Realizacja badania : Wrzesień Publikacja: Styczeń 2012

Transkrypt

1 Specjalny Eurobarometr / Fala 76.1 TNS Opinion & Social PARLEMENT EUROPEJSKI Kryzys Raport Realizacja badania : Wrzesień 2011 Publikacja: Styczeń 2012 Badanie zamówione przez Parlament Europejski i koordynowane przez Dyrekcję Generalną ds. Komunikacji, dział Badanie Opinii Publicznej". Niniejszy dokument nie prezentuje poglądów Parlamentu Europejskiego. Wyłączną odpowiedzialność za zawarte w nim interpretacje i opinie ponoszą autorzy.

2 EUROBAROMETR 76.1 KRYZYS Badanie wykonane przez TNS Opinion & Social na zlecenie Parlamentu Europejskiego Koordynowane przez Dyrekcję Generalną ds. Komunikacji 1

3 WPROWADZENIE... 3 STRESZCZENIE EUROPEJCZYCY WOBEC KRYZYSU Obecne oddziaływanie kryzysu Wpływ kryzysu na sytuację zawodową respondenta i jego otoczenia Europejczycy a wyjście z kryzysu OPINIA EUROPEJCZYKÓW NA TEMAT ROLI EURO AGENCJE RATINGOWE A KRYZYS Wiedza o agencjach ratingowych Agencje ratingowe a rozwój kryzysu Utworzenie europejskiej agencji ratingowej REAKCJE PAŃSTW CZŁONKOWSKICH W OBLICZU KRYZYSU Jak zdaniem Europejczyków powinny się zachowywać państwa członkowskie? Czy do tej pory Unia działała indywidualnie czy zbiorowo? SOLIDARNOŚĆ POMIĘDZY PAŃSTWAMI CZŁONKOWSKIMI W CZASACH KRYZYSU Opinie Europejczyków na temat solidarności pomiędzy państwami członkowskimi Powody dla których jesteśmy solidarni Powody, dla których nie jesteśmy solidarni WYJŚCIE Z KRYZYSU Zbliżenie polityk budżetowych Uwspólnienie części długu Euroobligacje: znajomość tematu i opinie WNIOSKI

4 WPROWADZENIE Najnowsze śródokresowe prognozy gospodarcze dla drugiego kwartału 2011 roku, opublikowane 15 września 2011 roku przez Komisję Europejską, pokazują stagnację wzrostu gospodarczego w Unii Europejskiej, a w szczególności w strefie euro 1. Wśród przyczyn tego zjawiska wymienia się zwłaszcza spowolnienie aktywności na rynkach światowych, prowadzące do spadku eksportu Unii Europejskiej oraz do zmniejszenia konsumpcji wewnętrznej. Żeby walczyć z obecnym kryzysem deficytu i długu publicznego, 15 września minionego roku instytucje europejskie doszły do porozumienia, które pozwala znacząco zaostrzyć dyscyplinę budżetową w Unii, nakładając niemalże automatyczne i rosnące kary na państwa utrzymujące sytuację deficytu. W takim właśnie kontekście gospodarczym przeprowadzono badanie Eurobarometru 76.1, które zrealizowano od 3 do 18 września 2011 roku. Zasadniczym celem było ukazanie tego, jak zmienia się opinia publiczna Europejczyków na temat kryzysu gospodarczego. Jest to czwarte badanie poświęcone temu tematowi przeprowadzone przez Dyrekcję Generalną ds. Komunikacji Parlamentu Europejskiego (jednostka Badanie opinii publicznej ). Pierwsze miało miejsce w styczniu-lutym 2009 roku, czyli w kilka miesięcy po rozpoczęciu kryzysu, drugie na przełomie sierpnia i września 2010 roku, a trzecie na wiosnę 2011 roku. Taki chronologiczny rozkład pomiarów opinii publicznej pozwoli nam porównać niektóre wyniki niniejszego wydania Eurobarometru z poprzednimi sondażami. W ramach niniejszego, nowego badania Eurobarometru ankieterzy sieci TNS Opinion & Social przepytali Europejczyków w wieku od 15 lat wzwyż, zamieszkujących 27 państw członkowskich Unii Europejskiej w czasie rozmowy osobistej (badanie z użyciem kwestionariusza jest przeprowadzane przez ankietera w miejscu zamieszkania respondenta). Zastosowano metodologię standardowych sondażów Eurobarometru Dyrekcji Generalnej ds. Komunikacji Parlamentu Europejskiego (jednostka Badanie opinii publicznej ). Do niniejszego raportu dołączono notkę techniczną dotyczącą wywiadów przeprowadzonych przez instytut TNS Opinion & Social. Notka przedstawia metodę zastosowaną w tych wywiadach oraz przedziały ufności. 1 Pełen raport jest dostępny na interim_forecast_en.htm# 3

5 W niniejszym raporcie przeanalizujemy w pierwszej kolejności odczucia Europejczyków związane z kryzysem. Następnie zainteresujemy się ich opiniami na temat roli, jaką waluta euro odegrała w kontekście kryzysu. W dalszej części zajmiemy się znajomością agencji ratingowych i ich wizerunkiem w oczach społeczeństwa. Potem omówimy reakcje państw członkowskich na kryzys. Zastanowimy się także nad tym, w jakiej mierze obywatele europejscy popierają zasadę solidarności pomiędzy państwami członkowskimi w czasach kryzysu. Wreszcie, przeanalizujemy ich opinie na temat poszczególnych opcji rozważanych jako rozwiązania pozwalające na wyjście z kryzysu, a w szczególności zajmiemy się emisją euroobligacji. Badanie obejmuje 27 państw członkowskich i wpisuje się w falę EB76.1. Zawiera tzw. pytania barometrowe, to jest pytania zadawane w poprzednich edycjach, co pozwala ocenić ewentualne zmiany w odpowiedziach. Występują też całkiem nowe pytania. 4

6 Uwaga: W niniejszym raporcie, kraje oznaczone są oficjalnymi skrótami. SKRÓTY UE27 NW Unia Europejska - 27 państw członkowskich Trudno powiedzieć BE CZ BG DK DE EE EL ES FR IE IT CY LT LV LU. HU MT NL AT PL PT RO SI SK FI SE UK Belgia Republika Czeska Bułgaria Dania Niemcy Estonia Grecja Hiszpania Francja Irlandia Włochy Republika Cypryjska Litwa Łotwa Luksemburg Węgry Malta Holandia Austria Polska Portugalia Rumunia Słowenia Słowacja Finlandia Szwecja Zjednoczone Królestwo 5

7 STRESZCZENIE W obecnych, trudnych warunkach gospodarczych niniejsze nowe badanie Eurobarometru pozwala nam lepiej poznać odczucia Europejczyków trzy lata po rozpoczęciu się kryzysu. Główne wnioski są następujące: Większość Europejczyków deklaruje obecnie, że odczuwa wpływ kryzysu około dziewięciu spośród dziesięciu respondentów zauważa ten wpływ w odniesieniu do gospodarki światowej, europejskiej i krajowej, a 59% odnosi to do sytuacji osobistej. Mamy w tym ostatnim punkcie do czynienia ze wzrostem o siedem punktów w porównaniu z badaniem z sierpnia-września 2010 roku. 12% badanych deklaruje, że utrata pracy dotyczy ich osobiście (bezpośrednio lub pośrednio). Jeśli chodzi o powrót do wzrostu, względna większość Europejczyków (41%, +5 punktów w mniej niż sześć miesięcy) ma pesymistyczne poglądy i sądzi, że kryzys będzie trwał jeszcze przez wiele lat. Ten pesymizm pogłębia dodatkowo negatywna ocena roli odgrywanej przez walutę euro: większość Europejczyków (54%, -3 punkty w porównaniu z wiosną 2011 roku) deklaruje, że wspólna waluta nie złagodziła skutków kryzysu. Jeśli chodzi zaś o agencje ratingowe, niemalże co druga osoba badana twierdzi, że już o nich słyszała. Znacząca większość badanych (prawie dwie trzecie Europejczyków) sądzi, że agencje te miały swój wkład w rozwój kryzysu, uznając jednak przy tym ich pożyteczność. Europejczycy nie podważają bowiem samej zasady istnienia tych agencji dwie trzecie z nich opowiada się za stworzeniem niezależnej europejskiej agencji ratingowej. Większość Europejczyków (55%, -1 punkt w porównaniu z wiosną 2011 roku) sądzi, że byliby lepiej chronieni przed kryzysem, gdyby ich kraj przyjął rozwiązania i stosował je w sposób skoordynowany, wspólnie z innymi krajami UE. Jednakże na razie respondenci mają mieszane uczucia na temat współpracy na szczeblu europejskim: 48% (+10 punktów) twierdzi, że w obliczu kryzysu państwa członkowskie działały w sposób skoordynowany, a 41% uważa, że raczej na własną rękę. 6

8 Europejczycy mają także podzielone zdania, jeśli chodzi o zasadę solidarności ich państwa w stosunku do innego kraju członkowskiego doświadczającego trudności: 50% (+1 punkt) spośród nich byłoby za pomocą finansową, a 44% (+5 punktów) sprzeciwiałoby się tego rodzaju pomocy. Wśród osób, które opowiadają się za taką pomocą 55% (+4 punkty) uzasadnia to solidarnością europejską pomiędzy państwami członkowskimi, podczas gdy 41% (-3 punkty) myśli przede wszystkim o interesie gospodarczym swojego kraju. Wśród tych, którzy nie popierają pomocy finansowej, 66% (wynik na stałym poziomie) uznaje, że obywatele ich kraju nie powinni płacić za problemy gospodarcze innych państw członkowskich UE, a 24% (-1 punkt), że wspomaganie innego kraju UE borykającego się z kłopotami nie leży w interesie gospodarczym ich ojczyzny. W perspektywie wyjścia z kryzysu i jeśli chodzi o zbliżenie polityk budżetowych państw członkowskich Unii Europejskiej, znacząca większość Europejczyków popiera zaproponowane działania. Chcieliby oni, między innymi, włączenia w proces przygotowywania budżetów krajowych wstępnych konsultacji pomiędzy krajowymi instytucjami politycznymi a instytucjami unijnymi (67%). Ponadto popierają automatyczne stosowanie rosnących kar finansowych dla państw członkowskich UE, które nie stosują się do wspólnie określonych zasad (68%). Wśród rozważanych sposobów wyjścia z kryzysu, mówi się także o zaliczeniu do wspólnej puli części długu publicznego: o 61% Europejczyków uważa, że jest to potrzebne w imię solidarności o o o między państwami członkowskimi. 66% uważa, że byłoby to korzystne głównie dla krajów najbiedniejszych. Zdaniem 62% respondentów takie podejście stanowiłoby karę, dla państw, które nie mają trudności. Wreszcie, co drugi badany (50%) twierdzi, że uwspólnienie części długu pozwoliłoby na obniżenie kosztów kryzysu, a 57% jest zdania, że wzmocniłoby to stabilność finansową państw członkowskich. Nadal w kontekście wyjścia z kryzysu, zapytano Europejczyków o ideę euroobligacji: o Dowiadujemy się dzięki temu, że większość osób zapytanych o to w czasie o badania (57%) twierdzi, że nie wie, czym są owe euroobligacje. Ponadto, pośród ankietowanych, którzy wiedzą, o czym jest mowa i którzy mieszkają w państwie strefy euro, 38% popiera emisję euroobligacji, ale 33% jest przeciwnych. 7

9 1. EUROPEJCZYCY WOBEC KRYZYSU 1.1. Obecne oddziaływanie kryzysu - Większość Europejczyków wyraźnie odczuwa wpływ kryzysu - Pytanie o aktualne oddziaływanie kryzysu na gospodarkę światową, europejską i krajową oraz o jego wpływ na osobistą sytuację Europejczyków jest tym ciekawsze, że zostało już zadane w styczniu-lutym 2009 roku (EB71.1) oraz w sierpniu-wrześniu 2010 roku. (EB74.1). Dzisiaj nadal większość Europejczyków uznaje, że w każdym z tych czterech wymiarów kryzys wywarł bardzo duży lub raczej duży wpływ. Wyniki wzrosły nawet, jeśli chodzi o wpływ na gospodarkę światową (91%, +1 punkt w porównaniu z sierpniem-wrześniem 2010 r.), gospodarkę europejską (92%, +2 punkty), a zwłaszcza na sytuację osobistą respondentów (59%, +7 punktów). Dane na temat wpływu na gospodarkę krajową pozostają niezmienne (90%). Warto zaznaczyć, że dla pozycji bardzo duży wpływ notuje się szczególnie wyraźny wzrost w każdej z czterech kategorii: 52% (+6 punktów), jeśli chodzi o wpływ na gospodarkę światową i 52% (+6 punktów) dla wpływu na gospodarkę europejską, 53% (+3 punkty) dla gospodarki krajowej i 24% (+5 punktów) dla wpływu na sytuację osobistą respondentów. 8

10 Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Warto zauważyć, że respondenci z krajów przyjętych po latach 2004/2007 liczniej niż ci z państw członkowskich, które przystąpiły przed 2004 rokiem (odpowiednio 68% i 57%) uznają, że kryzys ma duży wpływ na ich sytuację osobistą. Dotyczy to także, chociaż w mniejszym stopniu, ankietowanych spoza strefy euro (64% w porównaniu z 56% w strefie euro). Podobnie jak w sierpniu-wrześniu 2010 roku, istnieje niemalże pełen konsensus w poszczególnych państwach członkowskich (UE27 91%) co do tego, że kryzys wywarł wpływ na gospodarkę światową ten pogląd podziela ponad trzy czwarte respondentów z wszystkich państw członkowskich Unii. Najbardziej zdecydowane w tej kwestii są osoby przebadane na Cyprze (97%), w Hiszpanii (96%), oraz w Danii, na Węgrzech, w Słowenii i na Słowacji (95% dla każdego z tych krajów). Teza ta gromadzi najmniejsze poparcie na Łotwie (78%, -8 punktów). Należy zaznaczyć, że 13 państw członkowskich spośród 27 zanotowało zwiększenie liczby osób wypowiadających się w ten sposób od sierpniawrześnia 2010 roku. W pięciu sytuacja pozostała bez zmian, a w dziewięciu doszło do spadku liczby respondentów wypowiadających się w tym kierunku. Wpływ na gospodarkę europejską odczuwa także ogromna większość ankietowanych (UE27 92%), a w szczególności respondenci ze Słowenii i Słowacji (97% w obu tych krajach), jak również z Danii i Włoch (96%). Tak jak w przypadku pytania na temat gospodarki światowej, to ankietowani z Łotwy (77%, -8 punktów) najrzadziej tak twierdzą. Zauważono zwiększoną liczbę wypowiedzi w tym kierunku od sierpniawrześnia 2010 roku w 17 państwach członkowskich i spadek w ośmiu spośród nich. Wyniki pozostały jednak na stabilnym poziomie w dwóch państwach: w Hiszpanii (95%) i w Zjednoczonym Królestwie (87%). 9

11 Trend ten dotyczy także danych na temat odczucia dużego wpływu na gospodarkę krajową (UE 27 90%). W ten sposób wypowiadają się wszyscy respondenci z Grecji, państwa członkowskiego Unii, które najsilniej odczuło kryzys. Zaraz za nimi sytuują się badani z Hiszpanii (99%) oraz osoby mieszkające na Węgrzech i Słowacji (98%). Najmniej osób popiera to stwierdzenie w Luksemburgu (74%) oraz w Szwecji, Austrii i w Niemczech (78% w każdym z tych krajów). Należy podkreślić, że w 17 z 27 państw Unii, mamy do czynienia ze wzrostem liczby odpowiedzi idących w tym kierunku, przy czym największą zwyżkę zaobserwowano w Portugalii (97%, +10 punktów). W dziewięciu państwach mniej osób wyrażało taką opinię, a na Litwie dane pozostały niezmienne (94%). Jeśli chodzi zaś o duży wpływ na sytuację osobistą respondentów (UE27 59%), wyniki są bardzo zróżnicowane w zależności od kraju. Niektóre państwa członkowskie wyróżniają się szczególnie wysoką liczbą odpowiedzi w tym kierunku. Dotyczy to zwłaszcza tych, które najboleśniej odczuwają kryzys: Grecji (92%), Węgier (89%), Portugalii (87%) i Cypru (84%). Z drugiej strony, w niektórych krajach respondenci zdają się mniej odczuwać wpływ kryzysu w swoim życiu osobistym. Chodzi o Szwecję (23%), Finlandię (24%), Niemcy (29%) i Austrię (34%). Warto zauważyć, że w jeden rok (od Eurobarometru 74.1 z sierpniawrześnia 2010 r.), w 23 z 27 państw członkowskich odnotowano dla tej opcji wzrost liczby odpowiedzi, podczas gdy spadek pojawił się zaledwie w czterech krajach. Dwa kraje w których zanotowano największe wzrosty to Portugalia (87%, +17 punktów) i Dania (40%, +16 punktów). 10

12 11

13 Analiza społeczno-demograficzna Pierwsza uwaga: dla każdej z trzech pierwszych opcji, odpowiedzi niemalże nie różnią się w zależności od płci respondentów. Kobiety za to nieco liczniej niż mężczyźni (odpowiednio 61% i 57%) deklarują, że kryzys ma wpływ na ich sytuację osobistą. Większe rozbieżności powoduje wiek badanych. I tak najmłodsi (15-24 lat) za każdym razem najmniej chętnie oświadczają, że kryzys niesie ze sobą odczuwalne skutki. 86% spośród nich (w porównaniu z 93% osób z grupy latków) uznaje, że kryzys ma wpływ na gospodarkę światową; 88% (w porównaniu z 93% osób w wieku lata) wspomina o gospodarce europejskiej; 88% (w porównaniu z 91% respondentów z grupy latków) wymienia gospodarkę krajową. Najwyraźniej widać jednak różnicę w przypadku odpowiedzi na temat wpływu kryzysu na sytuację osobistą: 48% badanych w wieku od 15 do 24 lat uznaje, że kryzys ma duży wpływ, w porównaniu z 66% osób z grupy latków i 63% respondentów w wieku od 25 do 39 lat. Grupy a priori najbardziej aktywne to także te, które najdobitniej twierdzą, że postrzegają oddziaływanie kryzysu, i to na każdym szczeblu światowym, europejskim, krajowym czy też osobistym. Przynależność do grupy zawodowej nie wydaje się realnie wpływać na odpowiedzi dotyczące gospodarki światowej, europejskiej czy też krajowej. Zauważa się jednak dość wyraźne różnice jeśli chodzi o czwartą opcję 78% bezrobotnych (w porównaniu z 59% Europejczyków w ogóle) uznaje, że kryzys ma wpływ na ich sytuację osobistą; podczas gdy wśród kadry kierowniczej sądzi tak zaledwie 50% ankietowanych. Tytułem podsumowania, można zarysować profil respondentów, którzy uważają się za najbardziej osobiście dotkniętych przez skutki kryzysu. Są to częściej kobiety (61% w porównaniu z 57% mężczyzn), z pośredniej grupy wiekowej (66% osób w wieku od 40 do 54 lat), które nie mają za sobą długotrwałej edukacji (64% osób, które zakończyły naukę w wieku od 16 do 19 lat). Do tej grupy zaliczają się jednak przede wszystkim osoby poszukujące pracy (78% bezrobotnych, w porównaniu z 50% kadry kierowniczej), które często mają trudności w opłacaniu rachunków (85%, w porównaniu z 47% tych, którzy prawie nigdy nie doświadczają takich problemów). Innymi słowy, są to ludzie już znajdujący się w gorszym położeniu. Warto dodać, że najczęściej mamy tu do czynienia z pesymistami (69% osób, które sądzą, że kryzys będzie trwał przez wiele lat, w porównaniu z 31% tych, które są zdania, że wzrost już powraca). Jest zresztą prawdopodobne, że ponieważ odczuwają oni silniej niż inni konsekwencje kryzysu, bardziej także martwią się o przyszłość. 12

14 13

15 1.2. Wpływ kryzysu na sytuację zawodową respondenta i jego otoczenia - Większość Europejczyków oświadcza, że problem utraty pracy nie dotyczy ich bezpośrednio ani pośrednio - Pokazaliśmy już, że Europejczycy uważają, iż kryzys ma duży wpływ na gospodarkę światową, europejską i krajową. Można także zauważyć, że większość z nich deklaruje jednocześnie, iż kryzys wywiera wpływ na ich życie osobiste. Następnie przedstawiono badanym cztery sytuacje, które mogły mieć miejsce w życiu zawodowym ich samych lub osób z ich otoczenia. Dla każdego z tych zdarzeń respondent musiał powiedzieć, czy wydarzyło się ono jako bezpośredni skutek kryzysu czy też nie (lub że takie zdarzenie nie miało w ogóle miejsca). To pytanie było już zadawane w badaniu Eurobarometru 74.1 z sierpnia-września 2010 roku. Obecne odpowiedzi są dość zbliżone do tych udzielonych rok temu. Innymi słowy, o ile odczucie, że kryzys ma duży wpływ się rozpowszechniło, nie znalazło to (jeszcze) przełożenia na namacalny wzrost przypadków utraty pracy. Tym razem także zauważamy, że respondenci tym chętniej wyrażają opinie na ten temat, im bardziej oddalamy się od strefy prywatnej: Na propozycję ktoś, kogo Pan(i) zna, ale nie jest ani Pana(i) krewnym, ani współpracownikiem, stracił pracę, 38% (-2 punkty) respondentów deklaruje, że takie wydarzenie miało miejsce jako skutek kryzysu. Warto zauważyć, że 45% osób twierdzi, że nic takiego nie nastąpiło (+5 punktów). 20% (wynik na niezmiennym poziomie) ankietowanych wspomina o tym, że jeden z ich współpracowników stracił pracę z powodu kryzysu, a 56% że takie wydarzenie nie miało miejsca (+2 punkty). W sytuacji, gdy jeden z ich krewnych stracił pracę 23% (wynik na niezmiennym poziomie) dodaje, że miało to miejsce z powodu kryzysu. Dwie trzecie Europejczyków twierdzi jednak, że nic takiego się nie wydarzyło (64%, +3 punkty). Wreszcie 12% (+ 1 punkt) oświadcza, że oni sami lub ich współmałżonek/partner życiowy stracili pracę z powodu kryzysu. Nieco ponad dwie trzecie Europejczyków odpowiada jednak, że nic takiego się nie wydarzyło (67%, wynik niezmieniony). O ile zauważamy lekką poprawę tych wyników, spora część społeczeństwa odczuwa realne skutki kryzysu. 14

16 Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Warto zauważyć, że w krajach przyjętych po 2004/2007 roku respondenci nieco liczniej niż w krajach członkowskich sprzed 2004 roku winią bezpośrednio kryzys za utratę pracy osoby nie będącej krewnym ani współpracownikiem (41% w porównaniu z 37%), jednego z ich współpracowników (22%, w porównaniu z 19%), krewnego (27%, w porównaniu z 22%) lub za to, że sami utracili pracę lub przytrafiło się to ich współmałżonkowi/partnerowi życiowemu (14%, w porównaniu z 11%). Jeśli przyjrzymy się bliżej wynikom dla propozycji ktoś, kogo Pan(i) zna, ale nie jest ani Pana(i) krewnym, ani współpracownikiem, stracił pracę jako bezpośredni skutek kryzysu (UE27 38%), pojawiają się bardzo znaczące różnice pomiędzy państwami członkowskimi. Twierdzi tak 80% badanych w Hiszpanii, w dalszej kolejności tezę tę popierają respondenci z Irlandii (75%), Grecji i Łotwy (72%), podczas gdy w Finlandii (11%), Szwecji (15%) i Niemczech (17%) respondenci najrzadziej zgadzają się z takim stwierdzeniem. Jeśli chodzi o stwierdzenie, że jeden z Pana(i) współpracowników stracił pracę na skutek kryzysu (UE27 20%), najliczniej wybierają je respondenci z Łotwy (48%), a zaraz za nimi osoby mieszkające w Hiszpanii (46%) i Irlandii (44%). Z drugiej strony, ankietowani z Finlandii (6%), Szwecji i Niemiec (7% dla każdego z tych krajów) oraz z Malty (8%) najrzadziej wskazują tę opcję. Jeśli rozważymy liczbę osób wybierających stwierdzenie jeden z Pana(i) krewnych stracił pracę jako bezpośredni skutek kryzysu (UE27 23%), Irlandia (55%), a zatem kraj szczególnie mocno dotknięty kryzysem, znów jest w czołówce, a zaraz za nią plasują się Hiszpania (49%) oraz Łotwa (45%). Badani ze Szwecji (5%) i Finlandii (6%) zdają się być najmniej dotknięci tym problemem. 15

17 Wreszcie, jeśli rozważymy stwierdzenie stracił(a) Pan(i) pracę \ Pana(i) partner(ka) (mąż lub żona, partner, partnerka itp.) stracił(a) pracę jako bezpośredni skutek kryzysu (UE27 12%), ponad jedna czwarta badanych osób zgadza się z tą deklaracją na Łotwie (28%), a zaraz za tym krajem lokują się Hiszpania (25%) oraz Litwa (24%), w porównaniu z zaledwie 4% respondentów ze Szwecji i 5% z Finlandii, Niemiec oraz Luksemburga. Tak więc Łotwa, Hiszpania i Irlandia są trzema krajami, w których respondenci najliczniej sami odczuli skutki kryzysu w postaci utraty pracy lub odczuło je ich otoczenie. Z drugiej strony zdaje się, że kryzys najbardziej oszczędził pod tym względem badanych z Finlandii i Szwecji. Można również zauważyć, że w niektórych krajach, dla każdej z zaprezentowanych hipotez, notuje się znaczące zmiany w strukturze odpowiedzi. Oto omówienie kilku najbardziej istotnych: Jeśli chodzi o liczbę respondentów, którzy deklarują, że osoba spoza ich rodziny lub otoczenia zawodowego straciła pracę, największy wzrost odnotowano na Cyprze (69%, +18 punktów). Z drugiej strony zdaje się, że sytuacja poprawiła się w Szwecji (15%, -20 punktów), Finlandii (11%, -15 punktów) oraz w Danii (35%, -13 punktów). Kiedy odpowiedź dotyczy współpracownika, który stracił pracę, największy wzrost odnotowano na Cyprze (25%, +12 punktów), a najgłębszy spadek na Łotwie (48%, -8 punktów). Respondenci, którzy chętniej niż w sierpniu-wrześniu 2010 roku przyznają, że mają krewnego, który stracił pracę, mieszkają przede wszystkim na Cyprze (44%, +13 punktów) oraz w Grecji (40%, +11 punktów), podczas gdy największa grupa osób, których ten problem dotyczy w mniejszym stopniu niż rok wcześniej to mieszkańcy Łotwy (45%, -12 punktów). Wreszcie, wśród osób badanych, które deklarowały że one same lub ich partnerzy życiowi stracili pracę, największe wzrosty (+6 punktów) zanotowano w Portugalii (18%), Grecji (16%) oraz na Cyprze (15%). Najwyraźniejszy spadek zaobserwowano na Łotwie (28%, -6 punktów). 16

18 17

19 Analiza społeczno-demograficzna Jeśli skupimy się na respondentach, którzy deklarują, że osobiście doświadczyli utraty pracy (sami ją stracili lub dotyczy to ich partnera życiowego), tudzież znają kogoś ze swojego otoczenia, kto stracił pracę z powodu kryzysu, oto co możemy zauważyć: Kobiety i mężczyźni wypowiadają się mniej więcej podobnie na ten temat. Zauważamy jednak, że panowie częściej niż panie (odpowiednio 23% i 17%) mają współpracowników, którzy znaleźli się w tej sytuacji. Jeśli chodzi o zmienną, jaką jest wiek, zauważamy, że dla każdej z propozycji to kategoria młodych aktywnych (w wieku od 25 do 39 lat) zdaje się być najmocniej dotknięta. Pod względem grupy zawodowej, dość logicznie stwierdza się, że najmniej uprzywilejowani (bezrobotni oczywiście, ale także osoby zajmujące się domem i robotnicy) także najczęściej deklarują, iż osobiście doświadczyli utraty pracy lub znają kogoś w takiej sytuacji. I tak, wśród bezrobotnych 42% ankietowanych twierdzi, że stracili pracę z powodu kryzysu, a 35% donosi, że spotkało to kogoś z ich rodziny, 42% mówi o utracie pracy przez współpracownika, a 52% o znajomym spoza ich bliskiego otoczenia. Grupy najbardziej narażone, które lokują się na dole drabiny społecznej lub deklarują częste trudności z opłacaniem rachunków zdają się być mocniej dotknięte kryzysem. Wśród respondentów, którzy zazwyczaj mają problemy z domknięciem budżetu pod koniec miesiąca, 29% twierdzi, że straciła pracę z powodu kryzysu, 36% uważa, że spotkało to ich współpracownika, 41% że dotyczy to ich krewnych, a 56% wspomina o znajomym spoza najbliższego kręgu (w porównaniu z odpowiednio 7%, 15%, 16% i 31% tych, którzy prawie nigdy nie mają problemów z opłaceniem rachunków). Zauważamy, co wydaje się dość logiczne, że im bardziej respondenci uznają, iż kryzys znacząco wpływa na gospodarkę europejską i ich sytuację osobistą, tym liczniej twierdzą, że sami przeżyli utratę pracy na skutek kryzysu lub że taka sytuacja dotknęła osoby z ich bliższego lub dalszego otoczenia. Co więcej, im bardziej ankietowani są pesymistycznie nastawieni i przewidują powrót do wzrostu dopiero w dalszej perspektywie, tym chętniej mówią o tym, że utrata pracy dotknęła ich samych lub kogoś z ich otoczenia. 18

20 19

21 1.3. Europejczycy a wyjście z kryzysu - Coraz większy pesymizm dotyczący wyjścia z kryzysu - Najnowsze, niedawno opublikowane prognozy gospodarcze dla Europy na drugi kwartał 2011 roku przewidują stagnację wzrostu, która powinna nastąpić do końca 2011 roku w Unii Europejskiej i strefie euro. Struktura odpowiedzi udzielonych na pytanie, czy już powracamy do wzrostu, czy też zdarzy się to w przyszłości, zmieniła się od sierpnia-września 2010 roku (EB74.1) oraz kwietnia-maja 2011 roku (EB75.2), kiedy pytano Europejczyków o to zagadnienie. Obecnie Europejczyków cechuje większy pesymizm: nadal większość z nich (41%) uważa, że kryzys będzie trwał przez wiele lat, a co więcej wartość ta zwiększyła się o pięć punktów w mniej niż sześć miesięcy. 36% (+3 punkty) badanych sądzi ponadto, że powrót do wzrostu zacznie się w najbliższych latach. Europejczycy mający większą wiarę w przyszłość (którzy uważają, że powrót do wzrostu zacznie się w najbliższych miesiącach) stanowią 10% (-3 punkty) przebadanej populacji. Jeśli chodzi o najbardziej optymistyczną grupę, reprezentuje ona zaledwie 8% (-6 punktów) osób, które deklarują, że już wchodzimy w fazę powrotu wzrostu. W porównaniu z poprzednim badaniem ci ostatni są obecnie mniej liczni niż respondenci, którzy sądzą, że powrót do wzrostu zacznie się w najbliższych miesiącach. 20

22 Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Zauważamy dość znaczące różnice pomiędzy respondentami ze strefy euro a tymi, którzy zamieszkują poza nią. Ci pierwsi zdają się być najbardziej pesymistycznie nastawieni 43% oświadcza, że kryzys będzie trwał jeszcze przez wiele lat (w porównaniu z 39% tych drugich). 34% respondentów ze strefy euro (w porównaniu z 39% osób spoza niej) uznaje, że powrót do wzrostu zacznie się w najbliższych latach. Jednocześnie najbardziej optymistyczni respondenci (którzy uważają, że już powracamy do wzrostu) zamieszkują także kraje należące do strefy euro (9% w porównaniu z 6% poza strefą euro), co nieco łagodzi powyższe wnioski. Podkreślmy także, że najbardziej pesymistyczna opinia (która także jest stanowiskiem większościowym w Unii) uległa wzmocnieniu w 26 krajach spośród 27 już w okresie od sierpnia-września 2010 roku do kwietnia-maja 2011 roku. Teraz znów mamy do czynienia z podobnym zjawiskiem w 21 państwach członkowskich. Analiza wyników w zależności od kraju pokazuje pewne wyraźne rozbieżności: Najbardziej pesymistyczna wizja przyszłości, która sprowadza się do poglądu, że kryzys będzie trwał przez wiele lat (UE27 41%), jest szczególnie rozpowszechniona w Grecji (63%), Portugalii (62%), Francji (55%) oraz na Węgrzech (54%). To zjawisko dotyczy w o wiele mniejszym stopniu północy Unii, co widać zwłaszcza po danych ze Szwecji (17%), Finlandii (25%) oraz Danii (26%). Takie pesymistyczne podejście zyskało większe poparcie od czasu ostatniego badania w 21 krajach Unii, zwłaszcza zaś na Cyprze (46%, +17 punktów), Węgrzech (54%, +12 punktów) oraz we Włoszech (41%, +12 punktów). Europejczycy żywiący mniejszą wiarę w przyszłość, którzy uważają, że powrót do wzrostu zacznie się w najbliższych latach (UE27 36%), mieszkają głównie na północy Unii w Danii (57%), Finlandii (56%) oraz Szwecji (50%). Najmniej osób przyznaje się do takiego poglądu w Niemczech (24%) oraz w Austrii (25%). Respondenci, których poglądy w tym względzie zmieniły się najbardziej na plus zamieszkują Szwecję (50%, +28 punktów), Finlandię (56%, +23 punktów) oraz Holandię (53%, +19 punktów). 21

23 Opinia wskazująca na większą wiarę w przyszłość, która głosi, że powrót do wzrostu nastąpi w ciągu najbliższych miesięcy (UE27 10%) jest rozpowszechniona przede wszystkim wśród osób badanych w Austrii (24%), Belgii (16%), Luksemburgu (15%), Szwecji, Polsce i na Malcie (14% w każdym z tych krajów). Najmniej przekonani o takiej krótkookresowej poprawie są respondenci z Grecji (3%) i Hiszpanii (4%), czyli z dwóch państw członkowskich, które szczególnie silnie odczuwają obecny kryzys. Największe zmiany odnotowano w przypadku Włoch (12%, -10 punktów) oraz Cypru (6%, -10 punktów). Najbardziej optymistycznie nastawieni Europejczycy, z kolei, którzy uważają, że już powracamy do wzrostu (UE27 8%), zamieszkują przede wszystkim Niemcy (25%), Luksemburg (19%) i Estonię (18%). Z drugiej strony, najniższy poziom optymizmu reprezentuje Grecja (0%, -1 punkt), Portugalia (0%, -3 punkty), Hiszpania (1%, -1 punkt) oraz Cypr (1%, -3 punkty), czyli cztery kraje szczególnie silnie dotknięte kryzysem. W 20 spośród 27 państw członkowskich, odnotowano od czasu badania przeprowadzonego w kwietniu-maju 2011 roku zmniejszenie liczby odpowiedzi wyrażających opinię, wedle której już znajdujemy się w fazie powrotu do wzrostu, przy czym spadki te są niekiedy niezwykle spektakularne. Dzieje się tak zwłaszcza w Szwecji (16%, -42 punkty), Finlandii (5%, -29 punktów) oraz Holandii (6%, -23 punkty). 22

24 23

25 Analiza społeczno-demograficzna Płeć respondentów jest zmienną dość silnie różnicującą wyniki. I tak, kobiety nieco częściej niż mężczyźni wyrażają bardzo pesymistyczne poglądy odnośnie do wyjścia z kryzysu 43% z nich (w porównaniu z 40% panów) sądzi, że kryzys będzie trwał jeszcze przez wiele lat. Mężczyźni z kolei nieco częściej niż kobiety sądzą, że powrót do wzrostu zacznie się w najbliższych latach (odpowiednio 37% i 35%) lub w najbliższych miesiącach (11% i 9%). Największych optymistów, którzy uznają, że już powracamy do wzrostu, znaleźć można w równej liczbie wśród obu płci (8%). Jak często bywa w tego rodzaju sondażach, zauważamy, że młodzież ma nieco bardziej optymistyczne podejście niż osoby starsze. Dotyczy to 10% osób z grupy latków (w porównaniu z 7% respondentów w wieku od 40 lat wzwyż), którzy uważają, że już znajdujemy się w fazie powrotu do wzrostu. Z drugiej strony 32% (w porównaniu z 47% osób w wieku od 55 lat wzwyż) sądzi, że kryzys gospodarczy będzie trwał przez wiele lat. Grupy najmniej uprzywilejowane wykazują także największy pesymizm: 52% bezrobotnych (w porównaniu z 32% kadry kierowniczej) nie widzi możliwości wyjścia z kryzysu jeszcze przez wiele lat. Z drugiej strony, jedynie 4% z nich (w porównaniu z 11% kadry kierowniczej) uważa, że już powracamy do wzrostu. To samo dotyczy respondentów, którzy nie mają za sobą długotrwałej edukacji. 7% osób, które zakończyły naukę do 15 roku życia (w porównaniu z 9% najlepiej wyedukowanych, którzy kształcili się przynajmniej do ukończenia 20 lat) należy do najbardziej optymistycznych, podczas gdy 51% z nich sądzi, że kryzys będzie trwał jeszcze wiele lat (w porównaniu z 36% najbardziej wykształconych). Co logiczne, opinia najbardziej pesymistyczna jest bardziej rozpowszechniona wśród respondentów, którzy uważają, że kryzys ma duży wpływ na gospodarkę europejską (42%, w porównaniu z 27% tych, którzy wierzą, że nie ma znacznego wpływu) oraz na ich sytuację osobistą (odpowiednio 49% i 31%). Jest to także pogląd częściej podzielany przez osoby, które sądzą, że euro nie złagodziło negatywnych skutków kryzysu (47%, w porównaniu z 34% tych, którzy wierzą w działanie łagodzące wspólnej waluty). Wreszcie, podobnie pesymistyczną postawę wykazuje 50% respondentów, którzy nie popierają pomocy finansowej dla kraju doświadczającego trudności w związku z kryzysem (w porównaniu z 34% tych, którzy popierają takie działania). 24

26 25

27 2. OPINIA EUROPEJCZYKÓW NA TEMAT ROLI EURO - Większość Europejczyków uważa, że euro nie złagodziło skutków kryzysu - Podobnie jak zaobserwowano to w kwietniu-maju 2011 roku, na jesieni 2011 roku większość Europejczyków (54%) deklarowała, że nie zgadza się z twierdzeniem, jakoby euro złagodziło skutki kryzysu gospodarczego. Oznacza to trzy punkty mniej niż na wiosnę 2011 roku, co pokazuje, że Europejczycy w ujęciu ogólnym są nieco mniej krytycznie nastawieni do wspólnej waluty, nawet jeśli liczba osób prezentujących odmienny pogląd pozostaje na stałym poziomie (34%). Z drugiej strony, współczynnik braku odpowiedzi zwiększył się o trzy punkty i wynosi obecnie 12% populacji europejskiej. Różnice odnotowane pomiędzy zdaniami pozytywnymi a negatywnymi zacierają się stopniowo przeszliśmy od 23 punktów w kwietniu-maju 2011 roku do 20-punktowej różnicy na jesieni tego roku. Należy podkreślić, że po raz pierwszy od stycznia-lutego 2009 roku mamy do czynienia ze spadkiem liczby negatywnych opinii na temat waluty euro, jako że przechodziliśmy od 44% do 45% na jesieni 2009 roku, a następnie do 49% na wiosnę 2010 roku, osiągnęliśmy 50% w sierpniu-wrześniu 2010 roku i aż 57% na wiosnę 2011 roku, by wreszcie odnotować spadek w bieżącym badaniu do poziomu 54%. 26

28 Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Bardzo ciekawy jest fakt, że przynależność do strefy euro niemalże nie wpływa na opinie pozytywne respondentów na temat wspólnej waluty, gdy deklarują oni, że pozwoliła ona złagodzić skutki kryzysu. Taki pogląd żywi 34% respondentów ze strefy euro (w porównaniu z 33% osób mieszkających poza nią), podczas gdy wartości te wynosiły odpowiednio 38% i 28% na wiosnę 2011 roku. W 23 spośród 27 państw członkowskich, większość respondentów nie zgadza się ze stwierdzeniem, że euro ogólnie rzecz biorąc złagodziło skutki kryzysu. To o jeden kraj więcej niż w kwietniu-maju 2011 roku. Warto zauważyć, że Zjednoczone Królestwo nie znajduje się na tej liście państw, podobnie jak Irlandia i Włochy, gdzie większość respondentów uznaje także, że euro pozwoliło złagodzić skutki kryzysu. Wreszcie, osoby badane na Słowacji są równo podzielone w tej kwestii. W 20 krajach bezwzględna większość badanych osób sądzi, że euro nie złagodziło skutków kryzysu (UE27 54%). Dzieje się tak zwłaszcza w Republice Czeskiej (74%), Słowenii (72%) oraz w Szwecji (71%). Z drugiej strony, najmniej liczna grupa zwolenników tej opinii to mieszkańcy Irlandii (34%) a zwłaszcza kraju, który nie należy do strefy euro i który często wyróżniał się na tle innych bardzo negatywnymi wypowiedziami na temat wspólnej waluty: Zjednoczonego Królestwa (36%). Kraje, w których opinia publiczna się najbardziej zmieniła w tym kierunku (gdzie suma odpowiedzi nie zgadzam się rosła od wiosny 2011 r.) to Szwecja (71%, +14 punktów), Finlandia (53%, +12 punktów) oraz Holandia (59%, +11 punktów). 27

29 Z drugiej strony, respondenci, którzy uważają, że euro pomogło w łagodzeniu skutków kryzysu (UE27 34%) zamieszkują przede wszystkim Włochy i Słowację (47% dla każdego z tych krajów), Irlandię (46%) i Zjednoczone Królestwo (43% w tym kraju notujemy spektakularny wzrost pozytywnych odpowiedzi o 17 punktów). Warto podkreślić, że opinie badanych z Grecji nieco ewoluowały w ciągu pięciu miesięcy, jako że w kwietniu-maju 2011 roku 36% respondentów z tego kraju popierało tezę o łagodzącym oddziaływaniu euro, podczas gdy we wrześniu tego samego roku ten pogląd zbierał już 40% poparcie. Trend ten bez wątpienia częściowo stanowi odzwierciedlenie w opinii publicznej pomocy finansowej udzielonej temu państwu przez Unię Europejską. 28

30 Analiza społeczno-demograficzna Pierwsza ciekawa uwaga: podobnie jak zaobserwowano to na wiosnę 2011 roku, w niemalże każdej badanej grupie, większość respondentów deklaruje, że nie zgadza się z twierdzeniem, jakoby ogólnie rzecz biorąc euro złagodziło skutki kryzysu gospodarczego. Pojawia się zaledwie kilka wyjątków. 48% badanych, którzy sądzą, że powrót do wzrostu zacznie się w najbliższych miesiącach uznaje, że euro miało łagodzący wpływ (w porównaniu z 43% tych, którzy w to nie wierzą). Jednocześnie wśród badanych popierających emisję euroobligacji, większość (53%) wierzy w dobroczynne oddziaływanie wspólnej waluty, podczas gdy 43% odrzuca tę tezę. Nieco więcej mężczyzn niż kobiet (odpowiednio 37% i 31%), popiera ideę pozytywnej roli wspólnej waluty w obecnym kryzysie. Obie płcie na równi (54%) nie zgadzają się z taką propozycją. Kobiety za to częściej nie odpowiadały na to pytanie (15% w porównaniu z 9% mężczyzn). Najmniej uprzywilejowane grupy najbardziej sceptycznie podchodzą do łagodzącego oddziaływania euro. I tak 58% robotników, 55% pracowników etatowych i 54% bezrobotnych jest takiego zdania, w porównaniu z 53% kadry kierowniczej. Pogląd ten podziela także 58% respondentów, którzy sami plasują się na dole drabiny społecznej, w porównaniu z 51% tych lokujących się na jej szczycie. Warto także odnotować, że 62% respondentów, którzy nie popierają pomocy finansowej dla państw dotkniętych kryzysem uważa, że euro nie złagodziło skutków kryzysu (w porównaniu z 47% osób popierających tego rodzaju formy pomocy). Jednocześnie 61% respondentów, którzy sądzą, że kryzys będzie trwał przez wiele lat wybiera tę odpowiedź (w porównaniu z 45% tych, którzy deklarują, że już powracamy do wzrostu). 29

31 30

32 3. AGENCJE RATINGOWE A KRYZYS 3.1. Znajomość agencji ratingowych - Co drugi Europejczyk deklaruje, że słyszał o agencjach ratingowych - Ostatnimi czasy media często poruszały kwestię roli i oddziaływania agencji ratingowych w czasie kryzysu gospodarczego i finansowego, z którym obecnie mamy do czynienia. Ale czy ogół Europejczyków wie dokładnie, czym są te agencje i jaka jest ich rola? Europejczycy są równo podzieleni w tej kwestii, jako że 50% badanych twierdzi, że już słyszała o tych agencjach (w tym 27% wie, czym one są, a 23% nie do końca), podczas gdy 49% respondentów przyznaje się, że nie słyszeli o tych instytucjach. 31

33 Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Należy na początku zaznaczyć, że jest o wiele więcej respondentów, którzy słyszeli o agencjach ratingowych i którzy wiedzą, czym one są, w krajach, które przystąpiły przed 2004 rokiem (31%) niż w państwach przyjętych po okresie 2004/2007 (12%). Są oni także nieco liczniejsi poza strefą euro (29%) niż w niej (25%). I odwrotnie, respondenci, którzy nigdy nie słyszeli o tych agencjach zamieszkują w większości państwa przyjęte po latach 2004/2007 (66%, w porównaniu z 45% w krajach, które przystąpiły przed 2004 rokiem). Osoby najlepiej poinformowane na temat agencji ratingowych (które twierdzą, że wiedzą czym owe instytucje są, UE27 27%) pochodzą przede wszystkim ze Zjednoczonego Królestwa (54%), Holandii (53%), Irlandii oraz Niemiec (39% w obu przypadkach). Jest ich najmniej na Litwie oraz w Rumunii (7% dla każdego z tych krajów), jak również w Bułgarii i Estonii (9%). Badani, którzy słyszeli o agencjach ratingowych, ale nie wiedzą dokładnie, czym się one zajmują (UE27 23%) zamieszkują przede wszystkim Szwecję (41%), ale także Danię, Łotwę, Portugalię i Austrię (32% w tych czterech państwach). Podsumowując, kraje w których wiedza o agencjach ratingowych (niezależnie od tego, czy jest ona związana z wiedzą o ich funkcjonowaniu) jest największa to: Szwecja (77%), Holandia (77%), Zjednoczone Królestwo (74%), Irlandia (69%) oraz Dania (68%). Z drugiej strony, najwięcej respondentów, którzy nie słyszeli o tych agencjach (UE27 49%) przebadano w następujących krajach: na Litwie (78%), w Polsce (73%) oraz w Estonii i na Malcie (72% w każdym z tych krajów). 32

34 33

35 Analiza społeczno-demograficzna Podczas gdy osoby obu płci w równym stopniu (23%) słyszały o agencjach ratingowych, lecz nie wiedzą, czym one naprawdę są, mężczyźni zdecydowanie częściej zdają sobie sprawę, czym te instytucje naprawdę się zajmują (34% w porównaniu z 20% kobiet). Większość kobiet (56%, w porównaniu z 42% mężczyzn) nigdy o nich nie słyszała. Osoby z grupy wiekowej latków uważają się za najlepiej poinformowane, jako że 34% respondentów z tego przedziału wiekowego (w porównaniu z 16% osób w wieku od 15 do 24 lat) twierdzi, że słyszała o agencjach ratingowych i wie, czym one są. Jednocześnie, respondenci, którzy studiowali co najmniej do wieku 20 lat o wiele częściej niż osoby bez dyplomu wiedzą, czym są agencje ratingowe (odpowiednio 42% i 14%). Warstwy najbardziej uprzywilejowane dysponują także najbardziej precyzyjnymi informacjami na temat agencji ratingowych: 54% kadry kierowniczej i 38% pracujących na własny rachunek (w porównaniu z 16% osób zajmujących się domem i 22% bezrobotnych oraz robotników) wiedzą, czym są agencje ratingowe. Inne grupy respondentów także deklarują, że wiedzą, czym są agencje ratingowe. Chodzi przede wszystkim o osoby, które słyszały o euroobligacjach (75% w porównaniu z 12% tych, które o nich nie słyszały). Należy także zauważyć, że osoby codziennie korzystające z Internetu, które jak przypuszczamy można by zaliczyć do najbardziej poinformowanych, w 38% wiedzą, czym są agencje ratingowe, w porównaniu z 12% respondentów, którzy nigdy nie korzystają z sieci. 34

36 35

37 3.2. Agencje ratingowe a rozwój kryzysu Po omówieniu tego, jak dobrze Europejczycy są poinformowani o agencjach ratingowych, warto zająć się ich opiniami na temat roli, którą odegrały one w rozwoju kryzysu finansowego, ale także ich poglądami na temat stworzenia niezależnej europejskiej agencji ratingowej. - Większość badanych sądzi, że agencje ratingowe odegrały rolę w rozwoju kryzysu, ale jednocześnie uznaje ich pożyteczność - Około dwóch trzecich (65%) Europejczyków, którzy słyszeli o tych instytucjach uważa, że agencje ratingowe odegrały i odgrywają znaczącą rolę w rozwoju kryzysu finansowego. Aż 29% badanych, wręcz zdecydowanie się zgadza z taką propozycją. Niemalże dwie osoby spośród dziesięciu (18%) mają odmienne poglądy, a 17% nie ma zdania na ten temat. Jednakże respondenci nie odrzucają całkowicie samej idei istnienia agencji ratingowych. I tak, prawie dwie trzecie (64%) spośród nich uznaje, że informacje dostarczone przez agencje ratingowe są przydatne dla aktorów gospodarki jako wsparcie przy podejmowaniu decyzji finansowych. Aż 18% badanych, wręcz zdecydowanie się zgadza z taką tezą. Z drugiej strony, 21% respondentów popiera przeciwny pogląd, a 15% nie udziela odpowiedzi. 36

38 Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Respondenci badani w strefie euro chętniej przypisują agencjom ratingowym ważną rolę w przebiegu kryzysu (69% w porównaniu z 57% osób spoza strefy euro). Sądzą tak także częściej ankietowani z krajów, które przystąpiły przed 2004 rokiem (66% w porównaniu z 58% w państwach członkowskich przyjętych po latach 2004/2007). Badani żyjący w strefie euro nieco mniej licznie uznają pożyteczność informacji przekazywanych przez agencje ratingowe poszczególnym podmiotom gospodarczym (62% w porównaniu z 66% osób spoza strefy euro). Jeśli chodzi zaś o respondentów z krajów, które przystąpiły przed 2004 rokiem, 63% z nich przyznaje, że informacje agencji ratingowych są pożyteczne, w porównaniu z 65% w państwach przyjętych po latach 2004/2007. Najwięcej Europejczyków, którzy uważają, że agencje ratingowe odegrały ważną rolę w rozwoju kryzysu finansowego (UE27 65%) mieszka w Luksemburgu (78%), na Cyprze (77%), w Belgii (73%), w Niemczech, Hiszpanii oraz we Włoszech (72% w tych trzech krajach). Jest ich najmniej w Rumunii (48%), na Litwie (49%), jak również w Bułgarii (50%) i Estonii (51%). O ile odnotowujemy pewne rozbieżności pomiędzy krajami, we wszystkich państwach członkowskich znacząca większość respondentów zgadza się co do tego, że agencje ratingowe odegrały ważną rolę w rozwoju kryzysu. Jeśli chodzi zaś o respondentów, którzy uznają, że agencje ratingowe są przydatne dla różnych podmiotów gospodarczych i pomagają im przy podejmowaniu decyzji finansowych (UE27 64%), zamieszkują oni przede wszystkim na północy Unii: w Holandii i Szwecji (81% w każdym z tych krajów), w Finlandii (80%) oraz w Danii (78%); ale także na Cyprze (79%). W reakcji na tę propozycję, wyraźna większość osób badanych we wszystkich państwach członkowskich uznaje pożyteczność agencji ratingowych. 37

39 38

40 Analiza społeczno-demograficzna Jeśli chodzi o rolę, jaką agencje ratingowe odegrały w ramach rozwoju kryzysu: Mężczyźni liczniej niż kobiety (odpowiednio 69% i 61%), uważają, że agencje ratingowe odegrały znaczącą rolę w rozwoju kryzysu finansowego. Z drugiej strony, 18% mężczyzn i 17% kobiet jest odmiennego zdania. Te ostatnie nieco częściej (22% w porównaniu z 13% respondentów płci męskiej) nie wypowiadają się na ten temat. Respondenci z grupy wiekowej latków (67% w porównaniu z 59% osób w wieku od 15 do 24 lat) to ci, którzy najchętniej twierdzą, że agencje ratingowe odegrały znaczącą rolę w rozwoju kryzysu finansowego. Wiek ukończenia nauki także nieco różnicuje odpowiedzi: najlepiej wykształceni respondenci są najsilniej przekonani o roli, jaką odegrały agencje ratingowe w przebiegu kryzysu (67% w porównaniu z 61% osób, które ukończyły kształcenie przed 15 rokiem życia). Podobne zdanie mają grupy najbardziej uprzywilejowane: uważa tak 71% kadry kierowniczej w porównaniu z 62% bezrobotnych i 63% robotników. Dotyczy to także respondentów, którzy prawie nigdy nie mają problemów z opłacaniem rachunków (65%) lub którzy miewają je od czasu do czasu (66%), w porównaniu z 60% tych, którzy zazwyczaj borykają się z takimi trudnościami. Wreszcie, 73% respondentów, którzy słyszeli już o agencjach ratingowych i wiedzą, czym one są, uważa, iż odegrały one rolę w przebiegu kryzysu, w porównaniu z 55% badanych, którzy nie wiedzą do końca czym zajmują się te instytucje. Tę różnicę można wytłumaczyć raczej wysokim współczynnikiem braku odpowiedzi w drugiej podgrupie niż realnym, silniejszym oporem wobec tej tezy. 39

41 40

42 Jeśli chodzi zaś o stwierdzenie, że informacje dostarczone przez agencje ratingowe są przydatne dla aktorów gospodarki jako wsparcie przy podejmowaniu decyzji finansowych: Mężczyźni częściej niż kobiety (66% i 61%) uznają, że informacje przekazywane przez agencje ratingowe są przydatne dla poszczególnych podmiotów gospodarczych. Takiego zdania są także respondenci w wieku od 25 do 39 lat (68%, w porównaniu z 61% osób z grupy lat). Wiek ukończenia nauki zdaje się także być ważną zmienną, jako że najlepiej wykształceni są o tym najbardziej przekonani: 67% tych, którzy kształcili się po ukończeniu 19 lat, w porównaniu z zaledwie 53% osób, które zakończyły naukę do 15 roku życia. Jednocześnie wybór odpowiedzi zdaje się być także zależny od grupy zawodowej. I tak, osoby należące do kadry kierowniczej częściej uważają (70%, w porównaniu do 56% bezrobotnych), że informacje dostarczone przez agencje ratingowe są przydatne dla poszczególnych podmiotów gospodarczych w podejmowaniu decyzji finansowych. Wreszcie, Europejczycy, którzy wiedzą, czym są agencje ratingowe (68%, w porównaniu z 58% osób, które nie do końca są świadome ich zadań) uznają, że informacje przez nie dostarczane są przydatne podmiotom gospodarczym w podejmowaniu decyzji finansowych. 41

43 42

44 3.3. Utworzenie europejskiej agencji ratingowej Wiemy już, że Europejczycy przypisują istotną rolę agencjom ratingowym w przebiegu kryzysu, jednocześnie uznając ich użyteczność dla poszczególnych podmiotów gospodarczych. Zapytaliśmy ich zatem, co sądzą o utworzeniu europejskiej agencji ratingowej, która stanowiłaby przeciwwagę dla siły oddziaływania obecnie istniejących agencji. - Około dwóch trzecich Europejczyków popiera ideę utworzenia europejskiej agencji ratingowej - Tak jak w przypadku dwóch poprzednich pytań na temat agencji ratingowych, około dwóch trzecich osób (65%) odpowiada twierdząco na to pytanie, czyli uważa, że stworzenie niezależnej, europejskiej agencji ratingowej stanowiłoby przeciwwagę dla siły obecnie istniejących agencji. Ponad jedna czwarta badanych (27%), wręcz zdecydowanie się zgadza z taką propozycją. 17% jest innego zdania, a 18% nie wypowiada się. 43

45 Różnice pomiędzy państwami członkowskimi W pytaniu na temat utworzenia niezależnej europejskiej agencji ratingowej notujemy znaczącą 17-punktową różnicę pomiędzy respondentami ze strefy euro a spoza niej. Wśród tych pierwszych 71% popiera ten projekt, lecz jedynie 54% tych drugich. Dotyczy to także, chociaż w mniejszym stopniu, różnicy pomiędzy ankietowanymi w krajach, które przystąpiły przed 2004 rokiem, a tymi z państw przyjętych po okresie 2004/2007 (odpowiednio 66% i 60%). Europejczycy, którzy najliczniej twierdzą, że zgadzają się z taką propozycją (UE27 65%) to mieszkańcy Cypru (79%), a zaraz za nimi osoby mieszkające w Belgii (78%) i w Holandii (77%). Najmniej zwolenników tej tezy znajdziemy w Rumunii (40%) i w Zjednoczonym Królestwie (49%). We wszystkich państwach liczba respondentów, którzy uznają, że utworzenie niezależnej europejskiej agencji ratingowej zrównoważyłoby siłę oddziaływania istniejących agencji przewyższa wyraźnie grupę osób przeciwnego zdania. 44

46 Analiza społeczno-demograficzna Płeć jawi się w tym przypadku jako zmienna dość mocno różnicująca wyniki, ponieważ wśród mężczyzn 68% jest za utworzeniem niezależnej europejskiej agencji ratingowej, a wśród kobiet 61%. Najmłodsi respondenci popierają tę ideę nieco słabiej niż starsi ankietowani: 60% grupy latków, w porównaniu z 66% osób w wieku od 25 do 39 lat i 66% osób w wieku od 55 lat wzwyż. Najlepiej wykształceni także liczniej wyrażają aprobatę dla utworzenia tego rodzaju agencji 68%, w porównaniu z 60% tych, którzy zakończyli naukę do 15 roku życia. Poparcie dla utworzenia tego rodzaju agencji ratingowej zdaje się także powiązane z zajęciem zawodowym respondentów. I tak, wśród kadry kierowniczej podobną inicjatywę popiera 70% badanych (w porównaniu z 53% bezrobotnych). 75% najbardziej optymistycznych respondentów, którzy wierzą w powrót wzrostu w ciągu najbliższych miesięcy, popiera utworzenie europejskiej agencji ratingowej, w porównaniu z 59% najbardziej pesymistycznych, którzy sądzą, że kryzys będzie trwał jeszcze przez wiele lat. 45

47 46

48 4. REAKCJE PAŃSTW CZŁONKOWSKICH W OBLICZU KRYZYSU 4.1. Jak zdaniem Europejczyków powinny się zachowywać państwa członkowskie? Zapytano Europejczyków, czy czuliby się lepiej chronieni w sytuacji obecnego kryzysu, gdyby ich kraj podejmował i stosował środki indywidualnie, czy też, wręcz przeciwnie, woleliby działania skoordynowane wspólnie z innymi państwami członkowskimi? - Większość Europejczyków czułaby się lepiej chroniona, gdyby ich państwo przyjęło rozwiązania i stosowało je w sposób skoordynowany, Podobnie jak odnotowano to już w sierpniu-wrześniu 2010 roku (EB74.1) oraz w kwietniu-maju 2011 roku (EB75.2), większość Europejczyków (55%, -1 punkt w porównaniu z raportem z wiosny 2011 r.) wolałaby, żeby ich państwo przyjęło rozwiązania i stosowało je w sposób skoordynowany, wspólnie z innymi krajami UE. Odmiennego zdania jest 35% z nich (-1 punkt). Liczba osób, które nie były w stanie odpowiedzieć na to pytanie, nieco się powiększyła od wiosny 2011 roku (10%, +2 punkty). 47

49 Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Zanotowano znaczące różnice w zależności od tego, czy pytano respondentów ze strefy euro czy też spoza niej. Wśród tych pierwszych bowiem 62% wolałaby, żeby ich państwo przyjęło rozwiązania i stosowało je w sposób skoordynowany, wspólnie z innymi krajami UE. Poza strefą euro dominuje przeciwne zdanie. Wśród tych respondentów 46% czułoby się lepiej chronionymi, gdyby ich państwo przyjęło rozwiązania i stosowało je indywidualnie (w porównaniu z 43%). Ankietowani z krajów, które przystąpiły przed rokiem 2004 także nieco liczniej niż mieszkańcy państw przyjętych po latach 2004/2007 wybierają działania skoordynowane (odpowiednio 56% i 51%). W 23 państwach członkowskich (UE27 55%) przeważa wybór działań podejmowanych wspólnie przez 27 państw członkowskich Unii. Dzieje się tak zwłaszcza w przypadku Holandii (71%), Finlandii (68%) oraz Belgii i Hiszpanii (66%). Z drugiej strony, ci którzy woleliby, żeby ich państwo przyjęło rozwiązania i stosowało je indywidualnie to przede wszystkim mieszkańcy Zjednoczonego Królestwa (60%), Łotwy i Republiki Czeskiej (49% w każdym z tych krajów). Wreszcie, w Szwecji respondenci podzielili się na dwie idealnie równe grupy (48% popiera działania indywidualne, a 48% skoordynowane). Warto zauważyć, że respondenci z następujących państw mają trudności w dokonaniu wyboru, jako że notujemy tam wysokie współczynniki braku odpowiedzi: Irlandia (18%), Bułgaria i Portugalia (16% w każdym z tych krajów). Wreszcie, zauważono silne wzrosty w trzech państwach. W Szwecji grupa osób wybierających rozwiązania stosowane indywidualnie (48%) powiększyła się o dziewięć punktów od kwietnia-maja 2011 roku. W Grecji coraz silniej dominuje pogląd, że należy działać w sposób skoordynowany wspólnie z innymi krajami UE (61%, +10 punktów), podobnie jak i w Słowenii (55% za rozwiązaniami skoordynowanymi, +5 punktów). 48

50 49

51 Analiza społeczno-demograficzna Zmienna, jaką jest płeć respondenta, wpływa na wyniki. Mężczyźni częściej niż kobiety (59% w porównaniu z 52%) wybierają rozwiązania skoordynowane. Zauważmy, że w tym punkcie 12% kobiet nie wypowiada się (w porównaniu z 8% mężczyzn). Najmłodsi respondenci także nieco chętniej wskazują tę opcję 58% osób z grupy latków, w porównaniu z 54% badanych w wieku od 40 lat wzwyż. Dostrzegamy także, że poziom wykształcenia stanowi ważną zmienną. 64% najlepiej wykształconych wolałaby aby ich kraj stosował rozwiązania w sposób skoordynowany, w porównaniu z 49% respondentów, którzy ukończyli naukę do wieku 15 lat. Grupy najbardziej uprzywilejowane także wybierają działania skoordynowane z innymi państwami członkowskimi Unii opcję tę wskazuje 62% kadry kierowniczej i tylko 52% bezrobotnych. Wśród osób sytuujących się raczej po lewej stronie sceny politycznej 61% rozważa rozwiązania skoordynowane w ramach Unii, w porównaniu z 54% sympatyków prawicy. Co logiczne, notujemy, że 68% respondentów popierających pomoc finansową swojego kraju dla państwa doświadczającego trudności wybiera raczej działania wspólne w ramach UE (w porównaniu z 43% tych, którzy sprzeciwiają się takiej pomocy, w której to grupie przeciwne zdanie dominuje z wynikiem 47%). Sądzi tak także 63% najbardziej optymistycznych Europejczyków, którzy uważają, że powrót do wzrostu już się zaczął, w porównaniu z 52% osób, które twierdzą, że kryzys będzie trwał przez wiele lat. Wreszcie, 77% badanych popierających emisję euroobligacji chciałoby także, żeby ich państwo przyjęło rozwiązania i stosowało je w sposób skoordynowany, wspólnie z innymi krajami UE, w porównaniu z 62% osób sprzeciwiających się euroobligacjom. 50

52 51

53 4.2. Czy do tej pory Unia działała indywidualnie czy zbiorowo? Przed chwilą pokazaliśmy, że ogół Europejczyków popiera rozwiązania skoordynowane. Jednakże co sądzą oni o tym, jak Unia Europejska działała do tej pory w obliczu kryzysu gospodarczego i finansowego, który nadal trwa? Czy uważają, że poszczególne państwa członkowskie raczej działały na własną rękę? Czy też, wręcz przeciwnie, są zdania, że inicjatywy podejmowane w Unii miały raczej charakter skoordynowany? - Większość Europejczyków sądzi obecnie, że państwa członkowskie działały w sposób skoordynowany - Podczas gdy w sierpniu-wrześniu 2010 roku (EB74.1) większość Europejczyków uważała, że państwa członkowskie działały na własną rękę (44% w porównaniu z 38% osób wybierających opcję raczej działały w sposób skoordynowany, wspólnie z innymi krajami Unii Europejskiej ), tym razem wyniki uległy odwróceniu. Zdaje się, że europejska opinia publiczna zauważyła różne działania UE i jej instytucji w ramach zwalczania kryzysu. Na jesieni 2011 roku 48% Europejczyków sądziło wręcz przeciwnie, że 27 państw członkowskich Unii działały w sposób skoordynowany (w porównaniu z 41% osób, które uznawały, że podejmowały one działania na własną rękę). Zauważmy także, że liczba osób, które nie udzieliły odpowiedzi na pytanie spadła o siedem punktów (11%), co pozwala nam stwierdzić, że opinie Europejczyków wyklarowały się w tym względzie. 52

54 Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Jeśli chodzi zaś o odpowiedź w sposób skoordynowany (UE27 48%), zauważamy różnicę 10 punktów pomiędzy Europejczykami ze strefy euro i spoza niej. I tak, wśród tych pierwszych, 51% (w porównaniu z 41% tych drugich) uznaje, że do tej pory 27 państw członkowskich podejmowało decyzje w sposób skoordynowany raczej niż indywidualnie. Respondenci najmocniej przekonani o tym, że poszczególne państwa członkowskie działały w sposób skoordynowany mieszkają w Finlandii (70%), na Malcie oraz w Niemczech (61%). Ta opinia dominuje w 21 państwach członkowskich. Na jesieni 2010 roku dotyczyło to zaledwie 12 państw członkowskich. Z drugiej strony, ci którzy uważają, że 27 państw Unii działało raczej na własną rękę to przede wszystkim mieszkańcy Holandii (61%), Danii (60%), Zjednoczonego Królestwa i Republiki Czeskiej (51% dla każdego z tych krajów) oraz Francji (47%). Najbardziej spektakularne wzrosty dla opcji w sposób skoordynowany dotyczą Niemiec (61%, +20 punktów), Bułgarii (56%, +19 punktów), Portugalii (55%, +18 punktów), Francji (43%, +14 punktów), Belgii (54%, +13 punktów) oraz Łotwy (48%, +13 punktów). Z drugiej strony największy wzrost dla odpowiedzi na własną rękę zanotowano w Republice Czeskiej 51%, czyli 12 punktów więcej niż w sierpniu-wrześniu 2010 roku. 53

55 54

56 Analiza społeczno-demograficzna Jeśli przeanalizujemy dokładniej odpowiedzi w sposób skoordynowany, oto co zaobserwujemy: Mężczyźni i kobiety mają mniej więcej takie same poglądy. Ci pierwsi jednak nieco bardziej skłaniają się ku odpowiedzi, jakoby 27 państw członkowskich Unii działało w sposób skoordynowany (odpowiednio 49% i 47%). Sądzą tak również respondenci z pośrednich grup wiekowych: 50% osób w wieku od 25 do 54 lat tak odpowiada, w porównaniu z 45% najstarszych i 46% najmłodszych. Respondenci najbardziej uprzywilejowani społecznie to także osoby, które częściej uważają, że państwa członkowskie działały w sposób skoordynowany 53% kadry kierowniczej, w porównaniu z 44% bezrobotnych i 51% najlepiej wykształconych, ale także 44% najgorzej wyedukowanych. Zauważamy, że 54% ankietowanych, którzy uznają, że kryzys nie wpływa znacząco na gospodarkę europejską (w porównaniu z 48% osób, które uznają, że wywiera on wpływ) sądzi, że 27 państw Unii działało w sposób skoordynowany. Warto podkreślić, co ciekawe, że 61% Europejczyków, którzy są za tym, by ich państwo przyjęło rozwiązania i stosowało je w sposób skoordynowany, wspólnie z innymi krajami UE, jest jednocześnie zdania, że tak właśnie było w 27 państwach członkowskich, podczas gdy pogląd ten podziela zaledwie 33% osób, które życzyłyby sobie, żeby ich państwo przyjęło rozwiązania i stosowało je indywidualnie. Obserwujemy wreszcie, że 55% osób popierających ideę pomocy finansowej swojego państwa dla innego kraju doświadczającego trudności w związku z kryzysem (w porównaniu z 42% osób sprzeciwiających się takiej pomocy) ma wrażenie, że 27 państw członkowskich działało w sposób skoordynowany. 55

57 56

58 5. SOLIDARNOŚĆ POMIĘDZY PAŃSTWAMI CZŁONKOWSKIMI W CZASACH KRYZYSU 5.1. Opinie Europejczyków na temat solidarności pomiędzy państwami członkowskimi -Europejska opinia publiczna jest podzielona, jeśli chodzi o pomoc finansową dla innego państwa członkowskiego UE- W sierpniu-wrześniu 2010 roku europejska opinia publiczna popierała pomoc finansową dla państwa członkowskiego doświadczającego trudności (49% w sumie dla opcji zgadzam się, w porównaniu z 39% głosów dla odpowiedzi nie zgadzam się ). Obecnie ta tendencja nadal się utrzymuje, ale Europejczycy są bardziej podzieleni w tym względzie, co prawdopodobnie stanowi konsekwencję trwającego kryzysu. Różnica dziesięciu punktów pomiędzy tymi dwiema odpowiedziami zmniejszyła się teraz i sięga sześciu punktów 50% respondentów popiera solidarność finansową, a 44% się jej sprzeciwia. Ponadto notujemy spadek w kategorii trudno powiedzieć (6%, -6 punktów), co może wskazywać, że Europejczycy mają bardziej wyklarowane opinie w tym względzie. 57

59 Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Nawet jeśli poglądy Europejczyków w tym zakresie są dość jednorodne, pojawiają się pewne różnice. I tak, 10 punktów dzieli respondentów z państw, które przystąpiły przed 2004 rokiem od państw członkowskich przyjętych w okresie po latach 2004/2007. Wśród tych pierwszych 53% uważa, że należałoby wspomagać finansowo inne państwo członkowskie UE, w porównaniu z 43% tych drugich. Wyniki poszczególnych krajów różnią się znacząco. Osoby, które deklarują, że zgadzają się z tym, iż ich kraj powinien udzielać pomocy finansowej innemu państwu członkowskiemu UE doświadczającemu poważnych trudności gospodarczych i finansowych (UE27 50%) to przede wszystkim respondenci z Luksemburga (72%), Danii (71%) i Szwecji (67%), czyli z państw należących do najbogatszych w Unii. Jest to pogląd większości w 17 państwach członkowskich. Osoby najmniej skłonne popierać solidarność finansową zamieszkują Słowenię (25%), Bułgarię (27%), Słowację (32%) i Rumunię (34%). Zauważamy, że w niektórych państwach członkowskich opinie zmieniły się spektakularnie od jesieni 2010 roku. I tak w Luksemburgu (72%, +13 punktów), w Holandii (65%, +9 punktów) oraz w Niemczech (54%, +8 punktów), respondenci o wiele chętniej zgadzają się obecnie na to, by ich ojczyzna wspomogła finansowo inne państwo członkowskie borykające się z problemami. W tym ostatnim kraju na jesieni 2010 roku opinie były niemal równo rozłożone (46% ankietowanych było za a 45% nie zgadzało się ). I odwrotnie, liczba respondentów twierdzących, że nie zgadzają się z tą tezą zwiększyła się na Cyprze (46%, +23 punkty), w Estonii (53%, +15 punktów), w Bułgarii (62%, +11 punktów), Rumunii (56%, +11 punktów), na Litwie (56%, +10 punktów) oraz w Portugalii (39%, +10 punktów). Zauważamy wreszcie, że w Estonii i w Zjednoczonym Królestwie, poglądy większości się zmieniły i skłaniają się obecnie ku odpowiedzi nie zgadzam się. 58

60 59

61 Analiza społeczno-demograficzna W przypadku tego pytania mężczyźni są bardziej niż kobiety skłonni udzielić pomocy finansowej innemu państwu członkowskiemu doświadczającemu poważnych trudności (odpowiednio 54% i 48%). Ten pogląd podzielają także najmłodsi 55%, w porównaniu z 48% osób z grupy wiekowej od 55 lat wzwyż. Poziom wykształcenia należy także do zmiennych najsilniej różnicujących odpowiedzi: 61% najlepiej wykształconych zgadza się na taką pomoc, w porównaniu z 42% respondentów, którzy ukończyli naukę do wieku 15 lat. To samo dotyczy zajęcia zawodowego badanych, jako że 63% kadry kierowniczej (w porównaniu z 45% bezrobotnych i osób zajmujących się domem) popiera pomoc finansową dla państwa członkowskiego w trudnej sytuacji. Poziom życia respondentów silnie oddziałuje na ich opinie w tej kwestii. Osoby, które zazwyczaj mają trudności z opłacaniem rachunków w większości sprzeciwiają się pomocy finansowej dla krajów borykających się z trudnościami (51% w porównaniu z 41%), podczas gdy zdanie przeciwne dominuje wśród tych, którzy prawie nigdy nie mają tego rodzaju problemów (53% respondentów zgadza się na pomoc finansową dla krajów w trudnej sytuacji, w porównaniu z 42%). Warto zauważyć także, że więcej sympatyków lewicy tak odpowiada (58%, w porównaniu z 50% zwolenników centrum i prawicy). Respondenci, którzy uważają, że kryzys nie wpłynął znacząco na ich sytuację osobistą łaskawszym okiem patrzą na tego rodzaju pomoc niż osoby, które sądzą, wręcz przeciwnie, że kryzys wpłynął negatywnie na ich sytuację osobistą (odpowiednio 56% i 47%). Wśród tych, którzy twierdzą, że euro złagodziło skutki kryzysu, 63% popiera tego rodzaju pomoc finansową, w porównaniu z 45% osób, które są zdania, że euro nie wywarło wpływu łagodzącego (w której to grupie dominuje przeciwne zdanie z wynikiem 51%). 60

62 Jedną ze zmiennych bardzo silnie różnicującą wyniki jest pogląd na temat tego, które działania sprawiłyby, że respondenci czuliby się lepiej chronieni. Wśród tych, którzy wybierają działania na własną rękę swojego państwa 38% popiera pomoc finansową, w porównaniu z 62% osób, które wolałyby rozwiązania skoordynowane z innymi państwami członkowskimi. Warto wreszcie zauważyć, że 67% respondentów, którzy uważają, że powrót do wzrostu nastąpi w ciągu najbliższych miesięcy popiera pomoc finansową udzieloną państwu członkowskiemu w trudnej sytuacji, w porównaniu z 41% tych, którzy sądzą, że kryzys będzie trwał jeszcze przez wiele lat. 61

63 . 62

64 5.2. Powody dla których jesteśmy solidarni -Europejczycy popierają ideę solidarności- Następnie, zapytano osoby, które deklarowały, iż popierają udzielanie pomocy finansowej innemu państwu (czyli te, które odpowiedziały zgadzam się na pytanie QA7), jaki jest główny powód takiej aprobaty. W sierpniu-wrześniu 2010 roku respondenci w większości twierdzili, że jest to potrzebne w imię solidarności (51%); odpowiedź ta przeważała nad uzasadnieniem, jakoby pomoc innemu państwu członkowskiemu leżała w interesie gospodarczym ich ojczyzny (44%). Rok później, ten trend nadal się utrzymuje na szczeblu europejskim, ale opinie są bardziej spolaryzowane: już nie 7, ale 14 punktów dzieli respondentów popierających pomoc finansową w imię zasady solidarności (55%, +4 punkty) od tych, którzy myślą przede wszystkim o interesie gospodarczym własnej ojczyzny (41%, -3 punkty). Innymi słowy, nadal potrzebne są wysiłki, by edukować społeczeństwo, pokazując, że istnieją konkretne zagrożenia gospodarcze związane z niestosowaniem tego rodzaju solidarności międzypaństwowej. 63

65 Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Pierwsza ważna obserwacja polega na tym, że opcja pomocy finansowej w imię solidarności pomiędzy państwami członkowskimi jest bardziej powszechnie akceptowana w państwach przyjętych po latach 2004/2007 (62%) niż w krajach członkowskich, które przystąpiły przed 2004 rokiem (54%). Takie rozróżnienie dotyczy także strefy euro (57%) oraz państw spoza niej (51%). Jeśli chodzi o osoby, które popierałyby pomoc finansową w imię solidarności europejskiej pomiędzy państwami członkowskimi (UE27 55%), odnotowano, że mieszkają one głównie w Bułgarii (77%), na Cyprze (76%), oraz w Grecji i w Luksemburgu (70% dla każdego z tych krajów). W sumie, jest to pogląd większości w 23 państwach członkowskich spośród 27. Warto podkreślić, że w 21 państwach członkowskich Unii, liczba odpowiedzi popierających tę opcję wzrosła od sierpnia-września 2010 roku. Kraje, w których ten przyrost był największy to Republika Czeska (61%, +13 punktów), Węgry (61%, +12 punktów) i Bułgaria (77%, +9 punktów). Z drugiej strony, w Finlandii (51%, -10 punktów) najbardziej spadła liczba osób będących zwolennikami tego wyboru. Respondenci, którzy popierają solidarność finansową w głównej mierze, ponieważ leży to w interesie gospodarczym ich kraju (UE27 41%) to przede wszystkim mieszkańcy Zjednoczonego Królestwa (61%), Holandii (54%) oraz Niemiec (49%). W tych trzech krajach, jest to opinia większości. Warto wspomnieć o tym, iż w Irlandii respondenci dzielą się na dwie niemal idealnie równe grupy (48% z nich wymienia interes gospodarczy kraju, a 48% mówi o działaniach w imię solidarności europejskiej ). 64

66 65

67 Analiza społeczno-demograficzna W przeważającej liczbie grup społeczno-demograficznych większość ankietowanych uzasadnia wsparcie dla pomocy finansowej udzielonej innemu państwu członkowskiemu UE doświadczającemu poważnych trudności gospodarczych i finansowych solidarnością europejską pomiędzy państwami członkowskimi. Pojawiają się jednak różnice w nasileniu tych poglądów: I tak, zauważamy, że kobiety liczniej optują za pomocą finansową w imię solidarności europejskiej pomiędzy państwami członkowskimi (58%, w porównaniu z 37% twierdzących, że leży to w interesie gospodarczym ich kraju ) niż mężczyźni (52% w porównaniu z 44%). Najmłodsi także częściej wybierają odpowiedź w imię solidarności europejskiej (60% osób w wieku od 15 do 24 lat w porównaniu z 53% latków). Grupy najbardziej uprzywilejowane mają raczej tendencję do uzasadniania pomocy finansowej tym, że leży to w interesie gospodarczym ich kraju (46% kadry kierowniczej, w porównaniu z 33% bezrobotnych), podczas gdy najmniej uprzywilejowani woleliby, żeby ich ojczyzna działała w imię solidarności europejskiej pomiędzy państwami członkowskimi (63% bezrobotnych w porównaniu z 50% kadry kierowniczej). 47% ankietowanych, którzy uznają, że powrót wzrostu już się rozpoczął uzasadnia pomoc interesem gospodarczym swojego kraju, w porównaniu z 37% osób, które sądzą, że kryzys będzie trwał jeszcze przez wiele lat. 66

68 67

69 5.3. Powody, dla których nie jesteśmy solidarni - Odczucie, że nie powinniśmy płacić za problemy innych, nadal dominuje - Omówiliśmy już fakt, że 44% ankietowanych nie byłoby gotowych pomóc innemu państwu członkowskiemu UE doświadczającemu poważnych trudności gospodarczych i finansowych (pytanie QA7). Przyjrzyjmy się tej grupie i zastanówmy się, jakie są główne przyczyny udzielania takich odpowiedzi. Czy uważają oni, że w interesie gospodarczym ich ojczyzny nie leży pomaganie innemu państwu członkowskiemu? Czy też sądzą oni przede wszystkim, że ich współobywatele nie powinni płacić za problemy gospodarcze innych państw członkowskich Unii? To pytanie było już zdawane w sierpniu-wrześniu 2010 roku w ramach Eurobarometru Obecne wyniki prawie się nie zmieniły w tym względzie. Respondenci, którzy uznają, że obywatele ich kraju nie powinni płacić za problemy gospodarcze innych państw członkowskich UE nadal są w większości (66%, wynik na stałym poziomie), podczas gdy prawie jedna czwarta ankietowanych uważa, że wspomaganie innego kraju UE borykającego się z kłopotami nie leży w interesie gospodarczym ich ojczyzny (24%, -1 punkt). 8% (+2 punkty) badanych podaje inny powód, a 2% nie udziela odpowiedzi (-1 punkt). 68

70 Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Pierwszy wniosek jest następujący: obywatele zamieszkujący strefę euro częściej uważają, że ich państwo nie powinno płacić za problemy gospodarcze innych państw członkowskich UE (68%, w porównaniu z 63% respondentów spoza strefy euro). Respondenci uważający, że obywatele ich kraju nie powinni płacić za problemy gospodarcze innego państwa członkowskiego UE (którzy na szczeblu europejskim stanowią większość UE27 66%) są szczególnie liczni na Słowacji (86%), w Niemczech (83%), ale także w Finlandii (81%), Słowenii (80%), oraz w Szwecji i Francji (78% dla każdego z tych krajów). Jest to pogląd większości w 25 państwach członkowskich. Warto wspomnieć, że w Rumunii liczba zwolenników tej opcji najbardziej wzrosła (56%, +9 punktów), podobnie jak we Francji (78%, +8 punktów). Z drugiej strony, największe spadki odnotowano na Malcie (53%, -11 punktów) oraz w Portugalii (48%, -11 punktów). Jeśli chodzi zaś o ankietowanych, którzy deklarują, że pomaganie innemu państwu członkowskiemu UE nie leży w interesie gospodarczym ich kraju (UE27 24%), zamieszkują oni głównie następujące państwa: Łotwę (50%) i Grecję (45%) jedyne państwa, gdzie jest to pogląd większości oraz Zjednoczone Królestwo (38%). Przypomnijmy także, że najwięcej pozytywnych opinii odnotowano na Cyprze (37%, +7 punktów) oraz w Portugalii (35%, +7 punktów). Wreszcie, zauważamy, że w niektórych państwach członkowskich pojawia się dość dużo innych odpowiedzi, podawanych spontanicznie (UE27 8%). Dzieje się tak zwłaszcza w Grecji (22%), Irlandii (20%) oraz na Litwie (17%). Największe wzrosty w tym względzie odnotowano na Malcie (16%, +14 punktów), w Grecji (22%, +13 punktów) oraz Portugalii (16%, +10 punktów). 69

71 70

72 Analiza społeczno-demograficzna Ogólnie rzecz biorąc, różnice zależne od grupy społeczno-demograficznej są dość ograniczone dla tego pytania. Znacząca większość uzasadnia swój opór wobec pomocy finansowej udzielanej innemu państwu członkowskiemu UE doświadczającemu poważnych trudności oświadczając, że obywatele [ich kraju] nie powinni płacić za problemy gospodarcze innego państwa członkowskiego UE. Zauważamy jednak pewne różnice: Zmienna, jaką jest płeć respondenta, nie wpływa w tym przypadku na wyniki. Kobiety i mężczyźni odpowiadają niemalże identycznie. Odpowiedzi zależą za to od wieku ankietowanych. I tak, im jest się młodszym, tym większą ma się tendencję do podkreślania braku interesu gospodarczego własnego kraju w tego rodzaju pomocy (28% osób w wieku od 15 do 24 lat, w porównaniu z 22% respondentów w wieku od 55 lat wzwyż). Zauważamy, że najstarsi, wręcz przeciwnie, aż w 69% (w porównaniu z 61% latków) stwierdzają, że obywatele ich kraju nie powinni płacić za problemy gospodarcze innych państw członkowskich. Grupa zawodowa, wbrew często obserwowanym zależnościom, nie odgrywa tutaj większej roli. Zarówno 26% kadry kierowniczej jak i bezrobotnych bowiem twierdzi, że nie leży to w interesie gospodarczym ich kraju, a 63% uważa, że ich państwo nie powinno płacić za problemy gospodarcze innych. Ponad dwie trzecie sympatyków prawicy (70% w porównaniu z 62% zwolenników lewicy) sądzi, że ich kraj nie powinien płacić za problemy innych. 71

73 6. WYJŚCIE Z KRYZYSU 6.1. Zbliżenie polityk budżetowych - Wyraźna większość Europejczyków popiera zaproponowane działania - Aby wzmocnić europejskie zarządzanie gospodarką i lepiej zwalczać skutki kryzysu, państwa członkowskie UE postanowiły, że ich polityki finansowe, gospodarcze, monetarne, budżetowe i społeczne powinny być bardziej zacieśniane. Europejczykom przypomniano o tej propozycji, po czym zadano im bardziej szczegółowe pytanie na temat zbliżenia polityk budżetowych. Mieli podać swoje opinie na temat dwóch działań: - Z jednej strony, włączenie w proces przygotowywania budżetu państwa wstępnych konsultacji pomiędzy krajowymi instytucjami politycznymi a instytucjami unijnymi. - Z drugiej strony, automatyczne stosowanie rosnących kar finansowych dla państw członkowskich UE, które nie stosują się do wspólnie określonych zasad dotyczących długu publicznego i deficytu budżetowego. Najwyraźniejszy trend, który wyłania się z tego badania, polega na tym, że większość Europejczyków (około dwie trzecie) popiera oba działania. 72

74 Z jednej strony bowiem 67% ankietowanych popiera włączenie w proces przygotowywania budżetu państwa wstępnych konsultacji pomiędzy krajowymi instytucjami politycznymi a instytucjami unijnymi. Poniżej dwudziestu procent badanych (18%) jest temu przeciwnych. 68% respondentów popiera także automatyczne stosowanie rosnących kar finansowych dla państw członkowskich UE, które nie stosują się do wspólnie określonych zasad. 19% jest przeciwko. Zauważamy, że w obu przypadkach liczba osób wstrzymujących się od głosu pozostaje dość znaczna: 15% w pierwszym przypadku i 13% dla drugiej propozycji. Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Jeśli chodzi o dwa zaprezentowane działania zauważamy przede wszystkim dość wyraźne różnice pomiędzy respondentami ze strefy euro a tymi spoza niej. I tak, włączenie w proces przygotowywania budżetu państwa wstępnych konsultacji pomiędzy krajowymi instytucjami politycznymi a instytucjami unijnymi popiera 72% respondentów ze strefy euro (w porównaniu z 58% tych spoza niej). Jednocześnie 72% ankietowanych ze strefy euro wyraża poparcie dla automatycznego stosowania rosnących kar finansowych dla państw członkowskich UE, które nie stosują się do wspólnie określonych zasad (w porównaniu z 61% osób spoza tej strefy). Ideę wstępnych konsultacji pomiędzy krajowymi instytucjami politycznymi a instytucjami unijnymi (UE27 67%) popiera przynajmniej trzy czwarte respondentów z Holandii (82%), Cypru (80%), Niemiec (78%), Słowenii (77%) i Włoch (75%). O wiele mniej osób jest tego zdania w Zjednoczonym Królestwie (46%), Irlandii (49%) oraz na Malcie (51%). Zasada automatycznego stosowania rosnących kar finansowych (UE27 68%) przemawia najbardziej do ankietowanych z Finlandii (86%), Słowacji (85%) i Holandii (79%). Z drugiej strony, to zdanie podziela mniej niż co drugi respondent w Irlandii (43%) i na Łotwie (48%). Te dwie propozycje popiera większość respondentów z wszystkich państw członkowskich Unii. 73

75 74

76 75

77 Analiza społeczno-demograficzna Mężczyźni nieco silniej popierają każde z tych dwóch działań. 69% spośród nich (w porównaniu z 64% kobiet) jest za ideą wstępnych konsultacji pomiędzy krajowymi instytucjami politycznymi a instytucjami unijnymi, a 71% (w porównaniu z 66% kobiet) popiera automatyczne stosowanie rosnących kar finansowych. Grupa wiekowa latków, którą można określić jako populację najbardziej aktywną, najsilniej popiera te dwa rozwiązania 69% osób w wieku od 25 do 39 lat jest za pierwszą opcją, podobnie jak 68% latków (w porównaniu z 64% najstarszych i 67% najmłodszych). 70% deklaruje poparcie dla drugiego rozwiązania (w porównaniu z 66% najmłodszych i najstarszych). Grupy najbardziej uprzywilejowane społecznie masowo popierają oba rodzaje działań. I tak, 73% kadry kierowniczej (w porównaniu z 60% bezrobotnych i osób zajmujących się domem) jest za ideą wstępnych konsultacji pomiędzy krajowymi instytucjami politycznymi a instytucjami unijnymi; jednocześnie 74% (w porównaniu z 63% bezrobotnych i osób zajmujących się domem) popiera automatyczne stosowanie rosnących kar finansowych. Zasadę wstępnych konsultacji pomiędzy krajowymi instytucjami politycznymi a instytucjami unijnymi wybiera zasadniczo 77% Europejczyków, którzy czuliby się lepiej chronieni, gdyby ich kraj przyjął rozwiązania i stosował je w sposób skoordynowany, wspólnie z innymi krajami UE (w porównaniu z 57% tych, którzy woleliby rozwiązania indywidualne). Sądzi tak również 78% osób popierających pomoc finansową dla państwa borykającego się z kryzysem (w porównaniu z 58% tych, którzy sprzeciwiają się takiej pomocy). Automatyczne stosowanie rosnących kar finansowych dla państw członkowskich UE, które nie stosują się do wspólnie określonych zasad to działanie popierane przez 74% Europejczyków, którzy czuliby się lepiej chronieni, gdyby ich kraj przyjął rozwiązania i stosował je w sposób skoordynowany, wspólnie z innymi krajami UE (w porównaniu z 65% tych, którzy woleliby rozwiązania indywidualne). 78% respondentów, którzy uważają, że powrót do wzrostu nastąpi w ciągu najbliższych miesięcy jest tego zdania (w porównaniu z 65% bardziej pesymistycznych ankietowanych), podobnie jak 81% ankietowanych popierających utworzenie euroobligacji (w porównaniu z 72% tych, którzy nie przychylają się do takiego rozwiązania). 76

78 Pomimo przedstawionych powyżej niewielkich różnic, te dwie propozycje cieszą się poparciem większości respondentów z wszystkich grup społecznodemograficznych Uwspólnienie części długu - Europejczycy uważają, że uwspólnienie części długu byłoby potrzebne w imię solidarności pomiędzy państwami członkowskimi - Zaliczanie części długu publicznego państwa członkowskie do wspólnej puli to jedno z rozwiązań wspominanych w ramach wyjścia z kryzysu zadłużenia, z którym boryka się obecnie kilka państw członkowskich Unii Europejskiej. Pozwoliłoby to bowiem poszczególnym krajom w Unii (a zwłaszcza tym najbardziej zadłużonym) pożyczać na takich samym warunkach na rynkach finansowych. Europejczycy zapytani o to zagadnienie w 66% odpowiadają, że uwspólnienie części długu byłoby korzystne głównie dla państw najbiedniejszych, podczas gdy około jedna czwarta (24%) nie podziela tego zdania. Zdaniem 62% respondentów takie podejście sprawiłoby, że państwa, które nie mają trudności będą poszkodowane (podczas gdy 27% uważa inaczej). Większość Europejczyków zgadza się więc z tym, że zaliczenie do wspólnej puli części długu nie byłoby równie korzystne dla wszystkich państw członkowskich. Jednakże, nieco ponad sześćdziesiąt procent Europejczyków ocenia, że jest to działanie potrzebne w imię solidarności pomiędzy państwami członkowskimi (61%). Odmiennego zdania jest 28% z nich. Wreszcie, ponad połowa badanych (57%) sądzi, że wzmocniłoby to stabilność finansową państw członkowskich (w porównaniu z 28%, którzy się nie zgadzają). Ponadto, 50% ankietowanych twierdzi, że włączenie do wspólnej puli części długu pozwoliłoby zmniejszyć koszty kryzysu (w porównaniu z 34% osób odmiennego zdania). 77

79 Podsumowując można stwierdzić, że wyniki te odzwierciedlają zróżnicowane poglądy Europejczyków na temat tej propozycji. Zaliczanie części długu publicznego państw członkowskich do wspólnej puli jest postrzegane jako konieczne, uważane za czynnik stabilności finansowej i sposób na redukcję kosztów kryzysu, lecz bywa także uznawane za działanie, które sprzyjałoby głównie państwom najbiedniejszym, na niekorzyść państw, które nie mają trudności. Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Zauważmy, że ankietowani ze strefy euro liczniej od tych spoza niej deklarują, że uwspólnienie części długu państw członkowskich byłoby potrzebne w imię solidarności między państwami członkowskimi (odpowiednio 63% i 57%). Twierdzą oni także nieco chętniej (63% i 60%), że byłoby to karą, dla państw, które nie mają trudności. Interpretacja wyników w zależności od przynależności państwowej pokazuje duże rozbieżności odpowiedzi: Osoby, które uważają, że byłoby to korzystne wyłącznie dla państw członkowskich, które mają największe trudności (UE27 66%) to 80% respondentów na Łotwie i ponad trzy czwarte ankietowanych w Słowenii (78%), Austrii (77%) i w Luksemburgu (76%), w porównaniu z 53% w Grecji, 55% w Hiszpanii oraz 56% w Irlandii, czyli w trzech państwach członkowskich szczególnie osłabionych przez kryzys. Respondenci najliczniej zgadzający się, że zaliczanie części długu publicznego państw członkowskich do wspólnej puli byłoby karą, dla państw, które nie mają trudności (UE27 62%) to przede wszystkim mieszkańcy Finlandii (78%), Austrii (77%) i Niemiec (74%). Z drugiej strony, najmniej licznie tę opcję wybierają osoby z krajów mocno dotkniętych kryzysem: w Grecji (33%) jedynym kraju, w którym większość ankietowanych nie zgadza się z tą propozycją, na Malcie (39%) i w Hiszpanii (47%). Jeśli chodzi o potrzebę zaliczenia części długu publicznego państw członkowskich do wspólnej puli w imię solidarności między państwami członkowskimi (UE27 61%), tezę tę popierają najmocniej badani z Grecji (84%). Zaraz za tym krajem plasuje się Cypr (82%), Portugalia (75%) i Włochy (72%), podczas gdy najmniej osób wyrażających taki pogląd mieszka w Finlandii (35%), gdzie duża większość jest przeciwnego zdania, ale także w Zjednoczonym Królestwie (49%), na Łotwie (51%) i w Austrii (52%). 78

80 Teza, wedle której wzmocniłoby to stabilność finansową państw członkowskich (UE27 57%) znajduje zwolenników głównie na Cyprze (81%) i w Grecji (79%), jak również w Danii (72%). O wiele mniej osób wybiera tę opcję w Finlandii (42%), Austrii oraz w Niemczech (45% dla każdego z tych krajów), czyli w trzech państwach, gdzie ten pogląd wyraża mniejszość badanych. Jeśli chodzi zaś o ankietowanych, którzy uważają, że zaliczenie części długu publicznego do wspólnej puli pozwoliłoby na obniżenie kosztów kryzysu (UE27 50%), zamieszkują oni głównie Grecję i Cypr (79% w każdym z tych krajów) oraz Portugalię (66%). Ankietowani najmniej skłonni poprzeć tę opcję to mieszkańcy Niemiec (35%), Austrii oraz Bułgarii (39% dla każdego z tych krajów), jak również Finlandii (40%). Tak więc to w Finlandii, Austrii oraz w Niemczech mamy do czynienia z najsilniejszym oporem wobec uwspólnienia części długu, podczas gdy największe poparcie propozycja ta uzyskuje od osób badanych w Grecji, na Cyprze i w Portugalii. 79

81 80

82 Analiza społeczno-demograficzna Na każdą z tych pięciu propozycji dotyczących zaliczenia części długu do wspólnej puli, mężczyźni zgadzają się nieco częściej niż kobiety: za każdym razem różnica pomiędzy płciami waha się od dwóch do pięciu punktów. Zauważamy ponadto, że najstarsi ankietowani najmniej chętnie popierają tego rodzaju propozycje. Jedyny wyjątek stanowi grupa osób najmłodszych (15-24-latków), której członkowie najmniej chętnie (57%, w porównaniu z 64% ankietowanych w wieku od 40 do 54 lat) głoszą, że byłoby to karą, dla państw, które nie mają trudności. Studenci najliczniej (69% w porównaniu z 65% kadry kierowniczej i pracowników etatowych oraz 57% emerytów) twierdzą, że zaliczenie części długu do wspólnej puli byłoby potrzebne w imię idei solidarności. Są oni także najbardziej chętni (59% w porównaniu z 45% emerytów) twierdzić, że pozwoliłoby to na obniżenie kosztów kryzysu. Pracownicy etatowi i robotnicy (68% w porównaniu z 63% osób zajmujących się domem) najliczniej popierają tezę, jakoby było to korzystne wyłącznie dla państw członkowskich, które mają największe trudności. Osoby z grupy kadry kierowniczej w 66% (w porównaniu z 54% studentów) uważają, że byłoby to karą, dla państw, które nie mają trudności. Ci respondenci najchętniej deklarują także, że wzmocniłoby to stabilność finansową państw członkowskich (63% w porównaniu z 50% emerytów). Sympatycy lewicy mają raczej tendencję do popierania tego rodzaju działań w imię zasady solidarności (66% w porównaniu z 60% zwolenników centrum i 61% wyborców prawicy). Są oni także bardziej skłonni (53% w porównaniu z 50% sympatyków centrum i prawicy) sądzić, że pozwoliłoby to na obniżenie kosztów kryzysu; mają oni również większą tendencję do twierdzenia, że wzmocniłoby to stabilność finansową państw członkowskich (61% w porównaniu z 56% sympatyków centrum). Z drugiej strony, 70% respondentów, którzy głosują raczej na partie prawicowe (w porównaniu z 67% wyborców lewicy) uznają, że byłoby to korzystne wyłącznie dla państw członkowskich, które mają największe trudności, a 66% (w porównaniu z 61% głosujących na lewicę) uważa, że byłoby to karą, dla państw, które nie mają problemów. 81

83 Jeśli chodzi o pozostałe przebadane grupy: Respondenci, którzy uważają, że euro złagodziło skutki kryzysu chętniej popierają zaliczenie części długu publicznego państw członkowskich do wspólnej puli w imię solidarności między państwami członkowskimi (70%) w porównaniu do tych, którzy uważają, że euro nie miało oddziaływania łagodzącego (58%). Tego zdania jest także 71% osób, które czułyby się lepiej chronione w sytuacji obecnego kryzysu, gdyby ich kraj przyjął rozwiązania i stosował je w sposób skoordynowany, wspólnie z innymi krajami UE (w porównaniu z 52% respondentów wolących, by ich kraj działał indywidualnie). Wreszcie, uważa tak 78% respondentów, którzy popierają pomoc finansową udzielaną innemu państwu członkowskiemu UE doświadczającemu poważnych trudności z powodu kryzysu (w porównaniu z 44% tych, którzy nie popierają takich działań). Sądzi tak również 84% ankietowanych popierających emisję euroobligacji (w porównaniu z 51% tych, którzy się temu sprzeciwiają). Tezę, według której uwspólnienie części długu byłoby korzystne wyłącznie dla państw członkowskich, które mają największe trudności popierają dość zgodnie różne kategorie respondentów. Opinia, wedle której takie działanie byłoby karą, dla państw, które nie mają trudności jest także dość rozpowszechniona na szczeblu europejskim. Jedynie respondenci sprzeciwiający się utworzeniu euroobligacji wyróżniają się pod tym względem 76% spośród nich żywi takie przekonanie, w porównaniu z 58% respondentów popierających ideę emisji euroobligacji. Grupę ankietowanych, którzy uważają, że zaliczenie do wspólnej puli części długu pozwoliłoby zmniejszyć koszty kryzysu można zasadniczo określić następująco: o Są to osoby, które czułyby się lepiej chronione, gdyby ich kraj przyjął rozwiązania i stosował je w sposób skoordynowany, wspólnie z innymi krajami UE (59% w porównaniu z 42% tych, które wolą działania indywidualne). o Mamy tu także do czynienia z respondentami, którzy popierają pomoc finansową udzielaną innemu państwu członkowskiemu UE doświadczającemu poważnych trudności z powodu kryzysu (64% w porównaniu z 37% tych, którzy nie popierają takich działań). o Chodzi wreszcie o zwolenników euroobligacji (76% w porównaniu z 37% tych, którzy sprzeciwiają ich emisji). 82

84 Z tezą, jakoby zaliczanie części długu publicznego państw członkowskich do wspólnej puli wzmocniłoby stabilność finansową państw członkowskich zgadzają się przede wszystkim badani, którzy są zdania, że wspólna waluta odegrała rolę łagodzącą skutki kryzysu (67% w porównaniu z 54% tych, którzy nie wierzą w podobny efekt). Podobnego zdania są również osoby, które wolałyby, żeby ich kraj przyjął rozwiązania i stosował je w sposób skoordynowany, wspólnie z innymi krajami UE (65% w porównaniu z 48% tych, którzy skłaniają się raczej ku inicjatywom indywidualnym). Znacząca różnica 30 punktów oddziela pod tym względem respondentów popierających pomoc finansową dla państwa doświadczającego trudności z powodu kryzysu od tych, którzy tego nie popierają (odpowiednio 72% i 42%). Wreszcie, notujemy 36-punktową różnicę pomiędzy zwolennikami euroobligacji a ich przeciwnikami (81% w porównaniu z 45%). 83

85 6.3. Euroobligacje: znajomość tematu i opinie Nadal w kontekście rozpatrywania sposobów na wyjście z kryzysu, kolejnym tematem badania były euroobligacje. Zapytano zatem respondentów, czy wiedzą, czym są owe instrumenty. - Duża mniejszość Europejczyków słyszała już o euroobligacjach- O ile większość osób przebadanych w ramach tego sondażu (57%) twierdzi, że nie wie, czym są euroobligacje, 42% wszystkich Europejczyków kiedyś o nich słyszała. Należy jednak rozpatrywać ten wynik w kontekście: jedynie 15% ankietowanych uważa, że wie, czym są owe papiery wartościowe, podczas gdy 27% respondentów deklaruje, że słyszała o euro obligacjach ale nie wie, czym one są. 84

86 Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Znajomość euroobligacji mocno waha się w zależności od państwa członkowskiego. Przede wszystkim, spora różnica 11 punktów oddziela ankietowanych ze strefy euro, którzy częściej słyszeli o tych instrumentach, od tych zamieszkujących poza tą strefą (46% w porównaniu z 35%). Interpretacja wyników w zależności od przynależności państwowej pokazuje duże rozbieżności odpowiedzi w poszczególnych krajach Unii. W Niemczech (27%), Holandii (25%) i Grecji (24%) mamy do czynienia z najwyższym poziomem prawdziwej znajomości euroobligacji (odpowiedź tak, i wiem, co to jest, UE27 15%). Jeśli rozpatrzymy globalną znajomość (suma odpowiedzi tak ), próg 50% przekroczono w sześciu państwach: Grecji (72%), Holandii (64%), Niemczech (62%), Irlandii (57%), Republice Czeskiej (53%) i w Luksemburgu (50%). Z drugiej strony, kraje, w których odnotowano najwięcej ankietowanych, którzy nigdy nie słyszeli o euroobligacjach (UE27 57%) to Dania (80%), Rumunia (77%), Portugalia (75%) i Francja (73%). 85

87 86

88 Analiza społeczno-demograficzna W tej części przyjrzymy się grupom, które najmniej wiedzą o euroobligacjach. Można by rozważyć lepsze poinformowanie tych właśnie osób. Przede wszystkim notujemy, że kobiety o wiele chętniej deklarują, że są niepoinformowane 63% w porównaniu z 50% mężczyzn. Dotyczy to także najmłodszych respondentów 72% osób z grupy latków, w porównaniu z 51% badanych w wieku od 40 do 54 lat. Znajomość euroobligacji zdaje się być także powiązana z poziomem wykształcenia i grupą zawodową. I tak, osoby, które najliczniej deklarują, że nigdy nie słyszały o euro obligacjach to respondenci, którzy zakończyli naukę do wieku 15 lat (67% w porównaniu z 43% najlepiej wykształconych) oraz studenci i osoby zajmujące się domem (odpowiednio 68% i 65%, w porównaniu z 37% kadry kierowniczej). 87

89 Następnie zapytano osoby, które słyszały o euroobligacjach (odpowiedzi tak na pytanie Q12) i które mieszkały w strefie euro, czy popierają one emisję takich papierów wartościowych. - Nieznaczna większość deklaruje poparcie dla utworzenia euroobligacji - Wyniki są tu bardzo podzielone. 38% ankietowanych deklaruje aprobatę dla utworzenia euroobligacji, ale jednocześnie 33% się temu sprzeciwia. Zauważamy także bardzo duży współczynnik odmowy odpowiedzi (29%), który pokazuje, jak trudno przychodzi badanym zajęcie stanowiska na ten temat. 88

90 Jeśli przyjrzymy się odpowiedziom Europejczyków, którzy zadeklarowali, że wiedzą, czym są euroobligacje, wyniki nadal pozostają podzielone: 49% opowiada się za utworzeniem euroobligacji, a 45% się temu sprzeciwia. 89

91 Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Przypomnijmy, że to pytanie zadano jedynie w 17 państwach strefy euro. Jeśli przyjrzymy się zwłaszcza osobom, które podały odpowiedź większościową (UE17 38%), czyli ankietowanym popierającym utworzenie euroobligacji, odnotujemy, że mieszkają oni głównie w Portugalii (62%) oraz Belgii (61%). Respondenci reprezentujący przeciwny pogląd, czyli przeciwnicy utworzenia euroobligacji (UE17 33%), dominują głównie w Niemczech (58%), Finlandii (47%) oraz Słowenii (44%). Jeśli chodzi zaś o osoby, które nie udzielają odpowiedzi na to pytanie (UE17 29%), znajdziemy je głównie na Malcie (50%), w Irlandii (47%) oraz w Hiszpanii (42%). 90

92 91

93 Analiza społeczno-demograficzna Dokonując analizy społeczno-demograficznej należy uwzględnić przede wszystkim fakt, że operujemy na wąskich wycinkach całości próby (mówimy o respondentach z państw członkowskich strefy euro, którzy słyszeli o euroobligacjach). Wyłania się jednak kilka trendów: Analiza odpowiedzi w zależności od płci mówi nam o tym, że większość mężczyzn popiera utworzenie euroobligacji (42%, w porównaniu z 33% kobiet). Kobiety z kolei są bardzo podzielone w swoich poglądach. Ich odpowiedzi można podzielić na trzy równe części (zwolenniczki, przeciwniczki i osoby wybierające opcję trudno powiedzieć ). Jedynie osoby z grupy wiekowej od 55 lat wzwyż są raczej przeciwne utworzeniu euroobligacji (39% w porównaniu z 25% latków). Respondenci z pozostałych grup wiekowych silniej popierają ten projekt. Analiza poziomu wykształcenia respondentów pokazuje, ze najlepiej wyedukowani są także największymi zwolennikami euroobligacji (44% osób, które kontynuowały naukę po ukończeniu 19 roku życia, w porównaniu z 30% tych, które opuściły szkołę przed skończeniem 16 lat). Jeśli chodzi o analizę grup zawodowych respondentów, kadra kierownicza, pracownicy etatowi oraz bezrobotni (odpowiednio 42%, 46% i 41%) mają tendencję do popierania utworzenia euroobligacji, podczas gdy robotnicy i emeryci, wręcz przeciwnie (32% i 34%). Osoby plasujące się na górze drabiny społecznej są częściej zwolennikami euroobligacji (47%) niż ankietowani z dołu hierarchii (32%). Im bardziej ankietowani zgadzają się z tezą, że euro złagodziło skutki kryzysu, tym chętniej popierają także utworzenie euroobligacji (51% w porównaniu z 30% osób, które sądzą, że euro nie odegrało takiej roli). Jednocześnie, respondenci, którzy woleliby, żeby ich kraj przyjął rozwiązania i stosował je w sposób skoordynowany, wspólnie z innymi krajami UE są bardziej pozytywnie nastawieni do euroobligacji (43% w porównaniu z 29% tych, którzy skłaniają się raczej ku inicjatywom indywidualnym). Dotyczy to również osób popierających pomoc finansową swojej ojczyzny dla państwa borykającego się z kryzysem (48% w porównaniu z 24% tych, którzy się temu sprzeciwiają). 92

94 93