Wymagania edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w klasie III gimnazjum.

Transkrypt

1 Wymagania edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w klasie III gimnazjum. Wymagania niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych ocen klasyfikacyjnych. USTRÓJ DEMOKRATYCZNY W POLSCE PARLAMENT, PREZYDENT, RZĄD I SĄDY Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który nie opanował wiadomości i umiejętności niezbędnych do uzyskania oceny dopuszczającej. Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: nazywa ustrój RP, rozumie czym jest konstytucja, wskazuje funkcję Trybunału Konstytucyjnego, wie, jaki system władzy funkcjonuje w Polsce, omawia, na czym polega trójpodział władzy, podaje imię i nazwisko prezydenta i premiera RP, wie, kto sprawuje władzę ustawodawczą w Polsce, podaje nazwy obu izb parlamentu, rozumie pojęcie Zgromadzenie Narodowe, wymienia co najmniej dwie funkcje parlamentu, wie, jaki wiek musi osiągnąć, by móc głosować i kandydować, rozumie pojęcie ordynacja wyborcza, nazywa organy władzy wykonawczej, trzy uprawnienia prezydenta i rządu, wie, kto tworzy rząd, wymienia dwie instytucje mogące zgłosić projekt nowej ustawy, nazywa przedstawiciela rządu w województwie, rozumie pojęcie normy prawnej, odróżnia ją od innych norm, dostrzega potrzebę przestrzegania prawa, wymienia organy władzy sądowniczej, przykładowe gałęzie prawa i rodzaje kar stosowanych w Polsce, rozumie pojęcia: obrona konieczna, prawo oskarżonego do obrony, wie, że nieletni również odpowiadają za łamanie prawa, wie, że prawo podlega ochronie, wymienia organ kontroli państwowej i ochrony prawa; na podst. definicji słownikowej wskazuje najważniejsze elementy pojęcia prawica i lewica, na podst. definicji słownikowej omawia pojęcie system partyjny, nazywa system partyjny we współczesnej Polsce, wymienia dwie partie działające w Polsce, wskazuje jedną partię, mającą przedstawicieli w parlamencie, podaje, ile osób potrzebnych jest na liście poparcia, aby zarejestrować partię polityczną w Polsce, wie, jakie partie tworzą koalicję rządzącą w Polsce. Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który: definiuje pojęcia: konstytucja, referendum konstytucyjne, wymienia dwa zadania Trybunału Konstytucyjnego, podstawowe funkcje ustawy zasadniczej, odszukuje w dokumencie potrzebne informacje, wymienia rodzaje systemów: prezydencki, parlamentarny, mieszany i państwa, w których one obowiązują, rozumie pojęcia: mandat, komisja sejmowa, immunitet poselski, wymienia cztery zadania parlamentu, wyjaśnia, kto kieruje pracą jego izb, rozumie zasady ordynacji wyborczej, wymienia zasady prawa wyborczego, wymienia minimum cztery uprawnienia prezydenta, trzy kompetencje rządu i podstawowe resorty, rozumie pojęcie kontrasygnata, inicjatywa ustawodawcza, wymienia organy władzy, którym ona przysługuje, wskazuje przykładowe normy obowiązujące w życiu społecznym, trzy zasady prawa i dwie jego funkcje, wymienia gałęzie prawa, rozumie pojęcia: jawność rozpraw, niezawisłość sędziów, wie, jakie sądy sądzą nieletnich i jakim karom mogą oni podlegać, określa funkcję sędziego, prokuratora, obrońcy, rzecznika praw obywatelskich, wymienia organy kontroli państwowej i ochrony prawa; odszukuje w słowniku i charakteryzuje pojęcia prawica i lewica, wśród podanych pojęć wskazuje po dwa elementy programu partii prawicowej i lewicowej, charakteryzuje pojęcie system partyjny, podaje dwie cechy systemu partyjnego we współcz. Polsce, wymienia cztery partie działające w Polsce, wskazuje trzy partie, które mają przedstawicieli w parlamencie, wymienia trzy warunki zarejestrowania partii w Polsce, posługując się tekstem Konstytucji RP, wymienia dwa przykłady partii politycznych, które nie mogą działać w Polsce. Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który: tłumaczy, na czym polega nadrzędność konstytucji względem innych aktów prawnych, omawia jej funkcje, stara się wykorzystywać informacje zawarte Konstytucji RP do rozwiązywania problemów, podaje najważniejsze cechy systemu parlamentarnego, prezydenckiego i mieszanego, omawia funkcje władzy wykonawczej, ustawodawczej i sądowniczej, organizacje pracy polskiego parlamentu, zadania Sejmu i Senatu, rozumie pojęcia: absolutorium, veto prezydenckie, wotum nieufności, omawia zasady prawa wyborczego, rozróżnia wybory proporcjonalne i większościowe, wyjaśnia pojęcia: czynne i bierne prawo wyborcze, władza uprawniona i nieuprawniona, klasyfikuje uprawnienia prezydenta i podaje przykłady uprawnień w zakresie każdej z dziedzin, 1

2 wie, kto powołuje premiera i kto może go odwołać, wie, kiedy może dojść do zmiany rządu, określa rolę prezydenta i parlamentu w tworzeniu ustawy, najważniejsze etapy procesu legislacyjnego, zna najważniejsze uprawnienia wojewody, odróżnia administrację rządową od samorządowej, rozpoznaje przykłady różnych norm społecznych, zasady, jakimi powinni się kierować urzędnicy służby cywilnej, wymienia funkcje i zasady prawa i wyjaśnia ich znaczenie, porządkuje akty prawne wg hierarchii ważności, rozumie pojęcia: niezawisłość, dwuinstancyjność sądów, omawia strukturę wymiaru sprawiedliwości, objaśnia, czym zajmuje się sąd karny i cywilny, pojęcia: zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych; definiuje pojęcia prawica i lewica, podaje elementy programów i przykłady partii prawicowych i lewicowych, wymienia rodzaje systemów partyjnych, podaje cztery cechy systemu partyjnego we współczesnej Polsce i PRL, wskazuje partie w parlamencie, dwie różnice programowe między wybranymi partiami, definiuje pojęcie partia polityczna,wymienia warunki zarejestrowania partii w Polsce, min. jedną jej funkcję. Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który: objaśnia pojęcia konstytucjonalizm, preambuła, omawia krótko historię polskiego konstytucjonalizmu, rozstrzyga problemy korzystając z zapisów zawartych w wybranych rozdziałach Konstytucji RP, omawia i porównuje na przykładach system parlamentarny, prezydencki i mieszany, rozróżnia interpelacje poselskie od zapytań, charakteryzuje uprawnienia Sejmu i Senatu wskazując na ich różne role, wyjaśnia pojęcia: mandat imperatywny i wolny, kworum, komisja, klub parlamentarny, koalicja rządowa, opozycja i podaje ich aktualne przykłady, wyjaśnia, na czym polegają wybory proporcjonalne i większościowe, klasyfikuje i omawia uprawnienia prezydenta, rodzaj odpowiedzialności prezydenta i procedurę wyborów, omawia procedurę powoływania rządu, posługuje się słownictwem: desygnata, wotum zaufania, omawia i objaśnia etapy procesu legislacyjnego, uwzględnia różne jego warianty, omawia na przykładach naruszanie różnego rodzaju norm, przyczyny korupcji i podaje przykłady jej zapobiegania, zna hierarchię aktów prawnych, podstawowe różnice w postępowaniu w sprawach karnych i cywilnych, omawia strukturę i zadania organów kontroli państwowej i ochrony prawa, wskazuje różnice między komitetem wyborczym a partią polityczną, planuje zadania szkolnego komitetu wyborczego, opisuje rodzaje systemów partyjnych, podaje przykłady państw, w których one występują, wymienia i charakteryzuje sześć partii politycznych w Polsce oraz podaje osoby stojące na ich czele, podaje cztery różnice programowe między wybranymi partiami politycznymi w Polsce, opisuje dwie funkcję partii politycznej w Polsce. Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który wykazuje się szeroką znajomością omawianych zagadnień, orientacją w życiu politycznym i społecznym, np. rozróżnia programy partii, zna ich rodowody, syntetyzuje i samodzielnie wykorzystuje w praktyce posiadane wiadomości, samodzielnie interpretuje wydarzenia polityczne w Polsce i na świecie w kontekście posiadanych wiadomości, poszerza swoją wiedzę, bardzo dobrze orientuje się w uprawnieniach organów władzy w państwie demokratycznym. 2

3 POLSKA W ŚWIECIE, POLSKA W EUROPIE JEDEN ŚWIAT, WIELE PROBLEMÓW Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który nie opanował wiadomości i umiejętności niezbędnych do uzyskania oceny dopuszczającej. Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: rozumie pojęcia: suwerenność, ambasada, konsulat, polityka zagraniczna, wymienia państwa sąsiadujące z Polską, organy władzy odpowiedzialne za prowadzenie polityki zagranicznej, z pomocą nauczyciela wymienia przykładowe cele i kierunki polskiej polityki zagranicznej, wyszukuje w różnych źródłach informacje na temat relacji Polski z wybranym państwem, podaje przykład operacji militarnej i misji pokojowej, w których Polska wzięła lub bierze udział, rozumie charakter polityki obronnej Polski, przynależność do NATO jako kluczowy czynnik kształtujący naszą politykę obronną, wskazuje przykładowe zobowiązania Polski i korzyści wynikające z przynależności do NATO, wie, jaki jest główny cel NATO, podaje datę wstąpienia Polski do NATO, dostrzega znaczenie i potrzebę współpracy Polski z innymi krajami, wymienia główne cele integracji europejskiej, wie, co oznaczają skróty: EWG, EWWiS, rozumie, na czym polega zasada solidarności i pomocniczości, wymienia najważniejsze instytucje UE, wymienia symbole Unii Europejskiej, wie, kiedy Polska przystąpiła do UE, wie, ile państw należy obecnie do Unii Europejskiej, podaje przykładowe źródła dochodów i wydatków UE, wie, co to jest euroregion i jakie czynniki go wyróżniają, wymienia przykładowe prawa i obowiązki wynikające z posiadania obywatelstwa UE, podaje przykładowe korzyści wynikające z członkostwa w UE, określa najważniejsze zadanie ONZ, wie, z jakiego powodu powołano do życia ONZ, rozumie pojęcia: imigrant, uchodźca, pomoc humanitarna, bogata Północ, biedne Południe, terroryzm, podaje przykłady organizacji zaangażowanych w udzielanie pomocy humanitarnej, podaje przykłady państw tzw. Trzeciego Świata, wymienia najważniejsze problemy współczesnego świata, wymienia najważniejsze państwa i miejsca konfliktów, rozumie, na czym polega zjawisko globalizacji, podaje przykłady codziennych zachowań, które mogą wpływać na życie innych ludzi na świecie. Ocenę dostateczna otrzymuje uczeń, który: wyjaśnia, na czym polega suwerenność, wie, czym zajmują się ambasady i konsulaty, wymienia przykładowe kompetencje rządu i prezydenta w zakresie prowadzenia polityki zagranicznej, próbuje określić miejsce Polski we współczesnym świecie, wymienia najważniejsze cele i kierunki polskiej polityki zagranicznej, podejmuje próbę przedstawienia relacji Polski z wybranym państwem na podstawie samodzielnie zebranych informacji, omawia krótko przykładową operację militarnej i misję pokojową, w których Polska wzięła lub bierze udział, podejmuje próbę scharakteryzowania polityki obronnej Polski, wskazuje zobowiązania Polski i korzyści wynikające z przynależności do NATO, podaje datę powstania NATO, wymienia organy władzy Sojuszu, przedstawia główne cele integracji europejskiej, wymienia najważniejsze etapy integracji europejskiej, w tym najważniejsze traktaty i ich kluczowe postanowienia, podaje nazwiska ojców Europy, 3

4 wyjaśnia, na czym polega zasada solidarności i pomocniczości, wymienia najważniejsze instytucje UE i wskazuje ich najważniejsze kompetencje, wymienia cztery filary UE, wymienia źródła dochodów i wydatków UE, wskazuje prawa i obowiązki wynikające z posiadania obywatelstwa Unii Europejskiej, wyszukuje informacje na temat korzystania ze środków unijnych przez polskich obywateli, przedsiębiorstwa i instytucje, z uwzględnieniem swojej gminy i regionu, formułuje własne zdanie na temat korzyści, jakie niesie ze sobą członkostwo w UE, rozumie pojęcie zimnej wojny, wylicza organizacje międzynarodowe, które powstały po II wojnie światowej, zna genezę powstania ONZ, przedstawia cele ONZ, rozumie pojęcia: ONZ, Rada Bezpieczeństwa, Zgromadzenie Ogólne, Sekretarz Generalny, wyjaśnia pojęcia: imigrant, uchodźca, pomoc humanitarna, próbuje ocenić sytuację imigrantów i uchodźców we współczesnym świecie, odwołując się do konkretnych przykładów, podaje przykłady pomocy humanitarnej i uzasadnia jej potrzebę, wymienia przyczyny konfliktów na świecie, wskazuje na mapie miejsca, w których one występują, podejmuje próbę omówienia przebiegu wybranego konfliktu na podstawie samodzielnie zgromadzonych informacji, wyjaśnia pojęcie terroryzm i podaje przykładowe formy walki z nim, objaśnia na czym polega zjawisko globalizacji i próbuje ocenić jej skutki. Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który: potrafi podać przykład ograniczenia suwerenności państwa, wyjaśnia, czym zajmują się ambasady i konsulaty, potrafi krótko scharakteryzować miejsce Polski we współczesnym świecie, charakteryzuje kompetencje rządu i prezydenta w zakresie prowadzenia polityki zagranicznej, przedstawia najważniejsze cele i kierunki polskiej polityki zagranicznej- relacje z sąsiadami, państwami UE oraz Stanami Zjednoczonymi, charakteryzuje relacje Polski z wybranym państwem na podstawie samodzielnie zebranych informacji, wymienia najważniejsze operacje militarne i misje pokojowe, w których Polska wzięła udział, omawia jedną z nich, charakteryzuje politykę obronną Polski, omawia, posługując się przykładami, zobowiązania Polski i korzyści wynikające z przynależności do NATO, zna genezę NATO, uzasadnia na przykładach znaczenie i potrzebę współpracy Polski z innymi krajami, charakteryzuje główne cele integracji europejskiej i wskazuje sposoby ich realizacji, opisuje najważniejsze etapy integracji europejskiej, charakteryzuje postanowienia poszczególnych traktatów, wymienia instytucje UE i ich najważniejsze kompetencje, wyjaśnia, jak realizowane są cztery wolności obowiązujące na wspólnym rynku krajów należących do UE, wyjaśnia, skąd pochodzą środki finansowe w unijnym budżecie i na co są przeznaczane, przedstawia prawa i obowiązki wynikające z posiadania obywatelstwa Unii Europejskiej, formułuje i uzasadnia własne zdanie na temat korzyści, jakie niesie ze sobą członkostwo w UE, podejmuje próbę wypowiadania się na temat dalszej integracji europejskiej (dostrzega szanse i zagrożenia), charakteryzuje genezę i cele: RWPG, EWG, Układu Warszawskiego, NATO, wymienia państwa należące do UE, opowiada historię integracji europejskiej, rozumie strukturę UE, wylicza szanse i zagrożenia dla Polski jako członka WE, wymienia najważniejsze organy ONZ, potrafi wskazać ich najważniejsze kompetencje, zna skład Rady Bezpieczeństwa oraz Zgromadzenia Ogólnego, ocenia na przykładach sytuację imigrantów i uchodźców we współczesnym świecie, określa, w jaki sposób wspólnota międzynarodowa może pomagać krajom ubogim i gospodarczo zacofanym, 4

5 porównuje na przykładach sytuację w krajach bogatej Północy i biednego Południa, omawia przyczyny konfliktów oraz formy walki z terroryzmem, wie, gdzie toczą się aktualnie konflikty wojenne -opisuje metody działań terrorystów, omawia przebieg wybranego konfliktu na podstawie samodzielnie zgromadzonych informacji, proponuje własny sposób jego rozwiązania podaje przykłady pozytywnych i negatywnych przejawów globalizacji, wyjaśnia na przykładach, na czym polega globalizacja w sferze kultury, gospodarki i polityki, podaje najważniejsze cechy społeczeństwa globalnego. Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który: pokazuje na przykładach, jak współcześnie ograniczana jest suwerenność, charakteryzuje miejsce Polski we współczesnym świecie, podejmuje próbę krytycznej oceny kompetencji rządu i prezydenta w zakresie prowadzenia polityki zagranicznej, omawia cele i kierunki polskiej polityki zagranicznej- relacje z sąsiadami, państwami UE oraz Stanami Zjednoczonymi, charakteryzuje relacje Polski z wybranymi państwami na podstawie samodzielnie zebranych informacji, charakteryzuje nasze członkostwo w NATO, cele i sposoby działania tej organizacji, omawia wybrane misje pokojowe, w których Polska wzięła udział i podejmuje próbę oceny ich skuteczności, charakteryzuje politykę obronną Polski, omawia genezę NATO, wymienia państwa, które są członkami NATO, podaje nazwisko Sekretarza Generalnego NATO, zauważa niebezpieczeństwo separatyzmu, formułuje własne zdanie na temat udziału polskich wojsk w misjach pokojowych i uzasadnia je rzeczowymi argumentami, wskazuje na konkretnych przykładach sposoby realizacji głównych celów integracji europejskiej, opisuje etapy integracji europejskiej, charakteryzuje postanowienia poszczególnych traktatów, wymienia instytucje UE, podaje ich skład oraz charakteryzuje kompetencje, formułuje i uzasadnia własne zdanie (odwołując się do przykładów) na temat korzyści, jakie niesie ze sobą członkostwo w UE, wypowiada się na temat dalszej integracji europejskiej (dostrzega szanse i zagrożenia)- prezentuje i uzasadnia swoją opinię odwołując się do konkretnych przykładów, podaje przykłady działań Organizacji zmierzające do zachowania pokoju na świecie, charakteryzuje działalność poszczególnych organów ONZ, wyjaśnia na przykładzie, na czym polega współzależność bogatej Północy i biednego Południa, opisuje sytuację ludności w krajach biednych, omawia aktualne konflikty wojenne oraz charakteryzuje problem terroryzmu, przedstawia własne propozycje rozwiązania wybranego konfliktu, wie, kto sformułował pojęcie globalizacji, omawia zjawisko globalizacji, analizuje i ocenia jej skutki. Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: wykazuje się szeroką wiedzą na temat polskiej polityki zagranicznej, relacji z innymi państwami, zna i krytycznie ocenia posunięcia władz w zakresie polityki zagranicznej, przedstawia historyczne koncepcje integracji europejskiej, omawia aktualną politykę prowadzoną przez UE, charakteryzuje aktualną polityką prowadzoną przez NATO, opisuje przyczyny olbrzymich różnic w zamożności państw Trzeciego Świata i państw wysoko rozwiniętych, zna nazwy organizacji terrorystycznych oraz teren ich działania, opisuje działalność organizacji sprzeciwiających się globalizacji, ocenia proces globalizacji; analizuje, porównuje, ocenia różne zjawiska, prognozuje, logicznie i rzeczowo argumentuje wysuwane tezy. 5

6 Wymagania niezbędne do uzyskania poszczególnych rocznych ocen klasyfikacyjnych. CZŁOWIEK W GOSPODARCE RYNKOWEJ EKONOMIA W TWOIM ŻYCIU Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który nie opanował wiadomości i umiejętności niezbędnych do uzyskania oceny dopuszczającej. Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: rozumie pojęcia ekonomia, potrzeba, czynniki wytwórcze, podaje przykład uczestniczenia w życiu ekonomicznym, wymienia podmioty gospodarcze, odróżnia dobra od usług, własność prywatną od publicznej, wskazuje podstawową funkcję gospodarstwa domowego, przykłady źródeł dochodów i wydatków, rozumie pojęcie budżet, wie kiedy można mówić o racjonalnym gospodarowaniu pieniędzmi, rozumie pojęcie rynek, gospodarka rynkowa, konkurencja, szara strefa, odróżnia pojęcia: podaż, popyt, wymienia jedną instytucję broniącą praw konsumentów w Polsce, wie, kiedy można zareklamować towar, wskazuje jedną funkcję pieniądza, wymienia dwa współczesne rodzaje pieniądza i dwie dawne formy płatności, rozróżnia rodzaje kredytów, wie, co to są odsetki, czek, konto, karta kredytowa, giełda pieniężna, podatek, PKB, na podstawie fragmentu ustawy wyjaśnia, co to jest przedsiębiorstwo i przedsiębiorca, wie, jakie musi spełniać warunki, aby rozpocząć działalność gospodarczą, rozpoznaje kroki zakładania działalności, podejmuje najprostsze działania związane z napisaniem biznesplanu, np. projektuje logo firmy, wie, co to jest pośrednictwo pracy, doradztwo zawodowe, czym zajmuje się powiatowy urząd pracy, gdzie szukać ofert pracy, rozumie potrzebę kształcenia się, dostrzega zjawisko bezrobocia w swoim środowisku, wskazuje normy etyczne obowiązujące pracownika i pracodawcę, rozpoznaje przykłady nieetycznych zachowań, wie, w jakim wieku może rozpocząć pracę, jakie dokumenty trzeba przedłożyć pracodawcy ubiegając się o pracę, redaguje CV, z pomocą nauczyciela pisze list motywacyjny, wie, co to jest kodeks pracy; Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który: wskazuje potrzeby ekonomiczne, formy uczestnictwa w życiu ekonomicznym, przyporządkowuje przykłady czynników wytwórczych do odpowiednich kategorii, rozumie pojęcia: rzadkość dóbr, koszt alternatywny, dostrzega zależności między podmiotami gospodarczymi, omawia źródła dochodów gospodarstwa domowego, rozumie pojęcia: deficyt budżetowy, nadwyżka budżetowa, wymienia formy oszczędzania, inwestowania, wyrównywania deficytu w budżecie domowym, opracowuje prosty budżet domowy, wskazuje typy własności publicznej i prywatnej, na podstawie opisów odróżnia trzy typy systemów gospodarczych, rozumie pojęcia: prywatyzacja, podaż, popyt, podaje przykłady rynków dóbr i usług, zna podst. prawa konsumenta, rozumie pojęcie barter, inflacja, wymienia współczesne rodzaje pieniądza, wie, jak nazywa się bank centralny w Polsce, identyfikuje dwa zadania NBP i banków komercyjnych, zna pojęcia: akcja, obligacja, papiery wartościowe, makler, hossa, bessa, wymienia przykładowe rodzaje podatków, podział szarej strefy, dwa wskaźniki pomiaru stanu gospodarki, wie, na czym polegała reforma ustroju gospodarczego w Polsce w 1989 r., wie, jak ocenić, czy przedsiębiorstwo wypracowało zysk, rozumie pojęcia: przychód, koszt, wymienia podstawowe sposoby dokumentowania działalności, podstawowe rodzaje spółek, różnice między spółką a firmą jednoosobową, porządkuje chronologicznie podane kroki zakładania działalności, rozumie pojęcie biznesplan, marketing, dystrybucja, promocja, przygotowuje wybrane punkty biznesplanu, np. opisuje produkt, proponuje elementy strategii marketingowej, wie, co należy brać pod uwagę przy wyborze zawodu, rozumie pojęcie mobilność zawodowa w związku z problemem bezrobocia, ma świadomość wagi wyboru szkoły dla kariery zawodowej, rozumie, na czym polega mobbing, nazywa wymagania etyczne wobec niektórych zawodów, określa formy zatrudnienia młodocianych pracowników, 6

7 redaguje CV i list motywacyjny o treści dostosowanej do oferty, estetyczny, poprawny kompozycyjnie, wystrzega się słownictwa potocznego, zna podstawowe zasady zachowania się na rozmowie kwalifikacyjnej, odszukuje w kodeksie pracy podstawowe prawa pracowników; Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który: wymienia formy uczestniczenia w życiu ekonomicznym i przykłady decyzji ekonomicznych, wymienia podstawowe rodzaje czynników wytwórczych, wyjaśnia, skąd wynika rzadkość dóbr i jej wpływ na gospodarkę, omawia pojęcie koszt alternatywny, podaje przykłady ilustrujące obieg okrężny dóbr, usług i płatności oraz zależności między podmiotami gosp., omawia formy spożytkowania nadwyżki budżetowej oraz sposoby pokrycia deficytu w budżecie domowym, opracowuje budżet domowy z uwzględnieniem wydatków stałych i zmiennych, wskazuje najważniejsze cechy systemów gospodarczych, wymienia formy prywatyzacji, wyjaśnia, na czym polega wolna konkurencja, od czego zależy podaż i popyt, co wpływa na ich zmiany, wie, kiedy towar jest niezgodny z umową i czego może żądać reklamując go, wymienia instytucje broniące praw konsumentów w Polsce, przedstawia krótką historię pieniądza i jego funkcje, definiuje pojęcie inflacja i wskazuje podstawowe jej skutki, odróżnia zadania banku centralnego i komercyjnego, rozumie pojęcia: depozyt, lokata terminowa, rachunek a vista, rozróżnia papiery wartościowe, wie, co to jest fundusz inwestycyjny, wyjaśnia, dlaczego płacimy podatki, charakteryzuje ich rodzaje, wie, na co państwo wydaje pieniądze, wyjaśnia przyczyny i konsekwencje działania szarej strefy, wskazuje najważniejsze zmiany w gospodarce po 1989 roku, ocenia, czy przedsiębiorstwo wypracowało zysk uwzględniając koszty stałe i zmienne, omawia podział spółek rozpoznaje ich rodzaje, wie, jakie działania musi podjąć rozpoczynając działalność gospodarczą, oblicza zysk brutto i netto, realizuje bardziej złożone zadania związane z biznesplanem, np. opracowuje strategię marketingową, wymienia podstawowe przyczyny i skutki bezrobocia oraz sposoby jego zwalczania, wykazuje orientację w sytuacji na rynku pracy, zna oczekiwania pracodawców i cechy dobrego pracownika, zauważa i omawia przykłady nieetycznych zachowań wśród pracowników i pracodawców, wie, na co ma zwrócić uwagę podpisując umowę, rozróżnia rodzaje umów, pisze list motywacyjny, w którym przedstawia swoje kwalifikacje, podkreśla cechy dobrego pracownika, posługując się kodeksem pracy rozstrzyga problemy; Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który: omawia i interpretuje piramidę Maslowa, wymienia i charakteryzuje rodzaje czynników wytwórczych, posługując się przykładami uzasadnia, dlaczego podmioty gospodarcze tworzą system naczyń połączonych, opracowuje budżet dowolnego przedsięwzięcia, omawia cechy systemów gospodarczych, porównuje je i ocenia ich efektywność, ocenia role konkurencji, przedstawia działanie prawa podaży i popytu, określa, jak kształtuje się cena równowagi, omawia na przykładach oddziaływanie konsumentów na gospodarkę rynkową, mechanizm powstawania inflacji, rozumie pojęcie stopa inflacji, wie, kiedy mamy do czynienia z inflacją kosztową i popytową, analizuje jej skutki, opisuje, jak działa giełda papierów wartościowych, uzasadnia, dlaczego ludzie chętniej kupują akcje niż obligacje, omawia podstawowe funkcje państwa w gospodarce, omawia przekształcenia ustroju gospodarcze w Polsce po 1989 roku, na ich tle dostrzega osiągnięcia i problemy polskiej gospodarki, charakteryzuje elementy przedsiębiorstwa, wie, co informuje nas o stanie firmy(bilans,wskaźnik rentowności), charakteryzuje rodzaje spółek i ich organizację, sporządza analizę finansową, ocenia szanse i zagrożenia wybranego przedsięwzięcia, omawia problem bezrobocia, wykazuje się myśleniem strategicznym projektując swój zawód, podaje sposoby przeciwdziałania lobbingowi, pisze niebanalny list motywacyjny z umiejętnie zastosowaną autoreklamą- wystrzega się zarozumialstwa i arogancji; Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który operuje pojęciami oligopol, konkurencja monopolistyczna, hiperinflacja, deflacja, recesja, 7

8 podaje propozycje rozwiązania problemu bezrobocia, samodzielnie interpretuje zjawiska z zakresu gospodarki, analizuje, porównuje, argumentuje i dokonuje uogólnień, charakteryzuje najważniejsze problemy gospodarcze Polski i świata, ocenia poszczególne sposoby lokowania pieniędzy, ocenia sposób podejmowania decyzji produkcyjnych i dystrybucyjnych w różnych systemach ekonomicznych, wyjaśnia, na czym polega mechanizm ustalania cen w gospodarce wolnorynkowej, interpretuje krzywe przedstawiające zmiany popytu i podaży pod wpływem czynników od nich niezależnych, ocenia korzyści wynikające z przyjęcia pieniądza jako środka wymiany, opisuje różne formy pieniądza na terenie Europy od czasów starożytnych, zna nazwisko prezesa NBP, wie, czym się zajmuje Rada Polityki Pieniężnej, charakteryzuje różne systemy podatkowe i dokonuje ich oceny, interpretuje dane liczbowe dotyczące wydatków i dochodów państwa, oblicza roczną stopę inflacji na podstawie danych statystycznych, ocenia szanse i bariery w rozwoju gospodarczym Polski, tworzy biznesplan, analizuje potrzeby rynku. 8