ROZDZIAŁ 6 ZMIANY POZIOMU BEZROBOCIA W POLSCE PO PRZYSTĄPIENIU DO UNII EUROPEJSKIEJ

Transkrypt

1 Magdalena Knapińska ROZDZIAŁ 6 ZMIANY POZIOMU BEZROBOCIA W POLSCE PO PRZYSTĄPIENIU DO UNII EUROPEJSKIEJ Wprowadzenie Minęły właśnie trzy lata odkąd Polska jest członkiem Unii Europejskiej. Należy zastanowić się czy ten fakt ma jakiś wpływ na sytuację w polskiej gospodarce. Wszystko wskazuje na to, że istotnie przystąpienie Polski do tego ugrupowania skutkuje, jak na razie, pozytywnymi tendencjami w koniunkturze, na rynku pracy, a także w nastrojach społecznych. Przedmiotem analizy opracowania będzie odpowiedź na pytanie: jak zmienia się bezrobocie w Polsce w przekroju kwartalnym od roku 24 i jakie są tego przyczyny. Obniżanie się bezrobocia wiąże się niewątpliwie ze zwiększaniem się poziomu zatrudnienia i poprawą koniunktury. Te przyczyny zostały zbadane na podstawie sektora przedsiębiorstw przemysłowych oraz budowlanych, co jest uzasadnione tym, że są to sektory istotne dla gospodarki i bardzo zarazem wrażliwe na zmiany popytu globalnego. Poszukując przyczyn spadku bezrobocia w Polsce nie należy jednak zapominać również o tym, że z przystąpieniem Polski do UE rynki pracy Szwecji, Wielkiej Brytanii i Irlandii stały się otwarte na pracowników z Polski, a w innych krajach są otwarte częściowo lub otwarte zostały po kilku latach członkostwa (np. rynek pracy Holandii został otwarty dla pracowników z Polski w dniu r.). Dlatego też istotną część opracowania stanowi analiza skali migracji zewnętrznych Polaków i jej związek z odpływem osób z bezrobocia. Główna teza opracowania brzmi: spadek bezrobocia wiąże się z optymistycznym zjawiskiem jakim jest poprawa koniunktury, ale też i z masowymi wyjazdami Polaków za granicę w celach zarobkowych, co może być już uznane za zjawisko negatywne, zwłaszcza jeśli wyjeżdżają osoby młode i dobrze wykształcone. Pytaniem retorycznym pozostaje, czy poprawa koniunktury, którą obecnie obserwujemy, będzie na tyle długotrwała i wysoka, by zatrzymać tych spośród nas, którzy jeszcze w Polsce pracują? Poziom bezrobocia Jak wskazują dane rysunku 1, kwartalne stopy bezrobocia w Polsce obniżają się z okresu na okres. Na koniec I kwartału 27r. poziom stopy bezrobocia jest niższy od jej poziomu z początku roku 24 o 6 punktów procentowych. Taka tendencja jest niewątpliwie pozytywna, chociaż w krajach całej Unii Europejskiej najwyższą stopę bezrobocia nadal odnotowuje się w Polsce, co potwierdzają dane publikowane przez Eurostat. (Euro area unemployment... 27, s.1).

2 Zmiany poziomu bezrobocia w Polsce po przystąpieniu do Unii Europejskiej 63 Rysunek 1. Poziom stopy bezrobocia w Polsce w latach (%) 25 2,4 2 19,4 18,9 19,1 19,2 17,6 17,8 15, ,6 15,2 1 14,9 14,4 5 I 4 II 4 III 4 IV 4 I 5 II 5 III 5 IV 5 I 6 II 6 III 6 IV 6 Źródło: Miesięczna informacja o bezrobociu w Polsce w marcu 27 roku, Monitoring rynku pracy, Materiał na konferencję prasową w dniu r., GUS, s. 1, r.; Zatrudnienie i wynagrodzenia w gospodarce narodowej w 26r., Informacje i Opracowania Statystyczne, GUS, Warszawa kwiecień 27, tabl. 1, s. 28. Z kolei liczba bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy w końcu marca 27r. wyniosła 2 232,4 tys. osób i była niższa niż w lutym o prawie 1 tys. osób. (Miesięczna informacja... 27, s.1). Ogółem wyłączono przy tym z ewidencji 284,7 tys. osób tj. 12,2% ogólnej liczby bezrobotnych z końca lutego tegoż roku (Ibidem, s. 2). Jak to wskazują dane rysunku 2, z ogólnej liczby wyrejestrowanych bezrobotnych około połowa z nich podjęła pracę oferowaną przez urzędy pracy. Były to w większości prace niesubsydiowane, w szczególności sezonowe. Natomiast około 1 % tychże podjęć pracy wiązało się z rozpoczęciem robót publicznych i prac interwencyjnych. (Ibidem, s. 2). Warto tu zauważyć, że roboty publiczne i prace interwencyjne to główne instrumenty aktywnej polityki rynku pracy, których zasadniczym celem jest aktywizacja osób trwale bezrobotnych. Prace interwencyjne polegają na częściowym subsydiowaniu zatrudnienia przez urzędy pracy tym pracodawcom, którzy tworzą dodatkowe miejsca pracy dla bezrobotnych. Zaleca się tu również, aby osoby skierowane do pracy interwencyjnych posiadały kwalifikacje niezbędne do ich wykonywania, tak by możliwe było ich dalsze zatrudnienie w firmie. (Jarmołowicz, Knapińska 25, s. 162). Z kolei roboty publiczne polegają na wykonywaniu społecznie użytecznych zadań, głównie z dziedziny infrastruktury gospodarczej, które są organizowane przez władze lokalne i urzędy pracy i są również pracami subsydiowanymi. Roboty publiczne jako instrumenty aktywnej polityki rynku pracy są adresowane zwłaszcza do bezrobotnych długotrwale z niższym poziomem kwalifikacji zawodowych. (Ibidem, s. 162). I 7

3 64 Magdalena Knapińska Rysunek 2. Wyłączenia z ewidencji bezrobotnych według przyczyn w marcu 27r. (tys. osób) 11,8 1,8 78,7 124,3 34 podjęcia pracy oferowanej przez urząd pracy rozpoczęcie szkolenia lub stażu nie potwierdzenie gotowości do pracy dobrowolne rezygnacje nabycie praw emerytalnych 1,8 tys. Źródło: Miesięczna informacja o bezrobociu w Polsce w marcu 27 roku, Monitoring rynku pracy, Materiał na konferencję prasową w dniu r., GUS, r., s. 2. Niewątpliwie optymizmem napawa jednak fakt, że zdecydowana większość podjęć pracy oferowanej przez urzędy pracy nie należała do kategorii prac subwencjonowanych. Jest to korzystne, ponieważ nie obciąża Funduszu Pracy, z którego są finansowane wydatki na politykę rynku pracy. Ponadto, taka sytuacja może wiązać się również i z poprawą ogólnej sytuacji w gospodarce, gdyż jest to przejaw rosnącego popytu na pracę. Dodatkowo w pewnym sensie ograniczana jest ingerencja państwa na rynku pracy tylko do roli pośrednika pracy, gdyż urząd pracy jednak kieruje bezrobotnych do pracy tyle, że nie są to prace subsydiowane. Takie działanie urzędu pracy przyczynia się do zmniejszenia niedoskonałości na rynku pracy, jaką jest niepełna informacja, a jednocześnie nie generuje obciążeń finansowych dla Funduszu Pracy. Wśród przyczyn wyłączenia z ewidencji bezrobotnych na uwagę zasługuje fakt nie potwierdzenie gotowości do podjęcia pracy oraz dobrowolne rezygnacje. Jak to wskazują dane rysunku 2, łącznie z tych powodów wyłączono z ewidencji 9,5 tys. osób bezrobotnych. Trudno powiedzieć jakie są dalsze losy tych osób. Część z nich mogła podjąć pracę w Polsce bez pośrednictwa urzędu pracy, część z nich zniechęciła się do poszukiwania pracy, a być może najliczniejszą wśród nich grupę stanowią osoby, które wyjechały poszukiwać pracy za granicą. Podsumowując, spośród osób wyłączonych z ewidencji bezrobocia zdecydowana większość podjęła pracę, ale też dość liczna grupa nie potwierdziła gotowości lub dobrowolnie zrezygnowała ze statusu osoby bezrobotnej. Poprawa koniunktury Biorąc pod uwagę ogólną dynamikę PKB w Polsce w latach poprzedzających pełne członkostwo w Unii Europejskiej, nie można pominąć faktu, że już wtedy tempo wzrostu PKB było rosnące, co pokazano na rysunku 3. A zatem, można by powiedzieć, że przystąpienie Polski do UE nastąpiło w fazie wzrostowej cyklu koniunkturalnego. Fakt ten jest zarazem pewnym sprzężeniem zwrotnym: przystąpienie do Unii było przecież zdarzeniem, którego inwestorzy i przedsiębiorcy spodziewali się i dlatego tempo wzrostu PKB było już wówczas rosnące. Podmioty spodziewały się wzrostu jakości życia i jakości infrastruktury gospodar-

4 Zmiany poziomu bezrobocia w Polsce po przystąpieniu do Unii Europejskiej 65 czej w niedalekiej przyszłości i stąd wzrost gospodarczy mógł nastąpić już przed faktyczną akcesją. Rysunek 3. Dynamika PKB w Polsce w latach (%) ,8 5,4 1 1, Źródło: Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, GUS, Warszawa 27, tabl. 4(573), s Z kolei, biorąc pod uwagę bardziej aktualne dane zaprezentowane na wykresie 4, można zauważyć, że nie we wszystkich sektorach tempo wzrostu produkcji jest dodatnie. Pogorszenie koniunktury obserwuje się bowiem w górnictwie oraz sektorze energetycznym. Skoro jednak gospodarka jako całość znajduje się w fazie wzrostowej cyklu koniunkturalnego, to jednak sekcji o rosnącej wielkości produkcji jest więcej lub zakres tego wzrostu jest większy. Rysunek 4. Dynamika produkcji przemysłowej i budowlano-montażowej w I kwartale 27r. w porównaniu z analogicznym okresem roku ,7 116,1 92,5 151,1 Przedsiębiorstw a przemysłow e ogółem Górnictw o Przetw órstw o przemysłow e Wytw arzanie i zaopatryw anie w energię elektryczną, gaz i w odę Przedsiębiorstw a budow lane Źródło: Dynamika produkcji przemysłowej i budowlano-montażowej w marcu 27r., Informacje bieżące, Wyniki wstępne, GUS, Warszawa r., r. I tak, na podstawie danych rysunku 4, można zauważyć, że największy wzrost produkcji w I kwartale 27r. odnotowano w przedsiębiorstwach budowlanych, gdzie w I kwartale 27r. produkcja wzrosła o 51,1 % w porównaniu z I kwartałem 26r. Jest to niewątpliwie bardzo wysoki wzrost i w dodatku ograniczono tu wpływ czynnika sezonowości, gdyż jest to wzrost w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego, a nie w porównaniu do poprzedniego kwartału.

5 66 Magdalena Knapińska Z kolei w przedsiębiorstwach z sekcji przetwórstwo przemysłowe, wzrost produkcji był już zdecydowanie mniejszy niż w budownictwie, choć i tak można go nazwać wysokim, gdyż wynosił 16,1 % w porównaniu z I kwartałem roku 26. Przedstawione dane statystyczne potwierdzają fakt poprawy koniunktury w polskiej gospodarce. Ponadto według GUS, ocena ogólnego klimatu koniunktury w przetwórstwie przemysłowym jest w kwietniu optymistyczna, nieco lepsza od sygnalizowanej w marcu i korzystniejsza niż w analogicznym miesiącu od 1993r. Wpływa to na szybszy niż w marcu 27r. wzrost bieżącego portfela zamówień i produkcji, przy utrzymujących się optymistycznych przewidywaniach w tym zakresie. Przedsiębiorcy bez opóźnień regulują swoje zobowiązania finansowe, a w najbliższych miesiącach można oczekiwać dalszej poprawy sytuacji finansowej przedsiębiorstw. (Koniunktura w przemyśle... 27, s.1). Poprawa koniunktury ma również swój wpływ na sytuację na rynku pracy. Oczywiście jednym z następstw jest obniżanie się poziomu bezrobocia, na które wskazano wyżej, ale ponadto zwiększa się jednak liczba pracujących w gospodarce narodowej oraz zachodzą istotne zmiany w zakresie wysokości wynagrodzeń. Jeżeli chodzi o pierwszą kwestię, to przykładowo przeciętne zatrudnienie w 26r. było wyższe od przeciętnego zatrudnienia w roku 25 o 2,2 %, a liczba pracujących wzrosła w tym okresie o 2,9 % (Zatrudnienie i wynagrodzenia... 27, s. 18). Przy czym wysoki wzrost zatrudnienia odnotowano w sekcjach takich jak: obsługa nieruchomości i firm, budownictwo i transport. (Ibidem, s. 18) Z kolei w marcu 27r. zatrudnienie było wyższe o 4,5% w porównaniu z zatrudnieniem w marcu 26r. (Przeciętne zatrudnienie..., 27). Oznacza to, że w ostatnich miesiącach dynamika zatrudnienia jest rosnąca, co wyjaśnia fakt podejmowania pracy przez osoby bezrobotne, który podnoszono już wyżej. Natomiast jeśli chodzi o poziom wynagrodzeń w gospodarce narodowej, to przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto wynosiło w 26r. 2477,23 zł i było o 4,9 % wyższe niż przed rokiem (Zatrudnienie i wynagrodzenia... 27, s. 18). Zaś w sektorze przedsiębiorstw jego poziom w marcu 27r. wynosił 2852,71 zł i był o 9,1 % wyższy niż w tym sektorze w marcu 26r. (Przeciętne zatrudnienie i wynagrodzenie... 27). Wzrost wynagrodzeń jest dla zasobów pracy istotnym motywatorem do tego by podejmować pracę w gospodarce narodowej i niewątpliwie poprawia konkurencyjność polskiego rynku pracy dla pracowników. Zjawisko to jest powiązane z poprawą koniunktury i wzrostem zatrudnienia. Z drugiej strony może być decydującym warunkiem pozyskania zasobów siły roboczej przez pracodawców. Przykładowo, w 26r. największy wzrost płac odnotowano w sektorach takich jak: budownictwo, ochrona zdrowia i przetwórstwo przemysłowe (Zatrudnienie i wynagrodzenia... 27, s.18-19). Są to zarazem sektory, z których pracownicy w dużych ilościach emigrują za granicę w poszukiwaniu lepszych warunków pracy i wynagrodzeń, niż te oferowane na polskim rynku pracy. Migracje zewnętrzne Zjawisko migracji zagranicznych dla polskiego społeczeństwa nie jest nowe. Dane rysunku 5 prezentują jak kształtowała się liczba wyjazdów emigracyjnych. Widać tu wyraźnie, że tendencje te nasiliły się na początku lat dziewięćdziesiątych w początkowych latach transformacji, kiedy zliberalizowano przepisy o wolności podróżowania za granicę. Druga fala emigracji rozpoczęła się po przystąpieniu do Unii Europejskiej w maju 24r. Warto wskazać tu również na fakt, że GUS badając migracje zewnętrzne przyjmuje definicję migracji zewnętrznej, zgodnie z którą jest to wyjazd i wymeldowanie się z pobytu stałego za granicę w celu zarobkowym i na okres dłuższy niż 1 rok (Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 26, 26, s. 19).

6 Zmiany poziomu bezrobocia w Polsce po przystąpieniu do Unii Europejskiej 67 Rysunek 5. Liczba i saldo migracji w Polsce w latach imigranci emigranci saldo migracji zewnętrznych Źródło: Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 26, GUS, Warszawa 26, tabl. 34(155), s W literaturze jednak nie jest to jedyne i pełne rozumienie migracji. Otóż np. P. Kaczmarczyk przyjmuje za migrację również krótkookresowe wyjazdy do pracy i nie wiążące się ze zmianą miejsca zamieszkania (Kaczmarczyk 25, s. 21). Wyjazd taki bowiem oznacza zmianę otoczenia społecznego, co ma miejsce nawet w przypadku osób wyjeżdżających za granicę na kilka, kilkanaście dni oraz pracowników z rejonów przygranicznych, którzy mimo zachowania stałego miejsca zamieszkania funkcjonują w nowych układach instytucjonalnych. Z punktu widzenia polskiej gospodarki natomiast taki wyjazd czasowy do pracy oznacza niekiedy zmniejszenie bezrobocia, wzrost popytu globalnego kiedy migrant powróci z wynagrodzeniem do kraju. Dane przedstawione na rysunku 5 dotyczą jednak wyjazdów i przyjazdów ewidencjonowanych przez urzędy gminy związane z wymeldowaniem z pobytu stałego. Wiadomo jednak, że nie każda osoba (nawet z tych, które dłużej przebywają i pracują za granicą) wymeldowuje się z pobytu stałego w Polsce. Dlatego też skala faktycznych wyjazdów z Polski w poszukiwaniu pracy na pewno jest większa niż wynika to z danych rysunku 5. W obliczu narastania zjawiska migracji zewnętrznych pojawiają się próby oszacowania liczby Polaków pracujących za granicą. Wyniki szacunków zaprezentowano na rysunku 6 za Gazetą Wyborczą. Jak wynika z danych tegoż rysunku, łączna liczba Polaków pracujących za granicą w krajach UE to 151,3 tys. osób. A zatem można byłoby stwierdzić, że z 3 mln bezrobotnych w roku 23, 1 mln znalazł zatrudnienie poza Polską i obecnie liczba bezrobotnych w Polsce wynosi około 2 mln osób. Jednak jest to chyba zbyt duże uproszczenie i mogłoby być one prawdziwe pod warunkiem, że nie zmieniłaby się liczba pracujących w Polsce. Tymczasem, jak to już wyżej stwierdzono, w Polsce zwiększa się liczba pracujących, chociaż polska gospodarka nie jest w stanie zaabsorbować wszystkich wolnych zasobów pracy. W obliczu takiego faktu niewątpliwie otwarcie rynków pracy dla polskich obywateli w krajach Unii Europejskiej jest korzystnym warunkiem towarzyszącym wzrostowi zasobów podaży pracy.

7 68 Magdalena Knapińska Rysunek 6. Liczba Polaków pracujących w krajach Unii Europejskiej (kwiecień 27r., tys. osób) Austria Belgia Cypr ,5 3,5 1 5 Czechy Dania Estonia Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Litwa 1,2 3 Luksemburg Niemcy Portugalia 1 4,1 5 1 Słowacja Słowenia Szwecja Węgry 3 7 Wielka Brytania Włochy Źródło: Niezbędnik dla wyjeżdżających do pracy w Europie. Bezpłatny dodatek do Gazety Wyborczej, Gazeta Wyborcza, 3 kwietnia 27, s Z punktu widzenia Unii Europejskiej, interesujące są wyniki raportu Komisji Europejskiej, w którym stwierdza się, że ruchy migracyjne pomiędzy nowymi krajami członkowskimi a starymi są jednak ograniczone i zbyt, małe by mieć istotny wpływ na rynek pracy Unii. Ponadto ruchy migracyjne mają pozytywny wpływ na gospodarki państw starej Unii poprawia się elastyczność rynku pracy, przyczyniają się do trwałego wzrostu gospodarczego i polepszenia stanu finansów publicznych (Sprawozdanie z funkcjonowania... 26, s.16-17). Podsumowanie Przedstawione wyżej analizy skłaniają do następujących wniosków. Po pierwsze w całym trzyletnim okresie członkostwa Polski w Unii Europejskiej obserwuje się spadek stopy bezrobocia i liczby bezrobotnych. Wydaje się to tym bardziej korzystne, że jednocześnie Polska charakteryzowała się w tym czasie najwyższym poziomem stopy bezrobocia spośród wszystkich dwudziestu siedmiu krajów członkowskich Unii Europejskiej. Po drugie, w polskiej gospodarce odnotowano rosnące tempo wzrostu PKB już na kilka lat przed akcesją do UE, co wiązać należy z oczekiwaniami pełnego członkostwa i traktować jako istotne uwarunkowanie polskiego członkostwa. Skutkuje to zarówno wzrostem zatrudnienia, jak i spadkiem bezrobocia i wzrostem wynagrodzeń. Po trzecie, w całym okresie członkostwa Polski w UE odnotowano ujemne saldo migracji zagranicznych, co oznacza, że obywatele polscy wykazują mobilność terytorialną powiązaną z motywami zarobkowymi i bytowymi. Po czwarte, odpływy z bezrobocia, które towarzyszą spadkowi nasilenia tego niekorzystnego dla gospodarki i społeczeństwa zjawiska, wiążą się przede wszystkim z podejmowaniem pracy w kraju i korzystaniu z ofert pośrednictwa pracy przedstawianych bezrobotnym przez urzędy pracy. Po czwarte wreszcie, istotna część odpływów z bezrobocia ma swoją przyczynę w podejmowaniu pracy za granicą. Kraje europejskie, które w pełni otworzyły się na polską siłę roboczą mają do zaoferowania pracownikom nie tylko wyższe zarobki, ale także i nieco wyższe warunki życia, tymczasem w Polsce, choć tempo wzrostu gospodarczego jest rosnące, to

8 Zmiany poziomu bezrobocia w Polsce po przystąpieniu do Unii Europejskiej 69 jednak i zaległości nadal duże. Po piąte, odpływy z bezrobocia spowodowane migracjami zagranicznymi mają swoje dobre i złe strony trudno jednoznacznie rozstrzygnąć, które są bardziej istotne. Wyjazdy zagraniczne w celach osiedleńczych i zarobkowych niewątpliwie prowadzą do zmniejszenia się zasobów siły roboczej i obniżenia liczby bezrobotnych w Polsce. Wyjazdy te wpisują się w realizację idei wspólnego rynku pracy na obszarze UE i zasady swobodnego przepływu pracowników. W krajach przyjmujących polskich pracowników poprawia się elastyczność rynku pracy, sytuacja w ubezpieczeniach społecznych, a niekiedy również ożywia to gospodarkę, gdyż obcokrajowcy ponoszą koszty utrzymania w kraju, w którym się osiedlili. Z punktu widzenia gospodarki polskiej oczekuje się niekiedy, że emigranci będą wracać do Polski, tu inwestować i wydawać zarobione pieniądze, lecz aby to było możliwe powinno się chyba zadbać o rozwój infrastruktury transportowej, sieci dróg, lotnisk, infrastruktury komunalnej, tak by poprawić jakość życia w Polsce. Nie bez znaczenia jest też i poziom wynagrodzeń, który w Polsce jest nadal niższy niż w wysoko rozwiniętych krajach UE. BIBLIOGRAFIA: 1. Dynamika produkcji przemysłowej i budowlano-montażowej w marcu 27r., Informacje bieżące, Wyniki wstępne, GUS, Warszawa r., r. 2. Euro area unemployment down to 7,2%, Euro-indicators, News Release, Eurostat, 59/27, 2 May 27, r. 3. Jarmołowicz W., Knapińska M. (25), Polityka państwa na rynku pracy w warunkach transformacji i integracji gospodarczej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań. 4. Kaczmarczyk P., (25), Migracje zarobkowe Polaków w dobie przemian, Badania Ekonomiczne, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. 5. Koniunktura w przemyśle, budownictwie, handlu i usługach w kwietniu 27r. Badanie koniunktury. Informacje bieżące. Wyniki wstępne, GUS, Warszawa , r. 6. Miesięczna informacja o bezrobociu w Polsce w marcu 27 roku, Monitoring rynku pracy, Materiał na konferencję prasową w dniu r., GUS, r. 7. Niezbędnik dla wyjeżdżających do pracy w Europie. Bezpłatny dodatek do Gazety Wyborczej, Gazeta Wyborcza 3 kwietnia Przeciętne zatrudnienie i wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw w marcu 27r., r. 9. Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 26, (26), GUS, Warszawa. 1. Sprawozdanie z funkcjonowania ustaleń przejściowych określonych w Traktacie o przystąpieniu z 23r. (w okresie od dnia 1 maja 24r. do dnia 3 kwietnia 26r.), Komisja Wspólnot Europejskich, Bruksela r., COM(26) 48 końcowy. 11. Zatrudnienie i wynagrodzenia w gospodarce narodowej w 26r., (27), Informacje i Opracowania Statystyczne, GUS, Warszawa kwiecień.