ybrane aspekty jakości życia pacjentów z rakiem odbytnicy. Część II badania własne
|
|
- Krystian Matusiak
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 P R A C A O R Y G I N A L N A Iwona Jabłońska Zakład Pielęgniarstwa Klinicznego Instytutu Pielęgniarstwa i Położnictwa, Wydział Nauk o Zdrowiu Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego W ybrane aspekty jakości życia pacjentów z rakiem odbytnicy. Część II badania własne Selected aspects of quality of life in patients with rectal cancer. Part II individual study STRESZCZENIE Wstęp. W pracy podjęto kwestię jakości życia chorych z rakiem jelita grubego po przedniej i przedniej niskiej resekcji odbytnicy. Poznanie jakości życia osób z rakiem odbytnicy operowanych metodą resekcji przedniej jest wciąż niewystarczające, dlatego podjęto ten temat jako treść badań. Cel pracy. Celem pracy jest poznanie jakości życia osób z przebytym rakiem odbytnicy, z 3-letnim przeżyciem, po leczeniu chirurgicznym metodą resekcji przedniej. Materiał i metody. Grupę badawczą stanowią pacjenci z nowotworem odbytnicy w stadium B1, B2 oraz C1 i C2 według podziału Dukesa w modyfikacji Astler-Coller, leczeni chirurgicznie metodą resekcji przedniej odbytnicy w I Klinice Chirurgii Ogólnej i Gastroenterologii Collegium Medicum Uniewersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Grupa badawcza liczy 91 osób. Badania mają charakter prospektywny. W badaniach zastosowano metodę sondażu diagnostycznego. Wyniki. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że 61,5% chorych na raka odbytnicy operowanych metodą resekcji przedniej dobrze ocenia swoją jakość życia. Wśród pacjentów 49,5% ocenia swój stan zdrowia w ostatnich 2 tygodniach jako ani dobry ani zły, dobrze i bardzo dobrze 40,7% osób. Wnioski. Na podstawie przeprowadzonych badań postuluje się o utworzenie grupy wsparcia dla tej grupy chorych oraz o to, aby przy każdej decyzji związanej z wyborem zabiegu operacyjnego u tych pacjentów najważniejsza była wysoka jakość życia chorego. Problemy Pielęgniarstwa 2009; 17 (3): Słowa kluczowe: jakość życia, pacjent, rak odbytnicy ABSTRACT Background. The paper addresses the quality of life of patients with colorectal cancer who have undergone anterior and low anterior resection of the rectum. The understanding of the quality of life of patients with rectal cancer undergoing anterior resection is still unsatisfactory, which is why we have decided to investigate it. Aim. The aim of the study was to assess the quality of life of patients with a history of rectal cancer with 3-year survival who have undergone anterior resection of the rectum. Material and methods. The study group consisted of patients with B1, B2, C1 and C2 rectal cancer according to Duke s classification modified by Astler-Coller. The patients underwent anterior resection of the rectum at the First Department of General and Gastrointestinal Surgery at the Jagiellonian University Medical College, Krakow, Poland. The study group consisted of 91 patients. This was a prospective study which employed the diagnostic survey method. Results. A total of 61.5% of the patients with rectal carcinoma who have undergone anterior resection rated their quality of life as good. Of these patients 49.5% rated their health in the previous 2 weeks as neither good nor bad and 40.7% of the patients rated their health as good or very good. Conclusions. Based on our study we postulate that a support group should be established for this patient population and that the patient s quality of life should be of paramount importance when deciding the surgical method. Nursing Topics 2008; 17 (3): Key words: quality of life, patient, rectal cancer Adres do korespondencji: Iwona Jabłońska, ul. Kopernika 25, Kraków, tel.: , wilkiwona@wp.pl 205
2 PROBLEMY PIELĘGNIARSTWA 2009, tom 17, zeszyt nr 3 Wstęp Liczni autorzy uważają, że obok korzystnego wyniku onkologicznego i chirurgicznego, bardzo istotna jest także jakość życia chorych po wykonanej operacji. Holistyczne pojmowanie opieki nad pacjentem w medycynie, dbanie o pełne wyleczenie z choroby, gdy jest taka możliwość, oraz godne życie z jej ewentualnymi następstwami pociąga za sobą rozważania na temat jakości życia pacjentów. Najczęściej celem opieki wielodyscyplinarnego zespołu jest poprawa jakości życia pacjenta i jego rodziny. Jakość ta jest często wyznacznikiem opieki nad chorym i jego bliskimi oraz miernikiem skuteczności działań medycznych. Niniejszy artykuł jest kontynuacją teoretycznych rozważań na temat jakości życia chorych z rakiem odbytnicy. Prezentuje ocenę jakości życia przez chorych z rakiem jelita grubego po przedniej resekcji odbytnicy. Cele pracy Celem niniejszej pracy jest odpowiedź na następujące pytania: 1. Jaka jest jakość życia osób z przebytym rakiem odbytnicy, z 3-letnim przeżyciem, po leczeniu chirurgicznym metodą resekcji przedniej? 2. Jaki jest wpływ dolegliwości fizycznych na jakość życia pacjentów z rakiem jelita grubego po leczeniu chirurgicznym metodą resekcji przedniej? 3. Jaki jest wpływ dolegliwości psychologicznych na jakość życia pacjentów z rakiem odbytnicy po leczeniu chirurgicznym metodą resekcji przedniej? 4. Jak pacjenci z rakiem odbytnicy po leczeniu chirurgicznym metodą resekcji przedniej funkcjonują w środowisku? Materiał i metody Grupę badawczą stanowią pacjenci z nowotworem odbytnicy w stadium B1, B2 oraz C1 i C2 według podziału Dukesa w modyfikacji Astler-Coller, leczeni chirurgicznie metodą resekcji przedniej odbytnicy, a następnie poddani z chemioterapii w I Klinice Chirurgii Ogólnej i Gastroenterologii CMUJ w Krakowie w czasie od 3 miesięcy po zabiegu do 3 lat. Badania mają charakter prospektywny. Badana grupa liczy 91 osób. Do badań zakwalifikowano 135 osób, które w ciągu ostatnich 3 lat ( ) zoperowano w Klinice metodą resekcji przedniej, które spełniały kryteria włączenia do badań. Trzydzieści dziewięć ankiet zebrano na miejscu, pozostałe oddano pacjentom do wypełnienia lub wysłano do domu; 45 ankiet powróciło po pierwszym wysłaniu, a 7 ankiet po powtórnym. Sondaż diagnostyczny składał się z następujących technik: analizy dokumentów i badań (historie choroby pacjentów, indywidualne karty chorobowe, wyniki badań analitycznych, wyniki badań USG jamy brzusznej, kolonoskopi, rektosigmoidoskopii, badań rentgenowskich klatki piersiowej, wlewów kontrastowych doodbytniczych, badań na krew utajoną, badań stężenia antygenu karcino-embrionalnego (CEA, carcinoembrionic antigen) we krwi, tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego, scyntygrafii kości, badań przedmiotowych, klinicznych itp.); obserwacji zachowań i postaw pacjentów; rozmów z pacjentami; kwestionariuszy ankiet. W badaniach wykorzystano standaryzowane kwestionariusze badające jakość życia: Kwestionariusz Oceny Jakości Życia (WHO QOL- 100, World Health Organization Quality of Life Assessment) opracowany przez Światową Organizację Zdrowia w 1991 roku (polska wersja zmodyfikowana przez Laurę Wołowicką i Krystynę Jaracz), który pozwala ocenić funkcjonowanie w różnych dziedzinach życia, satysfakcję i poczucie szczęścia, spełnienia własnych celów i oczekiwań w określonych warunkach kulturowych. WHOQOL umożliwia uzyskanie profilu jakości życia w zakresie: 1. 6 dziedzin (fizycznej, psychologicznej, poziomu niezależności, relacji społecznych, środowiskowej, duchowości/religii/osobistych przekonań); podskal w obrębie tych dziedzin; 3. globalnej jakości życia i percepcji ogólnego stanu zdrowia. Rotterdamska Lista Objawów (RSCL, Rotterdam Symptom Checklist) będąca narzędziem do pomiaru jakości życia pacjentów z chorobą nowotworową, które bada stan somatyczny (sprawność podstawowych funkcji fizjologicznych oraz doznania somatyczne chorych [skala fizyczna, psychiczna i skala aktywność]). Wyniki W badaniach uczestniczyło 91 osób, 44 kobiety (48,4%) i 47 mężczyzn (51,6%). Średnia wieku wyniosła 61 lat, w tym 61,5 roku dla kobiet i 60,8 roku dla mężczyzn. Najwięcej 33 osoby (36,3%) było w wieku lat. Wykształcenie podstawowe miało 42,9% osób, 39,6% osób średnie, natomiast 17,5% badanych wyższe. Stan cywilny w tej grupie był zróżnicowany, dominowały osoby w związkach małżeńskich 78%. W badanej grupie przewagę stanowiły osoby, które nie są już aktywne zawodowo 80,2%, pracowało zaś 16,5% grupy. Czas, który upłynął od momentu pierwszych objawów choroby do momentu zgłoszenia się do lekarza specjalisty, był zróżnicowany. Dominująca jest grupa osób, które zgłosiły się do lekarza ponad rok od momentu pierwszych objawów choroby 30,8%. Średni czas hospitalizacji po zabiegu operacyjnym wynosił 14,7 dnia (M [median] = 10,0; SD [standard deviation] = 13,3) Średni czas od wykonania zabiegu operacyjnego do momentu badania w analizowanej grupie wynosił 14,9 miesiąca (M = 12,0; SD = 10,2) Spośród badanych 31,9% osób przyjmowało radioterapię przedoperacyjną. Wśród badanych 81,3% 206
3 Iwona Jabłońska, Wybrane aspekty jakości życia pacjentów z rakiem odbytnicy. Część II badania własne Rycina 1. Ocena jakości życia według Rotterdamskiej Listy Objawów Figure 1. Assesment of QOL Rotterdam Symptom Checklist osób przyjmowało chemioterapię po zabiegu, z tej grupy 36,3% ukończyło chemioterapię, a 45% nie ukończyło przyjmowania chemioterapii w momencie badania. W badanej grupie najwięcej było osób 79,1%, w stadium B zaawansowania raka według podziału Dukesa, natomiast 20,9% badanych było w stadium C. Wśród respondentów u 73,6% osób wykonano wcześniej przednią resekcję odbytnicy, u 12,1% osób niską przednią resekcję odbytnicy, a 14,3% osób przednią resekcje odbytnicy połączoną z wycięciem esicy. Rycina 2. Ocena ogólnego stanu zdrowia przez badanych według Kwestionariusza Oceny Jakości Życia Figure 2. General health assessment World Health Organization Quality of Life Assessment Ocena jakości życia i ogólny stan zdrowia Pacjenci oceniali swoją jakość życia i swój stan zdrowia w ostatnich 2 tygodniach (WHOQOL-100 ) lub w ostatnim tygodniu (RSCL). Pacjenci w 61,6% dobrze (kategoria bardzo dobra, dobra, raczej dobra) oceniają swoją jakość życia w ostatnim tygodniu (ryc. 1). Odsetek pacjentów sięgający 49,5 ocenia swój stan zdrowia w ostatnich 2 tygodniach jako ani dobry, ani zły, 40,7% ocenia stan zdrowia jako dobry i bardzo dobry (ryc. 2). Istnieje silna korelacja pomiędzy oceną jakości życia i zadowolenia z niej (według skali WHOQOL-100) z oceną jakości życia w ostatnim tygodniu mierzoną skalą RSCL. Im wyższa ocena jakości życia, tym wyższa jakość życia w ostatnim tygodniu (Korelacja Gamma 0,57, Z = 5,43, p = 0,001), im większe zadowolenie z tej jakości tym wyższa jakość życia w ostatnim tygodniu (Korelacja Gamma 0,56, Z = 6,41, p = 0,001). Można stwierdzić, że wśród badanej grupy istnieje silny związek zadowolenia z życia i zdrowia z ogólnym stanem zdrowia badanych. Im wyższe zadowolenie z życia, tym lepsza ocena ogólnego stanu zdrowia (Korelacja Gamma 0,52, Z = 4,48, p = 0,001), podobnie im większe zadowolenie ze zdrowia tym lepsza ocena ogólnego stanu zdrowia (Korelacja Gamma 0,77, Z = 7,88, p = 0,001). Kobiety lepiej oceniają swoją jakość życia, choć zależność ta jest na granicy istotności statystycznej (test U Manna-Whitneya p = 0,08). Bliska istotności (p = 0,05) jest korelacja oceny jakości życia według skali WHOQOL-100 z zaawansowaniem nowotworu według podziału Dukesa można powiedzieć, że im większe zaawansowanie nowotworu, tym lepsza ocena jakości życia korelacja jest co do wartości niska (Korelacja Gamma 0,22; Z = 1,93), więc interpretowana jako słaba. Aby zaobserwować to zjawisko, dokonano analizy oceny jakości życia ze stopniem zaawansowania nowotworu. Okazało się, że osoby ze stopniem zaawansowania nowotworu B2 lepiej oceniają swoją jakość życia niż z B1. Nie jest to jednak tendencja, ponieważ u tych osób upłynęło więcej czasu od zabiegu średnia 16,4 miesiąca (osoby ze stopniem zaawansowania B1 13,4 mies.). Dokonano również analizy związków dziedzin związanych z jakością życia i stanem zdrowia badanych z innymi dziedzinami (Korelacje Gamma). Najmocniejszy związek istnieje pomiędzy oceną jakości życia w ostatnim tygodniu (RSCL) a oceną ogólnego stanu zdrowia pacjentów (WHOQOL-100). Im wyżej pacjenci oceniali swoją jakość życia w ostatnim tygodniu, tym lepiej postrzegali swój ogólny stan zdrowia ( 0,82). Silne związki istnieją również pomiędzy oceną jakości życia w ostat- 207
4 PROBLEMY PIELĘGNIARSTWA 2009, tom 17, zeszyt nr 3 Tabela 1. Korelacje dziedzin związanych z jakością życia i stanem zdrowia badanych Table 1. Correlation of QOL domain and health Korelacja Gamma* Ogólny Ocena Zadowolenie Ogólne Zadowolenie Globalna Jakość stan jakości z jakości zadowolenie ze swojego jakość życia zdrowia życia życia ze swojego zdrowia życia w ostatnim życia i ogólny tygodniu stan zdrowia Ogólny 1,00 0,67 0,54 0,53 0,77 0,66 0,82 stan zdrowia Globalna 0,66 0,90 0,94 0,89 0,86 1,00 0,59 jakość życia Skala fizyczna 0,49 0,34 0,25 0,25 0,26 0,26 0,59 Skala psychiczna 0,45 0,38 0,35 0,38 0,39 0,37 0,55 Skala aktywność 0,47 0,34 0,28 0,23 0,15 0,22 0,45 Jakość życia 0,82 0,58 0,66 0,59 0,55 0,59 1,00 w ostatnim tygodniu Aktywność 0,23 0,31 0,18 0,16 0,28 0,21 0,16 seksualna Dziedzina 0,54 0,42 0,43 0,43 0,40 0,42 0,59 fizyczna Dziedzina 0,36 0,47 0,57 0,72 0,41 0,51 0,45 psychologiczna Dziedzina: 0,69 0,47 0,39 0,38 0,43 0,40 0,69 poziom niezależności Dziedzina: 0,27 0,53 0,37 0,36 0,29 0,35 0,32 relacje społeczne Dziedzina: 0,42 0,55 0,56 0,52 0,36 0,47 0,38 środowisko Dziedzina: 0,15 0,33 0,19 0,27 0,19 0,24 0,11 duchowość, religijność *wartości oznaczone pogrubioną czcionką oznaczają korelacje istotne p < 0,05 nim tygodniu a skalą fizyczną (0,59), psychiczną (0,55) i skalą aktywność (0,45). Istnieje również związek pomiędzy oceną jakości życia (WHOQOL-100) a aktywnością seksualną. Im wyżej badani oceniali swoją jakość życia, tym lepiej postrzegali swoją aktywność seksualną (0,32). Wysoka ocena jakości życia w ostatnim tygodniu w skali RSCL wiąże się również z wysokimi ocenami w obrębie dziedzin w skali WHOQOL-100: fizycznej ( 0,59), psychologicznej ( 0,45), poziomu niezależności ( 0,69), relacji społecznych ( 0,32), środowiska ( 0,38). Wszystkie te korelacje są istotne statystyczne p < 0,05 (tab. 2). Zaburzenia fizyczne w badanej grupie Zaburzenia fizyczne w badanej grupie według Rotterdamskiej Listy Objawów Aby ocenić wielkość zaburzeń fizycznych, porównano średnie skal (1 4) poszczególnych zaburzeń. Najczęściej chorzy uskarżali się na: spadek zainteresowania seksem (śr. = 2,06), zmęczenie (śr. = 1,96), bóle krzyża i pleców (śr. = 1,95), trudności ze snem (śr. = 1,93) oraz brak energii (śr. = 1,82). Przedstawienie pozostałych dolegliwości fizycznych w badanej grupie przedstawiono w tabeli
5 Iwona Jabłońska, Wybrane aspekty jakości życia pacjentów z rakiem odbytnicy. Część II badania własne Tabela 2. Zaburzenia fizyczne w badanej grupie Rotterdamska Lista Objawów Table 2. Phisical disorders Rotterdam Symptom Checklist Zaburzenia fizyczne (1 4) n Średnia Mediana SD Wymioty 91 1,05 1,00 0,22 Owrzodzenie ust/ból przy przełykaniu 91 1,13 1,00 0,45 Utrata włosów 90 1,17 1,00 0,46 Brak apetytu 91 1,18 1,00 0,51 Drżenie 91 1,27 1,00 0,57 Nudności 91 1,28 1,00 0,52 Bóle głowy 91 1,37 1,00 0,66 Zawroty głowy 91 1,38 1,00 0,64 Pieczenie/ból oczu 91 1,40 1,00 0,59 Zgaga/odbijanie 91 1,45 1,00 0,74 Biegunka 91 1,49 1,00 0,86 Bóle brzucha 91 1,50 1,00 0,72 Mrowienie rąk i nóg 91 1,54 1,00 0,83 Suchość w ustach 91 1,57 1,00 0,74 Trudności w koncentracji 91 1,61 2,00 0,69 Ból mięśni 91 1,65 2,00 0,73 Zaparcie 91 1,69 1,00 0,82 Zadyszka 91 1,72 2,00 0,81 Brak energii 91 1,82 2,00 0,81 Trudności ze snem 91 1,93 2,00 0,94 Ból krzyża/pleców 90 1,95 2,00 0,93 Zmęczenie 91 1,96 2,00 0,83 Spadek zainteresowania seksem 91 2,06 2,00 1,11 Zaburzenia fizyczne w badanej grupie według Kwestionariusza Oceny Jakości Życia W skład dziedziny fizycznej wchodzą podskale; ból i dyskomfort, energia i zmęczenie oraz sen i wypoczynek. Porównując średnie podskal (1 5) można stwierdzić, że dominującą dolegliwością wśród badanych jest ból i dyskomfort (śr. = 2,16) (tab. 3). Porównując średnie 5-stopniowej skali Likerta z poszczególnych dziedzin, można stwierdzić, że najlepiej chorzy ocenili dziedzinę wyglądu zewnętrznego (śr. = 4,08) i transport (śr. = 4,12), a najsłabiej ból i dyskomfort (śr. = 2,16) oraz zależność od leków i leczenia (śr. = 2,38). Dokonano również porównania skal fizycznych z innymi dziedzinami. Najsilniejszy związek istnieje z oceną jakości życia w ostatnim tygodniu. Im lepsze samopoczucie fizyczne tym lepsza ocena jakości życia (Korelacja Gamma 0,59; p 0,05). Wraz ze wzrostem samopoczucia fizycznego (WHOQOL-100) rośnie również ocena ogólnego stanu zdrowia (Korelacja Gamma 0,54; p 0,05). Podobnie ze wzrostem samopoczucia fizycznego (RSCL) rośnie samopoczucie psychiczne (RSCL) (Korelacja Gamma 0,59; p 0,05). Zaburzenia psychologiczne w badanej grupie Zaburzenia natury psychicznej w badanej grupie według Rotterdamskiej Listy Objawów Analizując średnie, nasuwa się wniosek, że zaburzenia natury psychicznej, dominujące w badanej grupie to: martwienie się (śr. = 2,13), nerwowość (śr. = 2,07) i podenerwowanie (śr. = 2,0). Zestawienie tych zaburzeń w badanej grupie przedstawiono w tabeli 4. Zaburzenia psychologiczne w badanej grupie według Kwestionariusza Oceny Jakości Życia Do dziedziny psychologicznej zaliczają się następujące podskale: pozytywne uczucia, myślenie/uczenie się/ 209
6 PROBLEMY PIELĘGNIARSTWA 2009, tom 17, zeszyt nr 3 Tabela 3. Zaburzenia fizyczne w badanej grupie Kwestionariusz Oceny Jakości Życia Table 3. Phisical disorders World Health Organization Quality of Life Assessment Zaburzenia fizyczne n Średnia Mediana SD (skala 1 5) Ból i dyskomfort (kierunek negatywny) 91 2,16 2,25 0,76 Energia i zmęczenie 91 2,39 2,00 1,03 Sen i wypoczynek 91 3,50 3,50 0,88 Tabela 4. Zaburzenia natury psychicznej w badanej grupie Rotterdamska Lista Objawów Table 4. Psychological disorders Rotterdam Symptom Scale Zaburzenia natury psychicznej n Średnia Mediana SD (skala 1 4) Poczucie beznadziejności 91 1,41 1,00 0,66 Lęk 91 1,56 1,00 0,76 Napięcie 91 1,63 2,00 0,72 Depresyjny nastrój 91 1,75 2,00 0,84 Podenerwowanie 91 2,00 2,00 0,86 Nerwowość 91 2,07 2,00 0,88 Martwienie się 91 2,13 2,00 0,93 pamięć i koncentracja, samoocena, wygląd zewnętrzny, negatywne uczucia. Dominujące w tej skali jest częste przeżywanie negatywnych uczuć, (śr. = 2,39) i, co za tym idzie, pesymistyczne nastawienie (śr. = 3,19). Pozostałe zaburzenia przedstawiono w tabeli 5. Podobnie jak w zaburzeniach fizycznych, dokonano analizy związków skal psychologicznych z pozostałymi sferami. Najsilniejszy dodatni związek istnieje pomiędzy psychiczną skalą WHOQOL-100 a ogólnym zadowoleniem ze swojego życia (Korelacja Gamma 0,72; p 0,05) oraz ogólnym zadowoleniem ze swojego życia (Korelacja Gamma 0,57; p 0,05). Pozostałe zaburzenia w badanej grupie Zaburzenia związane z aktywnością Rotterdamska Skala Objawów Porównanie średnich wskazuje, że w badanej grupie największe deficyty badani mają w obrębie chodzenia do pracy (śr. = 2,91) i pracy dorywczej (śr. = 2,64). W grupie tej 61,5% nie chodzi do pracy, a 52,7% nie pracuje dorywczo. Kolejne trudności badani mają z robieniem zakupów i zajmowaniem się domem. Przedstawienie dolegliwości związanych z aktywnością w badanej grupie przedstawiono w tabeli 6. Istnieje silny związek pomiędzy aktywnością badanych (RSCL) a niezależnością (WHOQOL-100) (Korelacja Gamma 0,57; p 0,05). Im lepiej badani oceniali swą aktywność, tym wyżej oceniali swój ogólny stan zdrowia (Korelacja Gamma 0,47; p 0,05). Poziom niezależności Kwestionariusz Oceny Jakości Życia Dziedzinę poziom niezależności wyznaczają; podskala mobilność, czynności życia codziennego, zależność od leków i leczenia i zdolność do pracy lub nauki. Dominująca w tej dziedzinie jest zależność od leków i leczenia, (śr. = 2,38). Również zdolność do pracy i nauki jest wśród tej grupy ograniczona (śr. = 3,06) (tab. 7). Analizując związki poziomu niezależności badanych z innymi dziedzinami, można stwierdzić, że wraz ze wzrostem poziomu niezależności rośnie ocena ogólnego stanu zdrowia (Korelacja Gamma 0,69; p 0,05), oraz ocena jakości życia (RSCL) (Korelacja Gamma 0,69; p 0,05). Relacje społeczne Kwestionariusz Oceny Jakości Życia Dziedzinę tę określają relacje społeczne, wsparcie społeczne i aktywność seksualna. Chorzy najsłabiej ocenili swą aktywność seksualną (śr. = 3,04) (tab. 8). Wraz z pozytywną oceną relacji społecznych rośnie ocena życia seksualnego przez badanych (Korelacja 210
7 Iwona Jabłońska, Wybrane aspekty jakości życia pacjentów z rakiem odbytnicy. Część II badania własne Tabela 5. Zaburzenia psychologiczne w badanej grupie Kwestionariusz Oceny Jakości Życia Table 5. Psychological disorders World Health Organization Quality of Life Assessment Zaburzenia psychologiczne n Średnia Mediana SD (skala 1 5) Pozytywne uczucia 91 3,18 3,25 0,83 Myślenie/uczenie się/pamięć i koncentracja 91 3,31 3,50 0,76 Samoocena 91 3,45 3,50 0,58 Wygląd zewnętrzny 91 4,08 4,25 0,63 Negatywne uczucia (kierunek negatywny) 91 2,39 2,25 0,80 Tabela 6. Zaburzenia aktywności w badanej grupie Rotterdamska Lista Objawów Table 6. Disorders in daily activity Rotterdam Symptom Checklist Zaburzenia aktywności (1 4) n Średnia Mediana SD Spaceruję po domu 91 1,03 1,00 0,17 Dbam o siebie/myję się 91 1,06 1,00 0,29 Wychodzę z domu 91 1,16 1,00 0,52 Wchodzę po schodach 91 1,20 1,00 0,48 Zajmuję się domem 91 1,41 1,00 0,89 Robię zakupy 91 1,47 1,00 0,92 Pracuję dorywczo 91 2,64 4,00 1,46 Chodzę do pracy 91 2,91 4,00 1,41 Tabela 7. Zaburzenia w poziomie niezależności Table 7. Disorders in independence level Zaburzenia n Średnia Mediana SD (skala 1 5) Mobilność 91 3,93 3,75 0,85 Czynności życia codziennego 91 3,82 4,00 0,69 Zależność od leków i leczenia 91 2,38 2,25 0,86 (kierunek negatywny) Zdolność do pracy lub nauki 91 3,06 3,00 1,05 Gamma 0,64; p 0,05) oraz zadowolenie z życia seksualnego (Korelacja Gamma 0,63; p 0,05). Dodatni związek relacji społecznych istnieje również z oceną jakości życia (skala WHO) (Korelacja Gamma 0,53; p 0,05). Dziedzina środowiskowa Kwestionariusz Oceny Jakości Życia W skład tej dziedziny wchodzi wiele podskal: bezpieczeństwo, środowisko domowe, finanse, opieka zdrowotna i społeczna: dostępność i jakość, możliwości uzy- 211
8 PROBLEMY PIELĘGNIARSTWA 2009, tom 17, zeszyt nr 3 Tabela 8. Zaburzenia w relacjach społecznych Table 8. Disorders in social relations Zaburzenia n Średnia Mediana SD (skala 1 5) Relacje społeczne 91 3,09 3,00 0,82 Wsparcie społeczne 91 3,69 3,75 0,84 Aktywność seksualna 91 3,04 3,00 0,72 Tabela 9. Zaburzenia w funkcjonowaniu w środowisku Table 9. Disorders in surroundings running Zaburzenia n Średnia Mediana SD (skala 1 5) Bezpieczeństwo 91 3,47 3,50 0,50 Środowisko domowe 91 3,84 4,00 0,62 Finanse 91 3,33 3,50 0,80 Opieka zdrowotna i społeczna: 91 3,17 3,25 0,56 dostępność i jakość Możliwości uzyskiwania nowych 91 3,49 3,50 0,82 informacji i umiejętności Czas wolny (uczestnictwo 91 3,27 3,25 0,81 i możliwość rekreacji) Środowisko fizyczne (zanieczyszczenie, 91 3,42 3,50 0,66 hałas, ruch uliczny, klimat) Transport 91 4,12 4,24 0,67 skiwania nowych informacji i umiejętności, czas wolny (uczestnictwo i możliwość rekreacji), uwarunkowania środowiskowe (zanieczyszczenie, hałas, ruch uliczny, klimat) i transport. Wśród tych obszarów, chorzy najsłabiej ocenili dostępność do opieki zdrowotnej i społecznej oraz jej jakość (śr. = 3,17) (tab. 9). Rozważając związki innych dziedzin z funkcjonowaniem badanych w środowisku, można stwierdzić, że wraz z lepszym funkcjonowaniem w środowisku rośnie zadowolenie z jakości życia (korelacja Gamma = 0,56; p < 0,05) oraz ocena jakości swojego życia (Korelacja Gamma 0,55; p < 0,05). Dziedzina duchowość/religia/osobiste przekonania Kwestionariusz Oceny Jakości Życia Dziedzina ta jest samodzielna pacjenci ocenili, że ma dość duże znaczenie w ich życiu, śr. = 3,64; M = 3,75; SD = 0,92; ma najmniej związków z pozostałymi dziedzinami oraz są one najsłabsze. Warto tu wspomnieć jednie o dodatnim związku z oceną jakości życia (WHOQOL-100) (Korelacja Gamma 0,33; p 0,05). Dyskusja Badania nad jakością życia ludzi chorych i zdrowych prowadzone są przez lekarzy, psychologów, socjologów i innych specjalistów już od lat 70. XX wieku. W 1972 roku Rosser jako pierwsza opublikowała metodę, która miała na celu określenie jakości życia pacjentów. Badania te zostały zainspirowane podjętymi wcześniej próbami mającymi na celu ocenę jakości życia społeczeństwa amerykańskiego wykonanymi przez Campbella w 1968 roku [1]. Od lat 90. XX wieku następuje intensywny rozwój badań nad jakością życia. W 1999 roku Schipper wprowadził nowe pojęcie jakości życia w medycynie jakości życia uwarunkowanej stanem zdrowia, pojęcie Health Related Quality of Life (HRQL). Jest to indywidualna ocena położenia życiowego przez pacjenta podczas choroby, leczenia i rehabilitacji. Obejmuje ona do subiektywną ocenę zdrowia, objawów i powikłań choroby, według których dobry stan zdrowia czy dobre funkcjonowanie psychofizyczne i społeczne jest równoważne z dobrym stanem zdrowia, a w konsekwencji z dobrą jakością życia. Ja- 212
9 Iwona Jabłońska, Wybrane aspekty jakości życia pacjentów z rakiem odbytnicy. Część II badania własne kość życia uwarunkowana stanem zdrowia obejmuje stan fizyczny, sprawność ruchową, stan psychiczny, sytuację społeczną i warunki ekonomiczne i doznania somatyczne [2, 3]. Badania nad jakością życia stają się nieodzownym elementem terapii medycznej. W wielu dziedzinach medycyny są dopełnieniem wiedzy o danym pacjencie czy grupie chorych. Jedną dziedzin, w których badania te są niezbędne jest chirurgia. Po terapii operacyjnej, która jest podstawą leczenia chirurgii, niezwykle istotne jest dalsze monitorowanie pacjenta, w kontekście jego funkcjonowania w często nowej rzeczywistości na przykład z wyłonioną stomią, brakiem kończyny, usuniętą piersią czy innymi dysfunkcjami będącymi następstwami zabiegu operacyjnego. Badanie jakości życia w takich przypadkach pozwala na ocenę radzenia sobie pacjenta z nową sytuacją, definiuje jego nowe potrzeby, ale także sprawdza konieczność i zakres interwencji chirurgicznej. Jest wiele czynników warunkujących jakość życia po operacji u osób z rakiem odbytnicy. Można je podzielić na medyczne oraz pozamedyczne. Do medycznych zaliczyć można; zaawansowanie raka, jego umiejscowienie, czas od pierwszych objawów do momentu zgłoszenia się do specjalisty, techniki operacyjne, stosowane leczenie i obecność powikłań. Decydującym czynnikiem wpływającym na jakość życia po operacji jest stopień zaawansowania raka w momencie diagnozy. Im wcześniejsze stadium zaawansowania raka, tym większe prawdopodobieństwo szybkiego i pomyślnego wyleczenia. Jednak aby stopień zaawansowania raka mógł decydować o szybkim wyleczeniu, ważny jest czas zgłoszenia się do lekarza. Bagatelizowanie pierwszych niepokojących objawów związanych z wypróżnianiem i odwlekanie wizyty u lekarza, przyczynia się do niekorzystnej diagnozy, a co za tym idzie, do dłuższego i bardziej agresywnego leczenia oraz do gorszego rokowania. Nie bez znaczenia dla dalszej jakości życia jest umiejscowienie raka. To często determinuje rodzaj wykonanej operacji oraz jej bliskie i odległe skutki, efekty uboczne oraz powikłania. Współczesne badania nad operacyjnym leczeniem raka odbytnicy wskazują na możliwości zmniejszenia odsetka wznów raka oraz na poprawę długoletnich przeżyć. Wpływ na poprawę przeżyć ma technika operacyjna polegająca na przedniej resekcji odbytnicy wraz z całkowitym usunięciu mezorektum, tym samym ograniczenie amputacji sposobem brzuszno-kroczowym do najniżej umiejscowionych raków naciekających zwieracze [4]. Istotne jest również stosowanie nowoczesnych technik operacyjnych przy użyciu mechanicznych staplerów, zmiana poglądu co do długości tak zwanego bezpiecznego marginesu jelita poniżej guza i wprowadzenie zasad techniki całkowitego usunięcia krezki odbytnicy oraz napromieniowanie przedoperacyjne i indywidualnie dobrany model chemioterapii systemowej [5]. Dzięki temu możliwe jest zapewnienie chorym wyższego odsetka wieloletnich przeżyć i potencjalnie lepszej jakości życia [6]. Pozamedyczne czynniki warunkujące jakość życia to między innymi dostępność do opieki medycznej, miejsce zamieszkania, ekonomiczne warunki życia i środowisko, otrzymane wsparcie oraz sprawność uruchamiania mechanizmów obronnych w walce z chorobą i jej skutkami. Choroba bardzo często jest postrzegana przez pacjenta jako negatywne wydarzenie życiowe, które ma znacznie większy wpływ na dobre samopoczucie niż siła zdarzeń pozytywnych. W związku z tym, podejmując się leczenia człowieka, zwłaszcza chorego onkologicznie, powinno się stworzyć mu takie warunki, aby osiągał on dobrą jakość życia [7]. Otrzymanie różnego rodzaju wsparcia, przede wszystkim informacyjnego, emocjonalnego i instrumentalnego pomaga w życiu z chorobą i jej skutkami. Łagodzi strach i niepewność, pozwala na zaadoptowanie się do nowej sytuacji. Dostępność do opieki medycznej często wiąże się z miejscem zamieszkania, pozwala na stałe kontrolowanie swojego zdrowia oraz szybką i fachową pomoc w razie wystąpienia wątpliwości dotyczących zdrowia. Nie bez znaczenia dla dobrej jakości życia są warunki ekonomiczne, które dają stabilność życiową i poczucie bezpieczeństwa. Możliwość kontynuowania pracy, łatwy dostęp do dodatkowej pomocy materialnej czy rzeczowej ułatwia funkcjonowanie w społeczeństwie. Środowisko, w którym żyje człowiek, może łagodzić stresy związane z chorobą lub nasilać występujące dolegliwości. Dla przeciętnego człowieka jakość życia kojarzy się ze zdrowiem, udanym życiem rodzinnym, poczuciem własnej wartości, poczuciem bezpieczeństwa, dobrymi kontaktami społecznymi, umiejętnością radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Jakość życia jest więc zdeterminowana wszystkimi czynnikami, których zaspokojenie pozwala jednostce na poczucie spełnienia i motywacje do działania [8]. Dotychczas podejmowano niewiele badań oceniających jakość życia osób z rakiem odbytnicy operowanych metodą resekcji przedniej. Powikłania po zabiegu związane wystąpieniem zespołu resekcji przedniej w tej grupie chorych są dobrze znane, jednak odniesienie tych zaburzeń w kontekście jakości życia po zabiegu, szczególnie w polskich badaniach, jest mało rozpowszechnione [9 14]. Za naczelną definicję pracy i jakości życia przyjęto tę podaną przez WHO, do oceny ogólnej jakości życia badanych wykorzystano również kwestionariusz WHO- QOL-100, dodatkowo wsparto się RSCL, która jest skalą specyficzną, używaną do oceny jakości życia chorych na raka, popularną zarówno w Polsce, jak i na świecie [15 17]. Jak do tej pory nie ma w Polsce wyników badań jakości życia chorych z rakiem odbytnicy prowadzonych przy użyciu obszernego i poruszającego wiele płaszczyzn życia kwestionariusza WHOQOL-100. Tazaki i wsp. wskazują w badaniach własnych 197 chorych na raka różnie umiejscowionego, że narzędzie to jest wystarczająco wrażliwe do oceny jakości życia w tej grupie 213
10 PROBLEMY PIELĘGNIARSTWA 2009, tom 17, zeszyt nr 3 pacjentów [18]. Podobnie Struttmann i wsp., porównując jakość życia chorych na raka oraz chorych z demencją, stwierdzają, wykorzystując kwestionariusz WHOQOL-100, że jest on szczególnie przydatny do oceny jakości życia chorych na raka [19]. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że chorzy z rakiem odbytnicy operowani metodą resekcji przedniej dobrze oceniają swoją jakość życia 61,5%. Rozpatrując szczegółowo jakość życia badanych, można stwierdzić, że im wyżej badani oceniali jakość życia (Korelacja Gamma 0,57) i byli bardziej z niej zadowoleni (Korelacja Gamma 0,56), tym lepiej postrzegali jakość życia w ostatnim tygodniu. Jest wiele czynników, które mogą wpływać na tę pozytywną ocenę jakości życia. Po pierwsze może to być fakt, że większość badanych osób była już jakiś czas po zabiegu, średni czas od wykonania zabiegu operacyjnego do momentu badania w badanej grupy wynosił 14,9 miesiąca, więc chorzy zdążyli już przystosować się do życia z ewentualnymi dysfunkcjami czy utrudnieniami po zabiegu lub wiele z nich ustąpiło. Część chorych (31,9%) przyjmowała radioterapię przedoperacyjną, co zmniejszyło radykalność zabiegu, a niewielka część uniknęła przyjmowania chemioterapii, gdyż rak nie był zaawansowany. Wśród pacjentów 49,5% ocenia swój stan zdrowia w ostatnich 2 tygodniach jako ani dobry ani zły, dobrze i bardzo dobrze ocenia swój stan zdrowia 40,7% osób. Negatywnie oceniło swój stan zdrowia tylko 9,9% badanych. Wskazuje to na fakt, że ocena swojego zdrowia fizycznego jest ściśle związana z jakością życia, ale jej nie determinuje, co również podkreśla w swoich badaniach Olędzki [9]. Ten sam autor podaje, że następuje wzrost subiektywnej oceny jakości życia i oceny stanu zdrowia w czasie, od 40% w 3 miesiące po zabiegu do 56% po 12 miesiącach. Engel i wsp. ocenili prospektywnie (1, 2, 3, 4 lata po operacji) jakość życia trzech grup, chorych po przedniej niskiej resekcji, chorych po wysokiej resekcji odbytnicy i chorych po brzuszno-kroczowym wycięciu odbytnicy. Badacze na podstawie kwestionariusza QOL-C30 i QOL CR-38 stwierdzili gorszą jakość życia w grupie oraz gorsze funkcjonowanie fizyczne i funkcjonowanie w rolach po brzuszno-kroczowym wycięciu odbytnicy [13]. Im wyżej badani oceniali swoją jakość życia w ostatnim tygodniu (RSCL), tym lepiej oceniali swój ogólny stan zdrowia (WHOQOL-100) (Korelacja Gamma 0,82), a także lepiej funkcjonowali fizycznie (Korelacja Gamma 0,59), psychicznie (Korelacja Gamma 0,55) i mieli mniej kłopotów z aktywnością (Korelacja Gamma 0,45). Ponczek i wsp [20] wskazują czynniki, które mają pozytywny wpływ na jakość życia po operacji: płeć męska, wiek od lat, wykształcenie wyższe, dobry status materialny, posiadanie rodziny, brak współistniejących chorób, wsparcie rodziny, upływ czasu od operacji. Natomiast Arndt i wsp. wskazują na czynniki zakłócające jakość życia, szczególnie u młodszych pacjentów. Są to: zmęczenie, duszność, bezsenność, zaparcia, biegunka, kłopoty finansowe (badania 309 pacjentów z rakiem odbytnicy za pomocą kwestionariusza EORTC- -QLC30) [21]. W innych badaniach Grumman i wsp. badali jakość życia 50 osób leczonych przednią resekcją, w tym 15 osób przednią resekcją i 23 brzuszno-kroczowym wycięciem, badania przeprowadzono trzykrotnie przed operacją, 6 9 miesięcy i miesięcy po operacji. Autorzy oszacowali między innymi wpływ poziomu zespolenia po przedniej wysokiej (zespolenie > 5 cm) i po przedniej niskiej resekcji (< 5 cm) na jakość życia pacjentów. Pacjenci po przedniej niskiej resekcji mieli znacząco gorsze wyniki w skali funkcjonowania społecznego, w rolach, ogólnego stanu zdrowia, obrazu ciała, perspektyw przyszłości, objawów ze strony układu pokarmowego problemów z oddawaniem stolca [11]. W badaniach własnych chorzy najlepiej oceniali swój wygląd zewnętrzny oraz możliwości przemieszczania się i transportu. Także Camilleri-Brennan i wsp. w badaniach jakości życia kwestionariuszem EORTC-QLC30, CR-38 oraz Medical Outcomes Study Short-Form 36 version 2 (SF36v2) wskazali, że pacjenci po przedniej resekcji odbytnicy lepiej oceniają obraz swojego ciała niż pacjenci po brzuszno-kroczowej operacji, w tych badaniach nie wykazano różnicy pomiędzy tymi grupami w ocenie jakości życia, zaburzeniach w oddawaniu moczu, problemów z perystaltyką i wydalaniem, funkcjonowaniem seksualnym oraz patrzeniem na przyszłość [12]. W prowadzonych badaniach pacjentów najbardziej ograniczały: ból i dyskomfort oraz zależność od leków i leczenia. Wskazano także najczęściej występujące zaburzenia fizyczne, psychologiczne oraz inne niepokojące dysfunkcje. Dominujące zaburzenia fizyczne w badanej grupie to: spadek zainteresowania seksem, zmęczenie, bóle krzyża i pleców, trudności ze snem, ból i dyskomfort. Zaskakujące jest to, że ból jest dominującym zaburzeniem fizycznym mimo szerokiego zakresu wiedzy medycznej dotyczącej walki z nim. Zaburzenia natury psychicznej (wg RSCL), przeważające w badanej grupie to: podenerwowanie, martwienie się, nerwowość. Wśród zaburzeń psychologicznych (wg WHO- QOL-100) dominują częste przeżywanie negatywnych uczuć i, co za tym idzie, pesymistyczne nastawienie. Te negatywne dolegliwości psychologiczne są wytłumaczalne. Chorzy wciąż obawiają się nawrotu choroby, dominuje wysoki poziom niepewności jutra, obawy o utratę dążeń i wartości życiowych. Taki stan wywołuje ciągłe napięcie i może powodować również różnorodne dolegliwości fizyczne: przewlekłe zmęczenie czy trudności ze snem. Największe trudności w zakresie aktywności sprawia badanym chodzenie do pracy i wykonywanie pracy dorywczej, co jest oczywiste, gdyż większość badanych jest już na emeryturze czy rencie. W grupie tej 61,5% nie chodzi do pracy, a 52,7% nie pracuje dorywczo. Re- 214
11 Iwona Jabłońska, Wybrane aspekty jakości życia pacjentów z rakiem odbytnicy. Część II badania własne spondenci mają również trudności z robieniem zakupów, rzadko zajmują się domem. Z jednej strony przy średniej wieku badanych równej 61 lat jest to nieco niepokojące zjawisko, które można tłumaczyć chorobą, a z drugiej strony wspierającą rolą rodzin i bliskich, którzy pomagają chorym członkom rodziny w codziennych obowiązkach. Równie mocno zaznacza się w tej grupie zależność od leków i leczenia. Można to tłumaczyć faktem ciągłego poddawania się badaniom kontrolnym, przyjmowania chemioterapii, likwidowania skutków ubocznych chemioterapii, a także leczenia wielu współistniejących chorób: niedokrwiennej serca, nadciśnieniu, cukrzycy, zwyrodnieniowej stawów i tym podobnych schorzeń. Może to być również związane z bólem, jako dominującym zaburzeniem fizycznym, który wymaga stałego uśmierzania. Badani słabo ocenili swoje relacje społeczne. Jednym z czynników wchodzących w skład tej dziedziny jest aktywność seksualna. Jej zaburzenia determinują relacje w związkach partnerskich i obniżają postrzeganie własnej wartości pośród innych. W funkcjonowaniu w środowisku najsłabiej chorzy ocenili dostępność do opieki zdrowotnej i społecznej oraz jej jakość, czas wolny oraz finanse. Zastanawiająca jest niska ocena dostępności do opieki medycznej i jej jakości. Fakt, że badani są leczeni w Klinice Uniwersyteckiej, powinien pozytywnie wpływać na ocenę dostępności i jakości opieki medycznej. Być może poczucie to wynika z braku profesjonalnej grupy wsparcia dla tej charakterystycznej grupy pacjentów (jak to jest w przypadku pacjentów ze stomią) czy zbyt medycznym podejściem, co tylko wydaje się być korzystne dla tych osób. Chorzy na raka stale obawiają się o własne zdrowie i życie, więc dostępne wsparcie może wydawać im się wciąż niewystarczające. Dlatego szczególnie ważne jest prowadzone regularnie intensywne wsparcie, do którego dostęp byłby łatwy dla każdego pacjenta i które powinno być uzupełniane regularną i obiektywną diagnostyką. Badani równie nisko ocenili swój czas wolny i finanse. Brak pomysłów na wykorzystanie wolnego czasu sprzyja negatywnym rozmyślaniom o chorobie, wyolbrzymianiu dolegliwości, a kłopoty finansowe ograniczają możliwości leczenia (w wielu wypadkach współfinansowanie leczenia) i niestety mogą mieć związek z niską pozycją społeczną osób chorych na raka. Wnioski 1. Badani chorzy na raka odbytnicy, operowani metodą resekcji przedniej, dobrze oceniają jakość życia. 2. Występujące zaburzenia fizyczne i psychologiczne nie mają związku z obniżaniem jakości życia badanych. 3. Wsparcie dostarczane w badanej grupie jest niewystarczające. Piśmiennictwo 1. Kowalik S., Ratajska A., Szmaus A. W poszukiwaniu nowego wymiaru jakości życia związanego ze stanem zdrowia. W: Woowicka L. (red.). Jakość życia w naukach medycznych. Akademia Medyczna im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2001: Tobiasz-Adamczyk B. Wybrane elementy socjologii zdrowia i choroby. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków 2000; Hamrin E., Carlsson M. Quality of life aspects of measurement with special emphasis on cancer W: Wołowicka L. (red.). Jakość życia w naukach medycznych. Akademia Medyczna im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2001: Goldberg S.M., Finne C.O. Leczenie miejscowe raka odbytnicy. Proktologia 2005; 6 (3): Bujko K., Nowacki M.P. Napromienianie przedoperacyjne u chorych na raka dolnego odcinka odbytnicy szansą na zwiększenie prawdopodobieństwa zachowania zwieraczy? Polski Przegląd Chirurgiczny 2000; 72: Nowacki M.P., Bujko K. Współczesne poglądy i zasady leczenia chorych na raka dolnej części odbytnicy. Polski Przegląd Chirurgiczny 1999; 3: Ponczek D., Nowicki A. Rak odbytnicy a jakość życia po operacji. Współczesna Onkologia 2004; 8; 3: Banaszkiewicz Z., Szewczyk M.T., Cieżniakowska K. i wsp. Jakość życia osób ze stomią. Współczesna Onkologia 2007; 11 (1): Olędzki J. Własna modyfikacja zbiornika jelitowego jako metody rekonstrukcji jelita grubego po resekcji raka odbytnicy. Aspekty chirurgiczne i ocena jakości życia. Rozprawa habilitacyjna. Nowotwory 2003; 53; supl. 3: Ponczek. D., Nowicki A., Zegarski W. i wsp. Ocena jakości życia chorych leczonych z powodu raka odbytnicy metodą resekcji przedniej niskiej lub wycięcia brzuszno-kroczowego, bez radioterapii przedoperacyjnej. Współczesna Onkologia 2005; 9 (8): Grumman M.M., Noack E.M., Hoffman I.A. i wsp. Comparision of quality of life in patients undergoing abdominoperinal extripation or anterior resection for cancer. Annals of Surgery 2001; 233: Camilleri-Brennan J., Steele R.J. Objective assessment of morbidity and quality of life after surgery for low rectal cancer. Colorectal Disease 2002; 4: Engel J., Kerr J., Schlesinger-Raab A. i wsp. Quality of life in rectal cancer patients. A four-year prospective study. Annals of Surgery 2003; 238: Hendren S.K., O Connor B.J., Liu M. I wsp. Prevalence of male and female sexual dysfunction is high following surgery for rectal cancer. Annals of Surgery 2005; 8 (242): Wilk I. Jakość Życia chorych leczonych z zastosowaniem chemioterapii. Pielęgniarstwo XXI Wieku 2005; 3 (12): de Walden-Gałuszko K. Problemy w ocenie jakości opieki paliatywnej W: De Walden Gałuszko K., Majkowicz M. (red.). Ocena jakości opieki paliatywnej w teorii i praktyce. Akademia Medyczna, Gdańsk 2000; Djurdjević A., Nikolić S. Education of cancer patients a psychosocial support in the holistic anticancer treatment. Journal of the Balkan Union of Oncology 2006; 11 (2): Tazaki M., Nakane Y., Endo T. i wsp. Results of a qualitative and field study using the WHOQOL instrument for cancer patients. Japanese Journal of Clinical Oncology1998; 28 (2): Struttmann T., Fabro M., Romieu G. i wsp. Quality-of-life assessment in the old using the WHOQOL-100: differences between patients with senile dementia and patients with cancer. International Psychogeriatrics 1999; 11 (3): Ponczek D., Nowicki A., Zegarski W. i wsp. Ocena jakości życia chorych leczonych chirurgicznie z powodu raka odbytnicy w aspekcie czynników społeczno-demograficznych. Współczesna Onkologia 2006; 10 (4): Arndt V., Merx H., Stegmaier C. i wsp. Quality of life in patients with colorectal cancer 1 year after diagnosis compared with the general population: a population-based study. Journal of Clinical Oncology 2004; 22 (23):
STRESZCZENIE W JĘZYKU POLSKIM
STRESZCZENIE W JĘZYKU POLSKIM Wstęp Choroby nowotworowe są poważnym problemem współczesnych społeczeństw. Rozpoznawanie trudności w funkcjonowaniu psychosomatycznym pacjentów jest konieczne do świadczenia
Przednia resekcja odbytnicy wybrane aspekty jakości życia chorych
Współczesna Onkologia (2006) vol. 10; 9 (449 454) Rak jelita grubego jest narastającym problemem nie tylko onkologicznym, ale przede wszystkim zdrowotnym współczesnego społeczeństwa w Polsce i na świecie.
Problem pomiaru obiektywnych i subiektywnych uwarunkowań jakości życia
Problem pomiaru obiektywnych i subiektywnych uwarunkowań jakości życia MIKOŁAJ MAJKOWICZ KATEDRA PSYCHOLOGII I ZAKŁAD BADAŃ NAD JAKOŚCIĄ ŻYCIA WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIU GDAŃSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY Użycie
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 386 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 386 SECTIO D 2005 Centrum Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie, Oddział Kraków; Instytut Ochrony Zdrowia, Państwowa
JAKOŚĆ ŻYCIA A WSPARCIE SPOŁECZNE KOBIET Z HIPERGLIKEMIĄ W OKRESIE CIĄŻY
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIU ZAKŁAD PODSTAW POŁOŻNICTWA Marta Izabela Zarajczyk JAKOŚĆ ŻYCIA A WSPARCIE SPOŁECZNE KOBIET Z HIPERGLIKEMIĄ W OKRESIE CIĄŻY Rozprawa na stopień doktora
Ocena akceptacji choroby u chorych na raka jelita grubego
Ocena akceptacji choroby u chorych na raka jelita grubego Cierzniakowska Katarzyna 1,2 Szewczyk Maria 1,3 Kozłowska Elżbieta 1,2 PopowAleksandra 1,2 1 Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego Collegium Medicumim.
Wydłużenie życia chorych z rakiem płuca - nowe możliwości
Wydłużenie życia chorych z rakiem płuca - nowe możliwości Pulmonologia 2015, PAP, Warszawa, 26 maja 2015 1 Epidemiologia raka płuca w Polsce Pierwszy nowotwór w Polsce pod względem umieralności. Tendencja
Przykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji
PROGRAM POPRAWY WCZESNEGO WYKRYWANIA I DIAGNOZOWANIA NOWOTWORÓW U DZIECI W PIĘCIU WOJEWÓDZTWACH POLSKI Przykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji
BADANIE NA TEMAT WIEDZY OCZEKIWAŃ I DOSTĘPNOŚCI TERAPII BIOLOGICZNYCH W POLSCE #KUPAPYTAŃ
PIERWSZE W POLSCE PACJENCKIE BADANIE NA TEMAT WIEDZY OCZEKIWAŃ I DOSTĘPNOŚCI TERAPII BIOLOGICZNYCH W POLSCE #KUPAPYTAŃ PREZENTACJA WYNIKÓW PATRONATY HONOROWE PARTNERZY Badanie zostało przeprowadzone dzięki
BADANIA KONTROLNE CHORYCH NA NOWOTWORY ZŁOŚLIWE
BADANIA KONTROLNE CHORYCH NA NOWOTWORY ZŁOŚLIWE Marian Reinfuss CENTRUM ONKOLOGII ODDZIAŁ W KRAKOWIE OCENA WARTOŚCI CENTRUM ONKOLOGII ODDZIAŁ W KRAKOWIE PROWADZENIA BADAŃ KONTROLNYCH 1. długość przeŝycia
przytarczyce, niedoczynność przytarczyc, hipokalcemia, rak tarczycy, wycięcie tarczycy, tyreoidektomia
SŁOWA KLUCZOWE: przytarczyce, niedoczynność przytarczyc, hipokalcemia, rak tarczycy, wycięcie tarczycy, tyreoidektomia STRESZCZENIE Wstęp. Ze względu na stosunki anatomiczne oraz wspólne unaczynienie tarczycy
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 5 1 Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Białej Podlaskiej Instytut Pielęgniarstwa Higher State Vocational School
Czy potrzebne jest powołanie w Polsce wyspecjalizowanych ośrodków leczenia chorych na raka jelita grubego ("colorectal units")?
Czy potrzebne jest powołanie w Polsce wyspecjalizowanych ośrodków leczenia chorych na raka jelita grubego ("colorectal units")? Lucjan Wyrwicz Centrum Onkologii Instytut im M. Skłodowskiej-Curie w Warszawie
Ośrodki medyczne wykonujące procedury diagnostyczno-terapeutyczne powinny mieć następujące możliwości:
REKOMENDACJE KONSULTANTA KRAJOWEGO W DZIEDZINIE CHIRURGII ONKOLOGICZNEJ ORAZ POLSKIEGO TOWARZYSTWA CHIRURGII ONKOLOGICZNEJ W ZAKRESIE DIAGNOSTYKI I LECZENIA CHORYCH NA RAKA JELITA GRUBEGO REKOMENDACJE
PLAN ZAJĘĆ W RAMACH SPECJALIZACJI Z PIELEGNIARSTWA GINEKOLOGICZNEGO
PLAN ZAJĘĆ W RAMACH SPECJALIZACJI Z PIELEGNIARSTWA GINEKOLOGICZNEGO w dniach 12.09.2014 13.09.2014 Data Godziny Osoba prowadząca Miejsce realizacji zajęć Forma zajęć Liczba godz. 12.09.14 (piątek ) 9.00-12.45
POROZUMIENIE CZY KONFLIKT? O AKCEPTACJI CHOROBY. PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY NF1 W KONTEKŚCIE RODZINNYM
POROZUMIENIE CZY KONFLIKT? O AKCEPTACJI CHOROBY. PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY NF1 W KONTEKŚCIE RODZINNYM dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 im. dr. A. Jurasza w Bydgoszczy NF1 W RODZINIE
Jakość życia dzieci z przewlekłą chorobą nerek w Polsce Katarzyna Kiliś-Pstrusińska
Jakość życia dzieci z przewlekłą chorobą nerek w Polsce Katarzyna Kiliś-Pstrusińska Katedra i Klinika Nefrologii Pediatrycznej Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu VII Zjazd PTNefD, Łódź 2015 1 Jakość życia
Lek. Marcin Polok. Katedra i Klinika Chirurgii i Urologii Dziecięcej UM we Wrocławiu. Ocena skuteczności operacyjnego leczenia wodonercza u dzieci
Lek. Marcin Polok Katedra i Klinika Chirurgii i Urologii Dziecięcej UM we Wrocławiu Ocena skuteczności operacyjnego leczenia wodonercza u dzieci Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych w zakresie medycyny
Jakość życia nie zależy wyłącznie od dobrostanu fizycznego, bo stan zdrowia ma wpływ na wiele aspektów życia.
Jakość życia w chorobie nowotworowej Krzysztof G. Jeziorski Warszawa Definicja jakości życia WHO (1993) Poczucie jednostki co do jej pozycji życiowej w ujęciu kulturowym oraz systemu wartości, w którym
Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego
Lek. Łukasz Głogowski Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Opiekun naukowy: Dr hab. n. med. Ewa Nowakowska-Zajdel Zakład Profilaktyki Chorób
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 339 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 339 SECTIO D 5 Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego WP i NoZ AM w Lublinie, p.o. kierownika Zakładu: Prof. dr hab. n.
HARMONOGRAM KURSU KWALIFIKACYJNEGO. Przedmiot/Tematyka zajęć. 2. Wskazania do interwencji psychoonkologicznej
HARMONOGRAM KURSU KWALIFIKACYJNEGO Nazwa kursu: Kod kursu: Miejsce kursu: zajęcia teoretyczne: ćwiczenia: staż: Kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa onkologicznego dla pielęgniarek PiP/.4/11/1-27
HARMONOGRAM KURSU KWALIFIKACYJNEGO. Przedmiot/Tematyka zajęć. 2 0 MODUŁ II Profilaktyka i 5 2. Czynniki ryzyka chorób nowotworowych
HARMONOGRAM KURSU KWALIFIKACYJNEGO Nazwa kursu: Kod kursu: Miejsce kursu: zajęcia teoretyczne: ćwiczenia: staż: Kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa onkologicznego dla pielęgniarek PiP/.4/11/1-28
OnkoBarometr WHC dostęp do gwarantowanych świadczeń onkologicznych Fundacja Watch Health Care
www.korektorzdrowia.pl Fundacja Watch Health Care OnkoBarometr WHC dostęp do gwarantowanych świadczeń onkologicznych Natalia Majcherczyk Aneta Augustyn BRPP, Warszawa, 16 czerwca 2016 Wszelkie prawa zastrzeżone
HARMONOGRAM KURSU KWALIFIKACYJNEGO. Przedmiot/Tematyka zajęć. 2. Wskazania do interwencji psychoonkologicznej
HARMONOGRAM KURSU KWALIFIKACYJNEGO Nazwa kursu: Kod kursu: Miejsce kursu: zajęcia teoretyczne: ćwiczenia: staż: Kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa onkologicznego dla pielęgniarek PiP/.4/11/1-27
Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki, pęcherza moczowego i prostaty 2011
Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki, pęcherza moczowego i prostaty 2011 Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki,
Męska profilaktyka: o czym należy pamiętać
Męska profilaktyka: o czym należy pamiętać Statystycznie, na dobrowolne badania kontrolne mężczyźni zgłaszają się zdecydowanie rzadziej, niż kobiety. Niestety profilaktyka w tej części naszego społeczeństwa
WARSZAWSCY LEKARZE ZASTOSOWALI NOWĄ METODĘ LECZENIA RAKA JAJNIKA
WARSZAWSCY LEKARZE ZASTOSOWALI NOWĄ METODĘ LECZENIA RAKA JAJNIKA..,WWW.MONEY.PL ( 00:00:00) www.money.pl/archiwum/wiadomosci_agencyjne/pap/artykul/warszawscy;lekarze;zastosowali;nowa;metode;leczenia;raka;j
Liczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia
Wydział: Psychologia Nazwa kierunku kształcenia: Psychologia Rodzaj przedmiotu: specjalnościowy Opiekun: prof. dr hab. Gabriela Chojnacka-Szawłowska Poziom studiów (I lub II stopnia): Jednolite magisterskie
HARMONOGRAM KURSU KWALIFIKACYJNEGO. Przedmiot/Tematyka zajęć. 1. Epidemiologia najczęściej występujących nowotworów złośliwych w Polsce
HARMONOGRAM KURSU KWALIFIKACYJNEGO Nazwa kursu: Kod kursu: Miejsce kursu: zajęcia teoretyczne: ćwiczenia: staż: Kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa onkologicznego dla pielęgniarek PiP/.4/11/1-28
Streszczenie mgr Agnieszka Kotwica
Streszczenie mgr Agnieszka Kotwica Słowa kluczowe: rehabilitacja uzdrowiskowa, dysfunkcje narządu ruchu, ból, jakość życia Zdrowie na podstawie definicji prezentowanej, przez WHO oznacza całkowity brak
WSKAZANIA DO LECZENIA CHIRURGICZNEGO W CHOROBACH ZAPALNYCH JELIT. Zuzanna Kaszycka Klinika Chirurgii Gastroenterologicznej i Transplantologii
WSKAZANIA DO LECZENIA CHIRURGICZNEGO W CHOROBACH ZAPALNYCH JELIT Zuzanna Kaszycka Klinika Chirurgii Gastroenterologicznej i Transplantologii Choroba Crohna Zapalenie przewodu pokarmowego w chorobie Crohna
lat deklarowało silny stopień nasilenia bólu. W RZS 51% respondentów chorujących powyżej 10 lat oceniało ból na poziomie silnym.
I. STRESZCZENIE Głównym celem pracy była analiza porównawcza jakości życia i stanu fizycznego pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów z grupą chorych z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Badania przeprowadzono
Jak długo pacjenci w Polsce czekają na diagnozę i leczenie onkologiczne? II edycja badania co zmieniło wejście w życie pakietu onkologicznego?
ŚCIEŻKA PACJENTA Jak długo pacjenci w Polsce czekają na diagnozę i leczenie onkologiczne? II edycja badania co zmieniło wejście w życie pakietu onkologicznego? Fundacja Onkologia 2025 Sierpień 2016 O badaniu
Porównanie jakości życia u chorych z zespołami depresyjnymi i białaczkami
Piotr Magiera, Miko/aj Majkowicz, Iwona Trzebiatowska, Krystyna de Walden-Ga/uszko Porównanie jakości życia u chorych z zespołami depresyjnymi i białaczkami Katedra i I Klinika Chorób Psychicznych AM w
KURS KWALIFIKACYJNY Pielęgniarstwo onkologiczne. OTWARCIE KURSU KWALIFIKACYJNEGO Kierownik kursu: mgr Anna Kosowska godz.14:30
OTWARCIE KURSU KWALIFIKACYJNEGO Kierownik kursu: godz.14:30 Wywiad, dane biograficzne, sytuacja psychospołeczna i socjoekonomiczna - ważne elementy w badaniu psychoonkologicznym 8 września 2017 r. Wskazania
Depresja wyzwanie dla współczesnej medycyny
Projekt jest współfinansowany ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2014 2020 Depresja wyzwanie dla współczesnej medycyny
Ocena Pracy Doktorskiej mgr Moniki Aleksandry Ziętarskiej
Prof. dr hab. n. med. Robert Słotwiński Warszawa 30.07.2018 Zakład Immunologii Biochemii i Żywienia Wydziału Nauki o Zdrowiu Warszawski Uniwersytet Medyczny Ocena Pracy Doktorskiej mgr Moniki Aleksandry
ZAANGAŻOWANIE W PRZEBIEG LECZENIA U CHORYCH ZE SCHIZOFRENIĄ PODDANYCH TERAPII PRZECIWPSYCHOTYCZNEJ
ZAANGAŻOWANIE W PRZEBIEG LECZENIA U CHORYCH ZE SCHIZOFRENIĄ PODDANYCH TERAPII PRZECIWPSYCHOTYCZNEJ Raport z Programu Edukacyjno-Badawczego Październik 2017 Założenia programu Małe zaangażowanie w przebieg
WYDZIAŁ NAUKI O ZDROWIU FACULTY OF HEALTH SCIENCES
Warszawa, 2017-05-28 RECENZJA rozprawy na stopień doktora nauk o zdrowiu mgr Ewy Mazur pt Jakość życia kobiet poddanych chemioterapii z powodu raka piersi, jelita grubego i jajnika. Przedstawiona mi do
Losy pacjentów po wypisie z OIT Piotr Knapik
Losy pacjentów po wypisie z OIT Piotr Knapik Oddział Kliniczny Kardioanestezji i Intensywnej Terapii Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu Jaki sens ma to co robimy? Warto wiedzieć co się dzieje z naszymi
Agresja wobec personelu medycznego
Agresja wobec personelu medycznego Od połowy XX wieku do chwili obecnej obserwuje się gwałtowny postęp w diagnostyce i leczeniu pacjentów. Postęp ten przyczynił się do wczesnego rozpoznawania chorób oraz
Jakość życia dzieci z przewlekłą chorobą nerek. Wyniki badania wieloośrodkowego.
Jakość życia dzieci z przewlekłą chorobą nerek. Wyniki badania wieloośrodkowego. K. Kiliś-Pstrusińska 1, A. Medyńska 1, P. Adamczyk 2, I. Bałasz-Chmielewska 3, R. Grenda 4, A. Kluska-Jóźwiak 5, B. Leszczyńska
dzienniczek pacjenta rak nerki
dzienniczek pacjenta rak nerki Grafika i skład: Fundacja Wygrajmy Zdrowie Wydanie I Styczeń 2015 Wszelkie prawa zastrzeżone. Podstawowe dane Imię i nazwisko: Data urodzenia: Lekarz prowadzący: Palcówka
Rak trzustki - chemioterapia i inne metody leczenia nieoperacyjnego. Piotr Wysocki Klinika Onkologiczna Centrum Onkologii Instytut Warszawa
Rak trzustki - chemioterapia i inne metody leczenia nieoperacyjnego Piotr Wysocki Klinika Onkologiczna Centrum Onkologii Instytut Warszawa RAK TRZUSTKI U 50% chorych w momencie rozpoznania stwierdza się
EPP ehealth. Niezaspokojone potrzeby w ochronie zdrowia: czy e-zdrowie może pomóc? Mateusz Lichoń
EPP ehealth Niezaspokojone potrzeby w ochronie zdrowia: czy e-zdrowie może pomóc? Mateusz Lichoń Upodmiotowienie pacjentów Światowa Organizacja Zdrowia definiuje upodmiotowienie pacjentów jako proces,
WTÓRNE OPERACJE CYTOREDUKCYJNE - ZASADY KWALIFIKACJI
WTÓRNE OPERACJE CYTOREDUKCYJNE - ZASADY KWALIFIKACJI Paweł Basta Klinika Ginekologii i Onkologii Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie Uniwersyteckie Centrum Leczenia Chorób Piersi I Katedra Chirurgii Ogólnej
Dr hab. med. Cezary Piwkowski Poznań, Recenzja. pracy naukowej na stopień doktora nauk medycznych mgr Kingi Gryglickiej p.t.
Dr hab. med. Cezary Piwkowski Poznań, 10.11.2017 Klinika Torakochirurgii Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu Recenzja pracy naukowej na stopień doktora nauk medycznych mgr Kingi Gryglickiej p.t. "Gotowość
Podkowiańska Wyższa Szkoła Medyczna im. Z. i J. Łyko. Syllabus przedmiotowy 2017/ /2022 r.
Podkowiańska Wyższa Szkoła Medyczna im. Z. i J. Łyko Syllabus przedmiotowy 207/208 202/2022 r. Wydział Fizjoterapii Kierunek studiów Fizjoterapia Specjalność ----------- Forma studiów Stacjonarne Stopień
Założenia i cele. Ogromny postęp, który dokonał się w dziedzinie chirurgii rekonstrukcyjnej w ostatnich dekadach, sprawił, że stało się możliwe
Założenia i cele. Ogromny postęp, który dokonał się w dziedzinie chirurgii rekonstrukcyjnej w ostatnich dekadach, sprawił, że stało się możliwe zaopatrywanie rozległych ubytków poresekcyjnych praktycznie
leczenie miejscowe leczenie systemowe leczenie skojarzone Leczenie chirurgiczne wznowy miejscowej leczenie radykalne
Leczenie W terapii raka jelita grubego stosuje się trzy podstawowe metody leczenia onkologicznego: chirurgię, radioterapię oraz chemioterapię. Dwie pierwsze określa się jako leczenie miejscowe, ostania
Wybrane zaburzenia lękowe. Tomasz Tafliński
Wybrane zaburzenia lękowe Tomasz Tafliński Cel prezentacji Przedstawienie najważniejszych objawów oraz rekomendacji klinicznych dotyczących rozpoznawania i leczenia: Uogólnionego zaburzenia lękowego (GAD)
Polskie Forum Psychologiczne, 2013, tom 18, numer 4, s. 441-456
Polskie Forum Psychologiczne, 2013, tom 18, numer 4, s. 441-456 Anna Ratajska 1 2 1 1 Instytut Psychologii, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego Institute of Psychology, Kazimierz Wielki University in Bydgoszcz
Dokąd zmierza radioterapia w raku odbytnicy? Krzysztof Bujko Centrum Onkologii w Warszawie
Dokąd zmierza radioterapia w raku odbytnicy? Krzysztof Bujko Centrum Onkologii w Warszawie Dokąd zmierza radioterapia w raku odbytnicy? W kierunku obserwacji bez chirurgii u chorych z kliniczną całkowitą
Skale i wskaźniki jakości leczenia w OIT
Skale i wskaźniki jakości leczenia w OIT Katarzyna Rutkowska Szpital Kliniczny Nr 1 w Zabrzu Wyniki leczenia (clinical outcome) śmiertelność (survival) sprawność funkcjonowania (functional outcome) jakość
Ile kosztuje pacjentki zaawansowana choroba nowotworowa rak piersi? Seminarium Innowacje w leczeniu raka piersi ocena dostępności w Polsce.
Ile kosztuje pacjentki zaawansowana choroba nowotworowa rak piersi? Seminarium Innowacje w leczeniu raka piersi ocena dostępności w Polsce. Warszawa, 17 stycznia 2014 ZAAWANSOWANY RAK PIERSI Badanie kosztów
typ 3, sporadyczny; Techniki Obrazowe
Guz neuroendokrynny żołądka typ 3, sporadyczny; Techniki Obrazowe Mariusz I.Furmanek CSK MSWiA i CMKP Warszawa Ocena wyjściowa, metody strukturalne WHO 2 (rak wysoko zróżnicowany); Endoskopia i/lub EUS;
S T R E S Z C Z E N I E
STRESZCZENIE Cel pracy: Celem pracy jest ocena wyników leczenia napromienianiem chorych z rozpoznaniem raka szyjki macicy w Świętokrzyskim Centrum Onkologii, porównanie wyników leczenia chorych napromienianych
Leczenie i przeżycia 5-letnie dolnośląskich kobiet chorych na nowotwory złośliwe piersi z lat 2004-2008
Leczenie i przeżycia 5-letnie dolnośląskich kobiet chorych na nowotwory złośliwe piersi z lat 2004-2008 W latach 2004-2008 w Dolnośląskim Rejestrze Nowotworów zarejestrowaliśmy 6.125 zachorowań na inwazyjne
Innowacje organizacyjne w onkologii
VIII LETNIA AKADEMIA ONKOLOGICZNA dla DZIENNIKARZY Innowacje organizacyjne w onkologii Ewelina Żarłok Revelva Concept Warszawa, 10 sierpnia 2018 Wybrane innowacje organizacyjne Skuteczne metody zarządzania
Krzysztof Błecha Specjalistyczny gabinet lekarski rehabilitacji i chorób wewnętrznych w Żywcu.
Krzysztof Błecha Specjalistyczny gabinet lekarski rehabilitacji i chorób wewnętrznych w Żywcu. Dyslordoza szyjna a zaburzenia neurowegetatywne Dyslordoza of neck and neurovegetative disorders Słowa kluczowe:
Ocena czynników rokowniczych w raku płaskonabłonkowym przełyku w materiale Kliniki Chirurgii Onkologicznej AM w Gdańsku doniesienie wstępne
Ocena czynników rokowniczych w raku płaskonabłonkowym przełyku w materiale Kliniki Chirurgii Onkologicznej AM w Gdańsku doniesienie wstępne Świerblewski M. 1, Kopacz A. 1, Jastrzębski T. 1 1 Katedra i
OPTYMALNE SCHEMATY LECZENIA A PLANOWANIE ZASOBÓW W ONKOLOGII. PRZYKŁAD RAKA PIERSI. V LETNIA AKADEMIA ONKOLOGICZNA dla DZIENNIKARZY
OPTYMALNE SCHEMATY LECZENIA A PLANOWANIE ZASOBÓW W ONKOLOGII PRZYKŁAD RAKA PIERSI V LETNIA AKADEMIA ONKOLOGICZNA dla DZIENNIKARZY Ewelina Żarłok Revelva Concept Warszawa, 6 sierpnia 2015 1 CZYM JEST MODEL
Radioterapia w leczeniu raka pęcherza moczowego - zalecenia
Radioterapia w leczeniu raka pęcherza moczowego - zalecenia Radioterapia w leczeniu raka pęcherza moczowego może być stosowana łącznie z leczeniem operacyjnym chemioterapią. Na podstawie literatury anglojęzycznej
2. Podstawą przyjęcia do ZPOP jest zdiagnozowana przewlekła choroba psychiczna.
Kontakt: Punkt Pielęgniarski: (087) 562 64 83, Sekretariat: (087) 562 64 79 Kliknij po więcej informacji Regulamin Zakładu Pielęgnacyjno-Opiekuńczego Psychiatrycznego w Specjalistycznym Psychiatrycznym
Jakość życia w uro-onkologii
Jakość życia w uro-onkologii Dr Roman Sosnowski Urolog Oddział Urologii Laparoskopowej, Szpital im. dr J. Biziela, Bydgoszcz Klinika Nowotworów Układu Moczowego, COI, Warszawa subiektywna obiektywna Jakość
Choroby somatyczne, izolacja społeczna, utrata partnera czy nadużywanie leków to główne przyczyny częstego występowania depresji u osób starszych
Choroby somatyczne, izolacja społeczna, utrata partnera czy nadużywanie leków to główne przyczyny częstego występowania depresji u osób starszych 23 lutego, przypada obchodzony po raz szósty, ogólnopolski
Pakiet onkologiczny. w podstawowej opiece zdrowotnej
Pakiet onkologiczny w podstawowej opiece zdrowotnej Agnieszka Jankowska-Zduńczyk Specjalista medycyny rodzinnej Konsultant krajowy w dziedzinie medycyny rodzinnej Profilaktyka chorób nowotworowych Pakiet
Rola zespołów wielodyscyplinarnych w leczeniu nowotworów przewodu pokarmowego
Rola zespołów wielodyscyplinarnych w leczeniu nowotworów przewodu pokarmowego Lucjan Wyrwicz Klinika Gastroenterologii Onkologicznej Centrum Onkologii Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie w Warszawie Multi-disciplinary
Psychologia a wyzwania współczesnej medycyny - przedmiot fakultatywny
Psychologia a wyzwania współczesnej medycyny - przedmiot fakultatywny - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Psychologia a wyzwania współczesnej medycyny - przedmiot fakultatywny Kod przedmiotu
Podkowiańska Wyższa Szkoła Medyczna im. Z. i J. Łyko. Syllabus przedmiotowy 2017/ /2022 r.
Podkowiańska Wyższa Szkoła Medyczna im. Z. i J. Łyko Syllabus przedmiotowy 07/08 0/0 r. Wydział Fizjoterapii Kierunek studiów Fizjoterapia Specjalność ----------- Forma studiów Stacjonarne Stopień studiów
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Wydział Nauk o Zdrowiu CM UMK Katedra Pielęgniarstwa Zabiegowego Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego i Leczenia
Uczelnia Łazarskiego Wydział Medyczny Kierunek Lekarski
Uczelnia Łazarskiego Wydział Medyczny Kierunek Lekarski Nazwa przedmiotu SOCJOLOGIA MEDYCYNY Kod przedmiotu WL_PRZED36 Poziom studiów Jednolite studia magisterskie Status przedmiotu Obligatoryjny Rok i
Cz. II. Metodologia prowadzonych badań. Rozdz. 1. Cele badawcze. Rozdz. 2. Metody i narzędzia badawcze. Celem badawczym niniejszego projektu jest:
Cz. II. Metodologia prowadzonych badań Rozdz. 1. Cele badawcze Celem badawczym niniejszego projektu jest: 1. Analiza zachowań zdrowotnych, składających się na styl życia Wrocławian: aktywność fizyczna,
Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid
http://www.maggiedeblock.be/2005/11/18/resolutie-inzake-de-klinischebiologie/ Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid Obecna Minister Zdrowia Maggy de Block wraz z Yolande Avontroodt, i Hilde Dierickx
Raport indywidualny INFORMACJE POUFNE. Bartosz Satysfakcja. Test przeprowadzony za pośrednictwem 1 października 2018
Bartosz Satysfakcja Test przeprowadzony za pośrednictwem https://satysfakcjazpracy.pl 1 października 2018 INFORMACJE POUFNE Wprowadzenie Celem serwisu jest umożliwienie osobom zainteresowanym w oszacowaniu
Ocena pracy doktorskiej. mgr Beaty Jakusik. pt. Ocena żywienia dojelitowego według programu Fast Track u chorych
Ocena pracy doktorskiej mgr Beaty Jakusik pt. Ocena żywienia dojelitowego według programu Fast Track u chorych operowanych z powodu nowotworów jelita grubego Przedstawiona do recenzji praca porusza bardzo
Onkologia - opis przedmiotu
Onkologia - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Onkologia Kod przedmiotu 12.0-WL-Lek-On Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek Lekarski Profil praktyczny Rodzaj studiów jednolite
Leczenie chorych na nowotwory złośliwe z lat w podregionach woj. dolnośląskiego
Leczenie chorych na nowotwory złośliwe z lat 2012-2013 w podregionach woj. dolnośląskiego W badaniu wyleczalności nowotworów złośliwych w podregionach Dolnego Śląska stwierdziliśmy znaczne różnice w wartościach
STRESZCZENIE BIANKA MISIAK. Ocena zasobów zdrowotnych personelu pielęgniarskiego po 40 roku życia z województwa podlaskiego
BIANKA MISIAK Ocena zasobów zdrowotnych personelu pielęgniarskiego po 40 roku życia z województwa podlaskiego STRESZCZENIE Pielęgnowanie jest tym rodzajem działalności, który przez swój szeroki zakres
Sytuacja ginekologii onkologicznej w Polsce. Prof. dr hab. Zbigniew Kojs
Sytuacja ginekologii onkologicznej w Polsce Prof. dr hab. Zbigniew Kojs CONCORD Globalny nadzór nad przeżyciami chorych na raka w latach 1995 2009: analiza indywidualnych danych dla 25 676 887 pacjentów
SCHIZOFRENIA ROLA OPIEKUNÓW W KREOWANIU WSPÓŁPRACY DR MAREK BALICKI
SCHIZOFRENIA ROLA OPIEKUNÓW W KREOWANIU WSPÓŁPRACY DR MAREK BALICKI PACJENT NA RYNKU PRACY 43 lata, stan wolny, wykształcenie średnie Pierwsze objawy w wieku 29 lat. Średnio 1 rok mija od momentu pierwszych
ColoProfi laxis 2015
bezpłatne badania kolonoskopowe w pełnym znieczuleniu dla Pacjentów CM Skopia prowadzących diagnostykę/terapię w zakresie gastroenterologii i proktologii ColoCure 2016 Centrum Medyczne Skopia od początku
Rok akademicki 2015/2016
Rok akademicki 2015/2016 (1) Nazwa przedmiotu Opieka paliatywna w ginekologii (2) Nazwa jednostki prowadzącej Instytut Położnictwa i Ratownictwa Medycznego przedmiot Katedra: Położnictwa (3) Kod przedmiotu
POZAMEDYCZNE POTRZEBY CHORYCH NA NOWOTWORY
POZAMEDYCZNE POTRZEBY CHORYCH NA NOWOTWORY Monika Rucińska Katedra Onkologii Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie CHOROBA NOWOTWOROWA Choroba nowotworowa i jej leczenie znacznie pogarszają jakość
4.1. Charakterystyka porównawcza obu badanych grup
IV. Wyniki Badana populacja pacjentów (57 osób) składała się z dwóch grup grupy 1 (G1) i grupy 2 (G2). W obu grupach u wszystkich chorych po zabiegu artroskopowej rekonstrukcji więzadła krzyżowego przedniego
Leczenie w domu pacjenta - praca w Zespole Leczenia Środowiskowego
Leczenie w domu pacjenta - praca w Zespole Leczenia Środowiskowego Zespół Leczenia Środowiskowego Wieliczka Paweł Sacha specjalista psychiatra Idea psychiatrycznego leczenia środowiskowego, a codzienna
PALIATYWNEJ W OPIECE. Redakcja naukowa A g n ieszka W ó j c ik - A n n a Pyszora. Komitet Rehabilitacji, Kultury Fizycznej i Integracji Społecznej PAN
PATRONAT MERYTORYCZNY Komitet Rehabilitacji, Kultury Fizycznej i Integracji Społecznej PAN F iz jo t e r a p ia W OPIECE PALIATYWNEJ Redakcja naukowa A g n ieszka W ó j c ik - A n n a Pyszora F iz jo t
JAKOŚĆ ŻYCIA I PRZYSTOSOWANIE PSYCHOSPOŁECZNE DZIECI I MŁODZIEŻY Z NERWIAKOWŁÓKNIAKOWATOŚCIĄ TYPU 1
JAKOŚĆ ŻYCIA I PRZYSTOSOWANIE PSYCHOSPOŁECZNE DZIECI I MŁODZIEŻY Z NERWIAKOWŁÓKNIAKOWATOŚCIĄ TYPU 1 dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Katedra i Klinika Psychiatrii
Wsparcie społeczne. Dorota Wojcik, Natalia Zasada
Wsparcie społeczne Dorota Wojcik, Natalia Zasada Czym jest wsparcie społeczne? Jest to wszelka dostępna dla jednostki pomoc w sytuacjach trudnych. Wsparcie to konsekwencja przynależności człowieka do sieci
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 144 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 144 SECTIO D 2004 Zakład Pielęgniarstwa Psychiatrycznego Wydział Opieki i Oświaty Zdrowotnej Śląskiej Akademii Medycznej*
M1_W04 M1_W10 K_W 01 M1_W01 M1_W02 M1_W10 K_W 02 M1_W05 M1_W03 K_W 03 M1_W08 M1_W11, M1_W12 M1_W01 M1_W02 M1_W03 M1_W07 M1_W10 M1_W01 M1_W07 M1_W10
TABELA ODNIESIENIA EFEKTÓW KIERUNKOWYCH DO EFEKTÓW OBSZAROWYCH KIERUNEK FIZJOTERAPIA POZIOM KSZTAŁCENIA - studia i stopnia PROFIL KSZTAŁCENIA - praktyczny OBSZAR KSZTAŁCENIA - obszar nauk medycznych, nauk
Niezaspokojone Potrzeby Pacjentów z Przerzutowym Rakiem Jelita Grubego
Niezaspokojone Potrzeby Pacjentów z Przerzutowym Rakiem Jelita Grubego Błażej Rawicki Prezes Fundacji EuropaColon Polska Letnia Akademia Onkologiczna Warszawa, 9 sierpnia 2018r. Fundacja EuropaColon Polska
w kale oraz innych laboratoryjnych markerów stanu zapalnego (białka C-reaktywnego,
1. Streszczenie Wstęp: Od połowy XX-go wieku obserwuje się wzrost zachorowalności na nieswoiste choroby zapalne jelit (NChZJ), w tym chorobę Leśniowskiego-Crohna (ChLC), zarówno wśród dorosłych, jak i
Ocena ogólna: Raport całkowity z okresu od 04.05.2007 do 15.11.2007
W Niepublicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej ABC medic Praktyka Grupowa Lekarzy Rodzinnych w Zielonej Górze w okresie od 04.05.2007-15.11.2007 została przeprowadzona ocena efektów klinicznych u pacjentów
Porównanie skuteczności leków adiuwantowych. w neuropatycznym bólu nowotworowym1
Porównanie skuteczności leków adiuwantowych w neuropatycznym bólu nowotworowym1 Badanie1 New Delhi Cel Metoda Porównanie pregabaliny z amitryptyliną* i gabapentyną pod względem skuteczności klinicznej
Zaburzenia nerwicowe pod postacią somatyczną
Zaburzenia nerwicowe pod postacią somatyczną Mikołaj Majkowicz Zakład Psychologii Klinicznej Katedry Chorób Psychicznych AMG Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną Główną cechą zaburzeń pod postacią
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
Kwart. Ortop. 20, 4, str. 34, ISSN 2083-8697 - - - - - REHABILITACJA STAWU BIODROWEGO I KOLANOWEGO, FINANSOWANA PRZEZ NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA W LATACH 2009 200 REHABILITATION OF THE HIP AND KNEE JOINTS
WARSZAWSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY
WARSZAWSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY 1 2 CYKL KONFERENCJI PROMOCJA ZDROWIA - PRZYKŁADY DOBRYCH PRAKTYK mgr Iwona Bruśk, Zakład Zdrowia Publicznego Warszawski Uniwersytet Medyczny dr hab. Jerzy B.Karski 1935-2009