WYKORZYSTANIE MODELOWANIA DO ROZBUDOWY SYSTEMU ODWODNIENIA W ODKRYWKOWEJ KOPALNI WÊGLA BRUNATNEGO

Transkrypt

1 BIULETYN PAÑSTWOWEGO INSTYTUTU GEOLOGICZNEGO 431: , 2008 R. WYKORZYSTANIE MODELOWANIA DO ROZBUDOWY SYSTEMU ODWODNIENIA W ODKRYWKOWEJ KOPALNI WÊGLA BRUNATNEGO NUMERICAL MODELLING FOR DEWATERING SYSTEM DEVELOPMENT IN A LIGNITE OPEN PIT MINE EDWARD WIENC AW 1,EUGENIUSZ KODA 1 Abstrakt. W artykule zaprezentowano przyk³ad obliczeñ numerycznych przep³ywu wód podziemnych, wykonanych na potrzeby wspomagania projektowania zwa³owiska wewnêtrznego w wyrobisku kopalni wêgla brunatnego Turów. G³ównym celem przeprowadzonych obliczeñ by³a prognoza zawodnienia zwa³owiska nadk³adu i jego bezpoœredniego otoczenia. Opracowano model numeryczny przep³ywu wód podziemnych dla obecnie istniej¹cej/rozpoznanej sytuacji hydrogeologicznej w rejonie zwa³owiska i poddano go weryfikacji w odniesieniu do stanu z lipca 2006 r. Wykorzystuj¹c zweryfikowany model przep³ywu wód podziemnych, opracowano model prognostyczny przep³ywu wód podziemnych dla projektowanego stanu formowania pó³nocnego zwa³owiska wewnêtrznego, przypadaj¹cego na 2015 r., i przeprowadzono na nim badania przep³ywu wód podziemnych. Obliczenia wykonano z wykorzystaniem programu numerycznego FEMWATER z pakietu GMS. W prezentowanym przyk³adzie przep³yw analizowano jako ustalony w czasie i przy za³o eniu idealnego zabezpieczenia terenu zwa³owiska przed infiltracj¹ opadów atmosferycznych. Wyniki badañ modelowych wykaza³y, e teren zwa³owiska bêdzie podtapiany. Wyniki obliczeñ przep³ywu wód podziemnych s¹ wykorzystywane do projektu rozbudowy systemu odwodnienia odkrywki i zwa³owiska oraz rozbudowy monitoringu potencjalnych zagro eñ statecznoœci skarp zwa³owiska w s¹siedztwie obiektów chronionych. G³ówne obiekty podlegaj¹ce zabezpieczeniu w rejonie projektowanego zwa³owiska to: filar Nysy u yckiej, droga miêdzynarodowa Trzciniec Sieniawka oraz zaplecze techniczne i magazynowe kopalni. Wyniki obliczeñ bêd¹ równie wykorzystane do zaprojektowania technicznych zabezpieczeñ zwa³owiska w rejonie tych obiektów. S³owa kluczowe: modelowanie numeryczne, przep³yw wód podziemnych, zwa³owisko, kopalnia odkrywkowa, odwodnienia. Abstract. The paper presents the example of numerical modelling of groundwater flow, performed for the design assistance of waste soil dump from the Turów lignite open pit mine. The main purpose of the modelling was to predict water logging of the waste soil dump and its surroundings. Construction of a numerical model of groundwater flow for the currently recognized hydrogeological conditions in the waste soil dump area, and its verification as of July 2006, was performed. Using the verified model of groundwater flow, a prognostic model was developed for the year of 2015, since mining operations are intended to be extended into the northern part. The calculations were performed with the use of FEMWATER/GMS numerical program. The groundwater flow was analysed as a steady state through time, with an assumption of ideal protection of the waste soil dump against precipitation. The results of modelling indicate that the waste soil dump will be logged. Modelling test results of the groundwater flow will be applied for designing a dewatering system extension and a monitoring system of potential threat of slope stability of the waste soil dump constructed close to the protected objects. The main objects which need special protection during waste soil dump construction and dewatering are as follows: the Nysa u ycka river bank, international road Trzciniec Sieniawka and industrial infrastructure around the Turów lignite open mine. The modelling results will also be applied in designing adequate technical safety solutions to protect these objects. Key words: numerical modelling, groundwater flow, waste soil dump, open pit mine, dewatering. 1 Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego, Wydzia³ In ynierii i Kszta³towania Œrodowiska, ul. Nowoursynowska 159, Warszawa; edward_wienclaw@sggw.pl; eugeniusz_koda@sggw.pl

2 268 Edward Wienc³aw, Eugeniusz Koda WSTÊP Prezentowany przyk³ad obliczeñ numerycznych przep³ywu wody podziemnej wykonano na potrzeby wspomagania projektowania pó³nocnego zwa³owiska wewnêtrznego w odkrywce kopalni wêgla brunatnego Turów. Celem przeprowadzonych obliczeñ by³a prognoza zawodnienia zwa³owiska nadk³adu i jego bezpoœredniego otoczenia dla projektowanego stanu formowania zwa³owiska przypadaj¹cego na 2015 rok. Wyniki badañ prognostycznych mia³y odpowiedzieæ na pytanie; czy odwodnienie wg³êbne górotworu, realizowane zgodnie z przyjêt¹ koncepcj¹, bêdzie wystarczaj¹co skutecznie przeciwdzia³aæ nadmiernemu zawodnieniu korpusu zwa³owiska i chroniæ teren przed podtopieniem. Obliczenia numeryczne wykonano wed³ug nastêpuj¹cej procedury: opracowano model numeryczny przep³ywu wód podziemnych dla aktualnej sytuacji hydrogeologicznej w rejonie zwa³owiska i poddano go kalibracji w odniesieniu do sytuacji hydrogeologicznej w kwietniu 2004 r. i nastêpnie weryfikacji w odniesieniu do sytuacji z lipca 2006 r.; na bazie zweryfikowanego modelu opracowano model prognostyczny przep³ywu wód podziemnych dla projektowanego stanu formowania pó³nocnego zwa³owiska wewnêtrznego, przypadaj¹cego na 2015 r. Model i obliczenia wykonano wykorzystuj¹c program numeryczny FEMWATER, sprzêgniêty z preprocesorem/postprocesorem GMS (EMRL, 2005). OBIEKT BADAÑ PO O ENIE I ZA O ENIA PROJEKTOWE Odkrywkowa kopalnia wêgla brunatnego Turów jest po- ³o ona na terenie gminy Bogatynia, przy granicy pañstwowej z Niemcami (od zachodu) i Republik¹ Czesk¹ (od po³udnia i wschodu). Pó³nocno-zachodni¹ granicê odkrywki stanowi droga miêdzynarodowa Trzciniec Sieniawka i rzeka graniczna Nysa u ycka. Rzêdna wody w rzece wzd³u przyleg³ego do odkrywki odcinka wynosi od 218,8 do 222,8 m n.p.m. Od pó³nocnego wschodu i wschodu granic¹ odkrywki jest rzeka Miedzianka, o rzêdnych wody od 218,8 do 224,0 m n.p.m. Powierzchnia odkrywki wynosi 24 km 2, a powierzchnia docelowa 28 km 2. G³êbokoœæ odkrywki wynosi 230 m, docelowo 300 m. W odkrywce funkcjonuj¹ dwa pola wydobywcze: pole pó³nocne na pó³noc od uskoku g³ównego i pole po- ³udniowe na po³udnie od uskoku (fig. 1). Warunkiem kontynuowania odkrywkowej eksploatacji z³o a wêgla brunatnego jest zapewnienie dostatecznej pojemnoœci zwa³owisk pod zdejmowany nadk³ad. Od 2004 r. nadk³ad jest lokowany na terenie odkrywki w tych jej czêœciach, gdzie wyeksploatowano przemys³owe zasoby wêgla. Teren projektowanego zwa³owiska o powierzchni 8 km 2 znajduje siê w czêœci pó³nocnej odkrywki (Pacia i in., 2004). Sp¹g zasobów przemys³owych wêgla brunatnego le y najni ej w polu pó³nocnym, przy uskoku g³ównym (5 m p.p.m). Jest to jednoczeœnie najni sza rzêdna dna odkrywki i sp¹gu projektowanego zwa³owiska. W 2006 r. rozpoczêto formowane podpoziomowego piêtra zwa³owego od dna odkrywki do rzêdnej 65 m n.p.m., dowi¹zanego do ods³oniêtej w tym rejonie p³aszczyzny g³ównego uskoku tektonicznego. W nastêpnych latach, tj. do 2015 r., poprzez formowanie kolejnych jedenastu wy szych piêter bêdzie nastêpowa³o sukcesywne podnoszenie wierzchowiny zwa³owiska do wysokoœci 295 m n.p.m. Decyduj¹cym czynnikiem kszta³tuj¹cym geotechniczne warunki zwa³owania i utrzymania d³ugotrwa³ej statecznoœci zboczy zwa³owiska bêdzie jego zawodnienie. Przed zazwa³owaniem dna odkrywki planuje siê zdrenowanie pod- ³o a w rejonie uskoku. Zak³ada siê, e po zdrenowaniu pod- ³o a zwierciad³o wody podziemnej wzd³u linii uskoku bêdzie uk³ada³o siê na g³êbokoœci oko³o 1 m. W koncepcji odwodnienia korpusu zwa³owiska zak³ada siê tak e zachowanie dotychczasowego odwodnienia wg³êbnego odkrywki oraz d¹ y siê do wyeliminowania infiltracji opadów atmosferycznych w korpus zwa³owiska. POD O E PROJEKTOWANEGO ZWA OWISKA Teren po³o ony jest w niecce ytawskiej. Dno i boki niecki buduj¹ proterozoiczne granitoidy i towarzysz¹ce im trzeciorzêdowe bazalty. Nieckê wype³niaj¹ osady mioceñsko-plioceñskiej formacji brunatnowêglowej, wykszta³cone w postaci naprzemianleg³ych kompleksów detrytycznych, ilastych i fitogenicznych (Dziedziak i in., 2002). Wy ej zalegaj¹ osady czwartorzêdu oraz grunty antropogeniczne dwóch istniej¹cych zwa³owisk: starego i pó³nocno-zachodniego. W rejonie projektowanego zwa³owiska wydzielono nastêpuj¹ce kompleksy ska³ i gruntów (w kolejnoœci od najstarszych do najm³odszych; Pacia i in., 2002; fig. 2a): trzeciorzêdowo-paleozoiczny kompleks zwietrzelin granitoidów i bazaltów (ZW g-b ), opisany makroskopowo jako gliny ze wirem. Powierzchnia stropu kompleksu jest zró - nicowana w przedziale od 100 do 210 m n.p.m. W konstrukcji modelu powierzchniê stropu zwietrzelin uznano za powierzchniê sp¹gow¹ modelu, poprzez któr¹ mo liwy jest przep³yw wód podziemnych; kompleks podwêglowy (P W ), reprezentowany przez wiry, pospó³ki, piaski i i³y o ³¹cznej mi¹ szoœci 1 80 m

3 Wykorzystanie modelowania do rozbudowy systemu odwodnienia w odkrywkowej kopalni wêgla brunatnego 269 Fig. 1. Lokalizacja projektowanego pó³nocnego zwa³owiska wewnêtrznego w odkrywce kopalni wêgla brunatnego Turów; A A linia przekroju hydrogeologicznego Location of the designed northern inner waste soil dump in the Turów lignite open pit mine; A A hydrogeological cross-section line i wspó³czynniku filtracji okreœlonym na podstawie obserwacji w otworach hydrogeologicznych od 8, do 9, m/s. Wspó³czynnik filtracji kompleksu ska³ oszacowany na podstawie tarowania modelu wynosi k x = k y = 1, m/s i k z = 5, m/s; pierwszy pok³ad wêgla brunatnego (W I ) o mi¹ szoœci 5 20 m. W rejonach wypiêtrzeñ pod³o a bazaltowego i granitowego (na zachód od Nysy u yckiej i pó³nocna czêœæ obszaru badañ) warstwa wêgla wyklinowuje siê. Wspó³czynnik filtracji pierwszego pok³adu wêgla okreœlony na podstawie tarowania modelu wynosi k x = k y =3, m/s i k z = 1, m/s; kompleks miêdzywêglowy (M W ), reprezentowany przez wiry, pospó³ki oraz piaski ilaste i pylaste o ³¹cznej mi¹ szoœci od kilku do 45 m. Wspó³czynnik filtracji osadów okreœlony na podstawie obserwacji w otworach hydrogeologicznych zawiera siê w zakresie od 3, do 1, m/s, a okreœlony na podstawie tarowania modelu: k x = k y = 3, m/s i k z = 1, m/s; drugi pok³ad wêgla brunatnego (W II ), zachowany na obrze ach odkrywki. Wspó³czynnik filtracji tego pok³adu wêgla okreœlony na podstawie obserwacji w otworach hydrogeologicznych zawiera siê w zakresie od 4, do 1, m/s, a pozosta³ych po eksploatacji fragmentów drugiego pok³adu wêgla, szacowany na podstawie tarowania modelu: k x = k y = 1, m/s i k z = 1, m/s; utwory czwartorzêdowe (Q), wystêpuj¹ce na obrze ach wyrobiska, reprezentowane s¹ przez piaski i wiry rzeczne oraz wodnolodowcowe. Mi¹ szoœæ osadów wynosi m. Wspó³czynnik filtracji osadów szacowany na podstawie tarowania modelu: k x = k y = k z = m/s; grunty antropogeniczne istniej¹cych zwa³owisk: starego (Z S ) i pó³nocno-zachodniego (Z P-Z ) stanowi¹ mieszaninê i³ów, glin, wirów, pospó³ek, piasków, wêgla, u li, szlak i popio³ów. ¹czna mi¹ szoœæ gruntów antropogenicznych wynosi 5 70 m. Wspó³czynnik filtracji gruntów starego zwa³owiska okreœlony na podstawie tarowania modelu wynosi k x = k y =4, m/s i k z = 1, m/s, a gruntów zwa³owiska pó³nocno-zachodniego k x = k y = 5, m/s i k z = 3, m/s. W celu utrudnienia infiltracji wody z Nysy u yckiej do odkrywki wzd³u po³udniowego odcinka koryta rzeki zo-

4 270 Edward Wienc³aw, Eugeniusz Koda Fig. 2. Pod³o e projektowanego pó³nocnego zwa³owiska wewnêtrznego kopalni wêgla brunatnego Turów wzd³u p³aszczyzny przekroju A A ; a lata , b 2015 r (objaœnienia symboli w tekœcie) Subsoil of the designed northern inner waste soil dump in the Turów lignite open pit mine along A A cross-section plane; a in , b predicted state in 2015 (for symbols see the text) sta³a wykonana bentonitowa przes³ona przeciwfiltracyjna (B), charakteryzuj¹ca siê wspó³czynnikiem filtracji k x =k y = 3, m/s i k z = 1, m/s. Przes³ona zag³êbiona jest do stropu drugiego pok³adu wêgla. Grunty projektowanego pó³nocnego zwa³owiska wewnêtrznego (Z N ) bêd¹ mieszanin¹ utworów sypkich i spoistych o za³o onej wartoœci wspó³czynnika filtracji k x = k y = 3, m/s i k z = 1, m/s. Wraz z postêpem eksploatacji wêgla brunatnego, geometria i sytuacja hydrogeologiczna pod³o a ulegn¹ zmianie. W 2015 r. pod³o em projektowanego zwa³owiska bêd¹ wy³¹cznie osady kompleksu podwêglowego (fig. 2b). SYSTEMY ODWODNIENIA WG ÊBNEGO I MONITORING LOKALNY Na terenie kopalni wykonywane s¹ liczne wiercenia. Czêœæ z nich, zale nie od potrzeb, wykorzystywana jest jako studnie odwodnieniowe lub jako piezometry. W miarê postê-

5 Wykorzystanie modelowania do rozbudowy systemu odwodnienia w odkrywkowej kopalni wêgla brunatnego 271 pu robót wydobywczych i zagospodarowywania terenu odkrywki wiêkszoœæ otworów po spe³nieniu swojego zadania jest likwidowana. Pó³nocne pole wydobywcze jest odwadniane nastêpuj¹cymi systemami wg³êbnymi (Marek, Jakiel, 2004, 2006): studniami HS i chodnikami, studniami HO, studniami przelewowymi i przelewowo-pompowymi HP oraz drena ami podzwa³owymi. Studnie HS, zafiltrowane w drugim pok³adzie wêgla i gruntach istniej¹cego zwa³owiska, maj¹ za zadanie przechwytywanie i odprowadzanie wód dop³ywaj¹cych na teren kopalni od strony Nysy u yckiej oraz odprowadzanie wody z chodników odwodnieniowych wydr¹ onych w drugim pok³adzie wêgla. W 2006 r. ich ³¹czny wydatek wynosi³ Q HS = 2, m 3 /s. Studnie HO, zafiltrowane w kompleksie miêdzywêglowym i gruntach istniej¹cego zwa- ³owiska, maj¹ za zadanie odwadnianie tego poziomu i gruntów zwa³owiska. Studnie HP odwadniaj¹ podwêglowy poziom wodonoœny. W 2006 r. ich ³¹czny wydatek wynosi³ Q HO+HP = 0, m 3 /s. Zadaniem drena y podzwa³owych, wykonanych pod istniej¹cymi zwa³owiskami, jest odprowadzanie wód podziemnych dop³ywaj¹cych na teren wyrobiska od strony Nysy u yckiej. W 2006 r. ich ³¹czny wydatek wynosi³ Q dp = 1, m 3 /s. MODEL PROGNOSTYCZNY PRZEP YWU WÓD PODZIEMNYCH Do budowy modelu przep³ywu wód podziemnych w korpusie projektowanego pó³nocnego zwa³owiska wewnêtrznego zosta³ u yty pakiet oprogramowania FEMWATER (Yeh, 1987; Lin i in., 1997). Podstaw¹ modelu FEMWATER jest trójwymiarowe rozwi¹zanie zagadnienia przep³ywu wód podziemnych, opisanego równaniem Richadsa (El-Hames, Richards, 1995), opartego na schemacie metody elementu skoñczonego. W odró nieniu od klasycznych równañ filtracji przyjmowanych w zagadnieniach przep³ywu wód podziemnych, np. równanie Boussinesqa (Macioszczyk, 1999), które opisuje ruch wody w warunkach pe³nego nasycenia, równanie Richardsa opisuje ruch wody w obu strefach nasycenia: w strefie aeracji i strefie saturacji. Wartoœci parametrów gruntów i ska³ w strefie aeracji: ró niczkow¹ pojemnoœæ wodn¹, objêtoœciow¹ zawartoœæ wody i wzglêdn¹ przewodnoœæ hydrauliczn¹ zdefiniowano w modelu jako funkcje opisane zale noœciami podanymi przez van Genuchtena (1980) i zaczerpniêto z literatury (Carsel, Parrish, 1988). Powierzchnia terenu odwzorowana na modelu wynosi 13 km 2. Pó³nocno-zachodnia granica modelu przebiega po terytorium Niemiec, w odleg³oœci m od Nysy u- yckiej. Pó³nocno-wschodni¹ granicê stanowi rzeka Miedzianka. Po³udniowa granica pokrywa siê z przebiegiem uskoku g³ównego. Geometria modelu œciœle odwzorowuje geometriê wydzielonych warstw ska³ i gruntów pod³o a, odpowiednio do przewidywanej sytuacji hydrogeologicznej w 2015 r., i geometriê projektowanego zwa³owiska. Siatka 3-D modelu sk³ada siê z elementów z wêz- ³ami. Maksymalna rzêdna siatki wynosi 295 m n.p.m., co odpowiada maksymalnej rzêdnej powierzchni projektowanego zwa³owiska. Minimalna rzêdna siatki wynosi 73,5 m p.p.m. odpowiednio do najni szego po³o enia sp¹gu kompleksu podwêglowego wzd³u uskoku tektonicznego. W prezentowanym przyk³adzie przep³yw wód podziemnych analizowano jako ustalony w czasie. Nysê u yck¹ i Miedziankê odwzorowywano na modelu jako ograniczenia o warunkach brzegowych Dirichleta H D = H Rz, gdzie: H Rz to rzêdne wody w rzekach. System odwodnienia studniami i system drena y podzwa³owych odwzorowano na modelu odpowiednio do osi¹ganych wydatków odwodnienia, poprzez funkcjê Ÿród³a q. Powierzchniê terenu odwzorowano na modelu poprzez warunki brzegowe Neumanna q N = 0 lub Dirichleta H D = H T (H T rzêdna terenu), w zale noœci od rozk³adu wysokoœci hydraulicznej na powierzchni. Odwzorowanie powierzchni terenu poprzez warunek q N = 0 odpowiada sytuacji rozpatrywanej w koncepcji odwodnienia korpusu zwa³owiska, w której teren zwa³owiska i tereny przyleg³e by³yby zabezpieczone przed infiltracj¹ opadów atmosferycznych (ale tak e przed ewaporacj¹). Powierzchnie, dla których okreœlony zosta³ warunek H D = H T, to tereny pozbawione strefy aeracji i uznane za prognozowane strefy podtopieñ. Projektowany system odwodnienia wzd³u g³ównego uskoku tektonicznego, przeciwdzia³aj¹cy zatopieniu odkrywki i projektowanego zwa³owiska, odwzorowano poprzez warunki brzegowe Dirichleta H D = H T 1 m, zadane w wêz³ach przypisanych kompleksowi podwêglowemu. WYNIKI OBLICZEÑ NUMERYCZNYCH Wyniki symulacji przep³ywu wód podziemnych opracowano w postaci przekroju hydrogeologicznego (fig. 3), na którym przedstawiono rozk³ad linii jednakowych wysokoœci hydraulicznych i ukszta³towanie zwierciad³a wody podziemnej, oraz mapy prognozowanych stref podtopieñ terenu (fig. 4). Rozk³ad linii jednakowych wysokoœci hydraulicznych wskazuje, e prognozowany przep³yw wód podziemnych w korpusie zwa³owiska, zarówno w strefie aeracji, jak i w strefie saturacji, ma charakter przep³ywu zbli onego do p³askiego w planie. W pod³o u zwa³owiska, w miejscach wystêpowania wêgla brunatnego, przep³yw ma charakter przestrzenny.

6 272 Edward Wienc³aw, Eugeniusz Koda Fig. 3. Przekrój hydrogeologiczny przez korpus projektowanego pó³nocnego zwa³owiska wewnêtrznego kopalni wêgla brunatnego Turów Hydrogeological cross-section across the body of the designed northern waste soil dump in the Turów lignite open pit mine Fig. 4. Prognozowane strefy podtopieñ terenu projektowanego pó³nocnego zwa³owiska wewnêtrznego kopalni wêgla brunatnego Turów i jego otoczenia Prediction of water flooding zones in the designed northern waste soil dump in the Turów lignite open pit mine and in its surroundings

7 Wykorzystanie modelowania do rozbudowy systemu odwodnienia w odkrywkowej kopalni wêgla brunatnego 273 Prognozowane swobodne zwierciad³o wody podziemnej, rozumiane jako powierzchnia o ciœnieniu równym ciœnieniu atmosferycznemu, wystêpuje na g³êbokoœci od zera na terenach zagro onych wyst¹pieniem podtopieñ do kilkudziesiêciu metrów poni ej powierzchni wierzchowiny zwa³owiska. Terenami zagro onymi wyst¹pieniem podtopieñ u podnó a zachodniego stoku projektowanego zwa³owiska s¹: teren w pobli u Nysy u yckiej oraz po³udniowo-zachodni fragment zwa³owiska i terenów przyleg³ych. Kolejnymi obszarami zagro onymi wyst¹pieniem podtopieñ s¹: fragment wschodniej czêœci zwa³owiska i zbocze powy ej oraz po- ³udniowo-wschodni fragment podnó a zwa³owiska i terenów przyleg³ych. PODSUMOWANIE W metodyce modelowania przep³ywu wód podziemnych za klasyczne etapy modelowania uwa ane s¹ kalibracja i weryfikacja modelu (D¹browski i in., 2004; Ma³ecki i in., 2006). Prezentowany prognostyczny model przep³ywu wód podziemnych dla zwa³owiska nadk³adu z odkrywkowej kopalni wêgla brunatnego zosta³ opracowany na bazie modelu, który poddano kalibracji i weryfikacji, ale dla sytuacji hydrogeologicznej pod³o a zwa³owiska z lat Oba modele ró ni¹ siê wyraÿnie zarówno co do geometrii bry³ modeli i geometrii odwzorowanych warstw osadów i gruntów, jak i co do odwzorowanych warunków brzegowych wymuszaj¹cych przep³yw. Poniewa model prognostyczny bêdzie móg³ byæ zweryfikowany dopiero po uformowaniu zwa- ³owiska, obecnie nie jest traktowany jako model dok³adny do prognozowania przep³ywu wód podziemnych, lecz jako model opracowany na potrzeby wspomagania projektowania zwa³owiska. Wyniki badañ modelowych wykonanych przy za³o eniu zabezpieczenia zwa³owiska przed infiltracj¹ opadów atmosferycznych wykaza³y, e mimo to teren zwa³owiska bêdzie podtapiany. Wyniki badañ modelowych przep³ywu wód podziemnych pos³u ¹ do projektowania rozbudowy systemu odwodnienia i systemu monitorowania potencjalnych zagro eñ statecznoœci zboczy zwa³owiska nadk³adu, formowanego w bezpoœrednim s¹siedztwie obiektów wymagaj¹cych szczególnej ochrony: koryto rzeki granicznej Nysy u yckiej, droga pañstwowa i infrastruktura przemys³owa w otoczeniu kopalni. LITERATURA CARSEL R.F., PARRISH R.S., 1988 Developing joint probability distribution of soil-water retention characteristics. Water Resour. Res., 24, 5: D BROWSKI S., GÓRSKI J., KAPUŒCIÑSKI J., PRZYBY EK J., SZCZEPAÑSKI A., 2004 Metodyka okreœlania zasobów eksploatacyjnych wód podziemnych. Wyd. Medyczne Borgis, Warszawa. DZIEDZIAK J., WO NIAK M., PACHOLEWSKI A., 2002 Objaœnienia do Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000, ark. Bogatynia. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. EL-HAMES A.S., RICHARDS K.S., 1995 Testing the numerical difficulty applying Richards equation to sandy and clayey soils. J. Hydrol., 167: EMRL, 2005 Groundwater modeling system tutorial volume I IV. Brigham Young University, UT. LIN H.C., RICHARDS D.R., YEH G.T., CHENG J.R., CHENG H.P., JONES N.L., 1997 FEMWATER: a three-dimensional finite element computer model for simulating density-dependent flow and transport in variably saturated media. Technical Report CHL-97-12, U.S. Army Corps of Engineers. MACIOSZCZYK T., 1999 Matematyczne podstawy opisu ruchu i migracji wód podziemnych dla modelowania i sterowania ich zasobami. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 388: MA ECKI J.J., NAWALANY M., WITCZAK S., GRUSZCZYÑ- SKI T., 2006 Wyznaczanie parametrów migracji zanieczyszczeñ w oœrodku porowatym dla potrzeb badañ hydrogeologicznych i ochrony œrodowiska. Poradnik metodyczny. Uniwersytet Warszawski, Warszawa. MAREK Z., JAKIEL A., 2004, 2006 Raporty o stanie odwodnienia i zagro eñ wodnych KWB Turów. Arch. KWB Turów, Bogatynia. PACIA G., SOWIÑSKI L., TYLIKOWSKI M., 2002 Dokumentacja geologiczno-in ynierska i hydrogeologiczna pod³o a i otoczenia projektowanego pó³nocnego zwa³owiska wewnêtrznego w KWB Turów S.A. Arch. Biuro Projektów Górniczych i Geologicznych Sp. z o.o., Wroc³aw. PACIA G., TOMCZYSZYN E., TYLIKOWSKI M., 2004 Projekt formowania pó³nocnego zwa³owiska wewnêtrznego i jego zboczy transportowych. Arch. Biuro Projektów Górniczych i Geologicznych Sp. z o.o., Wroc³aw. Van GENUCHTEN M.T., 1980 A closed-form equation for predicting the hydraulic conductivity of unsatutated soil. Soil Sc. Soc. J., 44: YEH G.T., D FEMWATER: a three-dimensional finite element computer model of water flow trough saturated-unsaturated media. PSU Technical Report. Department of Civil Engineering, The Pennsylvania State University, University Park, PA.

8