Wybrane czynniki endo- i egzogenne a rozwój somatyczny dzieci i młodzieży niesłyszącej

Transkrypt

1 Prace oryginalne / Original articles Pediatric Endocrinology, Diabetes and Metabolism 2013, 19, 1, ISSN X Wybrane czynniki endo- i egzogenne a rozwój somatyczny dzieci i młodzieży niesłyszącej Selected endo- and exogenous factors and somatic development in children with deafness Zwierzchowska Anna 1, Gałkowski Tadeusz 2 Gawlik Krystyna 1 1 Zakład Korektywy i Wychowania Fizycznego Specjalnego Akademii Wychowania Fizycznego im Jerzego Kukuczki w Katowicach 2 Katedra Neurorehabilitacji Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie Streszczenie Wprowadzenie: W piśmiennictwie surdopedagogicznym widoczny jest brak spójności w poglądach na temat rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży niesłyszącej. Dostrzega się trzy zasadnicze nurty, z których jeden przedstawia dziecko niesłyszące bez deficytów w rozwoju fizycznym względem rówieśników, drugi wskazuje na przejściowo niższe rezultaty, co w konsekwencji prowadzi do innego tempa rozwoju fizycznego niesłyszących względem rówieśników słyszących, natomiast trzeci wskazuje na niższe wartości parametrów somatycznych w stosunku do rówieśników słyszących. Wskazywane różne wnioski tworzą potrzebę dalszych badań w poszukiwaniu i identyfikacji czynników, które mogą różnicować rozwój somatyczny niesłyszących. Celem pracy było ustalenie, czy wybrane i sklasyfikowane czynniki endo- i egzogenne (etiologia, typ uszkodzenia słuchu, środowisko wychowawcze) wpływają na rozwój somatyczny dzieci młodzieży niesłyszącej. Materiał i metody: Zbadano wyselekcjonowaną grupę 56 uczniów szkół specjalnych w wieku lat z głuchotą głęboką ze szkół specjalnych z południowej Polski. Wszyscy badani byli w normie intelektualnej, jak również nie stwierdzono u nich żadnych dysfunkcji narządu ruchu. Dobór uczniów niesłyszących był celowy pod względem etiologii, typu uszkodzenia i środowiska wychowawczego (internat/dom). Zbadano wysokość ciała, masę ciała i jego skład analizatorem impedancyjnym. Na podstawie wartości standaryzowanych wyznaczono profile somatyczne osobno dla grup o różnej przyczynie i typie (lokalizacji) uszkodzenia słuchu i z różnego środowiska wychowawczego. Wyniki: Stwierdzono zróżnicowany przebieg profilów rozwoju somatycznego ze względu na typ uszkodzenia słuchu, etiologię i środowisko wychowawcze. Natomiast nie potwierdziła się teza, aby któryś z wybranych czynników endo- i egzogennych istotnie wpływał na rozwój somatyczny. Wnioski 1. W badanej grupie weryfikowany czynnik środowiska wychowawczego nie był dominujący dla rozwoju cech somatycznych. Nie potwierdzono hipotezy o wpływie środowiska wychowawczego na rozwój somatyczny niesłyszących. 2. Badania nie potwierdziły wpływu endogennych uwarunkowań głuchoty na poziom rozwoju somatycznego. Słowa kluczowe: rozwój somatyczny, głuchota, czynniki endo- i egzogenne 18 Abstract Introduction: Three major trends in the literature devoted to somatic development of deaf children can be identified. Those various conclusions create a need for further research in the quest for identifying the factors of differentiation in somatic development of deaf children. That is why, the purpose of the presented study was to determine whether selected and classified endo- and exogenous factors (i.e. etiology and location of damage to hearing, educational environment) affect the somatic development of deaf children. Materials and methods: A group of 56 pupils from special care schools in three centers for persons with impaired hearing at the age of years was selected. All the subjects were intellectually healthy and no dysfunctions of motor organs were observed among them. Measurements of body height were taken by means of anthropometer. Body weight and fat percentage were measured with impedance analyzer, using the phenomenon of conduction of electricity of low intensity in body tissues. Somatic development profiles were created separately for the groups with different cause, type (location) of hearing loss and educational environment on the basis of the standardization. Results: A varied course of somatic development profiles by type of hearing loss, etiology, and environmental education was found. However, the analysis of variance and Student s t-test did not confirm that components of somatic profiles differ substantially from the selected endo- and exogenous factors. Conclusion 1. In the study group reviewed a factor of educational environment was not dominant for the somatic development in deaf children. The hypothesis that the educational environment factor affects the somatic development was not proved. 2. There has been no significant relationship between somatic development and deafness i.e. etiology and location of hearing damage. Key words: physical development, deafness, selected endo- and exogenous factors

2 Wybrane czynniki endo- i egzogenne a rozwój somatyczny Wprowadzenie W piśmiennictwie surdopedagogicznym widoczny jest brak spójności w poglądach na temat rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży niesłyszącej. Dostrzega się trzy zasadnicze nurty, z których jeden przedstawia dziecko niesłyszące bez deficytów w rozwoju fizycznym względem rówieśników słyszących [1-5], drugi wskazuje na przejściowo niższe rezultaty, co w konsekwencji prowadzi do innego tempa rozwoju fizycznego niesłyszących względem rówieśników [6-9], natomiast trzeci wskazuje na niższe wartości parametrów somatycznych względem rówieśników słyszących [10, 11]. Prezentowane różne wnioski tworzą potrzebę dalszych badań, mających na celu poszukiwanie i identyfikację czynników, które mogą różnicować rozwój somatyczny niesłyszących względem rówieśników słyszących. Cel pracy Celem badań było ustalenie, czy wybrane i sklasyfikowane czynniki endo- i egzogenne (etiologia, typ uszkodzenia słuchu, środowisko wychowawcze) wpływają na rozwój somatyczny dzieci i młodzieży niesłyszącej. Materiał i metody Zbadano wyselekcjonowaną grupę 56 uczniów szkół specjalnych w wieku lat z głuchotą głęboką z południowej Polski. Wszyscy badani byli w normie intelektualnej, jak również nie byli obciążeni innymi dysfunkcjami. Dobór uczniów niesłyszących do badań był celowy pod względem etiologii, typu uszkodzenia i środowiska wychowawczego (internat/ dom). W doborze osób badanych jako istotne przyjęto kryteria stosowane we współczesnej audiologii według Parvinga obciążenie głębokim uszkodzeniem słuchu (powyżej 80 db) zdiagnozowane do trzeciego roku życia (głuchota prelingwalna) [12]. Do obserwacji zakwalifikowano osoby obojga płci w wieku kalendarzowym: 9,6-10,5 roku, 12,6-13,5 roku i 15,6-16,5 roku. Zastosowano wariant badań semilongitudinalnych, a badania realizowano w trzech grupach wypełniających przedział wiekowy badanych lat. Uzyskano informacje o rozwoju dzieci i młodzieży niesłyszącej pomiędzy 10 a 18 r.ż. (tab. I). Pierwsze badanie wykonano jesienią 2004, a kolejne w 2005 i 2006 roku. Cechy somatyczne Zmierzono wysokość ciała antropometrem, a masę i skład ciała zbadano analizatorem impedancyjnym z wykorzystaniem zjawiska przewodzenia przez tkanki prądu elektrycznego o niskim natężeniu (TBF 300M). W pracy wykorzystano następujące zmienne somatyczne i wskaźniki: wysokość ciała (BH) [cm], masa ciała (BM) [kg], wskaźnik wagowo-wzrostowy wysokości i masy ciała BMI, [kg/m 2 ], odsetek tkanki tłuszczowej w ogólnej masie ciała FAT [%], odsetek beztłuszczowej masy ciała FFM [%]. Opracowanie statystyczne Wszelkie obliczenia statystyczne wykonane zostały w programie STATISTICA v 7.1. Dla wszystkich zmiennych, których rezultaty były wyrażone w skali ilorazowej, obliczono podstawowe parametry statystyczne, takie jak wartość średnia (x), mediana, minimum i maksimum, odchylenie standardowe (SD), skośność (Sk) i kurtozę (Ku). Przeprowadzono także weryfikację zgodności z rozkładem normalnym stosując test Shapiro-Wilka. Dla zmiennych dyskretnych obliczono rozkłady liczebności oraz rozkłady procentowe. W celu określenia wpływu wybranych czynników (etiologii, typu uszkodzenia słuchu i środowiska wychowawczego) na cechy somatyczne przeprowadzono standaryzację wymienionych zmiennych według wzoru: Z i = X i X śr S x gdzie: X śr wartość średnia dla niesłyszących określonej płci w danych wieku, S x odchylenie standardowe zmiennej x dla dzieci określonej płci w danych wieku, X i wartość obserwowana (zmierzona), Z i wartość standaryzowana odpowiadająca i-tej obserwacji. Grupę odniesienia stanowiło opracowanie Krzyżaniak i wsp. [13] Zasadniczym celem standaryzacji była redukcja zróżnicowania względem płci i wieku. Na podstawie wartości standaryzowanych wyznaczono trzy profile somatyczne. Dla każdej ze składowych profilu przeprowadzono analizę porównawczą (analiza wariancji z klasyfikacją pojedynczą, uzupełniona testem t-studenta dla dwóch kategorii środowiska wychowawczego (dom/internat) [14]. Zmienność ontogenetyczną cech somatycznych niesłyszących obserwowaną w kolejnych trzech badaniach realizowanych w dwuletnim przedziale czasowym weryfikowano analizując wskaźniki przyrostu zmian każdego z parametrów. Jako wskaźniki zmian przyjęto współczynniki regresji liniowej, w której zmienną zależną był weryfikowany parametr, zaś zmienną niezależną czas od pierwszego badania (jako jednostkę przyjęto rok). Wyniki Oceniając podstawowe parametry charakteryzujące rozwój somatyczny określono trend rozwojowy dla wysokości i masy ciała w badanej grupie dziewcząt i chłopców niesłyszących. W tym celu przeprowadzono analizę regresji wielokrotnej, gdzie zmienna wieku stanowiła efekt statystycznie istotny dla wysokości ciała (p<0,002 dziewczęta, p<0,001 chłopcy). Zmienna wieku była również istotna statystycznie w analizie masy ciała (poziom istotności p<0,001 u dziewcząt i p<0,002 u chłopców). Tabela I: Table I: Liczba badanych w kolejnych latach w zależności od wieku i płci The number of respondents in the successive years, according to age and gender category Rok Year 10 (12)* 13 (15)* 16 (18)* Dziewczęta / Girls Chłopcy / Boys Dziewczęta / Girls Chłopcy / Boys Dziewczęta / Girls Chłopcy / Boys N * w nawiasach podano wiek badanych na koniec badań / in parentheses the age of the subjects at the end of the study is given 19

3 Selected endo- and exogenous factors and somatic development Pediatric Endocrinology, Diabetes and Metabolism 2013, 19, BH [cm] BM [kg] ±. sd. x ±. sd. x Dziewczęta / Girls Chłopcy / Boys Wiek / Age Dziewczęta / Girls Chłopcy / Boys Wiek / Age Rycina 1. Figure 1. Zmienność wysokości ciała (BH) wraz z wiekiem niesłyszących dziewcząt i chłopców Variability of body height (BH) of boys and girls with age Rycina 2. Figure 2. Zmienność masy ciała (BM) wraz z wiekiem niesłyszących dziewcząt i chłopców Variability of body mass (BM) of boys and girls with age Stwierdzono zmienność międzyosobniczą dla wysokości ciała w przedziale jednego roku na poziomie 3,6 cm u dziewcząt i 5,1 cm u chłopców. W przypadku masy ciała były to wartości 2,9 kg u dziewcząt i 3,9 kg u chłopców (ryc. 1, 2). Największe przyrosty wysokości ciała dziewcząt wystąpiły pomiędzy 10 a 12 rokiem życia, natomiast u chłopców pomiędzy 13 a 15 r.ż., tym samym wskazując ten czasookres jako skok wzrostowy w badanej grupie niesłyszących (ryc. 3, tab. II, III). Pozostałe parametry, takie jak ilość tkanki tłuszczowej i wskaźnik otłuszczenia BMI posiadały największe przyrosty wśród letnich dziewcząt, natomiast u chłopców od 13 roku życia wartości przyrostów miały charakter regresyjny. Odwrotnie do FAT i BMI wystąpiły u nich natomiast zmiany przyrostu FFM. Wykonano również indywidualną klasyfikację badanych ze względu na wartość wskaźnika BMI i okazało się, że rozkład Rycina 3. Dynamika zmian podstawowych cech somatycznych i wskaźnika BMI w obserwacji semilongitudinalnej Figure 3. Dynamics of changes in the basic somatic features and BMI index during the semi-longitudinal observation Tabela II: Przyrosty wysokości i masy ciała chłopców w poszczególnych grupach wiekowych w latach Table II: Body height and weight gains of boys in different age groups in the years Wiek Age Chłopcy Boys Przyrosty masy ciała ( BM) kg Weight increase ( BM) kg Przyrost wysokości ciała ( BH) cm Body height increase( BH) cm n x SD x SD ,924 2,625 7,568 3, ,503** 2,113 7,603* 3, ,049** 3,532 0,516* 0, Ogółem/Total 32 3,729 3,883 5,223 5,223 Cieniowaniem oznaczono największe przyrosty / The biggest gains marked with shading *Oznaczono różnice statystycznie istotne ze względu na efekt wieku / Marked statistically significant differences due to the effect of age ** Oznaczono różnice statystycznie istotne ze względu na efekt wieku i płci / Marked statistically significant differences due to the effect of age and sex

4 Wybrane czynniki endo- i egzogenne a rozwój somatyczny Tabela III: Przyrosty wysokości i masy ciała dziewcząt w poszczególnych grupach wiekowych w latach Table III: Body height and weight gains of girls in different age groups in the years Wiek Age Dziewczęta Girls Przyrosty masy ciała (dbm) kg Weight increase (dbh) cm Przyrosty wysokości ciała (dbh) cm Body height increase (dbh) cm n x SD x SD ,570 2,225 5,359 3, ,636** 2,464 2,718* 3, ,506** 1,986 0,839 0,740 Ogółem Total 24 2,130 2,608 2,452 2,819 Cieniowaniem oznaczono największe przyrosty / The biggest gains marked with shading *Oznaczono różnice statystycznie istotne ze względu na efekt wieku / Marked statistically significant differences due to the effect of age. ** Oznaczono różnice statystycznie istotne ze względu na efekt wieku i płci / Marked statistically significant differences due to the effect of age and sex Tabela IV: Klasyfikacja indywidualna niesłyszących dziewcząt i chłopców według wartości wskaźnika BMI na tle siatek centylowych [wg 13] Table IV: Classification of individual deaf girls and boys by BMI percentile for background grids [by 13] Centyl / Percentile n C 5 C 10 C 15 C 25 C 50 C 75 C 85 C 90 C 95 Dziewczęta / Girls % 12,5 16, ,5 8,3 25 Chłopcy / Boys % 6,2 19,2 15,6 6,2 21,8 9,3 18,7 6,2 6,2 *Zaznaczono cieniowaniem / Marked with shading Dziewczęta szeroka norma 33,3% nadwaga i otyłość / Girls wide standard 33.3% overweight and obesity Chłopcy szeroka norma 12,4% nadwaga i otyłość; 25,4% wychudzenie / Boys wide standard 12.4% overweight and obesity, 25.4% of emaciation grupy w przypadku chłopców posiadał cechy rozkładu normalnego (zgodny z krzywą Gaussa), natomiast dziewczęta lokowały się tylko w zakresie od 25 do 95 centyla (tab. IV) Stwierdzono zróżnicowany przebieg profili rozwoju somatycznego ze względu na typ uszkodzenia słuchu, etiologię i środowisko wychowawcze. W przypadku analizowanego czynnika środowiska wychowawczego wystąpiła wyraźna tendencja do niższych wartości cech somatycznych u dzieci i młodzieży mieszkającej w internacie (odwrócenie profilu) (ryc. 4). Szczegółowa analiza nie potwierdziła statystycznie istotnych zależności między cechami somatycznymi a czynnikiem środowiska wychowawczego (dom/internat) Analizując profil rozwoju somatycznego w aspekcie przyczyn utraty słuchu można zauważyć, że odmiennie prezentuje się profil rozwojowy dla dzieci z głuchotą dziedziczoną w stosunku do pozostałych wyznaczonych dwóch grup dzieci i młodzieży z głuchotą wrodzoną i nabytą. Tylko wartości dla wysokości ciała zbliżały przedstawione profile. Dzieci i młodzież z głuchotą dziedziczoną miały zdecydowanie wyższe wartości masy ciała (BM, BMI, FAT%) (ryc. 5). Analiza wariancji z klasyfikacją pojedynczą dla poszczególnych składowych profilu somatycznego nie ujawniła, aby któraś z nich była istotnie zróżnicowana w stosunku do przyczyny utraty słuchu. Kolejny analizowany czynnik typ uszkodzenia słuchu nie posiadał statystycznie istotnego znaczenia dla poziomu podstawowych parametrów somatycznych. Nie stwierdzono różnic statystycznie istotnych pomiędzy składowymi profili somatycznych ustalonych w stosunku do typu głuchoty (lokalizacji Średnia standaryzowana / Mean standardization 0,25 0,15 0,05-0,05-0,15-0,25 miejsce zamieszkania the place of residence dom / family home internat / dormitory BH BM BMI FAT FFM Średnia standaryzowana / Mean standardization 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0-0,1-0,2-0,3-0,4 głuchota wrodzona/ congenital głuchota dziedziczna / inherited głuchota nabyta / acquired BH BM BMI FAT FFM Rycina 4. Figure 4. Profile unormowanych różnic cech somatycznych w badanej grupie niesłyszących w zależności od środowiska wychowawczego w czasie nauki szkolnej Somatic profiles (mean standardization) of deaf research sample depending on the place of residence during the school education Rycina 5. Profile unormowanych różnic cech somatycznych w badanej grupie niesłyszących w zależności od etiologii Figure 5. Somatic profiles (mean standardization) of deaf research sample depending on the etiology of deafness 21

5 Selected endo- and exogenous factors and somatic development Pediatric Endocrinology, Diabetes and Metabolism 2013, 19, 1 22 Średnia standaryzowana / Mean standardization 0,06 0,04 0,02 0,00-0,02-0,04-0,06-0,08-0,10 Rycina 6. Profile unormowanych różnic cech somatycznych w badanej grupie niesłyszących w zależności od typu głuchoty Figure 6. Somatic profiles (mean standardization) of deaf research sample depending on the type of deafness uszkodzenia słuchu). Występowała jednak wyraźna tendencja do zróżnicowania komponentów ciała pomiędzy niesłyszącymi z głuchotą centralną a odbiorczą. Wartości standaryzowane cech somatycznych dzieci i młodzieży niesłyszącej z typem odbiorczym są najbliższe (0), co oznaczało, że były najbardziej zbliżone do wartości przeciętnej dla całej badanej grupy niesłyszących. Dzieci i młodzież z głuchotą centralną częściej osiągali wartości odchylone względem przeciętnych w przypadku BH i BMI (ryc. 6). Analiza porównawcza przy użyciu testu t-studenta dla poszczególnych składowych profilu somatycznego nie ujawniła, aby któraś z nich istotnie różniła się względem typu uszkodzenia słuchu. Omówienie głuchota centralna / sensoneurotic głuchota odbiorcza / vestibular BH BM BMI FAT FFM Niejednokrotnie potwierdzono badaniami, że wartość uszkodzenia słuchu w decybelach (db) nie posiada wpływu na poziom rozwoju fizycznego i motorycznego [15-19]. Natomiast można przyjąć, iż w przypadku dziecka, które było poddane czynnikom uszkadzającym słuch w okresie prenatalnym lub w okresie wczesnego dzieciństwa (różyczka, zapalenie opon mózgowych, żółtaczka jąder korowych itp.) występuje bardzo duże prawdopodobieństwo modyfikacji jego rozwoju także w innych aspektach, gdyż uszkadzające czynniki zarówno endogenne, jak i egzogenne działają wielokierunkowo i z różną siłą. W kontekście przedstawionych wyników badań własnych jak i treści płynących z piśmiennictwa na temat gorszego rozwoju niesłyszących wydaje się, że istotą problemu w rozwoju fizycznym niesłyszących nie jest występowanie lub brak deficytów względem rówieśników słyszących, lecz problem, w jakim stopniu ewentualna inność rozwoju somatycznego (dynamika, tempo, rozmach) niesłyszących może wpływać na pozostałe procesy w ontogenezie. Przedstawiona analiza regresji podstawowych cech somatycznych wskazała, że procesy rozwojowe posiadają charakter progresywny (czyli trend prawidłowy dla tego okresu ontogenezy), jednocześnie ujawniając, że wartości przyrostów masy i wysokości ciała zawsze były statystycz nie istotnie wyższe u chłopców niż u dziewcząt. Skok wzrostowy zarejestrowano później u chłopców niż u dziewcząt (około 2 lat). Prezentowane rezultaty badań własnych korespondują z wynikami przeprowadzonymi w populacji dzieci i młodzieży pełnosprawnej [20, 21]. Maksymalny przyrost wysokości ciała u dziewcząt wystąpił pomiędzy r.ż., zaś u chłopców największe przyrosty wysokości ciała notowano pomiędzy 13 a 15 r.ż., co jest zgodne z opisywanym procesem w ontogenezie pełnosprawnych, [20, 22]. Wyniki badań wyraźnie wskazują, że zróżnicowane tempo w rozwoju niesłyszących może być w większym stopniu konsekwencją czynników środowiskowych, które określane są modyfikatorami rozwoju. Czynniki środowiskowe mogą przyczyniać sie do zróżnicowania tempa i dynamiki rozwoju, na co wskazywali również i inni badacze niesłyszących [6]. Poziom rozwoju somatycznego jest zatem efektem wzajemnego przenikania się czynników endogennych i egzogennych, co prawdopodobnie było przyczyną ujawnienia jedynie zróżnicowanych trendów rozwoju niesłyszących ze względu na etiologię i typ uszkodzenia słuchu oraz środowisko wychowawcze. Potwierdzeniem tej tezy jest fakt, iż w grupie chłopców nie zarejestrowano wyraźnego przyrostu masy ciała po skoku wzrostowym, wręcz przeciwnie zaobserwowano wydłużenie procesu sukcesywnego przybierania masy ciała do 15 r.ż. Prawdopodobnie jest to efektem warunków bytowych życia badanej grupy, (racjonalne i zbiorowe żywienie w internacie, mniejsza dostępność do produktów przekąskowych, zaprogramowane systematyczne zajęcia aktywności ruchowej w internacie). Wysokość ciała jest cechą silnie zdeterminowaną genetycznie, a masa ciała wyjątkowo dobrze reaguje na wszelkiego rodzaju czynniki zewnętrzne [22]. Niemniej obserwując przyrosty i zmienność cech wysokości i masy ciała stwierdza się progresywny trend rozwoju fizycznego w badanej grupie niesłyszących, co jest typowe dla okresu wieku szkolnego. Badając zjawiska rozwojowe obok ogólnych zasad i prawidłowości powinno uwzględniać się różnorodność procesu, bowiem występują różnice w obrębie danej kategorii wieku w badanych grupach, co wskazuje, że rozwój to proces, ale o wielu stopniach swobody i nie zawsze przebiega w sposób uśredniony. Wydaje się, że przedstawiona analiza wewnątrzgrupowa niesłyszących na tle wybranych, zdefiniowanych czynników (etiologia i typ uszkodzenia słuchu oraz środowisko wychowawcze) nie pozwala potwierdzić opinii o nieprawidłowościach i dysharmonii w rozwoju somatycznym dzieci i młodzieży niesłyszącej [1, 10, 11, 24]. Uzyskane rezultaty są bliskie znanym poglądom o tendencji do kumulacji tkanki tłuszczowej i większego jej przyrostu, z jednoczesnym wolniejszym wzrastaniem dziewcząt na wysokość (szeroka norma BMI) [13, 23]. Natomiast chłopców charaktery zuje wolniejsza dynamika rozwoju fizycznego względem dziewcząt, a obserwowane wartości po 16 r.ż. nie ujawniły deficytów (wąska norma). Podobny pogląd spotkać można u innych autorów [2-4, 7, 8, 25, 26]. Choć wyniki badań korespondują z wnioskami o przejściowym odmiennym tempie rozwoju niesłyszących względem grup kontrolnych, należy jednak pamiętać, że rozwój fizyczny człowieka to wypadkowa wielu zmiennych, co może znacząco go relatywizować [6, 7, 19]. Wnioski 1. W badanej grupie weryfikowany czynnik środowiska wychowawczego nie był dominujący dla rozwoju cech somatycznych. Nie potwierdzono hipotezy o wpływie środowiska wychowawczego na rozwój somatyczny badanej grupy niesłyszących. 2. Wyniki badań nie potwierdziły wpływu endogennych uwarunkowań głuchoty na poziom rozwoju somatycznego badanych dzieci. 3. Wykazano zróżnicowane trendy w rozwoju somatycznym dzieci niesłyszących ze względu na etiologię. Stwierdzono podobieństwo rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży niesłyszącej z głuchotą nabytą i wrodzoną w porównaniu z odmiennością rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży z głuchotą dziedziczoną.

6 Wybrane czynniki endo- i egzogenne a rozwój somatyczny 4. W badanej grupie niesłyszących najwyższy poziom rozwoju fizycznego cechował dzieci z centralnym uszkodzeniem narządu słuchu. Przeprowadzone badania dzieci i młodzieży głuchej były zrealizowane zgodnie z projektem zatwierdzonym i przyjętym do realizacji w AWF Katowice w latach , finansowanym ze środków Komitetu Badań Naukowych, który uzyskał zgodę Komisji Bioetyki Badań Naukowych przy AWF Katowice. Ponadto prawni opiekunowie badanych dzieci zostali wcześniej poinformowaniu o sposobie realizacji badań i wyrazili na nie zgodę w stosownym oświadczeniu. Badani mogli w każdej chwili zrezygnować z uczestnictwa w badaniach bez podania przyczyny. Praca stanowi część wykładu przedstawionego w dniu 18 maja 2012 w Warszawie na XI Konferencji Naukowej pt. Postępy w ocenie zaburzeń rozwoju fizycznego organizowanej przez Zakład Fizjologii oraz Zakład Statystyki i Informatyki, Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie pt. Niektóre środowiskowe uwarunkowania rozwoju fizycznego młodzieży z uszkodzeniem słuchu Prof. dr hab. Tadeusz Gałkowski i dr hab. Anna Zwierzchowska, prof. nadzw. Piśmiennictwo 1. Arunowiċ D, Panteliċ Z. Comparative analysis of the physical development and abilities of pupils with damaged and pupils with normal sense of hearing. Acta Univ Physic Education. 1997;4: Fidelus K, Iwańska D, Mastalerz A. Porównanie poziomu wytrzymałości u osób słyszących i niesłyszących. WFiS.1998;1: Fotiadou E, Giagazogolou P, Kokardias D, i wsp. Effect of rhythmic gymnastic on the dynamic balance of children with deafness. Eur J Spec Needs Edu. 2002;17: Östen J, Dan G. Spirometry and lung function in children with congenital deafness. Acta Pediatr. 2005;94: Łuczak E. Rozwój biologiczny dzieci młodzieży z deficytem słuchu i wzroku. W: Śęzyński J, red. Rozwój fizyczny i motoryczny oraz postawa ciała dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. Katowice: AWF; p Maszczak T, Poziom somatyczny i motoryczny dzieci głuchych w Polsce. Warszawa: PZGł; Goodman I, Hopper O. Hearing impaired children and youth. A review of psychomotor behavior. Adapt Phys Activ Q. 1992;9: Ellis MK. Comparison of balance and maximal oxygen consumption among hearing, congenital non hearing and acquired non hearing female intercollegiate athletes Eugene, Ore.: Microform Publications INT: 9. Zwierzchowska A. Głuchota a uwarunkowania rozwoju morfofunkcjonalnego i motorycznego dzieci i młodzieży. Podstawy teoretyczne oraz implikacje praktyczne. Katowice: AWF; Umławska W, Staniszewska A. Rozwój fizyczny dzieci i młodzieży z wadą słuchu. Doniesienie I. Med Wieku Rozwojow. 2006;10: Cieśla E. Ocena poziomu rozwoju morfofunkcjonalnego dzieci i młodzieży niedosłyszącej i głuchej. W: Kruk Lasocka J, Sekułowicz M, red. Wczesna diagnoza i terapia dzieci z utrudnieniami w rozwoju: interdyscyplinarne problemy. Wrocław: TWP; p Parving A. Hearing disorders in childhood, some procedures for detection, identification, and diagnostic evaluation. Int J Pediatr Otorhinolaryngol.1985;9: Krzyżaniak A, red. Ciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży. Normy, monitorowanie, profilaktyka. Poznań: Zakład Epidemiologii Katedry Medycyny Społecznej Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu; Stanisz A, Przystępny kurs statystyki., Kraków: Statsoft Polska; Butterfield SA. Gross motor profiles of deaf children. Percept Mot Skills. 1986;62: Butterfield SA. The influence, sex hearing loss and balance ability on the fundamental motor skills of deaf children. W: Berridge ME, Ward GR, red. International perspectives on adapted physical activity. Champaign, IL: Hum Kinetic; p Butterfield SA. Influence of age, sex, hearing loss and balance on the development of throwing by deaf children. Percept Mot Skills. 1989;69: Korzon A. Zaburzenia w rozwoju dzieci niesłyszących warunkowanych etiologią głuchoty. Częstochowa: WSP; Zwierzchowska A, Gawlik K, Grabara M. Deafness and motor abilities level. Biol of Sport. 2008;25: Wolański N. Rozwój biologiczny człowieka. Warszawa: PWN; Malina RM, Burchard C. Growth, maturation and physical activity. Champaign, II: Hum Kinetics Books; Malinowski A, Strzałko J, red. Antropologia. Warszawa Poznań: PWN; Dair J, Ellis MK, Lieberman LJ. Prevalence of overweight among deaf children. Am Ann of Deaf. 2006;151: Krawański A. Ocena rozwoju fizycznego młodzieży głuchej i normalnej. WFiS. 1974; Winnick JP, Short FX. Physical fitness of adolescents with auditory impairments. Adapt Phys Activ Q. 1986;3: Grabara M. Wybrane parametry rozwoju fizycznego dzieci z dysfunkcjami słuchu. Ann Univ Mariae Curie Sklodowska. 2005;16: Praca wpłynęła do Redakcji: Zaakceptowano do druku: Konflikt interesów: nie zgłoszono. Adres do korespondencji: dr hab. Zwierzchowska Anna, prof. nadzw. Zakład Korektywy i Wychowanie Fizyczne Specjalne Akademia Wychowania Fizycznego im Jerzego Kukuczki ul Mikołowska 72a; Katowice tel. (32) wewn. 38; a.zwierzchowska@awf.katowice.pl 23