL). Skala DIDS została stworzona przez zespół belgijskich psychologów (Luyckx i in., 2008) i zaadaptowana do polskich warunków przez Brzezińską i Piotrowskiego (2010). Autorzy narzędzia opierają się na procesualnym podejściu do tożsamości według nich jest to proces dynamiczny, zależny od liczby i jakości ofert w społecznym otoczeniu jednostki. Skala wyróżnia pięć wymiarów tożsamości: eksplorację wszerz (EW), eksplorację w głąb (EG), eksplorację ruminacyjną (ER), podejmowanie zobowiązań (PZ) i identyfikację ze zobowiązaniami (IZ; Tabela 1). Każdy wymiar składa się z pięciu stwierdzeń, na które osoba badana odpowiada w skali 0 5: zdecydowanie nie nie raczej nie raczej tak tak zdecydowanie tak. Dla każdego wymiaru obliczany jest osobny wynik jako średnia liczba punktów. Im wyższy wynik, tym wyższe natężenie danego wymiaru tożsamości. Nie oblicza się wyniku ogólnego i żadna z pozycji nie jest punktowana odwrotnie. Skala Niedostosowania Społecznego (SNS). Autorem skali jest Lesław Pytka (2005). Narzędzie określa częstość zachowań uznawanych za społecznie niepożądane, szczególnie w środowiskach znaczących socjalizacyjnie domu rodzinnym, grupie rówieśniczej i klasie szkolnej. Skala jest przeznaczona dla młodzieży w wieku lat. W jej skład wchodzi 6 niezależnych, 10-pozycyjnych podskal: niedostosowanie rodzinne (NR), niedostosowanie koleżeńskie (NK), niedostosowanie szkolne (NSz), zachowania antyspołeczne (ZA), kumulacja niekorzystnych czynników biopsychicznych (BP), kumulacja niekorzystnych czynników społeczno- -kulturowych (SK). Odpowiedzi na pytania o zachowanie osoby badanej udziela przedstawiciel danego środowiska, np. na pytania o zachowanie się nastolatka w szkole nauczyciel. W referowanym badaniu użyto fragmentów trzech pierwszych podskal: NR (5 pytań), NK (5 pytań) i NSZ (4 pytania) sformułowanych tak, by odpowiedzi mógł udzielić sam uczeń. Odpowiedzi Tabela 1 Wymiary tożsamości mierzone skalą DIDS/PL Nazwa podskali Eksploracja wszerz Eksploracja w głąb Eksploracja ruminacyjna Podejmowanie zobowiązań Identyfikacja ze zobowiązaniami Na podstawie: Brzezińska i Piotrowski (2010). Opis Stopień, w jakim nastolatek podejmuje poszukiwania różnych sposobów na życie, wartości i przekonań Stopień, w jakim nastolatek poddaje refleksji i ocenie to, co już wybrał, aby utwierdzić się, czy postąpił w zgodzie z wewnętrznymi standardami Stopień, w jakim nastolatek doświadcza lęku, wątpliwości oraz niepewności co do słuszności swoich wyborów Stopień, w jakim nastolatek dokonał już pewnych wyborów w odniesieniu do swojej przyszłości Stopień, w jakim nastolatek utożsamia się ze swoim wyborem i ma poczucie, iż wybrał zgodnie z wewnętrznymi standardami
5 66 Molińska Tabela 2 Trzy wymiary niedostosowania społecznego w skali niedostosowania społecznego Nazwa podskali Niedostosowanie rodzinne Niedostosowanie koleżeńskie Niedostosowanie szkolne Na podstawie: Pytka (2005). Opis Stopień, w jakim jednostka nie spełnia wymogów życia rodzinnego: nie wypełnia poleceń i oczekiwań ze strony rodziców, przejawia zachowania konfliktowe. Stopień, w jakim jednostka nie identyfikuje się z normami grupy rówieśniczej: nie utrzymuje więzi z rówieśnikami, przejawia zachowania konfliktowe. Stopień, w jakim jednostka nie spełnia wymogów roli ucznia: nie uczęszcza na lekcje, nie wykazuje zainteresowania treścią lekcji, przejawia zachowania konfliktowe w stosunku do kolegów i nauczycieli. punktowano od 0 (nigdy) do 4 (prawie przez cały czas). Kwestionariusz Uczuć Osobistych (PFQ-2/ /PL). Kwestionariusz PFQ-2 służy do pomiaru tendencji do doświadczania dwóch emocji samoświadomościowych: wstydu i poczucia winy. Autorami wersji oryginalnej powstałej w 1990 r. są David Harder i Alysa Zalma (Czub, 2012). Autorami polskiej adaptacji kwestionariusza są Anna I. Brzezińska i Tomasz Czub (Czub, 2012). Kwestionariusz zawiera dwie podskale: odnoszącą się do wstydu oraz do poczucia winy. Zawiera także pytania maskujące. Odpowiedzi udziela się w skali od 0 (nigdy) do 4 (prawie cały czas). Wynik w podskali jest sumą punktów. W badaniu własnym posłużono się podskalą wstydu obejmującą 10 pozycji. Procedura badawcza i plan analizy danych Badanie miało charakter grupowy, przeprowadzono je podczas lekcji. Wyniki poddano analizie statystycznej za pomocą pakietu SPSS. Wyniki pięciu podskal dotyczących wymiarów tożsamości, a także doświadczania wstydu i niedostosowania społecznego poddano standaryzacji, a następnie analizie skupień na przypadkach metodą k-średnich. Dane dotyczące wykształcenia ojca i matki oraz statusu materialnego rodziny zsumowano i połączono w jedną skalę statusu ekonomiczno-społecznego rodziny (SES). Sprawdzono różnice czynników ekonomiczno-demograficzych u osób różniących się statusami tożsamości za pomocą testu chi- -kwadrat oraz ANOVA. Następnie przeprowadzono wielozmiennową analizę wariancji MANCOVA w celu ustalenia różnic pomiędzy grupami o różnych statusach tożsamości w doświadczaniu wstydu, niedostosowania społecznego przy jednoczesnej kontroli zmiennych niezależnych ubocznych kowariantów: SES oraz płci. Wyniki Statusy tożsamości uczniów gimnazjum Weryfikację pierwszej hipotezy przeprowadzono za pomocą analizy skupień na przypadkach metodą k-średnich. Celem analizy skupień jest wyodrębnienie grup obiektów, które wewnątrz danego skupienia są do siebie podobne, natomiast różnią się od obiektów w innych grupach (Zakrzewska, 2004). Analizę rozpoczęto z k = 4, ale niska wartość miary Silhouette a (0,2) kazała zredukować tę liczbę. Przy podziale na trzy skupienia miara Silhouette a wzrosła do 0,4. Między
6 Tożsamość a niedostosowanie społeczne i doświadczanie wstydu 67 1,500 1,000 Średnie 0, ,500-1,000-1,500 Tożsamość rozproszona Ruminacyjne moratorium Tożsamość osiągnięta eksploracja wszerz eksploracja ruminacyjna identyfikacja ze zobowiązaniami eksploracja w głąb podejmowanie zobowiązań Rysunek 1. Profile wymiarów tożsamości młodzieży w okresie wczesnego dorastania. skupieniami stwierdzono różnice natężenia wszystkich wymiarów tożsamości istotne statystycznie na poziomie p < 0,001. Odtworzyły się dwa pierwsze skupienia (tożsamość rozproszona i ruminacyjne moratorium), trzecie natomiast powstało z połączenia dwóch pozostałych grup. Wysokie w stosunku do wieku osób badanych natężenie wymiarów podejmowania zobowiązań i identyfikacji ze zobowiązaniami sugeruje status tożsamości nadanej, ale eksploracja wszerz oraz w głąb są również powyżej średniej, co świadczy o działalności orientacyjno-poszukiwawczej w tej grupie. To zdecydowało o utożsamieniu trzeciego skupienia z tożsamością osiągniętą. Ostatecznie 109 osób (32% próby) przyporządkowano do skupienia o tożsamości rozproszonej, 95 osób (27%) do ruminacyjnego moratorium, a 146 osób (41%) do tożsamość osiągniętej. Profile wymiarów tożsamości przedstawia Rysunek 1. Charakterystyka grup Tożsamość rozproszona. Osoby z tej grupy uzyskały wyniki poniżej średniej we wszystkich wymiarach tożsamości. Najniższy wy- nik (sięgający jednego odchylenia standardowego) zaobserwowano w wymiarze eksploracji wszerz i w głąb oraz identyfikacji ze zobowiązaniami. Niskie wyniki uzyskano także w skali podejmowania zobowiązań. Najwyższe wyniki uzyskano w wymiarze eksploracji ruminacyjnej. Osoby z tej grupy nie podejmują działań o charakterze orientacyjno-poszukiwawczym, a także nie tworzą planów odnoszących się do przyszłości i nie analizują ich. Nie wyrażają obaw o swoją przyszłość i nie zadają sobie pytań tożsamościowych. Ruminacyjne moratorium. Młodzież z tej grupy uzyskała wysokie wyniki (powyżej jednego odchylenia standardowego) w wymiarze eksploracji ruminacyjnej, a także wysokie wyniki w skali eksploracji wszerz, niższe jednak w eksploracji w głąb. Na najniższym poziomie znajdują się wyniki na wymiarze podejmowania zobowiązań. Świadczy o tym, iż uczniowie z tej grupy podejmują działania orientacyjno-poszukiwawcze, jednakże towarzyszy temu lęk i poczucie zagubienia. Być może to powstrzymuje ich przed podejmowaniem konkretnych zobowiązań
7 68 Molińska i angażowaniem się w nie. Zgodnie z koncepcją Marcii (1966; cyt. za Brzezińska i Piotrowski, 2010) status tożsamości osób z tej grupy można by określić jako moratorium, jednakże badanie zespołu Luyckxa (2008) każe zwrócić uwagę na ruminacyjny charakter tego moratorium. Tożsamość osiągnięta. Do tej grupy należą nastolatki, które uzyskały najwyższe wyniki w wymiarach podejmowania zobowiązań i identyfikacji ze zobowiązaniami oraz wyniki powyżej średniej w wymiarach eksploracji wszerz oraz w głąb. Poniżej średniej znajduje się wymiar eksploracji ruminacyjnej. Wysoki poziom podejmowania zobowiązań i identyfikacji ze zobowiązaniami mógłby wskazywać na tożsamość nadaną, jednakże osoby z tej grupy stale poszukują nowych dróg, czemu towarzyszy refleksyjność i analizowanie możliwości. Czym młodzież o różnych statusach tożsamości różni się od siebie? Młodzież należąca do różnych grup ze względu na status tożsamości nie różni się między sobą w sposób istotny statystycznie płcią ani statusem ekonomiczno-społecznym rodziny. W celu zbadania różnic pod względem doświadczania wstydu oraz niedostosowania społecznego w obszarze niedostosowania rodzinnego, koleżeńskiego i szkolnego przeprowadzono wielozmiennową analizę wariancji (MANCOVA) przy kontroli płci i statusu ekonomiczno-społecznego rodziny. Okazało się, że status tożsamości różnicuje w sposób istotny statystycznie zmienną niedostosowania społecznego (η 2 = 0,06; F(4,321) = 5,34; p < 0,01). Analiza kontrastów (Tabela 3) ujawniła, że osoby o tożsamości rozproszonej mają wyższy poziom niedostosowania rodzinnego oraz koleżeńskiego, niż osoby znajdujące się w ruminacyjnym moratorium i osoby cechujące się tożsamością osiągniętą. Nie zaobserwowano istotnych różnic pod względem niedostosowania szkolnego oraz poziomu doświadczanego wstydu przy kontroli SES oraz płci. Dyskusja i wnioski Wyodrębnione w próbie gimnazjalistów statusy tożsamości tożsamość rozproszona, ruminacyjne moratorium oraz tożsamość osiągnięta częściowo pokrywają się z uzyskanymi w innych polskich badaniach (Brzezińska i Piotrowski, 2010). Najwięcej (ponad 40%) młodzieży w wieku lat ma status tożsamości osiągniętej znacznie więcej niż u Brzezińskiej i Piotrowskiego, którzy badali młodzież w wieku lat (22%). Być może wyjaśnieniem jest miejsce zamieszkania badanych osób. W zreferowanym badaniu uczestniczyła młodzież z mniejszych miast. Mniejsze miasta mają mniejszą liczbę ofert, a mniejsza liczba ofert może ułatwiać nastolatkowi aktywną i samodzielną eksplorację oraz identyfikowanie się z już dokonanym wyborem. Natomiast w dużych miastach Tabela 3 Różnice pod względem niedostosowania społecznego i wstydu pomiędzy grupami o różnych statusach tożsamości Zmienna zależna F (df = 2; 324) p Cząstkowe η 2 Wstyd 2,45 0,088 0,015 Niedostosowanie rodzinne 12,42 0,000 0,071 Niedostosowanie koleżeńskie 7,70 0,001 0,045 Niedostosowanie szkolne 2,81 0,062 0,017
8 Tożsamość a niedostosowanie społeczne i doświadczanie wstydu 69 ofert jest znacznie więcej, co może wzmagać poczucie przebodźcowania. Dorastający człowiek może czuć się zagubiony i przytłoczony liczbą i różnorodnością ofert, trudniej mu więc podejmować decyzje oraz identyfikować się z nimi. Kształtowanie się tożsamości jest procesem dynamicznym, zależnym zarówno od działań jednostki, jak i jej środowiska. Utrzymanie statusu tożsamości osiągniętej wymaga podpory środowiskowej warunków, w których nastolatek mógłby wykorzystywać posiadane umiejętności w nowych formach aktywności. Jest to ważne dlatego, że w tej grupie podejmowanie zobowiązań i identyfikacja ze zobowiązaniami znajdują się na wyższym poziomie niż eksplorowanie. Na przykład wprowadzenie podczas zajęć szkolnych uczenia się od rówieśników (peer tutoring) może sprzyjać zarówno utwierdzeniu się nastolatka w przekonaniu, w czym jest dobry, jak i zdobywaniu kolejnych umiejętności (Brzezińska, 2012). Nie udało się potwierdzić hipotezy dotyczącej różnic ekonomiczno-demograficznych u osób cechujących się różnymi statusami tożsamości. Żaden ze statusów tożsamości nie skupia osób z niższym statusem ekonomiczno-społecznym i nie stawia ich w sytuacji grupy ryzyka. Hipotezę dotyczącą różnic w poziomie niedostosowania społecznego u osób różniących się statusami tożsamości udało się potwierdzić częściowo. Grupę ryzyka mogą stanowić osoby z tożsamością rozproszoną (32% w zbadanej grupie gimnazjalistów), które dodatkowo uzyskały istotnie wyższe wyniki w skali niedostosowania społecznego w zakresie niedostosowania rodzinnego oraz koleżeńskiego. Są to osoby bierne, o czym świadczą niskie wyniki eksploracji wszerz i w głąb. Przypuszczalnie grupa ta może mieć za sobą ubogie doświadczenia związane z podejmowaniem różnych ról społecznych lub samodzielnym działaniem. Aby pomóc wyjść nastolatkom z tożsamościowego rozproszenia, należałoby zainicjować w tej grupie działania wymagające samodzielności i autonomii, np. polegające na wspólnych przedsięwzięciach w każdym ze środowisk domowym, rówieśniczym i szkolnym. Wzmocniłoby to poczucie ich bezpieczeństwa w każdym ze środowisk i identyfikację z przyjmowanymi rolami. Nie zaobserwowano różnic w poziomie doświadczanego wstydu, w związku z czym można wysunąć przypuszczenie, iż nie tyle samo doświadczanie tej emocji, ile zdolność i skłonność do jej adaptacyjnego regulowania może wiązać się z poziomem dostosowania społecznego. Nie odnotowano także różnic pod względem niedostosowania w środowisku szkolnym. Być może jest to spowodowane kontekstem badania odbywało się ono w szkole, w związku z tym nastolatek mógł doświadczać skrępowania przed odpowiadaniem na pytania o jego stosunek do obowiązków szkolnych. Ponownie przeprowadzone badanie mogłoby objąć porównanie opinii nastolatka na temat własnego funkcjonowania w grupach socjalizacyjnie znaczących z opinią osób socjalizacyjnie znaczących rodziców, rówieśników, nauczycieli. W przeprowadzonym badaniu na pytania związane z niedostosowaniem społecznym odpowiadał nastolatek, dlatego odpowiedzi mogą nie być obiektywne z dwóch względów. Z jednej strony mogą być zawyżone przed nadmierny samokrytycyzm charakterystyczny dla tego wieku, a z drugiej strony, zaniżone ze względu na chęć pokazania się w dobrym świetle. W kolejnych badaniach należałoby także zwrócić uwagę na czynnik regulacji doświadczanego wstydu, który może okazać się istotniejszy niż sam fakt jego doświadczania w funkcjonowaniu społecznym oraz procesie formowania tożsamości. Literatura Brzezińska, A. I., Kaczan, R., Piotrowski, K. i Rycielski, P. (2008). Uwarunkowania aktywności zawodowej osób z ograniczeniami sprawności: kapitał osobisty i społeczny. Nauka, 2,
9 70 Molińska Brzezińska, A. I. i Piotrowski, K. (2010). Polska adaptacja Skali Wymiarów Rozwoju Tożsamości (DIDS). Polskie Forum Psychologiczne, 15 (1), Brzezińska, A. I. (2012) Tutoring w edukacji: kaprys, konieczność czy szansa rozwoju dla ucznia i nauczyciela? W: J. Iwański (red.), Tutoring młodych uchodźców (s ). Warszawa: Stowarzyszenie Praktyków Kultury. Czub, T. i Brzezińska, A. I. (2013). Regulacyjna wartość emocji wstydu w procesie kształtowania się tożsamości. Psychologia Rozwojowa, 1(18), Czub, T. (2005). Wstyd i formy obrony przed wstydem. W: P. Orlik (red.), Magma uczuć (s ). Poznań: Wydawnictwo Instytutu Filozofii UAM. Czub, T. (2009). Wstyd u dzieci krzywdzonych mechanizmy i konsekwencje. W: B. Gulla i M. Wysocka-Pleczyk (red.), Dziecko jako ofiara i sprawca przemocy, (t. 1, s ). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Czub, T. (2012). Adaptacja Kwestionariusza Uczuć Osobistych. Instytut Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (maszynopis niepublikowany). Galliher, R. V., Kerpelman, J. L. (2012). The intersection of identity development and peer relationships processes in adolescence and young adulthood: contributions of the special issue. Journal of Adolescence, 32, Grotevant, H. D. (1987). Toward a process model of identity formation. Journal of Adolescent Research, 2, Flum, H., Lavi-Yudelevitch, M. (2002). Adolescents relatedness and identity formation: A narrative study. Journal of Social and Personal Relationships, 19(4), Jarmakowski, T. (2011). Rola myślenia ruminacyjnego w podatności na wyuczoną bezradność. Studia Psychologiczne, 49, Lewis, M. (2005). Emocje samoświadomościowe: zażenowanie, duma, wstyd, poczucie winy. W: J. M. Haviland-Jones i M. Lewis (red.), Psychologia emocji (s ). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Luyckx, K., Schwartz, S. J., Berzonsky, M. D., Soenens, B., Vansteenkiste, M., Smiths, I. i Goossens, L. (2008). Capturing ruminative exploration: extending the four-dimensional model of identity formation in late adolescence. Journal of Research in Personality, 42, Marcia, J.E. (2002). Identity and psychosocial development in adulthood. Identity: An International Journal of Theory and Research, 2 (1), Pytka L. (2005). Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej. Rękosiewicz, M. (2013). W drodze do dorosłości. Tożsamość osób z niepełnosprawnością intelektualną. Poznań: Tipi. Zakrzewska, M. (2004). Miary podobieństwa i odległości dla danych ilościowych wykorzystywane przez SPSS w analizie skupień. W: J. M. Brzeziński (red.), Metodologia badań psychologicznych wybór tekstów (s ). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
SPIS TREŚCI. Wstęp Anna Izabela Brzezińska, Weronika Syska CZĘŚĆ I WPROWADZENIE: PROBLEM I PROGRAM BADAŃ
SPIS TREŚCI Wstęp Anna Izabela Brzezińska, Weronika Syska... 13 CZĘŚĆ I WPROWADZENIE: PROBLEM I PROGRAM BADAŃ Rozdział 1 Dorastanie do dorosłości: odraczane czy opóźnione? Anna Izabela Brzezińska... 23
Kształtowanie się tożsamości a gotowość do bycia dorosłym:
Instytut Psychologii Od 1919 r. psychologia na UAM Kształtowanie się tożsamości a gotowość do bycia dorosłym: kto ma łatwiejszy start w dorosłość? prof. dr hab. Anna I. Brzezińska mgr Małgorzata Rękosiewicz
Anna I. Brzezińska. Anna I. Brzezińska (kierownik projektu) i Tomasz Czub (główny wykonawca) oraz doktoranci i studenci Instytutu Psychologii UAM
Anna I. Brzezińska Rodzaj i tytuł projektu Numer grantu Lata i kwota Kierownik i zespół Cele Osoby badane Plan badań Wyniki wnioski Odniesienie do Grant Narodowego Centrum Nauki OPUS 2 na projekt pt.:
Praca zawodowa a zmiana tożsamości uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Badanie podłużne
Edukacja 2016, 4(139), 26 41 ISSN 0239-6858 Praca zawodowa a zmiana tożsamości uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Badanie podłużne Anna I. Brzezińska, Małgorzata Rękosiewicz, Weronika Syska Instytut Psychologii,
Przykład 2. Na podstawie książki J. Kowal: Metody statystyczne w badaniach sondażowych rynku
Przykład 2 Na podstawie książki J. Kowal: Metody statystyczne w badaniach sondażowych rynku Sondaż sieciowy analiza wyników badania sondażowego dotyczącego motywacji w drodze do sukcesu Cel badania: uzyskanie
Publikacje w latach 2008 2013
dr Konrad Piotrowski Zespół Wczesnej Edukacji Instytut Badań Edukacyjnych w Warszawie magisterium: 2008 doktorat: Publikacje w latach 2008 2013 Monografie 2008 1. Brzezińska, A. I., Piotrowski, K. (2008).
Praca zawodowa a zmiana tożsamości uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Badanie podłużne
Edukacja 2016, 4(139), 26 41 ISSN 0239-6858 Praca zawodowa a zmiana tożsamości uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Badanie podłużne Anna I. Brzezińska, Małgorzata Rękosiewicz, Weronika Syska Instytut Psychologii,
Droga do dorosłości - rola nauczyciela
Droga do dorosłości - rola nauczyciela Jednym z głównych środowisk nastolatka poza domem rodzinnym jest szkoła. Spotykają się w niej uczniowie i nauczyciele będący organizatorami środowiska uczenia się,
ZMIANA TOŻSAMOŚCI W KONTEKŚCIE EDUKACYJNYM: BADANIA PODŁUŻNE UCZNIÓW SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH 1
ROCZNIKI PSYCHOLOGICZNE/ ANNALS OF PSYCHOLOGY 2016, XIX, 2, 257-276 DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rpsych.2016.19.2-3pl ANNA I. BRZEZIŃSKA a KONRAD PIOTROWSKI b a Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Test U Manna-Whitneya : Test H Kruskala-Wallisa Test Wilcoxona
Nieparametryczne odpowiedniki testów T-Studenta stosujemy gdy zmienne mierzone są na skalach porządkowych (nie można liczyć średniej) lub kiedy mierzone są na skalach ilościowych, a nie są spełnione wymagania
Plany edukacyjne i zawodowe uczniów ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych a wymiary rozwoju ich tożsamości
Edukacja 2016, 1(136), 74 88 ISSN 0239-6858 Plany edukacyjne i zawodowe uczniów ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych a wymiary rozwoju ich tożsamości Anna I. Brzezińska, Małgorzata Rękosiewicz Instytut
Inteligencja emocjonalna a sukces ucznia
Inteligencja emocjonalna a sukces ucznia Wszechnica Edukacyjna Targówek, Warszawa, 17.06.2013 r. Katarzyna Martowska Czy inteligencja racjonalna wystarczy, aby odnieść sukces w szkole? Sukces w szkole:
FORMOWANIE SIĘ TOŻSAMOŚCI W NIESTABILNYCH CZASACH 1
A R T Y K U Ł Y ROCZNIKI PSYCHOLOGICZNE/ ANNALS OF PSYCHOLOGY 2016, XIX, 2, 205-212 DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rpsych.2016.19.2-1pl ANNA I. BRZEZIŃSKA a JAN CIECIUCH b,c a Uniwersytet im. Adama Mickiewicza
PROGRAM SOCJOTERAPEUTYCZNY - ZAJĘCIA ROZWIJAJĄCE KOMPETENCJE EMOCJONALNO - SPOŁECZNE
PROGRAM SOCJOTERAPEUTYCZNY - ZAJĘCIA ROZWIJAJĄCE KOMPETENCJE EMOCJONALNO - SPOŁECZNE 1. Założenia programu: Program zajęć socjoterapeutycznych rozwijających kompetencje emocjonalno - społeczne jest jedną
Anna Izabela Brzezińska 2 Instytut Psychologii UAM w Poznaniu Wydział Psychologii SWPS w Warszawie
Diagnoza statusów tożsamości w okresie adolescencji, wyłaniającej się dorosłości i wczesnej dorosłości za pomocą Skali Wymiarów Rozwoju Tożsamości (DIDS) 1 Anna Izabela Brzezińska 2 Instytut Psychologii
Rodzice 6- i 7-latków o swoich dzieciach
Rodzice 6- i 7-latków o swoich dzieciach Dzieci w opinii rodziców czują się dobrze i są ogólnie zadowolone z życia, bez względu na to, czy poszły do szkoły, czy zerówki. Rodzice nie zaobserwowali różnic
Jaka jest tożsamość uczniów szkół zawodowych i jak wspomagać ich rozwój?
Jaka jest tożsamość uczniów szkół zawodowych i jak wspomagać ich rozwój? Prof. dr hab. Anna I. Brzezińska Instytut Psychologii Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu www.psychologia.amu.edu.pl aibrzez@amu.edu.pl
Kim jestem? Tożsamość nastolatków z niepełnosprawnością intelektualną
Kim jestem? Tożsamość nastolatków z niepełnosprawnością intelektualną Tożsamość to temat często w ostatnich latach podejmowany w badaniach naukowych, a także w życiu społecznym, potocznie kojarzy się głównie
Swoi i obcy w szkole:
XXV Kolokwia Psychologiczne nt.: Obcy i swoi. Psychologiczna natura stosunków międzyludzkich. Organizatorzy: Komitet Psychologii PAN i Instytut Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Oferta szkoły a kształtowanie się tożsamości
Instytut Psychologii Konferencja pt.: AKCJA: Uczniowie u progu dorosłości Opóźnione czy odroczone wkraczanie w dorosłość? Od 1919 r. psychologia na UAM Warsztaty pt.: Oferta szkoły a kształtowanie się
Ścieżki ku dorosłości: zróżnicowanie warunków sukcesu życiowego i zawodowego
2 Kongres Polskiej Edukacji Sesja nr 2: Odroczona dorosłość: jak przygotować młodych ludzi do wejścia w dorosłe życie? Ścieżki ku dorosłości: zróżnicowanie warunków sukcesu życiowego i zawodowego Prof.
KONSTRUKCJA ZMODYFIKOWANEJ SKALI ROZWOJU WYMIARÓW TOŻSAMOŚCI (DIDS/PL-1) DLA OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ 1
Studia Psychologiczne. t. 53 (2015), z. 3, s. 19 31 PL ISSN 0081-685X DOI: 10.2478/V1067-010-0122-3 * Instytut Psychologii Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu KONSTRUKCJA ZMODYFIKOWANEJ SKALI
Spis treści. Wstęp (Anna I. Brzezińska, Joanna Matejczuk, Paweł Jankowski, Małgorzata Rękosiewicz)... 11
Spis treści Wstęp (Anna I. Brzezińska, Joanna Matejczuk, Paweł Jankowski, Małgorzata Rękosiewicz)... 11 Część pierwsza Rozwój w okresie dzieciństwa i rola środowiska społecznego Rozdział I. Środowisko
Budowanie tożsamości w okresie dorastania a funkcjonowanie w dorosłości
Ogólnopolskie Seminarium Psychologiczno Pedagogiczne Szkolnictwa Artystycznego Rola psychologa i pedagoga w szkolnictwie artystycznym Poznań 4 marca 2016 roku Budowanie tożsamości w okresie dorastania
Raport zbiorczy z badań przeprowadzonych w GIMNAZJACH Porównanie wyników pre- i post-testów
Warszawa, dnia 25.07.2015 Dr Agata Zabłocka-Bursa Raport zbiorczy z badań przeprowadzonych w GMNAZJACH Porównanie wyników pre- i post-testów Charakterystyka osób badanych Badanie przeprowadzono w klasach
Raport zbiorczy z badań przeprowadzonych w LICEACH Porównanie wyników pre- i post-testów
Warszawa, dnia 25.07.2015 Dr Agata Zabłocka-Bursa Raport zbiorczy z badań przeprowadzonych w LCEACH Porównanie wyników pre- i post-testów Charakterystyka osób badanych Badanie przeprowadzono w klasach
KAPITAŁ TOŻSAMOŚCI UCZNIÓW SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH 1
Studia Psychologiczne. t. 53 (2015), z. 3, s. 47 61 PL ISSN 0081-685X DOI: 10.2478/V1067-010-0124-1 * Instytut Psychologii Uniwersytet SWPS Wydział Zamiejscowy w Poznaniu KAPITAŁ TOŻSAMOŚCI UCZNIÓW SZKÓŁ
P: Czy studiujący i niestudiujący preferują inne sklepy internetowe?
2 Test niezależności chi-kwadrat stosuje się (między innymi) w celu sprawdzenia czy pomiędzy zmiennymi istnieje związek/zależność. Stosujemy go w sytuacji, kiedy zmienna zależna mierzona jest na skali
Pomiar gotowości szkolnej uczniów za pomocą skali quasi-obserwacyjnej
Centralna Komisja Egzaminacyjna Pomiar gotowości szkolnej uczniów za pomocą skali quasi-obserwacyjnej Aleksandra Jasioska Zespół badawczy EWD, Centralna Komisja Egzaminacyjna Instytut Badao Edukacyjnych
Opis zakładanych efektów kształcenia
Załącznik do uchwały nr 218 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego z dnia 18 grudnia 2013 r Nazwa kierunku studiów: Psychologia Obszar kształcenia: Obszar nauk społecznych Poziom kształceni: jednolite studia
Informacja na temat wyników Badania 6- i 7-latków na starcie szkolnym
Informacja na temat wyników Badania 6- i 7-latków na starcie szkolnym Sześcioletnie i siedmioletnie dzieci kończą pierwszą klasę z takim samym poziomem umiejętności. Na pójściu do szkoły najbardziej zyskują
Metody jakościowe i ilościowe w badaniach nad (nie)podejmowaniem ról rodzicielskich Monika Mynarska
Metody jakościowe i ilościowe w badaniach nad (nie)podejmowaniem ról rodzicielskich Monika Mynarska Instytut Psychologii Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Metodologia mieszana dotyczy
METODOLOGIA BADAŃ PSYCHOLOGICZNYCH I STATYSTYKA. opracowała dr Anna Szałańska
METODOLOGIA BADAŃ PSYCHOLOGICZNYCH I STATYSTYKA opracowała dr Anna Szałańska ANALIZA WARIANCJI WPROWADZENIE TEORETYCZNE - ZASTOSOWANIE Stosujemy kiedy znane są parametry rozkładu zmiennej zależnej badanych
Formowanie się tożsamości a poczucie dorosłości i gotowość do tworzenia bliskich związków 1
Formowanie się tożsamości a poczucie dorosłości i gotowość do tworzenia Czasopismo bliskich Psychologiczne związków Psychological Journal Formowanie się tożsamości a poczucie dorosłości i gotowość do tworzenia
UNIWERSYTET RZESZOWSKI WYDZIAŁ PEDAGOGICZNY INSTYTUT PEDAGOGIKI
UNIWERSYTET RZESZOWSKI WYDZIAŁ PEDAGOGICZNY INSTYTUT PEDAGOGIKI ŁUCJA JAROCH MOTYWY WYBORU ZAWODU PRZEZ UCZNIÓW KLAS III GIMNAZJALNYCH Z RÓŻNYCH ŚRODOWISK SPOŁECZNYCH Praca magisterska napisana pod kierunkiem
Znaczenie więzi w rodzinie
Znaczenie więzi w rodzinie Instytut Psychologii KUL Dagmara Musiał WPROWADZENIE Na proces budowania więzi w rodzinie można spojrzeć z wielu perspektyw naukowych Użytecznym paradygmatem jest paradygmat
dr hab. Mieczysław Ciosek, prof. UG, kierownik Zakładu Psychologii Penitencjarnej i Resocjalizacji Instytutu Psychologii UG:
Niedostosowanie społeczne nieletnich. Działania, zmiana, efektywność. Justyna Siemionow Publikacja powstała na podstawie praktycznych doświadczeń autorki, która pracuje z młodzieżą niedostosowaną społecznie
Formowanie się tożsamości i poczucie samodzielności a niepełnosprawność w okresie wyłaniającej się dorosłości i wczesnej dorosłości 1
Formowanie się tożsamości i poczucie samodzielności a niepełnosprawność w okresie wyłaniającej się dorosłości i wczesnej dorosłości 1 Anna Izabela Brzezińska 2 Instytut Psychologii UAM w Poznaniu Wydział
Porównanie wyników grupy w odniesieniu do norm Test t dla jednej próby
Porównanie wyników grupy w odniesieniu do norm Test t dla jednej próby 1. Wstęp teoretyczny Prezentowane badanie dotyczy analizy wyników uzyskanych podczas badania grupy rodziców pod kątem wpływu ich przekonań
SZKOLENIE : Psycholog w gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej
SZKOLENIE : Psycholog w gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej Cel szkolenia: Korzyści ze szkolenia: Adresaci szkolenia: Nabycie praktycznych umiejętności z zakresu pracy z dzieckiem, współpracy z rodzicami
Rola rodziców i nauczycieli w procesie adaptacji dziecka w szkole
Organizator: Kuratorium Oświaty w Gdańsku 8 i 9 grudnia 2015 roku Konferencje dla Nauczycieli pt.: Szkolne progi: jak pomóc uczniom przejść do klasy czwartej? PSYCHOLOGIA na UAM od 1919 roku Rola rodziców
Zachowania młodzieży w Sieci i ich wpływ na społeczne funkcjonowanie w klasie
Zachowania młodzieży w Sieci i ich wpływ na społeczne funkcjonowanie w klasie dr Ewa Krzyżak-Szymańska Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa w Katowicach Pytania postawione w badaniach: Jakie zachowania dzieci
Kontekstowe wskaźniki efektywności nauczania - warsztaty
Kontekstowe wskaźniki efektywności nauczania - warsztaty Przygotowała: Aleksandra Jasińska (a.jasinska@ibe.edu.pl) wykorzystując materiały Zespołu EWD Czy dobrze uczymy? Metody oceny efektywności nauczania
Anna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO
SAMOTNE OJCOSTWO Anna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków 2006 Copyright by Anna Dudak Copyright by Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006 Recenzent: prof. zw. dr hab. Józef Styk Redakcja
Metodologia badań psychologicznych
Metodologia badań psychologicznych Lucyna Golińska SPOŁECZNA AKADEMIA NAUK Psychologia jako nauka empiryczna Wprowadzenie pojęć Wykład 5 Cele badań naukowych 1. Opis- (funkcja deskryptywna) procedura definiowania
Kryzys w wartościowaniu i relacje rodzinne w świetle badań podopiecznych schroniska dla nieletnich i uczniów liceum
Kryzys w wartościowaniu i relacje rodzinne w świetle badań podopiecznych schroniska dla nieletnich i uczniów liceum Wartości, które człowiek ceni, wybiera i realizuje, pozostają w istotnym związku z rozwojem
O roli osób znaczących w rozwoju dzieci i młodzieży
Akredytacja Państwowej Komisji Akredytacyjnej (Uchwała Nr 474/2010 z dn. 27. 05. 2010 roku) Warszawskie Forum Rodziców nt.: Jakich autorytetów poszukuje współczesna młodzież Warszawskie Centrum Innowacji
Streszczenie pracy doktorskiej Autor: mgr Wojciech Wojaczek Tytuł: Czynniki poznawcze a kryteria oceny przedsiębiorczych szans Wstęp W ciągu
Streszczenie pracy doktorskiej Autor: mgr Wojciech Wojaczek Tytuł: Czynniki poznawcze a kryteria oceny przedsiębiorczych szans Wstęp W ciągu ostatnich kilku dekad diametralnie zmienił się charakter prowadzonej
Dr Marta Kochan - Wójcik Psychologia
Dr Marta Kochan - Wójcik Psychologia "Nauczyciel przedmiotów zawodowych w zakresie organizacji usług gastronomicznych i hotelarstwa oraz architektury krajobrazu - studia podyplomowe" projekt realizowany
Zestawienie tradycyjnych i nowoczesnych koncepcji rozwoju tożsamości na przykładzie wczesnej dorosłości
Zestawienie tradycyjnych i nowoczesnych koncepcji rozwoju tożsamości na przykładzie wczesnej dorosłości Putting together of traditional and modern concepts the forming of the identity on the example of
Problem trafności metody EWD Artur Pokropek
Problem trafności metody EWD Artur Pokropek Wydział Pedagogiczny UW Instytut Socjologii UW Empiryczna analiza trafności Analiza trafności EWD na podstawie badań: Uczestnicy procesu egzaminacyjnego o egzaminie
kompetencje dziecka a oferta szkoły
Diagnoza gotowości systemu dziecko szkoła : kompetencje dziecka a oferta szkoły Prof. dr hab. Anna I. Brzezińska i dr Joanna Matejczuk Instytut Psychologii Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
MOTYWACJA I ASPIRACJE UCZNIÓW SZKÓŁ ŚREDNICH BIORĄCYCH UDZIAŁ W PROJEKCIE PARTNERZY W NAUCE
PARTNERZY W NAUCE www.partnerzy-w-nauce.us.edu.pl partnerzy-w-nauce@us.edu.pl 40-007 Katowice, ul. Bankowa 5, pok. 224 tel. (32) 359 21 96 MOTYWACJA I ASPIRACJE UCZNIÓW SZKÓŁ ŚREDNICH BIORĄCYCH UDZIAŁ
SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU
SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu/ moduł (w języku polskim) Formy pomocy rodzicom posiadającym dziecko z zaburzeniami zachowania. Moduł 188: Zaburzenia w zachowaniu dzieci i młodzieży. Diagnoza
Publikacja wydana staraniem Instytutu Psychologii WNHiP Uniwersytetu Wrocławskiego
Recenzent: prof. dr hab. Zygfryd Juczyński Redaktor prowadząca: Anna Raciborska Redakcja: Anna Kaniewska Korekta: Joanna Barska Projekt okładki: Katarzyna Juras Copyright 2015 by Wydawnictwo Naukowe Scholar
Psychologia kryzysów w kulturowym rozwoju dzieci i młodzieży
UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU SERIA PSYCHOLOGIA I PEDAGOGIKA NR 173 Błażej Smykowski Psychologia kryzysów w kulturowym rozwoju dzieci i młodzieży POZNAŃ 2012 3 Spis treści 1. Wstęp... 9
Wymiary tożsamości a ich podmiotowe i kontekstowe korelaty 1. Subject variables and context variables in identity formation
Wymiary tożsamości a ich podmiotowe i kontekstowe korelaty 1 Anna Izabela Brzezińska 2 Instytut Psychologii UAM w Poznaniu Wydział Psychologii SWPS w Warszawie Konrad Piotrowski Wydział Psychologii SWPS
Zadania ze statystyki cz. 8 I rok socjologii. Zadanie 1.
Zadania ze statystyki cz. 8 I rok socjologii Zadanie 1. W potocznej opinii pokutuje przekonanie, że lepsi z matematyki są chłopcy niż dziewczęta. Chcąc zweryfikować tę opinię, przeprowadzono badanie w
ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE Na skrzydłach przyjaźni czyli o relacjach.
ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE Na skrzydłach przyjaźni czyli o relacjach. Powiedz mi, a zapomnę. Pokaż mi, a zapamiętam. Pozwól mi zrobić, a zrozumiem. Konfucjusz DIAGNOZA PROBLEMU Co powoduje, że grupa rówieśnicza
Wyniki badań PBQ i MAAS wykonanych w lipcu-październiku 2015
Wyniki badań PBQ i MAAS wykonanych w lipcupaździerniku 2015 Autor projektu badawczego : Anna Dyduch Maroszek Projekt sfinansowany przez Polskie Towarzystwo Psychoterapii Psychoanalitycznej Projekt finansowany
Zasoby dziecka i jego rodziny a gotowość szkolna: kapitał społeczny dziecka na starcie dr Magdalena Czub
Zasoby dziecka i jego rodziny a gotowość szkolna: kapitał społeczny dziecka na starcie dr Magdalena Czub Zespół Wczesnej Edukacji Instytut Badań Edukacyjnych gotowość szkolna + gotowość środowiska lokalnego:
CZY UCZNIOWIE POWINNI OBAWIAĆ SIĘ NOWEGO SPOSOBU OCENIANIA PRAC EGZAMINACYJNYCH?
Aktualne problemy dydaktyki przedmiotów przyrodniczych CZY UCZNIOWIE POWINNI OBAWIAĆ SIĘ NOWEGO SPOSOBU OCENIANIA PRAC EGZAMINACYJNYCH? Marta Jaksender, Robert Zakrzewski*, Anna Wypych-Stasiewicz Uniwersytet
Efekt główny Efekt interakcyjny efekt jednego czynnika zależy od poziomu drugiego czynnika Efekt prosty
ANOVA DWUCZYNNIKOWA testuje różnice między średnimi w grupach wyznaczonych przez dwa czynniki i ich kombinacje. Analiza pozwala ustalić wpływ dwóch czynników na wartości zmiennej zależnej (ilościowej!)
Edukacja włączająca w szkole ogólnodostępnej
Edukacja włączająca w szkole ogólnodostępnej ...Dobra edukacja to edukacja włączająca, zapewniająca pełne uczestnictwo wszystkim uczniom, niezależnie od płci, statusu społecznego i ekonomicznego, rasy,
Ewaluacja własnej pracy w opiniach nauczycieli
Polska edukacja w świetle diagnoz prowadzonych z różnych perspektyw badawczych dr Jakub Kołodziejczyk Instytut Spraw Publicznych, Uniwersytet Jagielloński Ewaluacja własnej pracy w opiniach nauczycieli
PROCESY TOŻSAMOŚCI I POCZUCIE TOŻSAMOŚCI: WZAJEMNE POWIĄZANIA ORAZ ZNACZENIE DLA ZDOLNOŚCI DO BLISKOŚCI
Studia Psychologiczne. t. 53 (2015), z. 3, s. 91 104 PL ISSN 0081-685X DOI: 10.2478/V1067-010-0127-7 Aleksandra Pilarska * Instytut Psychologii Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Anna Suchańska
Tożsamość w niestabilnych czasach:
Tożsamość w niestabilnych czasach: Od roku 1919 psychologia na UAM między stałością a zmianą Prof. dr hab. Anna I. Brzezińska Instytut Psychologii Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu aibrzez@amu.edu.pl
PROGRAM ADAPTACYJNY OPRACOWANY DLA DZIECI Z KLASY I SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 1 W KAMIENICY
PROGRAM ADAPTACYJNY OPRACOWANY DLA DZIECI Z KLASY I SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 1 W KAMIENICY Rozpoczęcie nauki szkolnej przez dziecko to wkroczenie w nowy etap życia. Spotyka się ono z sytuacją wymagającą zmian
Metodologia badań psychologicznych ze statystyką II - opis przedmiotu
Metodologia badań psychologicznych ze statystyką II - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Metodologia badań psychologicznych ze statystyką II Kod przedmiotu 14.0-WP-PSChM-MBPzS2-W-S14_pNadGen3NDYY
Dwuczynnikowa ANOVA dla prób niezależnych w schemacie 2x2
Dwuczynnikowa ANOVA dla prób niezależnych w schemacie 2x2 Poniżej prezentujemy przykładowe pytania z rozwiązaniami dotyczącymi dwuczynnikowej analizy wariancji w schemacie 2x2. Wszystkie rozwiązania są
Oferta szkoły a kształtowanie się tożsamości
Instytut Psychologii Konferencja pt.: AKCJA: Uczniowie u progu dorosłości Opóźnione czy odroczone wkraczanie w dorosłość? Od 1919 r. psychologia na UAM Warsztaty pt.: Oferta szkoły a kształtowanie się
PG im. Tadeusza Kościuszki w Kościerzycach nadzór pedagogiczny nauczanie problemowe
Problem badawczy: to pewna trudność (praktyczna lub teoretyczna), która rozwiązywana jest na drodze aktywności badawczej; jest to trudna i niepewna sytuacja, zawierająca niepełne dane; stanowi pewien rodzaj
Progi szkolne: wyzwanie dla nauczycieli, rodziców i uczniów - kto zbuduje kładkę?
Wielkopolska Konferencja dla Nauczycieli Akcja KŁADKA Poznań, 11 grudnia 2014 roku Progi szkolne: wyzwanie dla nauczycieli, rodziców i uczniów - kto zbuduje kładkę? Prof. dr hab. Anna I. Brzezińska Instytut
Metodologia badań empirycznych z elementami statystyki.
Metodologia badań empirycznych z elementami statystyki. A. Tematy zajęć: 1. Wprowadzenie. Kiedy i do czego w psychologii potrzebna jest znajomość zasad metodologii badań naukowych i statystyki?. Specyfika
Dla ujęcia związków pomiędzy sferami przystosowania
ROZDZIAŁ VIII: WYNIKI BADAŃ ZWIĄZKI MIĘDZY ZASOBAMI PSYCHOSPOŁECZNYMI A PRZYSTOSOWANIEM OSOBISTYM W GRUPIE NIELETNICH Dla ujęcia związków pomiędzy sferami przystosowania osobistego a zmiennymi psychospołecznymi
Zastosowanie metody dramy i psychodramy w edukacji. Copyright by Danuta Anna 1
Zastosowanie metody dramy i psychodramy w edukacji 1 Funkcje psychodramy i dramy 1. Diagnostyczna procedury badawcze, techniki projekcyjne, eksperyment i obserwacja 2. Terapeutyczna czynniki leczące w
STRESZCZENIE W JĘZYKU POLSKIM
STRESZCZENIE W JĘZYKU POLSKIM Wstęp Choroby nowotworowe są poważnym problemem współczesnych społeczeństw. Rozpoznawanie trudności w funkcjonowaniu psychosomatycznym pacjentów jest konieczne do świadczenia
RAPORT z diagnozy Matematyka na starcie
RAPORT z diagnozy Matematyka na starcie przeprowadzonej w klasach czwartych szkoły podstawowej Analiza statystyczna Wyjaśnienie Wartość wskaźnika Liczba uczniów Liczba uczniów, którzy przystąpili do sprawdzianu
Rodzina jako system więzi społecznych i emocjonalnych.
Rodzina jako system więzi społecznych i emocjonalnych. Rodzina jest interpersonalnym systemem stosunków wewnątrz grupowych lub systemem społecznym. Te stosunki tworzone są przez więzi społeczne i emocjonalne.
EDUKACYJNA WARTOŚĆ DODANA
EDUKACYJNA WARTOŚĆ DODANA -nowe spojrzenie na wyniki egzaminów zewnętrznych w gimnazjach Jolanta Gołaszewska Na podstawie materiałów opracowanych przez Zespół EWD www.ewd.edu.pl Co to jest metoda edukacyjnej
Polska adaptacja Skali Wymiarów Rozwoju Tożsamości (DIDS) 1. Polish adaptation of Dimensions of Identity Development Scale (DIDS)
Polska adaptacja Skali Wymiarów Rozwoju Tożsamości (DIDS) 1 Anna Izabela Brzezińska 2 Instytut Psychologii UAM w Poznaniu Wydział Psychologii SWPS w Warszawie Konrad Piotrowski Wydział Psychologii SWPS
Efekty kształcenia dla kierunku POLITYKA SPOŁECZNA
Efekty kształcenia dla kierunku POLITYKA SPOŁECZNA studia drugiego stopnia profil ogólnoakademicki Forma studiów: stacjonarne i niestacjonarne Wydział Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu Umiejscowienie
Program adaptacyjno-wychowawczy ZSiP w Krośnicach
Program adaptacyjno-wychowawczy ZSiP w Krośnicach Wstęp Zmieniając szkołę uczniowie spotykają się po raz z nowymi kolegami i nauczycielami, często znajdują się w dotąd nieznanym miejscu. Każda z klas jest
Metody statystyczne w socjologii SYLABUS A. Informacje ogólne Opis
Elementy składowe sylabusu Nazwa jednostki prowadzącej kierunek Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Profil studiów Forma studiów Kod przedmiotu Język przedmiotu Rodzaj przedmiotu Dziedzina i dyscyplina
Terapeutyczna rola wsparcia społecznego w okresie wczesnej, średniej i późnej dorosłości
Terapeutyczna rola wsparcia społecznego w okresie wczesnej, średniej i późnej dorosłości Ks. dr Paweł Brudek Katedra Psychologii Klinicznej Instytut Psychologii Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła
w pierwszym okresie nauki w gimnazjum
Wojdedh Walczak Ośrodek Pedagogiczno-Wydawniczy CHEJRON w Łodzi Związek pomiędzy dwoma typami oceniania w podstawowej a wynikami osiąganymi przez uczniów w pierwszym okresie nauki w gimnazjum Wstęp Niniejsze
NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ RUCHOWA
NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ RUCHOWA Joanna Trochimowicz Definiowanie niepełnosprawności Dwojakiego rodzaju kryteria uznawania kogoś za osobę niepełnosprawną: biologiczne czyli uszkodzenia narządów i ich czynności,
Spostrzeganie siebie w okresie adolescencji. Samoocena i jej wybrane społeczne źródła
Spostrzeganie siebie w okresie adolescencji. Samoocena i jej wybrane społeczne źródła Iwona Sikorska, Marta Białecka-Pikul i Anna Kołodziejczyk Sympozjum VIII podczas XXV OKPR, 16-18 czerwca 2016 Kraków
Indywidualizacja pracy z uczniem zdolnym w edukacji wczesnoszkolnej Elżbieta Nerwińska
Indywidualizacja pracy z uczniem zdolnym w edukacji wczesnoszkolnej Elżbieta Nerwińska Projekt współfinansowany z Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Każde dziecko jest zdolne!
Jak Polacy postrzegają szkoły publiczne i niepubliczne: preferencje dotyczące szkolnictwa w Polsce. Marta Piekarczyk
Jak Polacy postrzegają szkoły publiczne i niepubliczne: preferencje dotyczące szkolnictwa w Polsce Marta Piekarczyk Warszawa, 2014 Obecny raport oparty jest na wynikach ogólnopolskiego sondażu uprzedzań
Pieczęć szkoły Załącznik 1a. RAPORT Z AUTOEWALUACJI STANDARD PIERWSZY (Wypełnić na podstawie arkuszy I i II) Rok szkolny 2014/2015
Załącznik 1a RAPORT Z AUTOEWALUACJI STANDARD PIERWSZY (Wypełnić na podstawie arkuszy I i II) Rok szkolny 2014/2015 Wymiar I. Upowszechnianie koncepcji szkoły promującej zdrowie i znajomość tej koncepcji
GRUPY NIEZALEŻNE Chi kwadrat Pearsona GRUPY ZALEŻNE (zmienne dwuwartościowe) McNemara Q Cochrana
GRUPY NIEZALEŻNE Chi kwadrat Pearsona Testy stosujemy w sytuacji, kiedy zmienna zależna mierzona jest na skali nominalnej Liczba porównywanych grup (czyli liczba kategorii zmiennej niezależnej) nie ma
Nowe pytania egzaminacyjne
Nowe pytania egzaminacyjne 1. Jakie jest znaczenie genetyki behawioralnej w badaniach psychologicznych? 2. Wyjaśnij pojęcie funkcjonalnej asymetrii mózgu i omów jak zmieniały się poglądy na ten temat.
ZAGADNIENIA NA EGZAMIN DYPLOMOWY DLA KIERUNKU PEDAGOGIKA STUDIA II STOPNIA. Rok akademicki 2018/2019
ZAGADNIENIA NA EGZAMIN DYPLOMOWY DLA KIERUNKU PEDAGOGIKA STUDIA II STOPNIA Rok akademicki 2018/2019 OGÓLNE 1. Dziedziny wychowania (moralne, estetyczne, techniczne). 2. Koncepcje pedagogiki porównawczej
Zadania psychologa w szkole
Zadania psychologa w szkole Pracę psychologa w szkole określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej. Według aktualnych przepisów do obowiązków psychologa zatrudnionego w szkole należy: 1) prowadzenie
Danuta Sterna: Strategie dobrego nauczania
: Strategie dobrego nauczania Strategie dobrego nauczania Strategie oceniania kształtującego I. Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu. II. Organizowanie w klasie dyskusji,
OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) Kierunek: Dialog i Doradztwo Społeczne ...
I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu kształcenia: Psychologia wychowawcza 2. Kod modułu kształcenia 3. Rodzaj modułu kształcenia: wykład nieobowiązkowy, ćwiczenia obowiązkowe 4. Kierunek studiów: Dialog
Karolina Appelt. recenzenci: prof. dr hab. Czesław S. Nosal, prof. dr hab. Władysław Jacek Paluchowski
Curriculum vitae Karolina Appelt Magisterium 1999 Doktorat 2004 Psychologia: specjalność: psychologia edukacji Instytut Psychologii, Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu Dziecięcy schemat nauczyciela
Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. nr 205, poz
Wstęp W wyniku przemian demograficznych i ekonomicznych, jakie zaszły w ostatnich kilkunastu latach w Polsce, Europie i na świecie proces dorastania młodych ludzi do dorosłości zmienił się w znaczący sposób
O czasie nastolatki Marta Fox Kaśka Podrywaczka i Plotkarski SMS
O czasie nastolatki Marta Fox Kaśka Podrywaczka i Plotkarski SMS Kielce, 23-24 października 2013 roku Międzynarodowa Konferencja Naukowa z cyklu Kategorie kultury I Czas jako paradygmat kultury i natury