ROZDZIAŁ 10 SYTUACJA NA RYNKACH PRACY W KRAJACH UE PO ROKU 2000

Transkrypt

1 Magdalena Knapińska ROZDZIAŁ 1 SYTUACJA NA RYNKACH PRACY W KRAJACH UE PO ROKU Abstrakt Rynek pracy jako jeden z rynków czynników produkcji jest ważnym elementem współczesnych gospodarek rynkowych, zaś jego powiązanie z osobą ludzką, czyni zeń płaszczyznę przenikania się nauk ekonomicznych, społecznych i politycznych. Integracja europejska, która polega m. in. na tworzeniu wspólnego rynku czynników produkcji, zmierza do tego, by powstał również wspólny rynek pracy. Służyć ma temu usankcjonowana traktatowo zasada swobody przepływu pracowników na terytorium krajów członkowskich UE. Celem opracowania jest prezentacja i analiza sytuacji na rynku pracy UE. W przygotowaniu opracowania posłużono się metodą statystyki opisowej wykorzystując źródła o charakterze raportów i publikacji statystycznych oraz zwartą literaturę przedmiotu. Podaż pracy Podaż pracy to najogólniej zasoby ludności w wieku produkcyjnym, która chce i może podjąć pracę zarobkową, bądź już podjęła tę pracę. Miernikiem aktywności zawodowej jest współczynnik zatrudnienia rozumiany jako udział osób zatrudnionych w populacji osób w wieku produkcyjnym (Statistical yearbook,, s. 53). Dane dotyczące kształtowania się wysokości współczynników zatrudnienia zaprezentowano na rysunku 1. Najwyższy przy tym poziom aktywności zawodowej wykazują osoby w wieku 5-49 lat, a najniższy w wieku 15-4 lata (Eurostat yearbook 3, s.1). Dodać tu ponadto można, że istnieje również duże zróżnicowanie aktywności zawodowej mężczyzn i kobiet. I tak np., w 1 r. współczynnik zatrudnienia dla kobiet wynosił 55%, zaś dla mężczyzn znacznie więcej, bo 73% (Employment in Europe, s.18). Interesujące są ponadto dane za lata -5, kiedy to można zaobserwować różnicę między kształtowaniem się współczynników zatrudnienia w krajach starej Unii oraz tej obejmującej już 5 państw członkowskich. Widać zatem wyraźnie, że współczynniki te dla rozszerzonej Unii są niższe niż dla piętnastki. Oznacza to, że kraje wstępujące charakteryzowały się gorszą sytuacją pod względem współczynników zatrudnienia.

2 Magdalena Knapińska 111 Rysunek 1. Współczynniki zatrudnienia w UE w latach -5 (w %) , , 64,5 63, 63,6 63,7 6, UE 15 UE 5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Eurostat yearbook 3, The statistical guide to Europe. Data , European Commission, Luksemburg 3, s. 114, Komunikat Komisji do Rady Parlamentu Europejskiego, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Sprawozdanie z funkcjonowania ustaleń przejściowych określonych w Traktacie o przystąpieniu z 3 r. (w okresie od dnia 1 maja 4 r. do dnia 3 kwietnia 6 r.), Komisja Wspólnot Europejskich, Bruksela dnia 8..6 r. (COM(6) 48 końcowy), s. 1, Polska 4. Raport o rynku pracy oraz zabezpieczeniu społecznym, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa 4, s.11. Popyt na pracę Popyt na pracę jest na ogół rozumiany jako zapotrzebowanie na pracę zgłaszane przez pracodawców. Popyt na pracę może być rozpatrywany jako popyt całkowity (globalny), uwzględniający zarówno wolne, jak i już obsadzone stanowiska pracy, oraz jako popyt aktualny, obejmujący tylko nieobsadzone stanowiska pracy, dla których pracodawcy poszukują pracowników (Jarmołowicz, Knapińska 5, s. ). W niniejszym opracowaniu analizie podlegać będzie popyt na pracę, który jest już zaspokojony, a który jest odbiciem aktualnej sytuacji w zatrudnieniu. I tak, na uwagę zasługuje tu ogólny poziom zatrudnienia w Unii Europejskiej, który został przedstawiony na rysunku. Z danych tego rysunku wynika, że w 4 r. wysokość zatrudnienia w krajach tzw. starej Unii była niższa niż w roku. Nie jest to zbyt optymistyczne zjawisko. Rysunek. Zatrudnienie w krajach UE w latach -4 (tys. osób) UE 15 UE 5 Uwaga: Wielkość za rok 4 dotyczy okresu od kwietnia do czerwca tegoż roku. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Biuletyn statystyczny 4, GUS, Warszawa 4, nr 11(565), tabl. 6, s. 171, Eurostat yearbook 3, The statistical guide to Europe. Data , European Commission, Luksemburg 3, s. 113.

3 11 Sytuacja na rynkach pracy w krajach UE po roku Nieco mniej pesymistyczny wydźwięk mają już dane dotyczące rocznych zmian procentowych ogólnej liczby zatrudnionych. Dane dotyczące dynamiki zatrudnienia w latach -3 prezentuje rysunek 3. Widać na nim wyraźnie, że w całym badanym okresie zmiany zatrudnienia były dodatnie, ale niestety z malejącą dynamiką. W roku 3 dynamika zmian liczby zatrudnionych w piętnastce była już zbliżona do owej dynamiki obserwowanej dla rozszerzonej w 4 r. UE. Rysunek 3. Dynamika liczby zatrudnionych w UE w latach -3 (w %),5 1,5 1,5 1,3 1,4 1,1,5,3,3, 1 3 UE 5 UE 15 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Europe in figures, Eurostat yearbook 5, Eurostat, Luksemburg 5, s. 18. Zauważyć ponadto należy, że dynamika zatrudnienia jest głównym elementem Strategii Lizbońskiej, której celem jest uczynienie z Unii Europejskiej najbardziej konkurencyjnej, dynamicznej i opartej na wiedzy gospodarki na świecie, zdolnej do utrzymania zrównoważonego wzrostu gospodarczego, stworzenia większej liczby lepszych miejsc pracy oraz zachowania spójności społecznej (Raport o zatrudnieniu w Europie, 4, s. 51). Na uwagę ponadto zasługują również zmiany w zakresie zatrudnienia w poszczególnych sektorach gospodarki. I tak, spadek zatrudnienia w 5 r. odnotowano w rolnictwie i przemyśle zarówno w krajach starej Unii, jak i w krajach Unii po rozszerzeniu. Stosowne dane zawiera rysunek 4. Rysunek 4. Dynamika zatrudnienia w sekcjach gospodarki w UE w 5 r. (w %) 1,5 -,5-1 -,8 rolnictwo -,9,9,4,8 -,1, przemysł -,3 budownictwo transport UE 5 UE 15 finanse,6,5,5,4 administracja publiczna Uwaga: Dane oznaczają zmiany procentowe wysokości zatrudnienia w sekcji w 3 kwartale w stosunku do tejże wielkości z kwartału 5 r. Sekcja transport oznacza transport, składowanie i łączność, a finanse to obsługa nieruchomości i firm zgodnie z Europejską Klasyfikacją Działalności. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Eurostatistics. Data for short-term economic analysis, Eurostat, Luksemburg 6, nr, s. 138.

4 Magdalena Knapińska 113 Warto tu również zauważyć, że w pozostałych sekcjach odnotowano wzrost zatrudnienia, przy czym był on zbliżony co do dynamiki w piętnastce i w nowej UE. Co ciekawe nieco tylko wyższą dynamikę zmian kwartalnych zaobserwowano w rozszerzonej Unii w porównaniu z UE-15 we wszystkich sekcjach z wyjątkiem zatrudnienia w finansach. Z powyższych analiz popytu na pracę wynika, że sytuacja zatrudnienia w Unii Europejskiej nie jest idealna i niewątpliwie postulować należy zwiększenie wzrostu zatrudnienia zwłaszcza w rozwijających się sekcjach. Dlatego też nie ulega wątpliwości, że problemy zatrudnienia będą przedmiotem zainteresowania polityków gospodarczych. Zresztą znalazło to również swój wyraz w sformułowanych w czerwcu 3r. ogólnych kierunkach polityki gospodarczej państw Unii Europejskiej na lata 3-5, gdzie zwrócono uwagę na dążenie do wzrostu zatrudnienia poprzez tworzenie nowych miejsc pracy (Eysymontt, 4, s. 5). Płace Charakteryzując niektóre aspekty działania rynku pracy w Unii Europejskiej, warto też bliżej zwrócić uwagę na kształtowanie się wynagrodzeń za pracę. Jeśli chodzi przy tym o aktualnie obowiązujące i najogólniej pojęte normy prawa unijnego dotyczące wynagrodzeń za pracę, to są one określone przez ustalenia Karty Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników w krajach Wspólnoty Europejskiej. Odmienność poszczególnych gospodarek krajów Unii Europejskiej w zakresie kształtowania się wynagrodzeń pracowniczych, ukazują dane rysunku 5. Jak z nich wynika, najwyższe (nominalnie) średnie płace brutto, otrzymywali pracownicy w takich krajach, jak Dania, Luksemburg, Wielka Brytania, czy Niemcy. Na rysunku 5 widać wyraźnie jak duża była w r. różnica między poziomem wynagrodzeń w Unii Europejskiej i w Polsce, na Węgrzech, czy na Słowacji, gdzie płace były najniższe. Rysunek 5. Przeciętne roczne wynagrodzenia brutto w niektórych krajach UE w przemyśle i usługach w r. (w euro) UE 5 UE 15 Belgia Dania Niemcy Grecja Hiszpania Francja Cypr Luksemburg Węgry Malta Holandia Polska Portugalia Słowacja Finlandia Szwecja Wielka Brytania Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Europe in figures, Eurostat yearbook 5, Eurostat, Luksemburg 5, s Bezrobocie Pojęcie osoby bezrobotnej w krajach Unii Europejskiej rozumiane jest na ogół zgodnie z zaleceniami Międzynarodowej Organizacji Pracy, i według których bezrobotnym jest osoba, która ukończyła 15 rok życia, nie pracuje i jest gotowa podjąć pracę w ciągu tygodni od daty otrzymania oferty, oraz przez ostatnie 4 tygodnie poszukiwała aktywnie pracy (Głąbicka

5 114 Sytuacja na rynkach pracy w krajach UE po roku, s. 67). Niektóre kraje w definiowaniu osoby bezrobotnej przywiązują większe znaczenie do artykułowania bardziej szczegółowych warunków związanych z czasem pracy przeznaczanym na poszukiwanie pracy. Często także warunkiem koniecznym do uznania danej osoby za bezrobotną w rozumieniu przepisów prawa jest konieczność jej zarejestrowania się jako poszukującej pracy we właściwym urzędzie pracy. Jeżeli chodzi natomiast i ogólniej o wielkość samego bezrobocia w krajach Unii Europejskiej, to sytuacja w tym względzie i w badanym okresie, przedstawiała się pod względem stóp bezrobocia jak na rysunku 6. Rysunek 6. Sharmonizowane stopy bezrobocia w UE (%) , 7,4 7,6 9,1 8,1 9 8,1 7, ,6 UE 15 UE 5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Biuletyn statystyczny 4, GUS, Warszawa 4, nr 11(565), tabl. 6, s. 171, Eurostat yearbook. The statistical guide to Europe. Data 199-, Eurostat, Luksemburg, s. 18, 11, Employment in Europe. Recent trends and prospects, Employment and social affairs, European Commission, Luksemburg, s. 173, Komunikat Komisji do Rady Parlamentu Europejskiego, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Sprawozdanie z funkcjonowania ustaleń przejściowych określonych w Traktacie o przystąpieniu z 3 r. (w okresie od dnia 1 maja 4 r. do dnia 3 kwietnia 6r.), Komisja Wspólnot Europejskich, Bruksela dnia 8..6 r. (COM(6) 48 końcowy), s., Kwartalnik statystyki międzynarodowej, GUS, Warszawa 4, nr 4, s. 16, Rocznik statystyczny pracy 3, GUS, Warszawa 3, tabl. 1(139), s. 41. Jak z tych danych wynika, bezrobocie malało do roku 1, a następnie zaczęło rosnąć do roku 4, by w 5 r. znów nieznacznie spaść. Tym niemniej i na tle innych krajów świata stopa bezrobocia jest w krajach Unii dość wysoką. Choć bezrobocie w Unii spada, to jednak jego stopa ciągle jest dwukrotnie wyższa niż w gospodarce amerykańskiej, czy japońskiej. W ramach Unii, stopy bezrobocia charakteryzują się zarazem dużym zróżnicowaniem w poszczególnych krajach, i co obrazują dane rysunku 7. Charakteryzując ogólniej sytuację w zakresie bezrobocia należy tu również zwrócić uwagę na takie jego wyznaczniki, jakimi są bezrobocie długotrwałe oraz bezrobocie wśród kobiet i młodzieży. Długotrwałe bezrobocie definiowane jest przy tym różnie, choć w większości państw Unii za długoterminowego bezrobotnego uznaje się osobą pozostającą bez pracy nieprzerwanie przez okres roku. Jeśli chodzi natomiast o bezrobocie wśród kobiet, to w ogólniejszym ujęciu można zauważyć, że w Unii Europejskiej stopa bezrobocia wśród nich jest wyższa od stopy bezrobocia wśród mężczyzn, i to na ogół o kilka punktów procentowych. Przykładowo w r. stopa bezrobocia dla mężczyzn wyniosła 7, %, zaś dla kobiet: 9,7 % (Eurostat yearbook, s. 111).

6 Magdalena Knapińska 115 Rysunek 7. Stopy bezrobocia w krajach UE na koniec III kwartału 5 r. (w %) ,4 7,8 Belgia Czechy 4,8 9, 1,1 8,8 9,4 7,3 Dania Niemcy Estonia Grecja Hiszpania Francja 4,3 7,5 6,1 8,8 7,9 5,5 Irlandia Włochy Cypr Łotwa Litwa Luksemburg 7, 7,9 4,7 5, 17,7 7,6 5,8 Węgry Malta Holandia Austria Polska Portugalia Słowenia 16, Słowacja Finlandia 8,3 Wielka Brytania Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Komunikat Komisji do Rady Parlamentu Europejskiego, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Sprawozdanie z funkcjonowania ustaleń przejściowych określonych w Traktacie o przystąpieniu z 3 r. (w okresie od dnia 1 maja 4 r. do dnia 3 kwietnia 6r.), Komisja Wspólnot Europejskich, Bruksela dnia 8..6 r. (COM(6) 48 końcowy), s.. Podejmując tu z kolei kwestię bezrobocia wśród młodzieży, zwróćmy najpierw uwagę, że w Unii przyjmuje się, iż młodzieżą są osoby w wieku 15-5 lat. Postanowienie takie zostały przyjęte przez Parlament Europejski i Radę Europejską (Piotrowski, s. 13). Biorąc powyższe pod uwagę, stwierdzamy zatem, że udział osób w wieku poniżej 5 lat wśród ogółu osób pozostających bez pracy, wynosił w Unii 17,7 %. Najwyższym wskaźnik ten był we Włoszech (3,5 %), w Grecji (9,8 %) i w Hiszpanii (9,8 %). Natomiast w takich krajach, jak Austria, Dania czy Luksemburg (w granicach 5-6 %) (Głąbicka 1, s.51). Dodajmy tu zarazem, że bezrobocie w krajach Unii ma też charakter i przede wszystkim strukturalny. Uznaje się bowiem, że w Unii Europejskiej stopa owego strukturalnego bezrobocia wynosiła w r. 7,6 %. Dla porównania w Japonii w owym roku była równa 3,9 %, a w Stanach Zjednoczonych 5,1 % (Structural unemployment, 3, s. 17). Jak też z powyższego wynika, przeciwdziałanie bezrobociu w krajach Unii powinno koncentrować się nie tylko na obniżaniu jego ogólnego poziomu, ale także ograniczaniu zwłaszcza takich zjawisk jak bezrobocie długotrwałe oraz zwiększone bezrobocie wśród kobiet i młodzieży. 4,7 Podsumowanie Powyższe analizy prowadzą do następujących wniosków. Po pierwsze, w zakresie podaży pracy odnotowano, że współczynniki zatrudnienia w piętnastce były wyższe niż w całej rozszerzonej Unii Europejskiej. Po drugie kraje piętnastki charakteryzowały się wyższą dynamiką zmian w zatrudnieniu oraz korzystniejszą dynamiką zatrudnienia w poszczególnych sekcjach gospodarki. Po trzecie, w okresie po roku notuje się znaczne zróżnicowanie wysokości płac, przy czym zdecydowanie wyższy ich poziom obserwowano w krajach starej Unii. Po czwarte wreszcie, w zakresie stóp bezrobocia występuje znaczne zróżnicowanie ich krajowych wysokości, przy czym krajami o najwyższej stopie bezrobocia są Polska i Słowacja, co sprawia, że średnia stopa bezrobocia w rozszerzonej Unii jest wyższa

7 116 Sytuacja na rynkach pracy w krajach UE po roku niż w piętnastce. Powyższe zjawiska wskazują, że rynki pracy poszczególnych krajów UE są zróżnicowane i trudno na razie mówić o jednolitym europejskim rynku pracy. Ponadto występuje swoisty dualizm rynków pracy: w krajach starej Unii sytuacja na rynkach pracy jest lepsza niż w nowo przyjętych krajach członkowskich. Być może elementem polityki zmierzającej do przeciwdziałania temu zjawisku jest stopniowe otwieranie rynków pracy krajów piętnastki na obywateli krajów nowo przyjętych. Dzięki temu stopniowo rynki pracy różnych krajów się upodobnią np. pod względem wysokości wynagrodzeń, czy stóp bezrobocia, co sprawi, że realny stanie się postulat budowania w Europie jednolitego rynku czynników produkcji. BIBLIOGRAFIA: 1. Biuletyn statystyczny 4, (4), GUS, Warszawa, nr 11(565).. Employment in Europe. Recent trends and prospects, (), Employment and social affairs, European Commission, Luksemburg. 3. Europe in figures, Eurostat yearbook 5, (5), Eurostat, Luksemburg. 4. Eurostat yearbook 3, The statistical guide to Europe. Data , (3), European Commission, Luksemburg. 5. Eurostatistics. Data for short-term economic analysis, (6), Eurostat, Luksemburg 6, nr. 6. Eysymontt J., (4), Realizacja średniookresowej polityki gospodarczej na latach 3-5 w rozszerzonej Unii Europejskiej, Wspólnoty Europejskie 4, nr 1, IKiCHZ, Warszawa. 7. Głąbicka K., (), Europejski rynek pracy, Wiadomości statystyczne, nr. 8. Głąbicka K., (1), Polityka społeczna w Unii Europejskiej. Aspekty aksjologiczne i empiryczne, WSP TWP w Warszawie, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa. 9. Jarmołowicz W., Knapińska M., (5), Polityka państwa na rynku pracy w warunkach transformacji i integracji gospodarczej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań. 1. Komunikat Komisji do Rady Parlamentu Europejskiego, Komitetu Ekonomiczno- Społecznego i Komitetu Regionów. Sprawozdanie z funkcjonowania ustaleń przejściowych określonych w Traktacie o przystąpieniu z 3 r. (w okresie od dnia 1 maja 4 r. do dnia 3 kwietnia 6 r.), (6), Komisja Wspólnot Europejskich, Bruksela dnia 8..6r. (COM(6) 48 końcowy). 11. Kwartalnik statystyki międzynarodowej, (4), GUS, Warszawa, nr Piotrowski B., (), Młodzież w Unii Europejskiej, Rynek Pracy, nr 5/ Polska 4. Raport o rynku pracy oraz zabezpieczeniu społecznym, (4), Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa. 14. Raport o zatrudnieniu w Europie w 4 r. Podsumowanie, (4), Monitor Europejski, UKiE, Warszawa 4, nr Rocznik statystyczny pracy 3, (3), GUS, Warszawa. 16. Statistical yearbook on candidates and south-east European countries. Data 1996-, (), Eurostat, Luksemburg. 17. Structural unemployment, wage shares and unit labor costs (3), Statistical Annex, OECD.