Podsumowanie działalności Rzecznika Praw Obywatelskich Europejski Rzeznik Praw Obywatelskich a prawa obywatelskie

Transkrypt

1 Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich Podsumowanie działalności Rzecznika Praw Obywatelskich Europejski Rzeznik Praw Obywatelskich a prawa obywatelskie Specjalny Eurobarometr Przeprowadzony przez TNS Opinion & Social na zlecenie Parlamentu Europejskiego i Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich Zakres badania: UE-27 ( obywateli europejskich) Metoda: Wywiad bezpośredni Badania prowadzono w okresie: Luty marzec 2011 r. 7 lipca 2011 r. PL 1 avenue du Président Robert Schuman CS F Strasbourg Cedex Tel (0) Faks + 33 (0) eo@ombudsman.europa.eu

2 Spis treści Wprowadzenie 3 Najważniejsze ustalenia 5 1. Karta praw podstawowych a prawa obywatelskie Jak dobrze poinformowani o karcie czują się obywatele Prawa obywatelskie w Europie Wydajność administracji UE 9 3. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich Obowiązki Rzecznika Zainteresowanie obywateli zdobyciem wiedzy o roli Rzecznika...12 Podsumowanie 14 2

3 Wprowadzenie Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich rozpatruje skargi obywateli UE, spółek, organizacji pozarządowych, stowarzyszeń i innych organizacji, dotyczące niewłaściwego administrowania w instytucjach, organach i jednostkach organizacyjnych UE. Niewłaściwe administrowanie obejmuje wszystkie rodzaje niewłaściwych i niestosownych praktyk administracyjnych od opóźnionych płatności za projekty UE po nieuzasadnioną odmowę wydania dokumentów lub udzielenia informacji. Rzecznik Praw Obywatelskich jest łącznikiem pomiędzy europejskimi obywatelami a administracją UE. Jednym z jego głównych priorytetów jest wspieranie administracji UE w taki sposób, aby stała się bardziej przejrzysta, skuteczna i przyjazna obywatelom. Ponadto Rzecznik Praw Obywatelskich chętnie informuje europejskich obywateli o ich nowych prawach wprowadzonych na mocy Traktatu z Lizbony i Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Karta praw podstawowych i Traktat z Lizbony, na podstawie którego karta zyskała moc prawną, wzmocniły pozycję europejskich obywateli wobec administracji UE. Gwarantują one większe zaangażowanie obywateli w proces podejmowania decyzji w UE i wprowadzają prawo do dobrej administracji leżące u podstaw działalności Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich. Niniejsze badanie Eurobarometru1ma na celu zbadanie, jak dobrze poinformowani o karcie praw podstawowych czują się europejscy obywatele i jakie znaczenie przypisują europejskim prawom obywatelskim. Jest to niezwykle istotne dla działalności Rzecznika Praw Obywatelskich. Tylko obywatele, którzy znają swoje prawa i wiedzą, do kogo zwrócić się z problemami, mogą skutecznie korzystać z tych praw. Ponadto informacja o tym, jak Europejczycy oceniają działalność administracji UE, powinna pomóc w określeniu dziedzin wymagających poprawy. Głównymi interesantami Rzecznika Praw Obywatelskich są nie tylko europejscy obywatele, lecz także organizacje pozarządowe, przedsiębiorstwa, stowarzyszenia i inne organizacje, czyli wszystkie podmioty działające na terenie Unii Europejskiej, które mogą mieć problemy z administracją UE. Rzecznik planuje wykorzystać wyniki niniejszego badania do usprawnienia swojej wydajności i działalności informacyjnej, aby lepiej dotrzeć do zainteresowanych stron. Przekaże również wyniki Europejskiej Sieci Rzeczników i zwróci się do rzeczników krajowych i regionalnych z prośbą o wsparcie w informowaniu obywateli o ich prawach. Rzecznik dziękuje Parlamentowi Europejskiemu za zlecenie niniejszego badania, a TNS Opinion & Social za jego przeprowadzenie. Pełne badanie, obejmujące liczne dane socjodemograficzne oraz inne statystyki, jest dostępne na stronie internetowej Rzecznika Praw Obywatelskich: 1 Badanie Eurobarometru przeprowadzone w 27 państwach członkowskich UE. TNS Opinion & Social network przeprowadziło bezpośrednie wywiady z obywatelami europejskimi w wieku od 15 lat w dniach od 9 lutego do 8 marca 2011 r. Zastosowano metodologię badań przeprowadzanych dla Dyrekcji Generalnej ds. Komunikacji Parlamentu Europejskiego (Działu Badań i Analiz Politycznych). 3

4 Niektóre fragmenty tekstu i elementy grafiki wykorzystane w niniejszym podsumowaniu zostały pobrane z pełnego raportu opublikowanego przez TNS Opinion & Social. 4

5 Najważniejsze ustalenia Siedemdziesiąt dwa procent (72 %) respondentów deklaruje, że nie czuje się poinformowanych o karcie praw podstawowych.. Rzecznik Praw Obywatelskich, inne instytucje UE i Europejska Sieć Rzeczników zdecydowanie odgrywają główną rolę w procesie lepszego informowania obywateli o karcie. Prawie połowa respondentów uważa prawo do swobodnego przemieszczania i osiedlania się na terenie UE za najważniejsze prawo obywatelskie.. Drugim z najważniejszych praw obywatelskich jest według respondentów prawo do dobrej administracji, a następnie prawo do składania skarg u Rzecznika Praw Obywatelskich. Wyniki te są bardzo obiecujące w kontekście działań Rzecznika zmierzających do zwiększenia jego widoczności, co ma pomóc obywatelom w lepszym wykorzystaniu przysługującego im prawa do dobrej administracji. Zadowolenie z administracji UE jest ogólnie niskie w odniesieniu do skuteczności, ukierunkowania na dobro obywateli i przejrzystości. Szczególnie niepokojące jest to, że w powszechnym odczuciu UE najgorzej radzi sobie z przejrzystością (42 % respondentów uważa się za niezadowolonych z poziomu przejrzystości administracji UE). Ponieważ jedna trzecia dochodzeń prowadzonych przez Rzecznika dotyczy braku przejrzystości, wynik ten zwiększa jego determinację do pomocy instytucjom UE w osiągnięciu wyższego stopnia otwartości, skuteczności i przyjaznego nastawienia do obywateli. Większość respondentów (52 %) uważa, że najważniejszą funkcją Rzecznika jest czuwanie nad tym, aby obywatele UE znali swoje prawa i potrafili z nich korzystać.34 % respondentów uważa, że Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich powinien współpracować z rzecznikami z poszczególnych państw członkowskich UE, podczas gdy dążenie do zadośćuczynienia skarżącym w przypadkach niewłaściwego administrowania jest uznawane za ważne przez zaledwie 27 % respondentów. Wyniki te podkreślają znaczenie polityki informacyjnej Rzecznika wobec europejskich obywateli oraz potrzebę ścisłej współpracy z Europejską Siecią Rzeczników. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich powinien jednak usprawniać politykę informacyjną związaną z jego głównym zadaniem polegającym na rozpatrywaniu skarg, zwłaszcza wobec potencjalnych skarżących, np. spółek, organizacji pozarządowych, stowarzyszeń, innych organizacji itp. Mniej więcej połowa respondentów chciałaby wiedzieć więcej na temat działalności Rzecznika. Wynik ten ilustruje znaczenie starań Rzecznika mających na celu informowanie szerszego grona obywateli o jego działalności. Podkreśla on również potrzebę udzielania informacji ukierunkowanych na tych obywateli, spółki lub inne zainteresowane strony, które mogą w przyszłości potrzebować pomocy Rzecznika. 5

6 1. Karta praw podstawowych a prawa obywatelskie 1.1. Jak dobrze poinformowani o karcie czują się obywatele Znaczna większość obywateli UE (72 %) nie czuje się poinformowana o Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej. Kolejnych 13 % respondentów udzieliło spontanicznej odpowiedzi, że nigdy nie słyszało o karcie. Dla porównania jedynie 14 % respondentów z UE uważa się za dobrze poinformowanych w tym zakresie, 12 % osób dość dobrze, a zaledwie 2 % badanych uważa się za bardzo dobrze poinformowanych. Na podstawie wyników z poszczególnych państw członkowskich można stwierdzić, że zaledwie w trzech krajach: Luksemburgu (25 %), w Czechach (22 %) i we Włoszech (21 %) ponad 20 % respondentów czuje się dobrze poinformowanych. Zaledwie 6 % osób na Łotwie i 8 % osób we Francji, na Litwie i w Rumunii czuje się dobrze poinformowanych. Co najmniej 70 % respondentów w 18 państwach członkowskich deklaruje brak poczucia poinformowania, przy czym szczególnie wysoki odsetek dotyczy Hiszpanii (88 %) i Finlandii (85 %). W Portugalii jedynie 49 % respondentów nie uważa się za poinformowanych, ale bardzo duża liczba osób (39 %) spontanicznie 6

7 przyznaje, że nigdy nie słyszała o Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej, co deklaruje również 28 % osób w Irlandii i 27 % osób w Grecji. 7

8 1.2. Prawa obywateli europejskich Prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu w UE uważane jest za ważne przez największą liczbę respondentów (48 %), podczas gdy drugie miejsce zajmuje prawo do dobrej administracji w instytucjach UE (33 %), a za trzecie w kolejności najważniejsze prawo obywatelskie respondenci z UE uznają prawo do wnoszenia skarg do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich (32 %).21 % osób uważa prawo do głosowania w europejskich wyborach w razie pobytu w innym państwie członkowskim za jedno ze swoich najważniejszych praw, podobnie jak prawo dostępu do dokumentów. 20 % osób uznaje prawo do składania petycji do Parlamentu Europejskiego za jedno ze swoich najbardziej znaczących praw, podczas gdy prawo do występowania z inicjatywą ustawodawczą w ramach inicjatywy obywatelskiej oceniane jest jako istotne przez 19 % respondentów. Prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu w UE uważane jest za najważniejsze w 21 państwach członkowskich. Prawo do dobrej administracji w instytucjach UE uznawane jest za najważniejsze w trzech krajach (w Grecji, w Hiszpanii i we Włoszech), podczas gdy w pozostałych trzech krajach (w Czechach, na Malcie i w Portugalii) za najważniejsze uważa się prawo do wnoszenia skarg do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich. Prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu w UE uznawane jest za szczególnie ważne w Finlandii (74 %) i Szwecji (73 %), ale już za mniej istotne przez respondentów we Włoszech (28 %) i w Hiszpanii (31 %). Prawo do wnoszenia skarg do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich najbardziej cenione jest w Grecji (46 %) i Słowenii (44 %), ale już na Litwie i Łotwie postrzegane jest jako istotne jedynie przez odpowiednio 16 % i 21 % osób. 32 % osób w Danii i Szwecji za istotne uważa prawo do dostępu do dokumentów instytucji UE, co deklaruje jednak już tylko 13 % osób w Hiszpanii i na Litwie. 8

9 2. Wydajność administracji UE Respondenci nisko oceniają działalność administracji UE pod względem wszystkich trzech badanych kryteriów skuteczności, ukierunkowania na dobro obywateli i przejrzystości. W odniesieniu do wszystkich trzech kryteriów więcej osób ocenia działalność jako niezadowalającą niż umiarkowanie zadowalającą lub zadowalającą. Jeśli chodzi o pytanie o skuteczność administracji, respondentów, którzy uważają, że administracja UE nie wykazuje się zadowalającą skutecznością, jest więcej (35 %) niż tych, którzy wyrażają umiarkowane lub duże zadowolenie. Co trzeci respondent ocenia działalność UE jako umiarkowanie zadowalającą (31 %), podczas gdy zaledwie 10 % uznaje ją za zadowalającą. Jeśli chodzi o podejście administracji UE do pełnionej przez siebie służby, respondenci z UE wydają się częściej oceniać działalność UE jako niezadowalającą (33 %) niż jako umiarkowanie zadowalającą (30 %) lub zadowalającą (10 %). Działalność UE jest ogólnie gorzej oceniana pod względem przejrzystości niż skuteczności i ukierunkowania na dobro obywateli. 42 % osób wyraża niezadowolenie z podejścia UE do kwestii przejrzystości, 25 % badanych uważa się za umiarkowanie zadowolonych, a zaledwie 9 % osób wyraża zadowolenie. 9

10 Analiza danych z poszczególnych krajów wyraźnie wskazuje, które z nich najlepiej oceniają działalność administracji UE. Najlepszą ocenę pod względem wszystkich trzech kryteriów wystawiają UE respondenci na Malcie i Słowacji, przy czym duże zadowolenie konsekwentnie wyrażają również mieszkańcy Bułgarii i Rumunii. Na drugim końcu skali znajdują się respondenci w Niemczech i Wielkiej Brytanii, którzy konsekwentnie wystawiają niską ocenę administracji UE. 10

11 3. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich 3.1. Obowiązki Rzecznika Za najważniejszy obowiązek Rzecznika powszechnie uważa się czuwanie nad tym, aby obywatele UE znali swoje prawa i potrafili z nich korzystać. Obowiązek ten 52 % respondentów uznaje za jedną z zasadniczych funkcji Rzecznika.34 % respondentów uważa, że Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich powinien współpracować z rzecznikami z poszczególnych państw członkowskich UE w celu dopilnowania, aby skargi obywateli dotyczące UE były skutecznie rozpatrywane, podczas gdy 30 % za zadanie Rzecznika uważa szerzenie prawa obywateli UE do dobrej administracji w instytucjach UE. Dążenie do zadośćuczynienia skarżącym w przypadkach niewłaściwego administrowania za ważne uznaje 27 % respondentów, 22 % uważa zaś, że priorytetem Rzecznika powinno być szerzenie prawa obywateli UE do dostępu do dokumentów UE. 19 % osób chce, aby Rzecznik skupił się na dążeniu do większego ukierunkowania UE na dobro obywateli. Czuwanie nad tym, aby obywatele UE znali swoje prawa i potrafili z nich korzystać, to pierwsza odpowiedź podawana we wszystkich państwach członkowskich z wyjątkiem Holandii, gdzie najczęstszą odpowiedzią jest współpracowanie z rzecznikami z państw członkowskich w celu dopilnowania, aby skargi obywateli dotyczące UE były skutecznie rozpatrywane, i Irlandii, gdzie za równie ważne uznaje się szerzenie prawa obywateli UE do dobrej administracji w instytucjach UE i czuwanie nad tym, aby obywatele UE znali swoje prawa. Czuwanie nad tym, aby obywatele UE znali swoje prawa i potrafili z nich korzystać, uważane jest za szczególnie ważny obowiązek w Danii i Szwecji, gdzie odpowiedź tę wybiera 69 % osób, ale już za mniej istotny w Rumunii (38 %), Irlandii (43 %) i Portugalii (43 %). Współpracowanie z rzecznikami z państw członkowskich w celu dopilnowania, aby skargi obywateli dotyczące UE były skutecznie rozpatrywane, po raz kolejny uważane jest za główną funkcję Rzecznika w Danii (61 %), Szwecji (59 %) i Holandii (53 %), natomiast stosunkowo niewielu respondentów przywiązuje do niego wagę w Rumunii (16 %) i na Litwie (22 %). 11

12 Respondenci na Cyprze (49 %), w Szwecji (43 %) i w Irlandii (43 %, 1. odpowiedź na równi z czuwaniem nad tym, aby obywatele UE znali swoje prawa i potrafili z nich korzystać ) uznają szerzenie prawa obywateli UE do dobrej administracji w instytucjach UE za jeden z najważniejszych obowiązków Rzecznika, z czym zgadza się jednak już tylko 18 % osób w Polsce i 20 % osób na Litwie. Dążenie do zadośćuczynienia skarżącym w przypadkach niewłaściwego administrowania postrzegane jest jako bardzo ważne przez 52 % osób w Finlandii i 48 % osób na Cyprze. Dla porównania zadanie to za priorytet uznaje jedynie 12 % osób w Estonii i 16 % osób w Szwecji. Respondenci w Szwecji (38 %) i Danii (36 %) za główny obowiązek uznają szerzenie prawa obywateli UE do dostępu do dokumentów UE. Pogląd ten podziela zaledwie 13 % osób na Litwie oraz 14 % osób w Czechach, na Łotwie i w Polsce. Dążenie do większego ukierunkowania UE na dobro obywateli to priorytet zdaniem 36 % osób w Austrii i 31 % osób w Grecji, ale już mniej ważne zadanie według respondentów na Łotwie (11 %), w Luksemburgu (13 %) czy w Wielkiej Brytanii (13 %). Stosunkowo duża liczba osób w Rumunii (26 %), w Estonii (22 %) i na Litwie (22 %) twierdzi, że nie wie, co powinno należeć do najważniejszych obowiązków Rzecznika Zainteresowanie obywateli zdobyciem wiedzy o roli Rzecznika Kwestia zainteresowania lepszym poznaniem obowiązków Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich dzieli obywateli UE, z których w przybliżeniu jedna połowa deklaruje zainteresowanie (49 %), a druga połowa brak zainteresowania (48 %). Zaledwie 10 % osób jest bardzo zainteresowanych, zaś 39 % osób raczej zainteresowanych. Z kolei 29 % osób uważa się za raczej niezainteresowanych, a 19 % osób za w ogóle niezainteresowanych. 12

13 W skali poszczególnych krajów jedynie w 11 państwach członkowskich co najmniej połowa respondentów deklaruje zainteresowanie lepszym poznaniem roli Rzecznika. Zainteresowanie jest największe na Cyprze, gdzie deklaruje je 74 % osób, w Luksemburgu (64 %) i na Malcie (62 %). Natomiast zaledwie 21 % osób na Słowacji, 30 % na Łotwie i 32 % w Danii deklaruje jakiekolwiek zainteresowanie tą kwestią. Liczba respondentów deklarujących brak zainteresowania działalnością Rzecznika jest największa na Słowacji (78 %), na Łotwie (68 %) i w Danii (67 %). Bardzo zainteresowany to najczęstsza odpowiedź tylko w jednym państwie członkowskim na Cyprze (40 %) podczas gdy raczej niezainteresowany to odpowiedź najczęściej podawana w ośmiu krajach: w Danii (49 %), na Łotwie (47 %), w Finlandii (45 %), w Czechach (43 %), na Słowacji (40 %), na Węgrzech (36 %), w Polsce (36 %) i w Bułgarii (32 %). 13

14 Podsumowanie Brak wiedzy uczestników badania na temat karty praw podstawowych jest niepokojący. Jednocześnie większość respondentów uważa, że najważniejszą funkcją Rzecznika jest czuwanie nad tym, aby obywatele UE znali swoje prawa i potrafili z nich korzystać. Wyniki badania wyraźnie wskazują, jak duże znaczenie dla Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich oraz innych instytucji UE i Europejskiej Sieci Rzeczników ma lepsze informowanie obywateli o karcie i ich prawach. Z punktu widzenia Rzecznika szczególnie korzystne jest to, że jeden na trzech respondentów uważa, że prawo do dobrej administracji jest jednym z najważniejszych praw obywatelskich. Mniej więcej taka sama liczba respondentów uważa prawo do składania skarg do Rzecznika za bardzo ważne. Wyniki te podkreślają znaczenie polityki informacyjnej Rzecznika wobec europejskich obywateli i wzmacniają jego rolę jako głównego łącznika pomiędzy obywatelami europejskimi a administracją UE. W odniesieniu do wyników badań dotyczących wydajności administracji UE szczególnie niepokojące jest to, że 42 % respondentów twierdzi, że nie jest zadowolonych z poziomu przejrzystości w instytucjach UE. Zadowolenie ze skuteczności instytucji i ukierunkowania na dobro obywateli jest również niskie. Jednym głównych priorytetów Rzecznika jest wspieranie administracji UE w taki sposób, aby stała się bardziej przejrzysta, skuteczna i przyjazna obywatelom. Rzecznik powinien zdecydowanie wzmocnić swoją aktywną rolę w kontaktach z instytucjami UE w celu zwiększenia zaufania obywateli do administracji UE. Funkcja Rzecznika jest najbardziej odpowiednia do wykrywania niedociągnięć w administracji UE i zwalczania ich w drodze aktywnej współpracy z różnymi instytucjami. Postrzeganie instytucji UE różni się jednak znacznie w poszczególnych krajach, co jest dowodem na to, że subiektywne odczucie braku skuteczności niekoniecznie odzwierciedla rzeczywistą wydajność administracji UE. Potwierdza to również fakt, że im lepiej poinformowani są obywatele o karcie praw podstawowych (a tym samym UE), tym wyżej oceniają wydajność administracji UE. Wskazane jest zatem informowanie obywateli nie tylko po to, aby byli bardziej świadomi swoich praw, lecz również po to, aby lepiej postrzegali instytucje UE. Brak wiedzy wśród obywateli stanowi równie poważny problem dla wizerunku UE jak wszelkie wady w funkcjonowaniu instytucji UE. W odpowiedzi na pytanie o rolę Rzecznika większość respondentów stwierdza, że jego najważniejszą funkcją jest informowanie obywateli o ich prawach, a w drugiej kolejności podkreśla znaczenie współpracy z rzecznikami w różnych państwach członkowskich Tylko 27 % respondentów uważa, że najważniejszym zadaniem Rzecznika jest dążenie do zadośćuczynienia skarżącym w przypadkach niewłaściwego administrowania. Oczywiście wyniki te można wytłumaczyć tym, że obywatele w pierwszej kolejności chcą poznać swoje prawa, zanim zaczną myśleć o ich ochronie. Wyniki te podkreślają znaczenie polityki informacyjnej Rzecznika wobec europejskich obywateli oraz potrzebę ścisłej współpracy z Europejską Siecią Rzeczników. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich powinien jednak usprawniać politykę informacyjną związaną z jego głównym zadaniem polegającym na rozpatrywaniu skarg, zwłaszcza wobec potencjalnych 14

15 skarżących, np. spółek, organizacji pozarządowych, stowarzyszeń, innych organizacji itp. Mniej więcej połowa respondentów chciałaby wiedzieć więcej o tym, czym zajmuje się Rzecznik. Wynik ten jest bardzo obiecujący i wskazuje znaczenie starań Rzecznika na rzecz informowania szerszego grona obywateli na temat jego działalności. Podkreśla on również potrzebę udzielania informacji ukierunkowanych na tych obywateli, spółki lub inne zainteresowane strony, które mogą w przyszłości potrzebować pomocy Rzecznika. Zarówno przy informowaniu szerszego grona obywateli, jak i ukierunkowaniu informacji na potencjalnych skarżących Rzecznik potrzebuje wsparcia Europejskiej Sieci Rzeczników. Niniejsze badanie wskazuje na to, że przedsięwzięcie, jakim jest zacieśnienie więzi pomiędzy zwykłymi obywatelami a UE, pozostaje w fazie realizacji. Rzecznik jest gotów wykorzystać te wyniki do usprawnienia własnej działalności informacyjnej oraz zintensyfikowania wysiłków na rzecz zwiększania wydajności administracji UE. Przekaże je również Europejskiej Sieci Rzeczników, aby rozpowszechnić informacje na temat praw obywatelskich na krajowym i regionalnym szczeblu UE. Rzecznik Praw Obywatelskich po raz kolejny dziękuje Parlamentowi Europejskiemu i TNS Opinion & Social za ich wkład w przeprowadzenie niniejszego badania. Jest przekonany, że stałe monitorowanie opinii obywateli na temat kwestii będących przedmiotem badania ma kluczowe znacznie dla zwiększenia wydajności wszystkich instytucji UE. 15