Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska 613[01].O1.06

Transkrypt

1 MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Waldemar Sucherski Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska 613[01].O1.06 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

2 Recenzenci: mgr inż. Jolanta Borczyńska-Żbikowska mgr inż. Daniel Grzesiak Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Waldemar Sucherski Konsultacja: mgr Rafał Rzepkowski Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 613[01].O1.06 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu rolnik. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom

3 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 4 3. Cele kształcenia 5 4. Materiał nauczania Przepisy prawa dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy. Prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Identyfikacja zagrożeń związanych z pracą w rolnictwie Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i urządzeń stosowanych w produkcji rolniczej Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Środki ochrony indywidualnej. Udzielanie pomocy przedlekarskiej w wypadkach Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Sprawdzian osiągnięć Literatura 54 2

4 1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu stosowania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. W poradniku zamieszczono: wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej, cele kształcenia tej jednostki modułowej, czyli co powinieneś umieć na zakończenie procesu kształcenia w tej jednostce, materiał nauczania umożliwiający samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. przykłady ćwiczeń oraz zestaw pytań sprawdzających, wykaz literatury. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz inne źródła informacji. Jeżeli będziesz miał trudności ze zrozumieniem tematów lub ćwiczeń zgłoś się do nauczyciela o pomoc. 613[01].O1 Organizacja gospodarstwa rolnego 613[01].O1.01 Funkcjonowanie Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej 613[01].O1.02 Planowanie, organizowanie i finansowanie działalności rolniczej 613[01].O1.03 Prowadzenie działalności marketingowej 613[01].O1.04 Zarządzanie przedsiębiorstwem rolnym 613[01].O1.05 Zastosowanie technik komputerowych w działalności rolniczej 613[01].O1.06 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska Schemat układu jednostek modułowych 3

5 2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: korzystać z różnych źródeł informacji, posługiwać się podstawowymi programami komputerowymi i siecią Internet, posługiwać się podstawowymi metodami planowania i analizy, podejmować decyzje, prezentować swoje prace i osiągnięcia, wykorzystywać wiedzę i umiejętności zdobyte wcześniej, oceniać skutki błędnych decyzji i zachowań w czasie zagrożeń, wykorzystywać wiedzę i umiejętności dotyczące oceny właściwych zachowań podczas eksploatacji maszyn i urządzeń technicznych w rolnictwie, oceniać skutki nieprzestrzegania przepisów związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy, określać akty prawne regulujące prawo w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w rolnictwie. 4

6 3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: określić prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej, zidentyfikować zagrożenia dla zdrowia i życia związane z pracą wykonywaną w rolnictwie oraz określić sposoby ich ograniczania lub eliminacji, określić zasady bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska podczas stosowania i przechowywania nawozów oraz środków ochrony roślin, dobrać środki ochrony indywidualnej, zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i urządzeń stosowanych w produkcji rolniczej, zastosować procedury postępowania w przypadku pożaru lub zagrożenia pożarem, zastosować sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z przepisami ochrony przeciwpożarowej, udzielić pierwszej pomocy osobom poszkodowanym. 5

7 4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Przepisy prawa dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy. Prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy Materiał nauczania Podstawowymi aktami prawnymi, które regulują zagadnienia związane z bezpieczeństwem i higieną pracy są: ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.), Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. (Dz.U.z 2003 r., Nr 169, poz. 1650, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 12 stycznia 1998r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze ciągników, maszyn, narzędzi i urządzeń technicznych stosowanych w rolnictwie Dodatkowo Ministrowie właściwi dla określonych gałęzi pracy lub rodzajów prac w porozumieniu z Ministerstwem Pracy i Ministerstwem Zdrowia określają, w drodze rozporządzeń, przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące tych gałęzi lub prac. Najczęściej stosowane terminy i definicje związane z bezpieczeństwem i higieną pracy: bezpieczeństwo i higienę pracy (bhp) można zdefiniować jako stan warunków pracy i jej organizacji oraz zachowań pracowników zapewniający wymagany poziom ochrony zdrowia i życia przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy, czynnik niebezpieczny czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do urazu, czynnik szkodliwy czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do schorzenia, czynnik uciążliwy czynnik, którego oddziaływanie na pracującego może spowodować złe samopoczucie lub nadmierne zmęczenie nie powodując jednak trwałego pogorszenia stanu zdrowia człowieka, identyfikacja zagrożenia proces rozpoznawania tego czy zagrożenie istnieje oraz definiowania jego charakterystyk, ocena ryzyka proces analizowania ryzyka i wyznaczania dopuszczalności ryzyka, ryzyko zawodowe prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy, lub sposobu wykonywania pracy, zagrożenie stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę, choroba zawodowa choroba spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy, określona w prawnie obowiązującym wykazie chorób zawodowych, stanowisko pracy przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę, środowisko pracy warunki środowiska materialnego (określonego czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi), w których odbywa się proces pracy, 6

8 działania zapobiegawcze działania podjęte w celu usunięcia przyczyn potencjalnej niezgodności lub innej niepożądanej sytuacji oraz w celu niedopuszczenia do ich wystąpienia, wypadek przy pracy nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w związku z wykonywaną pracą, powodujące uraz, odzież robocza odzież przeznaczona do wykonywania prac, przy których występuje tylko intensywne brudzenie substancjami nieszkodliwymi dla zdrowia, działają czynniki powodujące przyspieszone niszczenie odzieży lub wymagana jest specjalna czystość wytworzonego produktu (nie ma obowiązku certyfikacji), odzież ochronna odzież, która okrywa lub zastępuje odzież osobistą i chroni pracownika przed jednym lub wieloma zagrożeniami (wymaga certyfikacji). Zalicza się do niej odzież i środki ochrony: kończyn dolnych i górnych, głowy, twarzy i oczu, układu oddechowego, słuchu, sprzęt chroniący przed upadkiem, środki ochrony indywidualnej środki przeznaczone do ochrony człowieka przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy. Do środków ochrony indywidualnej zalicza się odzież ochronną oraz środki ochrony: kończyn dolnych i górnych, głowy, twarzy i oczu, układu oddechowego, słuchu, sprzęt chroniący przed upadkiem, środki ochrony zbiorowej środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach, urządzenia ochronne osłony lub takie urządzenia, które spełniają jedną lub więcej funkcji w zapobieganiu dostępowi do stref niebezpiecznych, powstrzymaniu ruchu, pracodawca jednostka organizacyjna (choćby nie posiadała osobowości prawnej), a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników, pracownik osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę, ergonomia to nauk zajmująca się przystosowaniem stanowiska pracy, maszyn i urządzeń do właściwości psychofizycznych człowieka, organizacja korporacja, spółka, firma, przedsiębiorstwo, organ władzy, stowarzyszenie lub instytucja, albo jakakolwiek ich część lub kombinacja, samodzielna lub nie, publiczna lub prywatna, o własnych zadaniach i administracji, system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy część ogólnego sytemu zarządzania organizacją, która obejmuje strukturę organizacyjną, planowanie, odpowiedzialności, zasady postępowania, procedury, procesy i zasoby potrzebne do opracowania, wdrażania, realizowania, przeglądu i utrzymania polityki bezpieczeństwa i higieny pracy, polityka bezpieczeństwa i higieny pracy deklaracja organizacji dotycząca jej intencji i zasad odnoszących się do ogólnych efektów działalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, określająca ramy do działania i ustalania celów organizacji dotyczących zarządzania bezpieczeństwem i higiena pracy. Zdrowie i bezpieczeństwo pracowników jest chronione przez prawo. Ustawa Kodeks pracy mówi, że pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracodawca ma obowiązek chronić życie i zdrowie pracowników i udostępniać im informacje na temat bezpieczeństwa i higieny pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Pracodawca jest obowiązany: organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, 7

9 zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawania poleceń usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolowania wykonania tych poleceń, zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy, zapewniać systematyczne szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy (jeśli taki jest powołany), znać w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana: organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem, organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy, dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem, egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami. Pracodawca jest uprawniony do: nagradzania i wyróżniania pracowników, stosowania kary upomnienia i kary nagany za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonego porządku, regulaminu pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów przeciwpożarowych, stosowania kary pieniężnej za nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, stawianie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany: znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom zewnętrznym, wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych, dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz porządek i ład w miejscu pracy, stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem, poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleceniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich, niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożenia życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, grożącym im niebezpieczeństwie, 8

10 współpracować z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. Każdy pracownik na również prawo do ochrony zdrowia zgodnie z zapisami Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawą Kodeks Pracy. Pracownik ma prawo do powstrzymania się od wykonywanej pracy, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwom innym osobom. Pracownik ma wówczas prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. Jeśli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. Za czas powstrzymania się od pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Pracownicy lub ich przedstawiciele mogą przedstawiać pracodawcy wnioski w sprawie eliminacji lub ograniczenia zagrożeń w miejscu pracy. Zasady kształtowania bezpiecznych warunków pracy Wśród ogólnego zarządzania zakładem pracy (również indywidualnych gospodarstw rolnych) wchodzą aspekty Zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wiążą się one z rozwijaniem i realizacją polityki bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia. Można powiedzieć, że jest to zbiór działań podejmowanych przez pracodawcę, których celem jest redukcja ryzyka utraty życia lub zdrowia do akceptowanego poziomu z punktu widzenia obowiązującego prawa, ekonomii i etyki. W ogólnym znaczeniu zarządzanie bezpieczeństwem obejmuje takie czynności jak: ocenianie stanu warunków pracy i postępowania zatrudnionych, formułowanie ogólnego planu działania oraz szczegółowych programów poprawy warunków pracy i modyfikacji zachowania pracowników, decydowania o wydatkach na bezpieczeństwo i ochronę zdrowia zatrudnionych, śledzenie i kontrolowanie przebiegu przyjętych programów bezpieczeństwa i osiąganie przyjętych na ich podstawie celów. Do podstawowych zadań systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy należy: określenie wymagań obowiązujących przepisów prawnych i ustalenie wynikających z nich działań, identyfikowanie działań występujących zagrożeń oraz analiza i ocena ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy oraz w skali całego zakładu (przedsiębiorstwa), analiza przyczyn wypadków przy pracy, zdarzeń prawie wypadkowych i chorób zawodowych, ustalanie celów i priorytetów działań w zakresie poprawy bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia oraz planowanie zadań ukierunkowanych na ich osiągnięcie, ciągłe monitorowanie warunków pracy poprzez wprowadzenie procedur okresowej oceny i dokumentowania zagrożeń na stanowiskach pracy, systematyczne przeprowadzanie kontroli i przeglądów okresowych systemu zarządzania oraz realizowanie wynikających z nich działań korygujących. Aby minimalizować szkodliwe oddziaływanie na pracowników czynników zagrażających pracodawca w projektowaniu miejsca pracy, stanowisk pracy, wykorzystania maszyn, urządzeń i narzędzi winien uwzględnić zasady ergonomii. Ergonomia to nauka zajmująca się przystosowaniem maszyn, narzędzi, środowiska im warunków pracy do właściwości anatomicznych i psychofizycznych człowieka, aby zapewnić optymalne warunki wykonywania pracy. 9

11 Pracodawca organizując system pracy swoim zakładzie powinien kierować się następującymi wskazaniami ergonomii: organizowanie przestrzeni pracy i środków pracy powinno uwzględniać uwarunkowania wynikające z wymiarów ciała ludzkiego w powiązaniu z procesem pracy, przestrzeń pracy powinna być dostosowana do operatora, praca powinna być tak organizowana, aby można było uniknąć niepotrzebnego lub nadmiernego obciążenia mięśni, stawów, wiązadeł oraz układów oddechowego i krążenia, postawa ciała nie powinna powodować zmęczenia pracą na skutek długotrwałego napięcia mięśni, wymagana siła mięśni powinna odpowiadać fizycznym możliwościom operatora, należy ustalić równowagę między ruchami ciała, korzystniejszy jest ruch niż długotrwały bezruch, elementy sygnalizujące i urządzenia informacyjne powinny być wybrane, zaprojektowane i usytuowane w sposób zgodny z możliwościami percepcyjnymi oraz ruchowymi pracownika środowisko pracy powinno być organizowane i utrzymane w taki sposób, aby warunki fizyczne, chemiczne, i biologiczne nie miały szkodliwego wpływu na ludzi, ale służyły zachowaniu ich zdrowia oraz utrzymywaniu zdolności i gotowości do pracy, proces pracy powinien być tak organizowany, aby chronił zdrowie i zapewniał bezpieczeństwo pracowników, przyczyniał się do ich dobrego samopoczucia i ułatwiał realizację celu pracy. Uzyskać to można zwłaszcza prze unikanie przeciążeń i niedociążeń. Kontrola warunków pracy stanowi podstawowe źródło informacji pracodawcy lub pracownika służby bhp i powinna obejmować: 1) Kontrolę w zakresie bezpieczeństwa pracy: przestrzeganie wymogów technologicznych pod względem bhp, postanowień dokumentacji techniczno-ruchowej, instrukcji obsługi maszyn, wyposażenia maszyn i urządzeń technologicznych w osłony i urządzenia zabezpieczające oraz sprawność i przydatność tych urządzeń podczas ruchu, wyposażenie maszyn i urządzeń technicznych w środki zabezpieczające pracowników przed nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami i działaniami wibracji, promieniowaniem, porażeniem prądem, stan urządzeń energetycznych, skuteczność działania ochron przeciwporażeniowych i aktualność pomiarów ochrony przeciwporażeniowej, organizacja i stan transportu zakładowego, sprawność urządzeń mających wpływ na warunki środowiska pracy, a zwłaszcza wentylacyjnych, odpylających, ograniczających emisję zanieczyszczeń pyłowych, gazowych, funkcjonowanie urządzeń pomiarów-kontrolnych służących do kontroli stanu środowiska pracy, wyposażenie pracowników w sprzęt ochrony osobistej i obuwie ochronne, odzież i obuwie robocze, 2) Kontrolę w zakresie higieny pracy wraz z zapobieganiem chorobom zawodowym: stan opieki lekarskiej nad zdrowiem pracowników, a zwłaszcza przeprowadzanie badań lekarskich wstępnych i okresowych oraz sprawdzenie ważności orzeczeń lekarskich stwierdzających brak przeciwwskazań do zatrudnienia na danym stanowisku pracy, 10

12 przestrzeganie norm higienicznych dotyczących substancji szkodliwych, zapylenia, hałasu, wibracji, mikroklimatu i oświetlenia, stan urządzeń higieniczno sanitarnych i dostosowanie ich do rodzaju wykonywanych prac i liczby pracowników, wydawanie przysługujących na określonym stanowisku pracy środków odżywczych (posiłków profilaktycznych), napojów i środków higieny osobistej. 3) Kontrolę w zakresie przestrzegania przepisów ochrony pracy: szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, przestrzeganie przez pracowników zasad i przepisów prawa pracy, przestrzeganie przepisów w czasie pracy, ochrony pracy kobiet i młodocianych, ustalanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, świadczenia przysługujące z tytułu warunków pracy, świadczenia przysługujące z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Państwowy nadzór na warunkami pracy sprawują między innymi: Państwowa Inspekcja Pracy, Inspekcja Sanitarna, Urzędy Dozoru Technicznego, Prokuratura, Inne resortowe państwowe organy nadzoru Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie podstawowe akty ustawodawcze regulują zasady bezpieczeństwa i higieny pracy? 2. Jaka jest definicja wypadku? 3. Jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy? 4. Na czym polega kontrola w zakresie bezpieczeństwa pracy w zakładzie? 5. W jakich przypadkach pracownik może powstrzymać się od wykonywania pracy? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Przeanalizuj, jakie są obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) określić, jakie podstawowe akty prawne regulują obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, 2) podzielić obowiązki na związane z bezpieczeństwem pracy na stanowisku i higieną pracy, 3) określić obowiązki pracodawcy w zakresie szkolenia pracowników. Wyposażenie stanowiska pracy: komputer z dostępem do sieci Internet, Kodeks Pracy, kartka, ołówek. 11

13 Ćwiczenie 2 Oceń, czy właściwie rozumiesz wybrane pojęcia. Połącz właściwą definicję i pojęcie: odzież robocza, odzież ochronna, ryzyko zawodowe, urządzenia ochronne. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) połączyć liniami właściwą definicję z pojęciem. Pojęcie Odzież ochronna Definicja Odzież przeznaczona do wykonywania prac, przy których występuje tylko intensywne brudzenie substancjami nieszkodliwymi dla zdrowia lub wymagana jest specjalna czystość wytworzonego produktu, Urządzenia ochronne Prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą powodujących straty, a w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy, Ryzyko zawodowe Urządzenia ochronne Osłony lub takie urządzenia, które spełniają jedną lub więcej funkcji w zapobieganiu dostępowi do stref niebezpiecznych, powstrzymaniu ruchu, Odzież, która okrywa lub zastępuje odzież osobistą i chroni pracownika przed jednym lub wieloma zagrożeniami. Wyposażenie stanowiska pracy: komputer z dostępem do sieci Internet, papier, pisaki. Ćwiczenie 3 Określ, jakie wskazania ergonomii powinniśmy wziąć pod uwagę organizując stanowisko pracy. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) określić, czym zajmuje się nauka zwana ergonomią, 2) wypisać wskazania ergonomiczne, jakimi należy się kierować organizując stanowisko pracy, 3) określić, do jakich zagrożeń może prowadzić praca na stanowisku zorganizowana niezgodnie ze wskazaniami ergonomii. Wyposażenie stanowiska pracy: komputer z dostępem do sieci Internet, papier, pisaki. 12

14 Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić, co nazywamy wypadkiem przy pracy? 2) wskazać prawa pracownika dotyczące bhp? 3) określić, co to jest zagrożenie? 4) określić, jakie zagadnienia wchodzą w zakres kontroli przestrzegania przepisów związanych z ochroną pracy? 5) określić obowiązki osoby kierującej pracownikami? 13

15 4.2. Identyfikacja zagrożeń związanych z pracą w rolnictwie Materiał nauczania Człowiek w środowisku pracy jest narażony na oddziaływanie różnorodnych czynników zagrażających. Czynniki te dzieli się na: 1) szkodliwe, wynikiem oddziaływania, których może być stopniowe pogorszenie stanu zdrowia, 2) niebezpieczne, mogące powodować powstawanie urazów, 3) uciążliwe, których oddziaływanie może utrudniać pracę lub obniżać zdolność jej wykonywania,, nie powodując jednak trwałego pogorszenia stanu zdrowia. Czynniki niebezpieczne (urazowe), dzieli się na zagrożenia: elementami ruchomymi maszyn, elementami ostrymi i występującymi, związane z przemieszczaniem ludzi, porażeniem prądem elektrycznym, poparzeniem, pożarem lub/i wybuchem. Czynniki szkodliwe i uciążliwe działające na pracownika przez okres dłuższy można podzielić na czynniki: fizyczne (hałas, wibracje, mikroklimat, promieniowania, pole elektromagnetyczne, pyły przemysłowe), chemiczne (wszystkie substancje chemiczne), biologiczne (mikro i makroorganizmy), psychofizyczne (obciążenie pracą wysiłek umysłowy, fizyczny). Rolnictwo, szczególnie rolnictwo indywidualne, charakteryzuje się wysoką wypadkowością. Wynika to z faktu, że środowisko pracy rolników jest niezwykle złożone, a różnego rodzaju zagrożenia wypadkowe dotyczą tej samej osoby. Sytuacja taka, nie występuje na stanowiskach pracy w innych gałęziach gospodarki, gdzie stanowiska pracy mają stały charakter. Rolnik może być w ciągu dnia narażony na kilka lub nawet kilkanaście różnych zagrożeń, co wynika właśnie z częstych zmian stanowisk pracy. Różnią się one między sobą charakterem i rodzajem wykonywanych czynności, złożonością techniczną, potrzebną do ich użytkowania wiedzą, wymaganą siłą i sprawnością fizyczną oraz wieloma innymi cechami. Jak wynika ze struktury wypadków, stopień zagrożenia wypadkowego w rolnictwie jest bardzo zróżnicowany. Są takie elementy stanowiska pracy (np. podwórze, maszyny rolnicze), w związku z którymi dochodzi szczególnie często do wypadków oraz takie, które przyczyniają się jedynie do pojedynczych wypadków (np. środki ochrony roślin). Zagrożenia mechaniczne Głównymi zagrożeniami towarzyszącymi wykonywanym pracom w rolnictwie są zagrożenia powodowane przez czynniki mechaniczne. Należy przez nie rozumieć wszelkie czynniki fizyczne, które mogą doprowadzić do lżejszych lub cięższych urazów, a nawet śmierci poszkodowanych, powodowane mechanicznym oddziaływaniem na człowieka maszyn i ich elementów, przedmiotów i narzędzi pracy, upadkiem na skutek poślizgnięcia, potknięcia itp. Zagrożenia te mogą być powodowane przez czynniki mechaniczne występujące zarówno podczas normalnego funkcjonowania maszyny, narzędzia lub innego przedmiotu pracy, jak i przez czynniki powstałe na skutek zakłóceń, uszkodzeń bądź też awarie. 14

16 Zagrożenia mechaniczne mogą być powodowane przez: 1) przemieszczające się maszyny i narzędzia oraz transportowane ładunki poruszający się ciągnik z maszynami i narzędziami przyczepianymi i zawieszanymi, poruszające się maszyny samojezdne takie jak: kombajny, sieczkarnie, transport rolniczy, 2) ruchome elementy maszyn i urządzeń wirujące elementy maszyn i urządzeń, różnego rodzaju przekładnie zębate, pasowe, łańcuchowe stosowane w maszynach, wały przegubowo-teleskopowe wykorzystywane, np. w kosiarkach, rozsiewaczach nawozów, rozrzutnikach obornika itp., 3) ostre wystające elementy maszyn (zęby bron, przetrząsaczo-zgrabiarki, noże w śrutownikach, sieczkarniach) i konstrukcji urządzeń gospodarskich (bramy, zasuwy), 4) spadające przedmioty, przy wykonywaniu prac budowlano remontowych, spadające narzędzia co może się zdarzyć przy załadunku płodów rolnych, 5) śliskie nierówne powierzchnie, które mogą być przyczyną upadków będą to powierzchnie w budynkach inwentarskich: chlewnie, obory, 6) żywe zwierzęta podczas prac hodowlanych, z hodowlą dużych zwierząt buhajów, koni. Zagrożenia chemiczne i pyłowe Do zagrożeń chemicznych, na które jest narażony rolnik, należy zaliczyć kontakt ze środkami ochrony roślin, zaprawami do nasion i nawozami sztucznymi, paliwami i smarami, prace spawalnicze. Środki ochrony roślin (pestycydy) należą do najbardziej szkodliwych związków, na których działanie są narażeni rolnicy. Duża toksyczność środków ochrony roślin sprawia, że są one największym zagrożeniem dla zdrowia, a nawet życia osoby, która ma z nimi kontakt. Niekorzystne warunki termiczne i czynniki atmosferyczne Większość prac w rolnictwie wykonuje się na otwartej przestrzeni. Środowisko pracy na tych stanowiskach jest kształtowane przez panujące warunki atmosferyczne, bardzo często niekorzystnie oddziałujące na człowieka. Również warunki pracy w pomieszczeniach zamkniętych (chlewnie, kurniki, obory, spichrze, stodoły) są kształtowane przez warunki atmosferyczne, panujące na zewnątrz. Niektóre prace są wykonywane na przemian w pomieszczeniach i poza nimi, co potęguje niekorzystny wpływ środowiska termicznego z uwagi na znaczne zróżnicowanie temperatury i wilgotności. Zagrożenia biologiczne Zagrożenia biologiczne to zjawisko bardzo powszechne w środowisku rolniczym. Podczas wykonywania wielu prac produkcyjnych rolnik jest narażony na działanie biologicznych czynników szkodliwych. Biologiczne czynniki szkodliwe to mikro i makroorganizmy oraz substancje przez nie wytwarzane, które wywierają szkodliwy na organizm człowieka i mogą wywoływać choroby zawodowe, zwłaszcza układu oddechowego, pokarmowego, skóry. Można wyróżnić następujące grupy czynników szkodliwych biologicznych: 1) czynniki zakaźne pochodzenia zwierzęcego, czyli wirusy, bakterie, grzyby, i pierwotniaki, 2) alergeny i toksyny wytwarzane przez drobnoustroje (bakterie, grzyby, promieniowce), rośliny i zwierzęta. Szkodliwe czynniki biologiczne mogą mieć działanie zakaźne, alergizujące, toksyczne, drażniące i rakotwórcze. 15

17 Zagrożenie hałasem Powstaje on podczas pracy takich maszyn jak ciągniki współpracujące z zespołami maszyn rolniczych, maszyny samobieżne (np. kombajny, sieczkarnie), maszyny stacjonarne (np. śrutowniki, rozdrabniacze, gniotowniki) oraz maszyny i urządzenia warsztatowe (np. wiertarki, sprężarki, piły). Podstawowym jednak źródłem hałasu jest ciągnik rolniczy, który jest podstawową jednostką napędową wykorzystywaną w rolnictwie. Zagrożenia związane z upadkiem z wysokości Wynikają one z często z wykonywaną praca na wysokości, zagłębieniach (np. silosy, sterty). Dodatkowym zagrożeniem zwiększającym ryzyko jest obecność w pobliżu maszyn i urządzeń rolniczych. Najbardziej narażona osobą na czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe jest kierowca (rolnik) ciągnika rolniczego. Wykonuje on prace polowe, transport po drogach publicznych i gruntowych, załadunek i rozładunek płodów rolnych i środków do produkcji rolniczej, transport zwierząt, nawożenie, opryski i zbiór, agregatownie maszyn i urządzeń, bardzo często prace warsztatowe i remontowe. Zagrożenia prądem elektrycznym Powszechne stosowanie urządzeń zasilanych energią elektryczną niesie ze sobą różnego rodzaju zagrożenia zarówno dla człowieka jak i jego środowiska. Rolnik w swoim środowisku pracy ma do czynienia z wieloma urządzeniami elektrycznymi (np. silniki elektryczne, spawarki, rozruszniki), które, jeśli są niewłaściwie użytkowane, stają się przyczyny wielu wypadków oraz chorób. Działanie prądu elektrycznego na organizm ludzki może być bezpośrednie lub pośrednie. Działanie bezpośrednie występuje wówczas, gdy przez ciało człowieka lub jego części popłynie prąd elektryczny, na skutek jednoczesnego dotknięcia przez człowieka dwóch punktów o różnych potencjałach elektrycznych. Prąd ten może wywoływać w organizmie ludzkim wiele zmian wynikających z działania cieplnego, oddziaływania na układ nerwowy oraz elektrolizy krwi i płynów fizjologicznych. Stan taki określa się terminem porażenie elektryczne. Działanie pośrednie powoduje różnego rodzaju urazy spowodowane prądem elektrycznym, powstające bez przepływu prądu przez organizm człowieka. Porażenia i oparzenia prądem elektrycznym najczęściej są spowodowane: wadliwą budową urządzeń, pojawieniem się napięcia względem ziemi na metalowych częściach urządzeń i konstrukcjach nie będących zwykle pod napięciem, nieprzestrzeganiem przepisów bezpieczeństwa pracy, lekkomyślnością, brakiem odpowiedniej wiedzy o zagrożeniach. Użytkowanie urządzeń elektrycznych może stać się przyczyną zagrożenia pożarowego na skutek: złego stanu izolacji elektrycznej, nieprawidłowego użytkowania elektrycznych urządzeń grzewczych, braku ostrożności przy spawaniu, przeciążenia urządzeń, przy braku odpowiedniego chłodzenia, używania w transformatorach, kondensatorach lub wyłącznikach palnego oleju mineralnego. Używanie wadliwych lub nieodpowiednich urządzeń elektrycznych w strefach zagrożenia wybuchem niesie niebezpieczeństwo wybuchu, który może również spowodować pożar. Osoby przebywające przez dłuższy czas w pobliżu urządzeń generujących duże napięcie lub w pobliżu torów prądowych o bardzo dużych wartościach prądu są narażone na niebezpieczeństwo szkodliwego oddziaływania silnych pól elektrycznych i elektromagnetycznych. 16

18 Zagrożenia podczas pracy maszynami urządzeniami technicznymi 1) Kierowanie ciągnikami rolniczymi i innymi maszynami samobieżnymi. Samodzielne kierowanie ciągnikami i samobieżnymi maszynami wymaga kwalifikacji i doświadczenia. Przy wykonywaniu tej czynności występuje duże zagrożenie najechania, wywrócenia, a także wyrządzenia krzywdy innym osobom. 2) Obsługa kombajnów do zbioru zbóż, zielonek i okopowych, maszyn żniwnych, kosiarek rolniczych, pras do słomy i siana, kopaczek do zbioru okopowych. Są to maszyny z urządzeniami tnącymi lub gniotącymi, z wieloma wirującymi częściami, przeważnie o dużej masie. Ich bezpośrednia obsługa w warunkach polowych stwarza wiele zagrożeń przejechania, przewrócenia maszyny, przygniecenia, pochwycenia przez pracujące mechanizmy, skaleczenia, obcięcia kończyn tak osób obsługujących, jak i postronnych. 3) Sprzęganie i rozprzęganie maszyn i narzędzi rolniczych, przyczep i wozów z ciągnikami rolniczymi, a także pomaganie przy tych czynnościach. Przy tych pracach występuje wysokie zagrożenie przygniecenia i przejechania, urazów rąk i nóg. 4) Przebywanie na pomostach sadzarek do ziemniaków oraz siewników i korygowania ich pracy poprzez strącanie nadmiaru sadzeniaków lub przegarnianie ziarna w skrzyni nasiennej. Przy tych czynnościach występują bardzo często obcięcia i urazy palców i dłoni. 5) Obsługa maszyn do przygotowania pasz sieczkarki, śrutowników, gniotowników, mieszalników, rozdrabniaczy. Występuje wysokie zagrożenie urazów dłoni. 6) Obsługa młocarni, a zwłaszcza praca na górnym pomoście młocarni oraz przy współpracującej prasie do słomy. Pracy towarzyszy duże zapylenie i hałas. Występuje duże zagrożenie pochwycenia i uderzenia pasami transmisyjnymi, niebezpieczeństwo pochwycenia ręki, zagrożenie upadkiem z pomostu, pochwycenia przez elementy prasy. 7) Przerzynanie drewna przy użyciu pilarki tarczowej ( krajzegi ) oraz wykonywanie czynności pomocniczych przy tej pracy: podawanie i odbieranie materiału, usuwanie trocin i inne prace porządkowe. Pilarka tarczowa to jedna z najniebezpieczniejszych maszyn, przy której występuje najwięcej okaleczeń, amputacji oraz wypadków śmiertelnych. Każdy kontakt z tarczą piły kończy się poważnym urazem. Występuje często odrzut materiału, zakleszczenia, odpryski. Zagrożenie wzrasta, gdy pilarka nie ma osłon, klina rozszczepiającego, urządzenia podającego materiał do cięcia poprzecznego. 8) Wszelkie prace przy użyciu pił łańcuchowych (przecinanie pni, okrzesywanie gałęzi, prześwietlanie drzew itp). Posługiwanie się piłą łańcuchową wymaga siły i sprawności dorosłego mężczyzny, kwalifikacji i wprawy. Występuje wysokie zagrożenie bardzo ciężkimi urazami łańcuchem tnącym przy manewrowaniu piłą, odbiciu piły, opuszczeniu na nogę itp. 9) Ścinanie drzew, ściąganie, załadunek i rozładunek drewna o średnicy większej niż 15cm. Są to prace wymagające specjalistycznych umiejętności, siły fizycznej i doświadczenia. Występuje wysokie zagrożenie przygniecenia osób pracujących. 10) Obsługa dmuchaw, przenośników taśmowych i ślimakowych. Występuje duże zagrożenie pochwycenia przez wirujące lub przesuwające się elementy oraz znaczne zapylenie przy odbiorze słomy i siana transportowanego dmuchawą. 11) Załadunek, wyładunek i wysiew tlenkowego wapna nawozowego (wapna palonego). Jest to substancja o silnych właściwościach pylących, żrących i parzących, powodująca poparzenia błon śluzowych, oczu i skóry. 12) Wszelkie prace z chemicznymi środkami ochrony roślin. Środki chemiczne I i II klasy toksyczności to trucizny, zaś III klasy szkodliwe dla zdrowia. Występuje niebezpieczeństwo zatrucia. 13) Prace z użyciem rozpuszczalników organicznych. Rozpuszczalniki organiczne (benzyny, rozpuszczalniki nitro, chlorokauczukowe i inne) składniki farb, lakierów, klejów są szkodliwe dla zdrowia, niektóre są rakotwórcze, mają właściwości narkotyczne, ulegają 17

19 rozpuszczeniu w tkance mózgowej, powodując trwałe szkody. Ich pary tworzą z powietrzem mieszaniny wybuchowe. 14) Topnienie i podgrzewanie lepiku i smoły. Występuje zagrożenie wybuchem, pożarem, poparzeniem. Opary lepiku i smoły zawierają rozpuszczalniki organiczne. 15) Rozpalanie i obsługa pieców centralnego ogrzewania. Niebezpieczeństwo wybuchu i pożaru, groźba poparzeń twarzy i rąk. 16) Obsługa parników, kotłów do gotowania. Niebezpieczeństwo groźnych oparzeń dzieci. 17) Obsługa rozpłodników (buhajów, ogierów, knurów, tryków). Dorosłe rozpłodniki są zwykle agresywne i wymagają stałej obsługi przez sprawnego mężczyznę ze względu na zagrożenie agresją: kopnięciem, uderzeniem, przygnieceniem, pogryzieniem. 18) Załadunek i rozładunek zwierząt, prace przy uboju i rozbiorze zwierząt. Występuje duże zagrożenie urazami ze strony broniących się zwierząt oraz obciążenie psychiczne młodego człowieka. 19) Opróżnianie zbiorników i wywóz gnojówki, gnojowicy i szamba. Istnieje duże niebezpieczeństwo urazów mechanicznych oraz zatrucia siarkowodorem. 20) Obsługa ładowaczy i mechanicznych podnośników. Prace te wymagają uprawnień, doświadczenia, wprawy i odpowiedzialności. 21) Prace w silosach zamkniętych, zbiornikach i pojemnikach. Występuje zagrożenie uduszeniem na skutek spadku zawartości tlenu w powietrzu, zasypaniem i uduszeniem w silosach zbożowych. 22) Wszelkie prace na wysokości ponad 3 metry na: pomostach, drabinach, drzewach, dachach itp. Występuje zagrożenie upadkiem. Tabela 1. Zestawienie niektórych zagrożeń, źródeł, skutków zagrożeń i środków ochrony osób pracujących w rolnictwie [opracowanie własne] Zagrożenie Źródło zagrożenia Możliwe skutki zagrożenia Chemiczne Mechaniczne Pestycydy, nawozy ładowanie, rozpylanie, smary, olej Prace polowe i transportowe na ciągniku i pracy z maszynami Alergie skórne, alergie układu oddechowego, astma, zatrucia, uszkodzenie organów wewnętrznych, układu nerwowego, poparzenia Uszkodzenia słuchu, złamania, zwichnięcia, stłuczenia, nakłucia, otarcia, obcięcia, kalectwo, śmierć, choroby układu ruchu, rany rąk Biologiczne Zwierzęta, rośliny Choroby zakaźne, alergie, choroby skóry, infekcje Elektryczne Hałas Elektronarzędzia w warsztacie, napędy maszyn i narzędzi rolniczych Pracujące maszyny i urządzenia Poparzenia, porażenie prądem, śmierć Uszkodzenia słuchu Środki ochrony przed zagrożeniami Stosowanie instrukcji, środków ochrony indywidualnej Środki ochrony indywidualnej, przestrze ganie instrukcji, ergonomiczne warunki pracy, uwaga, osłony Środki ochrony indywidualnej, czystość i higiena pomieszczeń, higiena osobista Wzmożona uwaga, sprawna instalacja, sprawne narzędzia, przeglądy, pomiary elektryczne Środki ochrony indywidualnej, badania pomiarowe 18

20 Zagrożenia pożarowe Wieloletnie statystyki dotyczące pożarów w rolnictwie, a w szczególności w indywidualnych gospodarstwach rolnych, wskazują, iż powstające pożary niosą ze sobą duże straty w mieniu i dobytku, najczęściej prowadzą do całkowitego zniszczenia zabudowy zagrodowej. Osoby odpowiedzialne za pracę sprzętu, maszyn i pojazdów przy zbiorze płodów rolnych obowiązane są zapewnić bezpieczeństwo pożarowe tych prac. Podczas mechanicznego zbioru płodów rolnych należy używać silników elektrycznych o odpowiednim stopniu ochrony, a zastosowany układ napędowy powinien być ustawiony w odległości nie mniejszej niż 5 m od stert, stogów i budynków o konstrukcji palnej. Silniki spalinowe należy ustawiać na podłożu niepalnym, z urządzeniem wydechowym zabezpieczonym przed wylotem iskier, w odległości co najmniej 10 m od stert, stogów lub budynków o konstrukcji palnej. Paliwa niezbędne do pracy tych urządzeń należy przechowywać w ilości nie przekraczającej dobowego zapotrzebowania, w zamkniętych nietłukących się naczyniach, w odległości co najmniej 10 m od punktu omłotowego, stertowania i tym podobnych prac. Nie wolno używać otwartego ognia i palić tytoniu w odległości mniejszej niż 10 m od punktu omłotowego, stertowania itp. Miejsca omłotów, stertowania i kombajnowania należy wyposażyć w sprawny podręczny sprzęt gaśniczy oraz w razie potrzeby w sprzęt służący do wykonywania przerw hamujących rozprzestrzenianie się pożaru np. pług do zaorania ziemi pomiędzy miejscem pożaru, a obszarem, na który pożar mógłby się przenieść. Miejsca omłotów niezależnie od wymaganego sprzętu należy wyposażyć w beczkę z wodą o pojemności minimum 200l z wiadrem lub w inny podobny sprzęt. Strefa pożarowa sterty lub stogu z palnymi produktami nie może przekraczać powierzchni 1000 m 2 lub kubatury 5000 m 3.Przy ustawianiu stert, stogów i brogów należy zachować co najmniej następujące odległości od budynków wykonanych z materiałów: palnych 30 m, niepalnych i pokryciu co najmniej trudno zapalnym 20 m, od dróg publicznych i torów kolejowych 30 m, od urządzeń i przewodów linii elektrycznych wysokiego napięcia 30 m, od lasów i terenów zadrzewionych 100 m, między stertami, stogami stanowiącymi odrębne strefy pożarowe 30 m. Wokół stert i stogów należy zachować powierzchnię o szerokości co najmniej 2 m w odległości 3 m od ich obrysu, pozbawioną materiałów palnych. Produkty roślinne należy składować w sposób uniemożliwiający ich samozapalenie. W przypadku konieczności składowania produktów niedosuszonych, należy okresowo sprawdzać ich wewnętrzną temperaturę. Zabronione jest wypalanie roślinności na łąkach, pastwiskach, nieużytkach, rowach, pasach przydrożnych, szlakach kolejowych lub w strefie dzikich zarośli i trzcin. Dopuszczalne jest wypalanie słomy i pozostałości roślinnych na polach w odległości większej niż 100 m od zabudowań, miejsc ustawienia stert i stogów, lasów oraz zboża na pniu jedynie w przypadku zapewnienia stałego nadzoru miejsca wypalania oraz w sposób nie powodujący zakłóceń w ruchu drogowym. Szczegółowe zasady wykonywania wypalania słomy i pozostałości roślinnych ustalają organy samorządu terytorialnego w uzgodnieniu z właściwym miejscowo komendantem PSP. Ogólne zasady postępowania na wypadek powstania pożaru W przypadku powstania pożaru najważniejsze jest wydostanie się na zewnątrz pomieszczenia, budynku, ale przede wszystkim: nie ulegaj panice, nie ryzykuj życia dla ratowania mienia, 19

21 nie używaj wind, nie wchodź z powrotem do pomieszczeń, dopóki strażacy nie powiedzą, że jest to bezpieczne. Zabronione jest: przechodzenie w kierunku przeciwnym do kierunku ewakuacji, zatrzymywanie się lub tamowanie ruchu w inny sposób. Wszystkie osoby ewakuowane muszą podporządkować się poleceniom ratowników. Nie używaj wody do gaszenia urządzeń elektrycznych pod napięciem. Poruszając się zadymionym korytarzem pamiętaj, że przy podłodze jest mniej dymu i jest niższa temperatura, dlatego przyjęcie niskiej pozycji umożliwi lepszą widoczność i ułatwi oddychanie. Gdy w pomieszczeniu ulegnie uszkodzeniu instalacja lub urządzenie na gaz ziemny należy: otworzyć okna i opuścić pomieszczenie, niezwłocznie zawiadomić o awarii pogotowie gazowe, nie podejmować na własną rękę prób naprawy instalacji i urządzeń gazowych, nie włączać urządzeń elektrycznych żeby nie zainicjować wybuchu gazu. Dobór i rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego Podręczny sprzęt gaśniczy to przenośny sprzęt uruchamiany ręcznie, służący do gaszenia pożarów w zarodku. Przy doborze i rozmieszczeniu podręcznego sprzętu gaśniczego w obiektach należy uwzględnić przepisy Rozporządzenia MSWiA z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. z 2006 r. Nr 80, poz. 563), 28 ust. 1 rozporządzenia wprowadził obowiązek wyposażenia obiektów wyłącznie w takie gaśnice, które spełniają wymagania Polskich Norm wydawanych od 1992 r. będących odpowiednikiem norm europejskich EN (PN-EN). Dotyczy to nie tylko obiektów nowych, ale także istniejących. O spełnieniu tych wymagań świadczy oznaczenie normy na etykiecie wraz z trwałym oznakowaniem daty produkcji zbiornika od 1992 r. Inne gaśnice należy wycofać z eksploatacji. Tabela 2. Grupy pożarów [15] Grupa pożaru Rodzaj płonącego materiału Środki gaśnicze A Ciała stałe pochodzenia organicznego, przy spalaniu których występuje zjawisko żarzenia (drewno, papier, węgiel, tworzywa sztuczne itp.) woda, piana, dwutlenek węgla, proszki gaśnicze B Ciecze palne i substancje stałe topiące się wskutek wytworzonego przy pożarze ciepła (benzyna, nafta, parafina, pak, naftalen, itp.) piana, dwutlenek węgla, halony, proszki gaśnicze C Gazy (metan, aceton, propan, butan, itd.) proszki gaśnicze, halony; D Metale (magnez, sód, uran, itd.) specjalne proszki gaśnicze E Pożary grupy A D występujące w obrębie urządzeń elektrycznych pod napięciem dwutlenek węgla, halony, proszki gaśnicze Grupy pożarów: do gaszenia pożarów grupy A (w których występuje zjawisko spalania żarowego np. drewna, papieru, tkanin) stosuje się gaśnice pianowe lub proszkowe (wypełnione proszkiem fosforanowym) oraz w ograniczonym zakresie gaśnice śniegowe, do gaszenia pożarów grupy B (cieczy palnych i substancji stałych, topiących się) stosuje się zamiennie gaśnice pianowe, śniegowe lub proszkowe, do gaszenia pożarów grupy C (gazów palnych) stosuje się zamiennie gaśnice proszkowe lub śniegowe, 20

22 do gaszenia pożarów poszczególnych grup z indeksem D (metale) stosuje się zamiennie gaśnice proszkowe lub śniegowe, do gaszenia pożarów grupy z indeksem E gaśnice halonowe, proszkowe. Sprzęt powinien być umieszczony w miejscach łatwo dostępnych i widocznych, przy wejściach i klatkach schodowych, w przejściach i korytarzach, przy wyjściach na zewnątrz pomieszczeń. W obiektach wielokondygnacyjnych sprzęt należy umieszczać w tych samych miejscach na każdej kondygnacji, jeżeli warunki techniczne na to pozwalają. Oznakowanie miejsc usytuowania sprzętu powinno być zgodne z Polskimi Normami. Do sprzętu powinien być zapewniony dostęp o szerokości co najmniej 1m. Sprzęt należy umieszczać w miejscach nie narażonych na uszkodzenie mechaniczne oraz działanie źródeł ciepła. Odległość dojścia do sprzętu z najdalej położonego pomieszczenia nie powinna być większa niż 30m. Gaśnice powinny być poddawane okresowym (zgodnie z instrukcją producenta lecz nie rzadziej niż raz w roku) czynnościom konserwacyjnym; przeglądy lub ewentualne remonty i naprawy gaśnic należy zlecać wykwalifikowanym pracownikom (konserwatorom sprzętu ppoż.) lub specjalistycznym firmom. Za spełnienie powyższych wymagań odpowiadają właściciele, zarządcy lub użytkownicy obiektu art. 3 i 4 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1229). Zasady obsługi gaśnic i hydrantów Gaśnica proszkowa jest to cylindryczny zbiornik zaopatrzony w dźwignię uruchamiającą zawór lub zbijak. Środek gaśniczy (proszek) wyrzucany jest przez dyszę lub wężyk zakończony prądowniczką przy pomocy gazu obojętnego (azot lub dwutlenek węgla). Po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru zrywamy plombę i wyciągamy zawleczkę blokującą, uruchamiamy dźwignię lub wciskamy zbijak i kierujemy strumień środka gaśniczego na ognisko pożaru. Działanie gaśnicy proszkowej można w każdej chwili przerwać przez zwolnienie dźwigni uruchamiającej lub dźwigni prądowniczki. Ze względu na swoją budowę syfonową gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji pionowej. Gaśnica pianowa zasady obsługi gaśnicy pianowej są podobne do zasad obsługi gaśnicy proszkowej. Gaśnica śniegowa jest to cylindryczny zbiornik zaopatrzony w zawór (szybko otwieralny) i wężyk zakończony dyszą wylotową. Wewnątrz gaśnicy znajduje się skroplony dwutlenek węgla, który po uruchomieniu gaśnicy pod własnym ciśnieniem wydostaje się na zewnątrz oziębiając się do temperatury ok. 80 C. Po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru zrywamy plombę zabezpieczającą (ewentualnie wyciągamy zawleczkę blokującą), uruchamiamy zawór i kierujemy strumień środka gaśniczego na ognisko pożaru. Działanie gaśnicy śniegowej można w każdej chwili przerwać zamykając zawór. Należy pamiętać, że: w czasie działania gaśnicy należy ją trzymać tylko za uchwyty, nie wolno używać tych gaśnic do gaszenia palącej się odzieży na człowieku, ze względu na swoją budowę syfonową, gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji pionowej. Podstawowy sposób użycia poszczególnych gaśnic przedstawiany jest także w sposób graficzny na etykietach naklejonych na gaśnicach. Hydrant wewnętrzny jest urządzeniem przeciwpożarowym umieszczonym na sieci wodociągowej wewnętrznej, służącym do gaszenia pożarów grupy A. W celu uruchomienia hydrantu wewnętrznego należy: otworzyć szafkę, rozwinąć wąż tłoczny zakończony prądownicą, otworzyć (odkręcić) zawór hydrantowy, skierować strumień wody na źródło ognia. 21

23 Nie wskazane jest używanie hydrantów wewnętrznych (wody) do gaszenia pożarów w obrębie elektroniki użytkowej oraz instalacji i urządzeń elektrycznych pod napięciem (niszczące działanie wody oraz możliwość porażenia prądem). W związku z powyższym pełne wykorzystanie hydrantu wewnętrznego do gaszenia ewentualnego pożaru może nastąpić tylko w ostateczności ( np. po wykorzystaniu najbliższych gaśnic). Zasady bhp podczas stosowania i przechowywania środków ochrony roślin i nawozów mineralnych i sztucznych Zasady dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa składowania, usuwania i wykorzystania związków chemicznych w gospodarstwie: magazyn związków chemicznych powinien być zamykany, posiadać dobrą wentylację i oświetlenie, nieprzepuszczalną podłogę i półki magazynowe, magazyn nie powinien być zlokalizowany na obszarze, na którym może wystąpić powódź, sprawdź etykietę na opakowaniu, czy nie zawiera wskazówek dotyczących magazynowania, nie należy przechowywać związków chemicznych razem z maskami oddechowymi i innym wyposażeniem ochronnym, nie przechowujemy pestycydów razem z innymi związkami chemicznymi, nawozami, nasionami i paszą dla zwierząt, przechowujemy związki chemiczne w oryginalnych pojemnikach z nienaruszonymi etykietami, jeżeli etykiety odkleiły się, zawsze przyklejamy je ponownie do pojemników, nigdy nie przechowujemy chemikaliów w pojemnikach używanych zwykle do żywności i napojów, reagujące z sobą substancje chemiczne przechowujemy oddzielnie. Usuwanie sprawdź informacje na etykiecie dotyczące sposobu pozbywania się resztek chemikaliów i opakowań, pojemniki po chemikaliach płucz trzykrotnie, aby usunąć wszystkie ślady substancji chemicznych, zniszcz (przedziuraw, zgnieć) wszystkie wypłukane pojemniki tak, aby nie mogły one być ponownie użyte, jeżeli to możliwe, zwróć pojemniki do fabryki lub do dostawcy lub spytaj w gminie o jej wymagania dotyczące usuwania opakowań po środkach chemicznych. Transport unikaj transportowania środkach chemicznych z żywnością i wodą, paszą dla zwierząt lub innymi materiałami niebezpiecznymi, zabezpiecz transportowane środki chemiczne tak, aby nie mogły one się przemieszczać lub wypaść, zanotuj sobie, jakie środki chemiczne przewoziłeś, miej z sobą podczas transportu odpowiednie wyposażenie ochronne, na wypadek jakiegoś nieprzewidzianego zdarzenia. Ochrona środowiska przeczytaj informacje zawarte na etykiecie związku chemicznego dotyczące jego oddziaływania na środowisko (zwierzęta, roślinność), skontaktuj się z gminą w celu uzyskania informacji na temat metod bezpiecznego pozbywania się pojemników albo pozostałości substancji chemicznych, 22

24 stosuj najmniej toksyczny dostępny środek dla efektywnego zwalczania insektów, grzybów albo chwastów, zależnie od okoliczności, upewnij się, że stosujesz tylko zalecany rodzaj pestycydu, noś odzież ochronną i wyposażenie takie jakie jest opisane na etykiecie lub w Kartach Charakterystyk Substancji Niebezpiecznych, przygotuj tylko taką ilość środka, jaką jesteś w stanie bezpośrednio zużyć, sporządzaj i przechowuj notatki o każdym zastosowaniu pestycydu i jego skuteczności, zapewnij, aby opryskiwacz działał właściwie i nie przeciekał, zabezpiecz pojemniki z wodą i żywnością w okolicy, gdzie pasą się zwierzęta, nie nalewaj skoncentrowanego pestycydu do pojemnika unosząc go powyżej barku, jeżeli używasz wysoce toksycznego środka unikaj pracy bez możliwości pomocy innych lub zapewnij sobie możliwość kontaktu np. przez telefon komórkowy lub radiotelefon. Opryski zapewnij minimalne znoszenie rozpylanej cieczy, pracuj przy słabym wietrze, nigdy nie przeprowadzaj oprysków, gdy wiatr wieje z dużą siłą, napełniaj pojemnik opryskiwacza posługując się ssakiem/pompką, używaj mechanicznych mieszadeł przy mieszaniu skoncentrowanego pestycydu z wodą, przed napełnieniem zbiornika rozpryskiwacza, zapobiegaj zatykaniu dysz rozpylacza używając odpowiednich filtrów, używaj nie zanieczyszczonej wody i utrzymuj elementy wyposażenia w czystości, przetykaj zanieczyszczone dysze sprzężonym powietrzem lub szczotką o miękkim włosiu, nigdy nie przedmuchuj dysz ustami. Czyszczenie dokładnie czyść wszystkie opryskiwacze i wyposażenie ochronne, aby pozostałości nie stworzyły zagrożenia lub nie spowodowały zanieczyszczenia środowiska, pierz ubrania ochronne oddzielnie od innej odzieży lub używaj odzieży jednorazowej, starannie umyj się po przeprowadzeniu oprysków, po pracy z pestycydami umyj ręce mydłem przed jedzeniem, piciem, udaniem się do toalety albo paleniem tytoniu. Podejmij środki zabezpieczające zaopatrz się w ekwipunek pierwszej pomocy zawierający ręcznik, odzież na zmianę, maseczkę (aparat) do sztucznego oddychania, krople do przemywania oczu, mydło, szczoteczkę do rąk i instrukcję, jak wykorzystywać to wyposażenie, myj się pod bieżącą wodą, powiadom kogoś ci życzliwego, gdzie i jak długo będziesz pracował, w innym razie zapewnij sobie dwukierunkową łączność radiową (komórka, radiotelefon) umożliwiającą wezwanie pomocy, zrób tak, aby członek rodziny lub inna osoba w gospodarstwie posiadała umiejętności udzielania pierwszej pomocy, sprawdź na etykiecie lub w Kartach Charakterystyk Substancji Niebezpiecznych, lub w jakimś informatorze dotyczącym bezpiecznego stosowania pestycydów i zapewnij sobie posiadanie właściwej odtrutki (antidotum) oraz wyposażenia ratowniczego i środków opisanych na etykiecie opakowania danego rodzaju pestycydu lub w Kartach Charakterystyk Substancji Niebezpiecznych, przestań natychmiast pracować i poszukaj pomocy medycznej, jeżeli wystąpią u ciebie, nawet w niewielkim nasileniu, drgawki mięśniowe, zaburzenia widzenia, ślinotok albo 23

25 trudności w oddychaniu, przy wystąpieniu takich objawów podejrzewaj zatrucie pestycydem, przy regularnym stosowaniu pestycydów zalecane są okresowe badania lekarskie przed i po okresie ich stosowania, częstsze przy stosowaniu niektórych środków chemicznych. Kontakt przez skórę umyj się używając wody z mydłem i spłucz czystą wodą. Zmień zabrudzoną odzież i poszukaj pomocy lekarskiej. Niezbędne środki ostrożności w gospodarowaniu nawozami mineralnymi i sztucznymi Procedury postępowania: przechowuj napełnione worki w stertach w taki sposób, aby nie zsuwały się samoczynnie, rozsypany nawóz natychmiast sprzątnij, nie stosuj do czyszczenia podłóg takich materiałów organicznych jak np. trociny, włóż uszkodzone worki do innych worków, które będą zapobiegać dalszemu rozsypywaniu się nawozu, bezzwłocznie i bezpiecznie pozbądź się zanieczyszczonego produktu, małe ilości saletry amonowej mogą zostać rozprowadzone cienką warstwą na otwartym terenie lub wypłukane wodą, która nie może trafić do kanału i studzienki ściekowej, nie dopuszczaj, aby palety, liny, plandeki i inny sprzęt zostały nasycone saletrą amonową, utrzymuj w czystości ściany i podłogę magazynu oraz jego wyposażenie, zadbaj o taki przebieg instalacji i osprzętu elektrycznego, aby nie było możliwości zetknięcia się jej ze składowanym materiałem, unikaj sprzętu, którego budowa ułatwia osadzanie się saletry amonowej w zagłębieniach, jeżeli to nie jest możliwe, usuwaj regularnie osadzony materiał, zapewnij, aby w trakcie wykonywania jakichkolwiek prac w magazynie nawozowym podczas których wytwarzany jest ogień, jak np. przy spawaniu lub cięciu np. worki z saletrą amonową zostały usunięte z zagrożonego obszaru, a zanieczyszczone elementy umyte w celu usunięcia saletry amonowej, należy pamiętać, ze niezależnie od ryzyka eksplozji występuje zagrożenie toksycznymi gazami, przy pracy z nawozami należy być wyposażonym w niezbędne środki ochrony indywidualnej, podczas magazynowania nawozów należy wziąć pod uwagę, że wiele z nich ma właściwości podsycania pożaru, oznacza to, że sam nawóz niekoniecznie jest materiałem łatwopalnym, ale jego obecność może zwiększać intensywność spalania różnego rodzaju materiałów jeżeli podczas pożaru zetkną się z nim i powiększa łatwopalność materiałów znajdujących się w jego sąsiedztwie. Niektóre nawozy stają się niestabilne w ekstremalnych temperaturach. Powinieneś o tym pamiętać. Wiele nawozów zawiera amoniak lub sole amonowe. Nawozy te mają zdolność oddziaływania toksycznego i mogą powodować ostre uszkodzenie skóry i oczu Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Na jakie grupy dzielimy czynniki zagrażające zdrowiu lub życiu człowieka? 2. Jakie środki ostrożności powinien zachować właściciel przy magazynowaniu środków ochrony roślin 3. Jakie urazy mogą wystąpić przy zadziałaniu czynników mechanicznych. 4. Jakie są źródła hałasu przy pracach w rolnictwie 5. Jakie środki ostrożności należy przestrzegać aby zapobiec porażeniu prądem? 24

26 Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Zaproponuj, jakie środki ostrożności powinien zachować operator podczas przygotowania opryskiwacza do oprysku, przy wykonywaniu oprysku herbicydami oraz po zakończeniu oprysku. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) określić, na czym polega prawidłowe przygotowanie opryskiwacza do oprysku, 2) określić jakie środki ostrożności powinien zachować operator przy sporządzaniu cieczy użytkowej, 3) dokonać analizy bezpiecznego dla operatora i środowiska naturalnego sposobu wykonania zabiegu oprysku na polu, 4) określić, jakie czynności powinien wykonać operator po zakończeniu wykonania czynności oprysku. Wyposażenie stanowiska pracy: papier, pisaki, komputer z dostępem do sieci Internet, przykładowe instrukcje postępowania ze środkami, dokumentacje techniczno-ruchowe opryskiwaczy. Ćwiczenie 2 Określ grupy pożarów i stosowane środki gaśnicze w zależności od płonącego materiału. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) określić sposób postępowania w razie pożaru, 2) określić grupy pożarów, 3) dokonać doboru środków gaśniczych w zależności od płonącego materiału. 4) określić skutki nieprawidłowego doboru środka gaśniczego płonącego materiału. Wyposażenie stanowiska pracy: komputer z dostępem do sieci Internet, papier, pisaki, plansze ze środkami gaśniczymi, gaśnice. Ćwiczenie 3 Określ sposób postępowania w razie zauważenia pożaru w zakładzie pracy. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) określić zasady postępowania w razie zauważenia pożaru, 2) dokonać analizy sposobu bezpiecznej ewakuacji z pomieszczeń, 3) ustalić, w jaki sposób osoba powinna opuszczać pomieszczenie silnie zadymione. 25

27 Wyposażenie stanowiska pracy: plansze sytuacyjne, papier, pisaki, komputer z dostępem do sieci Internet, rozporządzenia przepisy prawne Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wskazać, jakie są główne przyczyny powstawania pożarów w budynkach inwentarskich? 2) wskazać źródła zagrożeń biologicznych w pracy rolnika? 3) wskazać źródła zagrożeń prądowych w pracy rolnika 4) określić zasady prawidłowego transportu środków ochrony roślin? 5) określić niezbędne środki ostrożności w magazynowaniu nawozów sztucznych? 26

28 4.3. Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i urządzeń stosowanych w produkcji rolniczej Materiał nauczania Niezbędnym warunkiem prawidłowej eksploatacji maszyn, narzędzi i urządzeń rolniczych jest ich dostosowanie do wymogów bhp oraz fizycznych i psychicznych możliwości człowieka. Maszyny i urządzenia muszą spełniać wymagania bezpieczeństwa pracy, gwarantujące zabezpieczenie osoby obsługującej przed ewentualnymi urazami, a także szkodliwym wpływem czynników takich jak: wibracje, hałas, zapylenie, substancje szkodliwe, itp. Muszą one spełniać określone wymagania ergonomiczne, aby zapewnić dobre samopoczucie pracowników oraz ograniczenie wysiłku fizycznego. W celu zabezpieczenia człowieka przed niebezpiecznymi lub uciążliwymi wpływami pracujących elementów, mechanizmów i układów roboczych maszyny stosuje się różnego rodzaju osłony. Powinny one być funkcjonalne o dostosowane do konstrukcji maszyn i urządzeń, w skład których wchodzą. Osłony powinny eliminować możliwość przypadkowego zetknięcia się z elementami będącymi źródłem zagrożenia. Jeśli zespoły robocze maszyny lub urządzenia są odsłonięte, to w instrukcji obsługi lub w dokumentacji techniczno-ruchowej powinny być zawarte szczegółowe informacje dotyczące przestrzegania określonych zasad bezpieczeństwa, a dodatkowe ostrzeżenia powinny być umieszczone na maszynie. Na przykład w maszynie uprawowej z aktywnymi zespołami roboczymi, urządzenie ochronne górne powinno przykrywać zespoły robocze od góry, natomiast tylne powinno obejmować całą szerokość maszyny i stykać się z powierzchnią gleby podczas pracy lub, jeśli stanowi nastawną osłonę, powinno zapewniać poziomą odległość od tylnej krawędzi do zespołu roboczego co najmniej 300mm, a tylna krawędź osłony nie powinna znajdować się wyżej niż 200mm nad powierzchnią gleby. Maszyny i narzędzia rolnicze stosowane do produkcji roślinnej i zwierzęcej Niedopuszczalne jest agregatownie maszyn i narzędzi rolniczych stosowanych do produkcji roślinnej z ciągnikami innymi niż przewiduje to producent tych maszyn i narzędzi. Podczas pracy maszyn do uprawy gleby, siewu i pielęgnacji uprawa polowych niedopuszczalne jest: przebywanie osób w strefie działania zespołu roboczego maszyn aktywnych, przebywanie osób na pomostach technologicznych siewnika i sadzarek do ziemniaków, z wyjątkiem sadzarek przeznaczonych do sadzenia podkiełkowanych ziemniaków, przebywania osób na sadzarkach do rozsady podczas wykonywania nawrotów i w czasie transportu, rozgarnianie ręką ziarna i nasion w skrzyni nasiennej siewników. Przy obsłudze agregatu do upraw przedsiewnych należy dokonywać zawieszenia agregatu na ciągniku według zaleceń producenta. W czasie przerw w pracy agregat należy opuścić na podłoże i wyłączyć napęd. Niedopuszczalne jest cofanie i wykonywanie nawrotów agregatem w położeniu roboczym oraz podnoszenie lub opuszczanie agregatu, jeżeli w strefie jego działania przebywają osoby postronne. W czasie pracy rozsiewacza nawozów, zawieszanego na ciągniku i wyposażonego w mieszadło, jego skrzynia powinna być zabezpieczona pokrowcem. W czasie pracy rozsiewaczy przyczepianych i zawieszanych na ciągniku niedopuszczalne jest: przegarnianie nawozu w skrzyni, wykonywanie zabiegów rozsiewania, jeżeli osoby postronne znajdują się w odległości mniejszej niż 5 m od rozsiewaczy zawieszanych i 6 m od rozsiewaczy przyczepianych przy rozsiewie nawozów pylistych i odpowiednio 6 i 12 m przy rozsiewie 27

29 nawozów granulowanych. W przypadku dokonywania mechanicznego załadunku nawozów przy użyciu ładowaczy w strefie działania ładowacza nie powinny znajdować się inne osoby. Rozrzutnik obornika powinien być wyposażony w siatkę umieszczoną na przedniej burcie skrzyni ładunkowej zabezpieczającą operatora ciągnika przed ewentualnym uderzeniem twardym materiałem w czasie pracy rozrzutnik. W czasie pracy rozrzutnika obornika niedopuszczalne jest czyszczenie wnętrza skrzyni roztrząsacza w czasie ruchu przenośnika podłogowego, uruchamianie adaptera rozrzutu, jeżeli w strefie jego działania przebywają osoby postronne. Przyrządy tnące maszyn do zbioru zielonek zbóż i innych roślin, w okresach przerw w pracach oraz podczas transportu powinny być osłonięte. Listwy nożowe po wyjęciu z przyrządów tnących należy zabezpieczyć osłoną. Niedopuszczalne jest uruchamianie kombajnów do zbioru zbóż, zielonek i innych roślin, jeżeli w strefie ich działania znajdują się osoby postronne oraz dokonywania omłotów w pomieszczeniach gospodarczych przy użyciu kombajnów do zbioru zbóż. Niedopuszczalne jest używanie ścinacza zielonek, jeżeli osoby postronne znajdują się w odległości mniejszej niż 25m od pracującej maszyny. Uruchamianie maszyn i urządzeń technicznych stosowanych do mechanizacji produkcji zwierzęcej powinno być poprzedzone kontrolą zabezpieczeń elementów ruchomych i stanu technicznego zespołów roboczych. W czasie pracy maszyn i urządzeń technicznych do przygotowywania pasz niedopuszczalne jest: dotykanie, zdejmowanie lub zakładanie pasów i łańcuchów napędowych oraz regulowanie długości taśm przenośników, pasów i łańcuchów. Przenośnik stały do usuwania obornika z nieosłoniętymi, ruchomymi częściami roboczymi, zainstalowany w pomieszczeniach inwentarskich, powinien być oznakowany tablicami ostrzegawczymi. Przy obsłudze silosów paszowych należy przed jego załadunkiem sprawdzić stan przewodu odpowietrzającego, wyposażyć w środki ochrony indywidualnej osoby konserwujące jego wnętrze oraz zlecać te czynności co najmniej dwóm osobom. Ładowarki i przenośniki do pionowego przenoszenia ładunków powinny być wyposażone w hamulce bezpieczeństwa do unieruchomienia podnoszonego ładunku. Niedopuszczalne jest przebywanie pod wysięgnikiem ładowarki lub w zasięgu jej działania. W czasie pracy rozdrabniaczy bujakowych niedopuszczalne jest otwieranie pokrywy komory bijakowej. W czasie pracy siekacza mechanicznego dopuszczalne jest dociskanie roślin okopowych drewnianą łopatką. Okresem, w którym jest najwięcej wypadków, urazów w rolnictwie jest okres letni żniwa. Żniwa to okres wzmożonych prac w rolnictwie, które wiążą się z wieloma zagrożeniami związanymi z obsługą maszyn, dużym zapyleniem, pracą na wysokości i transportem plonów, a także pośpiech i zmęczenie. Wszystko to powoduje wzrost zagrożeń i liczby wypadków w czasie żniw. Przed rozpoczęciem każdych prac, a szczególnie żniwnych należy sprawdzić stan zabezpieczenia maszyn, tzn.: należy sprawdzić i ewentualnie wymienić na nowe osłony na wały przegubowo- -teleskopowe, a także na wszystkie inne ruchome części maszyn służące do napędu na ostre mechanizmy robocze (przyrządy tnące w kosiarkach, sieczkarniach, kombajnach mogą być odsłonięte wyłącznie podczas pracy, nie należy pozwalać na obsługę maszyn osobom bez odpowiednich kwalifikacji, kierując kombajnem zbożowym należy obserwować uważnie przedpole, nie należy przewozić osób na pomoście roboczym maszyn oraz zachować szczególną ostrożność na drodze publicznej, przyczepy do przewozu sprasowanej słomy powinny mieć podwyższone burty lub specjalną obudowę siatkową, należy wziąć pod uwagę, że nie każdy może pracować na wysokości, np. na przyczepie przy załadunku, układaniu stert, itp., przy pracach tych należy zachować szczególną ostrożność, 28

30 do schodzenia z załadowanych przyczep należy używać odpowiednio długiej drabiny (na burtach powinny być uchwyty, na których można zawiesić drabinę, by zabrać ją na pole). W trakcie ruchu maszyn zabronione jest wykonywanie takich czynności jak: czyszczenie, usuwanie gromadzących się materiałów w trakcie pracy maszyny oraz włączonych napędach (również, gdy maszyna napędzana jest od ciągnika to silnik jego powinien być wyłączony), usuwanie nadmiaru (zapchań) słomy, wymiana części, np. kos w maszynach żniwnych, przekładni, pasów napędowych, smarowanie, sprawdzanie umocowania elementów roboczych, dokręcanie śrub, zmiana położenia lub nastawienie elementów roboczych, stawanie na zaczepach, ramach i innych częściach maszyn i ciągników w ruchu, przebywanie między ciągnikiem aa maszyną współpracującą w trakcie pracy silnika. Niektóre z zagrożeń związanych z maszynami, skutkujące możliwością wystąpienia uszkodzeń ciała to: obracający się wałek odbioru mocy (WOM) i inne wały, przekładnie zębate (wraz z przekładniami ciernymi), liny stalowe, koła łańcuchowe, sprzęgła, krzywki lub łopatki wentylatora, miejsce wyjścia paska napędowego, liny lub łańcucha, wszystkie paski napędowe są niebezpieczne, zwłaszcza, jeżeli ich połączenie nie jest gładkie, każde koło pasowe lub zamachowe, wokół którego nie ma graniczenia dostępu, miejsca, w których mogą występować złamania lub oderwania materiału, np. przenośniki ślimakowe, przenośniki rolkowe, przenośniki taśmowe, koła lub układ gąsienicowy, osłonięty występami, szczeblami itp., w pobliżu miejsca przebywania pracownika (platforma, siedzenie, podnóżek), obracające się noże, ostrza, zęby albo podobne części maszyn polowych, każde elementy maszyn które tną, mielą, rozcierają, rozdrabniają itp. produkty wytworzone w gospodarstwie rolnym, gorące części każdej maszyny i urządzenia, których powierzchniowa temperatura przekracza 120 C podczas normalnej pracy. Wprowadzanie zmiany w zakresie użytkowania maszyn Należy bezwzględnie stosować osłony: wykonane w taki sposób, aby chronić dostęp do niebezpiecznego miejsca ale umożliwić wykonywanie pracy i potrzebnych czynności związanych z utrzymaniem i konserwacją maszyny, chroniące zawsze przed niebezpiecznymi częściami maszyn, chyba, że są one umiejscowione tak, że są zawsze poza miejscem dostępu użytkowników i osób postronnych, tak zamocowane, aby prawdopodobieństwo ich trwałego usunięcia przez użytkowników i serwisantów było małe, wystarczająco odporne mechanicznie i trwałe, chroniące użytkowników i osoby postronne przed oparzeniami od gorących części maszyny, umożliwiające wentylowanie urządzenia, tam gdzie to konieczne aby uniknąć jego przegrzania, niemożliwych do usunięcia przed zatrzymaniem maszyny i oznakowaniem/ /zabezpieczeniem wyłącznika (umożliwiającego uruchomienie maszyny bez osłony) oraz zneutralizowaniem wszystkich innych istotnych mediów mogących stwarzać zagrożenie np. ciśnienia w instalacji hydraulicznej. 29

31 Dzieci i maszyny Dzieci oraz osoby odwiedzające gospodarstwo rolne są często zagrożone wypadkami spowodowanymi przez maszyny. Możesz zmniejszyć to zagrożenie ucząc dzieci ostrożności i powodując, aby przekazywały informację o potrzebie zachowania bezpieczeństwa swoim rówieśnikom. Pamiętaj, że: maszyny rolnicze nie są miejscem zabaw dla dzieci, dopilnuj, aby maszyny były wyposażone w osłony bezpieczeństwa, zwłaszcza gdy dzieci mogą znaleźć się w pobliżu, dziecko może wsadzić palec lub rękę w osłonę i penetrować obszary niebezpieczne, ponieważ wymiary osłon są dostosowane do wymiarów osób dorosłych i tylko wobec nich osłony pełnią funkcje ochronne. Procedura bezpieczeństwa Wprowadź procedurę bezpieczeństwa zabezpieczającą ciebie i inne osoby przed zagrożeniami od maszyn: przy przeglądach/naprawach maszyn sprawdzamy, czy wszystkie osłony bezpieczeństwa są na swoim miejscu i są właściwie zamocowane, stosujemy odpowiednie wyłączniki bezpieczeństwa i wywieszki przeznaczone do zamocowania na nich, w celu zapobieżenia przypadkowemu włączeniu urządzeń podczas przeglądu, jeżeli zachodzi konieczność wprowadzamy zmiany do trybu pracy z maszyną w celu ograniczenia zagrożenia wywołanego ruchem jej części, pozbywamy się maszyn i eliminujemy procesy, które nie mogą być wykonywane bezpiecznie, zastępujemy maszyny niebezpieczne bezpieczniejszymi, stosujemy przemyślane i dopasowane osłony do urządzeń Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. W których miejscach przebywanie na maszynach jest zabronione? 2. Jakie czynności przygotowawcze w zakresie bezpieczeństwa pracy powinien wykonać operator przed pracą kombajnem zbożowym? 3. Jakie są zasady bezpiecznego umieszczenia ładunku na przyczepie? 4. Jakie obowiązują zasady bezpiecznej pracy maszynami z aktywnymi zespołami roboczymi? 5. Jakich zasad należy przestrzegać podczas jazdy ciągnika z przyczepą, na której znajduje się ładunek z belami słomy? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Określ, jakich ogólnych zasad bezpieczeństwa należy przestrzegać przy pracy maszynami do uprawy i doprawiania roli z aktywnymi zespołami roboczymi. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zdefiniować pojęcia: wypadek, zagrożenie, 2) ustalić rodzaje maszyn do uprawy i doprawiania roli, 30

32 3) określić możliwe zagrożenia przy pracy z tymi maszynami, 4) dokonać analizy czynności obsługowo-kontrolnych przed pracą takimi maszynami, 5) wskazać możliwe wypadki w pracy z takimi maszynami. Wyposażenie stanowiska pracy: komputer z dostępem do sieci Internet, dokumentacje techniczno-ruchowe maszyn i urządzeń, papier, pisaki. Ćwiczenie 2 Określ, na jakie urazy może być narażony operator przy agregatowaniu pługa zawieszanego z ciągnikiem. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zdefiniować pojęcia: wypadek i zagrożenie, 2) określić sposób prawidłowego bezpiecznego wykonania czynności agregatownia, 3) określić możliwe zagrożenia przy wykonywania tej czynności. Wyposażenie stanowiska pracy: dokumentacje techniczno-ruchowe maszyn i urządzeń, komputer z dostępem do sieci Internet, papier, pisaki. Ćwiczenie 3 Rozpoznaj zagrożenia i możliwe skutki podczas pracy z rozsiewaczem nawozów zawieszanym na ciągniku wyposażonym w mieszadło. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) ustalić czynniki niebezpieczne, jakie mogą wystąpić, 2) określić zasady bezpiecznej pracy z rozsiewaczem nawozów, 3) dobrać środki ochrony indywidualnej, 4) określić możliwe urazy ciała. Wyposażenie stanowiska pracy: komputer z dostępem do sieci Internet, instrukcje obsługi, dokumentacje techniczne. 31

33 Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wskazać, jakie czynności przygotowawcze do pracy z opryskiwaczem zawieszanym powinien wykonać operator, aby wykonywanie oprysku nie zagrażało środowisku naturalnemu? 2) określić, jaką rolę pełnią osłony na aktywnych zespołach roboczych maszyn? 3) określić przyczyny wypadków przy pracy z siewnikami do zbóż? 4) wskazać korzyści z dokonywania przeglądów technicznych maszyn i urządzeń? 5) ocenić sposób prawidłowego zabezpieczenia ładunku sypkiego na przyczepie? 32

34 4.4. Środki ochrony indywidualnej. Udzielanie pomocy przedlekarskiej poszkodowanym w wypadkach Materiał nauczania Środki ochrony indywidualnej stosowane w rolnictwie Decyzja o zastosowaniu środków ochrony indywidualnej musi być poprzedzona przeprowadzeniem wszystkich działań, zarówno technicznych jak i organizacyjnych, mających eliminację zagrożenia u źródła. Środki ochrony indywidualnej trzeba traktować jako ostatnie ogniwo ochronne i w związku z tym, niezbędne jest zapewnienie odpowiednich warunków do ich efektywnego funkcjonowania. Szczególnie w rolnictwie wykorzystuje się następujące grupy środków ochrony indywidualnej: odzież ochronną, ochrony rąk, ochrony nóg, ochrony układu oddechowego, ochrony oczu i twarzy ochrony słuchu. Odzież ochronna odzież, która okrywa lub zastępuje odzież osobistą i chroni pracownika przed jednym lub wieloma zagrożeniami. W rolnictwie będą to przede wszystkim kombinezony, fartuchy, bluzy, spodnie, czapki (np. drelichowe gumowe, ortalionowe) chroniące rolnika przed bezpośrednią stycznością z nawozami sztucznymi, środkami ochrony roślin, nawozami organicznymi, pyłami. Ochrona rąk w rolnictwie uszkodzenia rąk i choroby zawodowe wynikają z oddziaływania czynników szkodliwych na dłonie powodowane są przez: czynniki mechaniczne: obtarcie, przecięcie, przekłucie, czynniki termiczne: oparzenie gorącymi przedmiotami, płomieniem, promieniowaniem cieplnym, iskrami, odpryskami (małymi i dużymi) stopionych metali, czynniki termiczne: odmrożenie wskutek działania niskiej temperatury powietrza lub kontaktu z zimnymi przedmiotami, czynniki chemiczne: kwasy i zasady o różnych stężeniach, powodujące trudno gojące się oparzenia skóry, rozpuszczalniki organiczne powodujące podrażnienie, alergie i zatrucia przez skórę, oleje, smary, smoły, paki powodujące trądzik olejowy i alergie oraz wodne roztwory soli, mydeł, detergentów wywołujące macerację naskórka, prąd elektryczny, ładunki elektrostatyczne, drgania, mikroorganizmy chorobotwórcze. Do ochrony rąk służą: rękawice dziane, rękawice gumowe, skórzane, tkaninowe, winylowe, ocieplane, żele ochronne, kremy wodoodporne. Dobór rękawic ochronnych w zależności od zagrożeń występujących na stanowisku pracy musi uwzględniać zagrożenie, występujące na tym stanowisku, rodzaj wykonywanej pracy oraz warunki otoczenia. Ochrony nóg zabezpieczają rolnika przed zagrożeniami występującymi w toku pracy, takimi jak: wszelkiego rodzaju urazy mechaniczne, poślizg, szkodliwe działanie różnych substancji chemicznych (np. kwasów, ługów, smarów, olejów, rozpuszczalników, nawozów organicznych i sztucznych), wysokie i niskie temperatury, wilgotność i woda, prąd elektryczny. Ochronę nóg zapewnia przede wszystkim obuwie. Aby spełniało funkcję ochronną musi być dobrane do warunków środowiskowych i rodzaju wykonywanych prac. 33

35 Ochrona oczu i twarzy w rolnictwie mają za zadanie ochronę przed następującymi zagrożeniami: mechanicznymi (np. opiłki metali, odłamki drewna), chemicznymi (np. pary substancji szkodliwych, rozbryzgi cieczy praca przy nawozach sztucznych, organicznych, środków ochrony rośli), wywołanymi przez szkodliwe promieniowanie optyczne nadfioletowe, intensywne widzialne, podczerwone (np. spawanie gazowo-elektryczne). Do ochrony służą: okulary ochronne z osłonkami bocznymi, godle ochronne, półsłony, maski i przyłbice spawalnicze, szybki ochronne, okulary przeciwsłoneczne chroniące przed olśnieniem słonecznym. Ochrona układu oddechowego w rolnictwie substancje niebezpieczne lub szkodliwe wchłaniane do organizmu człowieka drogą inhalacji stanowią grupę czynników wysokiego ryzyka, stając się przyczyną przewlekłych chorób zawodowych. Wykorzystywane będą różnego rodzaju maski, półmaski z elementami filtrującymi i pochłaniającymi. Zabezpieczają one przed pyłami, gazami, oparami, pyłkami roślin, dymem przy pracach z nawozami (np. amoniak), środkami ochrony roślin, nawozami organicznymi, kurzem, zaprawianie ziarna związkami chemicznymi. Ochrona słuchu w rolnictwie zagrożenie hałasem występuje przy pracy maszynami takimi jak: kombajny zbożowe, sieczkarnie, młocarnie, sprężarki, maszyny i urządzenia sortujące i paczkujące. Hałas stanowi zagrożenie dla narządu słuchu powodując w skrajnych przypadkach utratę słuchu. Praca w hałasie stanowi również dyskomfort psychiczny dla człowieka. Ochronę stanowią wszelkiego rodzaju nauszniki oraz wkładki hałasowe (ochronniki noszone w zewnętrznym kanale słuchowym lub w małżowinie usznej). Udzielanie pomocy przedlekarskiej podstawowe czynności ratownicze Praca w gospodarstwie indywidualnym znacząco różni się od produkcji przemysłowej. Charakteryzuje się sezonowością i wiąże się z częstymi zmianami rodzaju czynności wykonywanych przez pracownika oraz warunków ich wykonywania. Pracownik jest zatem narażony na wiele zróżnicowanych niebezpiecznych czynników występujących podczas pracy - od mechanicznych (z elektrycznymi włącznie), poprzez termiczne, hałas i drgania po pyłowe i chemiczne. Liczba wypadków przy pracy stale utrzymuje się też na bardzo wysokim poziomie. Rolnik w czasie pracy narażony jest na szereg urazów związanych z wykonywaną pracą. Pierwsza pomoc udzielana poszkodowanemu polega na wykonywaniu prostych, natychmiastowych zabiegach, wykonywanych na poszkodowanym w wypadkach, katastrofach i nagłych zachorowaniach zagrażających życiu lub zdrowiu, do czasu zapewnienia fachowej opieki medycznej. Zakres tej pomocy obejmuje czynności ratownicze możliwe do wykonania przez osoby nie posiadające fachowego wykształcenia medycznego, za pomocą prostych, ogólnie dostępnych środków. Często dla ratowania życia decydujące jest kilka pierwszych minut po wypadku. Dlatego najważniejsze jest ustalenie, czy poszkodowany jest przytomny i oddycha, a następnie, czy nastąpiła znaczna utrata krwi, czy poszkodowany znajduje się w stanie wstrząsu. Utrata 1 litra krwi u osoby dorosłej poważnie zagraża życiu. Aby udzielić pomocy ofiarom wypadków potrzebna jest znajomość podstawowych zasad udzielania pierwszej pomocy. Każda osoba znajdująca się na miejscu wypadku ma obowiązek udzielenia pierwszej pomocy. Oparzenia Najczęściej w rolnictwie występują oparzenia związane z zadziałaniem czynnika termicznego i chemicznego. Oparzenie jest choroba ogólnoustrojową, której skutki obejmują, oprócz skóry i tkanki podskórnej zmiany morfologiczne, metaboliczne. 34

36 Przyczyną oparzeń termicznych w rolnictwie mogą być: gorące silniki, rozgrzany płyn w chłodnicy, gorące zespoły i części maszyn, prace przy spawaniu, płomienie, gorące płyny, para wodna, żarzące się metale, promienie ultrafioletowe (poparzenie słoneczne). Stopnie oparzeń określane w ratownictwie medycznym: oparzenie I stopnia (obejmuje powierzchowną warstwę skóry, głównie naskórek), objawami są: ból, zaczerwienienie, obrzęk, wrażliwość skóry na dotyk, oparzenie II stopnia (obejmują głębsze warstwy skóry), objawami są: ból, zaczerwienienie, obrzęk, pęcherze, wyciek płynu surowiczego, zwiększona wrażliwość na dotyk, oparzenie III stopnia (obejmuje całą grubość skóry, przechodząc na tkankę podskórną i tkanki położone głębiej powodując częściową martwicę). Objawami są: brak czucia dotyku i bólu, sucha biała lub szara skóra, oparzenia IV stopnia całkowita martwica skóry lub zwęglenie tkanek, dotyczy głębszych struktur niż skóra. Sposób postępowania przy oparzeniu termicznym jest następujący: chłodzenie na miejscu wypadku (do ustąpienia bólu) następnie polewanie bieżąca wodą minimum 20 minut i założenie opatrunku jałowego lub założenie opatrunku hydrożelowego na ranę ewentualnie na ubranie. Skala ciężkości oparzeń: lekkie I i II stopień do 15% pow. ciała lub III stopień do 5% pow. ciała, średnie I i II stopień 15 30% pow. ciała lub III stopień do 15%, ciężkie I i II stopień powyżej 30% lub III stopień powyżej 15% pow. ciała Postępowanie przy oparzeniach termicznych I,II, III stopnia: jak najszybciej schłodzić oparzone miejsce wodą, w trakcie schładzania usunąć odzież poprzez rozcięcie, w trakcie schładzania usunąć pierścionki, kolczyki, itp., po zakończeniu schładzania rany oparzeniowe osłonić opatrunkiem jałowym lub hydrożelowym, schładzającym, w miarę możliwości unieruchomić i unieść oparzoną część ciała, w przypadku stwierdzenia objawów wstrząsu blada spocona skóra, szybkie tętno, pobudzenie psychoruchowe należy dziecko ułożyć w pozycji na wznak z uniesionymi kończynami dolnymi, zapewnić komfort cieplny, oparzonego należy chronić przed urazami wtórnymi, w cięższych przypadkach (rozległe oparzenie, objawy wstrząsu) natychmiast powiadomić pogotowie ratunkowe. W żadnym wypadku nie wolno: odrywać przylgniętej do rany odzieży, przekłuwać pęcherzy, dotykać rany oparzeniowej, smarować oparzonej skóry maściami, kremami, tłuszczami, piankami, białkiem jaja kurzego ani alkoholem, przy oparzeniach wewnętrznych i rozległych oparzeniach zewnętrznych podawać doustnie płynów lub pokarmów, pozostawić poszkodowanego bez nadzoru. Oparzenia chemiczne powstają na skutek zadziałania związku chemicznego na skórę, drogi oddechowe, pokarmowe (nawozy, środki ochrony roślin). Objawami są: ostry, kłujący, piekący ból, zaczerwienienie lub plamy na skórze, 35

37 pęcherze i złuszczenie się skóry, ból w jamie ustnej i klatce piersiowej (oparzenia pokarmowe lub wziewne), duszność, kaszel, wymioty. Oparzenia stężonymi kwasami przemywa się dużą ilością zimnej wody, a następnie 3 5% roztworem wodorowęglanu sodu. W przypadku otwartej rany skóry, postępowanie uzależnione jest od stopnia uszkodzenia, to znaczy głębokości i rozległości. Oparzenia stężonymi zasadami przemywa się dużą ilością zimnej wody, a następnie 1% roztworem kwasu octowego lub kwasu cytrynowego, ewentualnie 3% roztworem kwasu bornego. Oparzoną powierzchnię można opatrzyć okładem z wymienionych roztworów kwasów. Oparzenia fenolem i jego pochodnymi fenol należy szybko zmyć z powierzchni skóry alkoholem, a następnie wodą wapienną. Można nałożyć opatrunek z maści cynkowej. W przypadku podejrzenia lub stwierdzenia oparzenia dróg oddechowych zawsze należy zastosować 100% tlen do oddychania. Oparzenie chemiczne oczu, wymaga natychmiastowego płukania gałki ocznej wodą. Przy oparzenie jamy ustnej i gardła u osób przytomnych należy wypłukać jamę ustną wodą i podać do picia (małymi łyczkami) wodę z lodem. Sposób postępowania przy oparzeniu chemicznym: usunąć odzież, spłukać skórę wodą przez 20 minut i nałożyć opatrunek hydrożelowy (schładzający), przy dużej powierzchni oparzenia po schłodzeniu rany lub nałożeniu opatrunku hydrożelowego ratowniczego okryć poszkodowanego folią życia. Postępowanie w razie krwotoku Krwotok jest wylanie się krwi z naczynia krwionośnego lub serca wskutek urazowego uszkodzenia ich ściany. Przy lekkim krwotoku, z ran skóry krew sączy się kroplami. Ustaje on zwykle samoistnie po kilku minutach, gdy skrzep powstający w miejscu krwawienia zamknie ubytek naczynia. Silny krwotok, w którym krew wypływa z rany pulsując, wymaga natychmiastowego zatamowania przez miejscowy ucisk. W tym celu należy: ułożyć poszkodowanego płasko, podnieś delikatnie uszkodzoną kończynę dla zmniejszenia krwawienia, wyciąć część tkaniny zasłaniającą ranę, ucisnąć ranę poprzez gazę opatrunkową (czysty materiał) i założyć opatrunek uciskowy. Przy zakładaniu opatrunku uciskowego należy pamiętać, aby przy zaciskaniu opaski nie doprowadzić do zastoju krwi w dalszej od opatrunku części kończyny. W tym celu, gdy pomoc nie nadchodzi szybko należy co 15 minut opatrunek rozluźniać. W przypadku, gdy w ranie utkwiły ciała obce, nie należy ich usuwać (działają jak korek zatykający ranę). W tym przypadku, tamowanie silnego krwotoku wykonuje się przez ucisk rany palcami przez jałowy opatrunek, a następnie należy założyć opatrunek uciskowy, który najczęściej dodatkowo należy dociskać palcami do czasu przybycia pomocy. Postępowanie z poszkodowanym jeśli nie oddycha, ale tętno jest obecne Badanie tętna przeprowadzamy na tętnicy promieniowe lewej ręki i tętnicy szyjnej lub tętnicy udowej poprzez ucisk palcami (wyczuwamy czy jest tętno u poszkodowanego) rys.1. 36

38 Rys. 1. Badanie tętna [14] W sytuacji, gdy tętno jest obecne, a ranny nie oddycha, sposób postępowania jest następujący, (rys.2): należy przekręcić poszkodowanego na plecy, odchylić jego głowę do tyłu i unieść brodę poszkodowanego do góry, zaciśnij skrzydełka nosa kciukiem i wskazicielem, a drugą ręką podtrzymuj brodę poszkodowanego, weź głęboki wdech i przyłóż szczelnie swoje usta wokół ust poszkodowanego i wdmuchuj powietrze mocno w usta ofiary, obserwując unoszenie się klatki piersiowej (jeden pełny wdech wykonuj przez 2 sekundy), utrzymując głowę odchyloną, a brodę uniesioną, odsuń swoje usta od ust poszkodowanego i pozwól, żeby jego klatka piersiowa opadła, weź następny pełny wdech i powtórz całą sekwencję, jak powyżej, wykonując w sumie 10 wdmuchnięć w czasie około 1 minuty, po każdych 10 wdmuchnięciach należy sprawdzić tętno poszkodowanego. Rys. 2. Sztuczne oddychanie [14] Przed przystąpieniem do wykonywania tych czynności, należy udrożnić drogi oddechowe poszkodowanego, które mogą być zatkane ciałami obcymi. Należy wtedy obrócić ratowanego na bok, otworzyć jego usta, następnie palcami usnąć ciała obce. W przypadku gdy ratowany odzyskał oddech, układamy go w pozycji bocznej ustalonej dla podtrzymania oddechu. W przypadku, gdy pomimo wentylowania płuc poszkodowanego jego tętno zanika, należy natychmiast rozpocząć zewnętrzny masaż serca przez mostek. Polega on na wdmuchnięciu powietrza do płuc poszkodowanego oraz uciskaniu klatki piersiowej w okolicach mostka, (rys. 3). Na dwa wdmuchnięcia przypada 30 uciśnięć. Nacisk powinien być taki, aby mostek uginał się 4 5cm (dorośli) i 2 3,5cm (dzieci) z szybkością około 100 uciśnięć na minutę. Dokonując zewnętrznego masażu serca we dwóch, należy podzielić role. Jedna osoba wykonuje sztuczne oddychanie, druga zewnętrzny ucisk klatki piersiowej w takim samym stosunku oddechów do ucisków, jak przy wykonywaniu masażu przez jedną osobę (rys. 4). Bardzo ważną czynnością, która ma zasadnicze znaczenie dla prawidłowego wykonania masażu serca jest znalezienie prawidłowego punktu ucisku oraz technika jego wykonywania. 37

39 Rys. 3 Zewnętrzny masaż serca Rys. 4. Zewnętrzny masaż serca i sztuczne przez mostek [14] oddychanie [14] 38

40 Praktycznie można to zrobić w następujący sposób: przebiegnij palcem wzdłuż dolnego brzegu klatki piersiowej (łuk żebrowy) i wyszukaj punkt, w którym żebra łączą się z żebrami strony przeciwnej, utrzymując swój palec w tym punkcie, umieścić dwa palce na mostku powyżej, ułóż nadgarstek (nasadę) drugiej dłoni na mostku (powinien to być środek dolnej połowy mostka), umieścić swoją pierwszą dłoń na drugiej i złącz palce obu rąk, co zapobiegnie wywieraniu ucisku na żebra, wywieranie nacisku na żebra całą dłonią bywa przyczyną złamań żeber. pochyl się nad poszkodowanym, wyprostuj łokcie i naciskaj w dół na mostek, aby obniżał się w przybliżeniu 4 5cm (dorośli) i działać tylko taką siłą, która do tego wystarcza. Cały czas należy działać stałą kontrolowaną i pionowo skierowaną siłą. Przypadkowe, bądź brutalne postępowanie jest niebezpieczne. Należy starać się tyle samo czasu poświęcić na fazę ucisku i zwolnienia. Gdy krążenie i oddychanie zostało przywrócone, ważne jest zapewnienie dobrej drożności i wentylacji, zwłaszcza pewności, że język nie tamuje oddychania. Jest także ważne, aby zminimalizować ryzyko zakrztuszenia się poszkodowanego własnymi wymiocinami. Z tych powodów poszkodowany powinien być ułożony w pozycji ułatwiającej oddychanie jest to pozycja boczna ustalona (bezpieczna), rys. 5. Rys. 5. Pozycja boczna ustalona [14] Zapobiega ona zapadaniu się języka, co utrzymuje drożność dróg oddechowych. W celu ułożenia poszkodowanego w pozycji bocznej, należy: klęknąć obok poszkodowanego leżącego na plecach, ułożyć bliższą sobie rękę poszkodowanego wzdłuż jego tułowia, przenieść drugą rękę poszkodowanego ponad klatkę piersiową i umieścić dłoń zwróconą do dołu na barku bliższym sobie, chwycić nogę poszkodowanego leżącą bliżej nas pod kolanem i pociągnąć ją do góry nie odrywając jej stopy od ziemi, następnie podkładamy bliższą rękę pod pośladek poszkodowanego, po wykonaniu powyższych czynności możemy przystąpić do odwrócenia poszkodowanego na bok. W tym celu kładziemy jedną rękę na barku poszkodowanego leżącym dalej od nas, a drugą rękę kładziemy na dalszym biodrze i przeciągamy poszkodowanego w swoją stronę na bok. Poprawiamy ułożenie poszkodowanego, odchylamy jego głowę do tyłu udrażniając drogi oddechowe oraz regularnie sprawdzamy oddychanie i tętno. Złamania Złamanie kości jest to całkowite lub częściowe przerwanie ciągłości kości spowodowane uderzeniem, zmiażdżeniem, upadkiem z wysokości, przygnieceniem. Złamanie może być zamknięte, tzn. bez przerwania nad nim ciągłości skóry lub złamanie otwarte, w którym dochodzi do przerwania nad nim ciągłości skóry zwykle w ranie widoczne są wtedy odłamki 39

41 kości. Każda rana towarzysząca złamaniu przemawia za złamaniem otwartym. Objawami złamania są; ból, obrzęk, krwawienie, utrudnienie ruchów w stawach, nienaturalne ruchy, nieprawidłowe ustawienie kończyny, zmiana zabarwienia skóry (sinice). Kończynę unieruchamia się w ułożeniu takim, w jakim się znajduje (nie wolno kończyny prostować, naginać, ustawiać). Nie wykonując zbędnych manipulacji należy wykonać obłożenie. Do unieruchomienia można użyć, np. kije, zrolowane koce, poduszki, części garderoby, które dopasują się do kształtu kończyny. Dodatkowo po bokach kończyny można ustawić ciężkie przedmioty, które nie pozwolą na ruchy. Przy złamaniach należy przestrzegać ogólnych zasad pomocy takich jak: nie wolno wykonywać żadnych ruchów, naginań w miejscu domniemanego lub pewnego złamania, ranę w miejscu urazu należy nakryć jałowym opatrunkiem, najlepiej jałową gazą, (zabezpieczenie przed infekcją), poszkodowanego należy ułożyć w bezpiecznej pozycji, a miejsce złamania unieruchomić odpowiednio do okolicy urazu, przy złamaniach unieruchamiać należy dwa sąsiednie stawy, kończyny górne można unieruchamiać do tułowia, a dolne jedna do drugiej, należy walczyć z rozwijającym się wstrząsem przez ułożenie poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej, uważając, aby nie poruszać uszkodzoną kością, nie stosować ułożenia przeciwwstrząsowego przy złamaniach czaszki, miednicy, kręgosłupa, nie podawać poszkodowanemu płynów ani jedzenia. Spowoduje to utrudnienie ewentualnego znieczulenia ogólnego koniecznego do nastawienia kości w szpitalu. Zranienia Raną nazywamy przerwanie ciągłości powłok zewnętrznych organizmu (skóry, błon śluzowych, spojówek) na skutek urazu powstają wrota zakażenia, przez które mogą wtargnąć drobnoustroje chorobotwórcze. Oglądając ranę zwracamy uwagę na: umiejscowienie, wielkość, kształt, brzegi, kanał, dno rany. Rana jest przyczyną powstania bólu, krwawienia, infekcji (np. tężec, wścieklizna, zgorzel gazowa). Rodzaje ran: otarcia naskórka, rany cięte brzegi są równe, gładkie, występuje obfite krwawienie, rany kłute są głębokie, małe na zewnątrz, rany płatowe odcięty jest płat skóry, rany tłuczone powstają od tępych narzędzi, rany miażdżone powstają od dużej siły urazu, rany szarpane brzegi są nierówne, poszarpane, rany kąsane powstają w następstwie ugryzienia przez zwierzęta. Przy zranieniach należy: każdą ranę jak najszybciej zabezpieczyć jałowym opatrunkiem osłaniającym, ciała obce usuwa się jedynie z kończyn, w pozostałych przypadkach ciało obce pozostawia się w ranie do przybycia lekarza, rany nie należy dotykać, źródła krwawienia szuka się kierując się miejscem na ubraniu przesiąkniętym krwią, do oceny charakteru rany poszkodowanemu należy rozciąć ubranie w kilku miejscach. Wstrząs urazowy to stan załamania się przepływu krwi przez tkanki organizmu człowieka w wyniku zaburzeń pracy serca lub reakcji na ciężkie uszkodzenia ciała (krwotoki, złamania otwarte kończyn, ciężkie oparzenia, urazy kręgosłupa. Przyczyną wstrząsu może być również 40

42 przegrzanie lub wychłodzenie ciała, ukąszenie owada, silny ból lub strach. Postępowanie ratownicze w takim wypadku powinno być następujące: jeżeli poszkodowany jest przytomny i nie wymiotuje, należy ułożyć go w pozycji na wznak (początkowo przez kilkanaście sekund z uniesieniem kończyn dolnych pod kątem prostym) z uniesionymi kończynami dolnymi na wysokość około 30cm. Jeżeli poszkodowany wymiotuje, należy ułożyć go w pozycji bocznej ustalonej, aby zapobiec zachłyśnięciu. Jeżeli ma obrażenia głowy, należy ułożyć na wznak z głową uniesioną, to znaczy tak, aby głowa znajdowała się powyżej poziomu serca nie przeginając jej jednak do klatki piersiowej. Z obrażeniami klatki piersiowej, należy ułożyć poszkodowanego w pozycji półsiedzącej. Z obrażeniami nosa, jamy ustnej, należy ułożyć poszkodowanego w pozycji siedzącej, aby uniknąć zachłyśnięcia, czyli przedostania się krwi do dróg oddechowych, należy eliminować czynniki wstrząsorodne: tamowanie krwi, unieruchomienie złamań, zwichnięć, chłodzenie skóry w oparzeniach, zabezpieczyć przed utratą ciepła. Ponieważ wstrząsowi towarzyszy uczucie zimna i dreszcze, rannego należy ciepło okryć, np. kocem, płaszczem lub jeżeli jest dostępna, folią antyhipotermiczną. Nie wolno podawać płynów, z uwagi na to, że poszkodowany w stanie wstrząsu jest przerażony, niespokojny, to udzielający pierwszej pomocy powinien wszystkie czynności wykonywać sprawnie, pewnie i szybko, powinien również zachować spokój, nie wpadać w panikę, należy obserwować poszkodowanego oraz regularnie co kilka minut sprawdzać tętno i oddech poszkodowanego. Przykładowe oznakowanie bhp zgodne z Polskimi Normami: 1. PN 92/N Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa. 2. PN 92/N 01256/02 Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja. 3. PN 92/N 01256/03 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona i higiena pracy. 4. PN 92/N 01256/01 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona przeciwpożarowa. ZNAKI ZAKAZU Ogólny znak zakazu Zakaz przejścia 41

43 Nieupoważnionym wstęp wzbroniony Zakaz uruchamiania maszyny (urządzenia) Nie dotykać Zakaz jazdy na urządzeniach transportowych Zakaz przewozu osób na urządzeniach transportowych Zakaz przebywania pod ciężarem Zakaz smarowania urządzeń w ruchu Nie zostawiać włączonych silników spalinowych 42

44 Zakaz wejścia w obuwiu zewnętrznym Nie dotykać. Gorąca powierzchnia Rys. 6. Znaki ochrony i higieny pracy znaki zakazu [10] ZNAKI OSTRZEGAWCZE Ogólny znak ostrzegawczy Ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem zatrucia substancjami toksycznymi Ostrzeżenie przed substancjami żrącymi Ostrzeżenie przed substancjami radioaktywnymi i promieniowaniem jonizującym Ostrzeżenie przed urządzeniami do transportu poziomego Ostrzeżenie przed porażeniem prądem elektrycznym 43

45 Ostrzeżenie przed promieniami laserowymi Ostrzeżenie przed upadkiem Ostrzeżenie przed skażeniem biologicznym Substancja szkodliwa lub drażniąca Ostrzeżenie przed silnym hałasem Ostrzeżenie - butle z gazem Ostrzeżenie przed gorącą powierzchnią Uruchamia się automatycznie 44

46 Ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem obcięcia palców Ostrzeżenie przed automatycznym uruchamianiem się Atmosfera wybuchowa Rys. 7. Znaki ochrony i higieny pracy znaki ostrzegawcze [10] ZNAKI INFORMACYJNE Pierwsza pomoc Prysznic bezpieczeństwa Prysznic do przemywania oczu Zatrzymanie awaryjne 45

47 Telefon awaryjny Punkt opatrunkowy Apteczka pierwszej pomocy Rys. 8. Znaki ochrony i higieny pracy znaki informacyjne [10] ZNAKI NAKAZU Nakaz stosowania ochrony oczu Nakaz stosowania ochrony głowy Nakaz stosowania ochrony słuchu Nakaz stosowania ochrony dróg oddechowych Nakaz stosowania ochrony stóp Nakaz stosowania ochrony rąk 46

48 Nakaz stosowania ochrony twarzy Nakaz mycia rąk Nakaz stosowania osłony Nakaz stosowania maski przeciwpyłowej Nakaz stosowania ochrony głowy i twarzy Nakaz stosowania kombinezonu ochronnego Nakaz przechodzenia pomostem Pytania sprawdzające Rys. 9. Znaki ochrony i higieny pracy znaki nakazu [10] Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie czynności należy przedsięwziąć w razie uczestniczenia w wypadku drogowym? 2. W jaki sposób sprawdza się tętno poszkodowanego? 3. Jakie skutki w organizmie człowieka powoduje spożyty alkohol? 4. Jakie są numery telefonów alarmowych w Polsce? 5. Jakie czynności powinien przedsięwziąć ratujący przed przystąpieniem do zewnętrznego masażu serca? 47