Czy czwarta rewolucja przemysłowa radykalnie zmieni rolę i znaczenie organizacji pracodawców oraz związków zawodowych?

Transkrypt

1 Panel dyskusyjny Czy czwarta rewolucja przemysłowa radykalnie zmieni rolę i znaczenie organizacji pracodawców oraz związków zawodowych? Co powinni zrobić politycy, przedsiębiorcy i pracownicy, by wykorzystać szanse, jakie stwarza trwająca rewolucja cyfrowa? Jak przemysł 4.0 oraz gospodarka na zamówienie zrewolucjonizuje istniejący system stosunków pracy? Jak zmieniający się rynek pracy wpłynie na dialog społeczny na poziomie Unii oraz państw członkowskich? Czwarta rewolucja przemysłowa, a wraz z nią cyfryzacja, gospodarka dzielenia się i rozwój w zakresie genetyki, sztucznej inteligencji, robotyki, nanotechnologii, druku 3D i biotechnologii oraz nadciągające zmiany niosą ze sobą wielką obietnicę przyszłego dobrobytu i nowych miejsc pracy, ale też wielkie wyzwania. 1 Cyfryzacja to dynamicznie rozwijające się zjawisko, które pociąga za sobą zmiany w łańcuchach wartości w przemyśle. Szybko przekształca charakter biznesu i gwałtownie zmienia aktualne modele biznesowe. W zdigitalizowanym świecie firmy będą musiały dostosować się do tego trendu, aby móc czerpać korzyści z cyfryzacji i rozwijać się na zglobalizowanym rynku. Podnoszenie wydajności stanowi klucz do sukcesu przedsiębiorstwa na globalnych rynkach. Cyfryzacja pełni rolę siły napędowej i sprawczej innowacji. Przekłada się też na nowe możliwości otwierające się przed całą gamą branż, nieograniczone do jednego tylko sektora. Co więcej, powodzenie firmy nie zależy już od jej rozmiaru, ale od szybkości, z jaką reaguje na zmieniający się świat i z jaką się do niego dostosowuje, oraz od jej gotowości do wprowadzania innowacji. Według raportu Światowego Forum Ekonomicznego pod tytułem Przyszłość pracy zatrudnienie, umiejętności i strategia wobec kapitału ludzkiego w kontekście czwartej rewolucji przemysłowej cyfryzacja i postęp technologiczny niosą ze sobą istotne konsekwencje dla rynku pracy. Wiele zawodów zostanie poddanych fundamentalnej 1 The Future of Jobs Employment, Skills and Workforce Strategy for the Fourth Industrial Revolution, Światowe Forum Ekonomiczne, styczeń 2016 r., s. 1,

2 transformacji, powstaną też nieznane dotąd kategorie zawodów, a nowo powstałe miejsca pracy mogą częściowo lub całkowicie wyprzeć inne. 2 Zmienią się też umiejętności wymagane w starych i nowych profesjach. Transformacji ulegną sposób i miejsce wykonywania pracy, co z kolei pociągnie za sobą zmiany w sposobie zarządzania i wyzwania natury regulacyjnej. Należy się spodziewać gwałtownego tempa przemian, a przekształcenia modeli biznesowych wywrą niemal natychmiastowy wpływ na zatrudnienie i zapotrzebowanie na nowe umiejętności zawodowe. Wszystko to jednoznacznie wskazuje, jak wielką rolę odgrywać będą umiejętność proaktywnego dostosowywania się do sytuacji przez korporacje, rządy, społeczeństwa i jednostki, a także zdecydowany i wspólny wysiłek na rzecz adaptacji. 3 Tym samym cyfryzacja gospodarki doprowadzi do powstania nowego, elastycznego świata pracy. Systemy kształcenia, edukacja zawodowa i szkolenia związane z działalnością zawodową będą musiały dostosować się do zmieniających się wymagań rynków pracy. Również raport Gospodarka i digitalizacja 4 podkreśla, że tempo, skuteczność oraz efekty cyfryzacji zależą od regulacji oraz sposobów, w jaki społeczeństwa będą potrafiły załagodzić jej skutki na rynku pracy w okresie przejściowym. Za podstawowe cele uznaje się promowanie większej wydajności i zachęcanie do pracy równolegle z ograniczaniem dotkliwych skutków zmienności dochodów gospodarstw domowych. W komunikacie Komisji Cyfryzacja europejskiego przemysłu. Pełne wykorzystanie możliwości jednolitego rynku cyfrowego 5 odnajdujemy stwierdzenie, że transformacja cyfrowa zmienia rynek i charakter pracy pod względem strukturalnym. Istnieją obawy, że zmiany te mogą mieć wpływ na warunki zatrudnienia i jego poziom oraz rozkład dochodów. Zmierzenie się z tymi wyzwaniami wymaga wszechstronnego dialogu na temat społecznych aspektów cyfryzacji z udziałem wszystkich zainteresowanych stron zaangażowanych we wszystkie aspekty pracy, kształcenia i szkolenia. Jak napisano w Raporcie o globalnych zagrożeniach 2016 Światowego Forum Ekonomicznego 6 dotyczącym skutków i szans, jakie niesie ze sobą cyfryzacja: Według jednego z szacunków kraje europejskie, które nie zareagują odpowiednio na rozwój technologii, mogą stracić 600 miliardów euro wartości dodanej w ciągu następnej dekady, co 2 The Future of Jobs Employment, Skills and Workforce Strategy for the Fourth Industrial Revolution, World Economic Forum, styczeń 2016 r., s. 1, The Future of Jobs Employment, Skills and Workforce Strategy for the Fourth Industrial Revolution, World Economic Forum, styczeń 2016 r., s. 1, The economy and digitalization, Mårten Blix, s Światowe Forum Ekonomiczne: The Global Risks Report 2016, wydanie 11, styczeń 2016 r.,

3 odpowiada około 10% europejskiej bazy przemysłowej. Przedsiębiorstwa, decydenci i społeczeństwo obywatelskie muszą zatem wypracować odpowiednie ramy pozwalające im zająć się istotnymi zagrożeniami związanymi z transformacją w kierunku bardziej zdigitalizowanej gospodarki. 7 Według raportu Światowego Forum Ekonomicznego Przyszłość pracy badane firmy najczęściej wskazywały na zmieniające się środowisko pracy i elastyczne porozumienia dotyczące pracy 8 jako na główne tendencje pośród technologicznych motorów zmian (odpowiedzi takiej udzieliło 44% firm). 9 Mówi się, że powodzenie państw w czasach rozwoju technologicznego w dużym stopniu będzie zależało od instytucji państwowych. Struktury bardzo sztywne mogą mieć tendencję do utrudniania postępu, jaki będzie możliwy dzięki cyfryzacji i niepotrzebnego komplikowania procesu adaptacji. Rządy, które nie znajdą równowagi pomiędzy przywództwem a współpracą z biznesem, również mogą wiele stracić. Skutkami będą wyższe bezrobocie i spowolnienie wzrostu wydajności. Niektóre strategie mogłyby jednak ułatwić dostosowanie się rynku pracy do zmian i pomóc czerpać korzyści płynące z cyfryzacji. Są to: obniżenie opodatkowania pracy (wykonywanej przez ludzi), zmniejszenie niepewności regulacyjnej dotyczącej gospodarki dzielenia się, co pozwoliłoby osiągnąć elastyczność konieczną do adaptacji i obniżyłoby ryzyko zwiększonego bezrobocia strukturalnego, zwiększenie możliwości kształcenia ustawicznego, ograniczenie asymetrii zabezpieczenia społecznego pomiędzy pracą na etat a pracą na zlecenie, ustalenie zasad regulacji gospodarki cyfrowej, które mogą zostać wykorzystane do przyspieszenia reform w różnych sektorach. 10 W przedstawionym na trójstronnym szczycie społecznym ds. wzrostu i zatrudnienia 16 marca 2016 r. wspólnym oświadczeniu na temat cyfryzacji europejscy partnerzy społeczni (Europejska Konfederacja Związków Zawodowych, BusinessEurope, Europejskie Centrum Przedsiębiorstw Publicznych i Europejskie Stowarzyszenie Rzemiosła oraz Małych i Średnich Przedsiębiorstw) stwierdzają między innymi, że trwająca rewolucja cyfrowa ma potencjał tworzenia miejsc pracy. Niektóre istniejące dziś zawody i pola działalności będą ewoluować; inne miejsca pracy znikną, a na ich miejsce pojawią się nowe. Europa ma do odegrania 7 Światowe Forum Ekonomiczne: The Global Risks Report 2016, wydanie 11, styczeń 2016 r., s Definicja: Nowe technologie umożliwiają wprowadzanie innowacji w zakresie pracy, takich jak praca zdalna, przestrzenie do coworkingu czy telekonferencje. Organizacje będą prawdopodobnie zatrudniać coraz mniejsze grupy pracowników etatowych pełniących stałe, kluczowe funkcje. Będą ich wspierać osoby z innych krajów oraz zewnętrzni konsultanci i kontrahenci realizujący konkretne projekty. The Future of Jobs Employment, Skills and Workforce Strategy for the Fourth Industrial Revolution, Światowe Forum Ekonomiczne, styczeń 2016 r., s s. 6 9 The Future of Jobs Employment, Skills and Workforce Strategy for the Fourth Industrial Revolution, Światowe Forum Ekonomiczne, styczeń 2016 r., s. 7 8., 10 The economy and digitalization, Mårten Blix, s. 35

4 kluczową rolę w zagwarantowaniu, aby proces ten doprowadził do pozytywnych, sprawiedliwych i trwałych rezultatów. Przyszłość pracy, zabezpieczenie społeczne, opodatkowanie, stwarzanie równych szans i sprawiedliwa gospodarka cyfrowa wobec wszystkich przedsiębiorstw, bez względu na ich wielkość i branżę, oraz wobec pracowników, a także podnoszenie poziomu umiejętności cyfrowych oto główne wyzwania, którym musimy wspólnie stawić czoła. To, czy cyfryzacja ostatecznie doprowadzi do zwiększenia zatrudnienia, będzie zależało od skutecznego przystosowania się europejskich przedsiębiorstw do zmian technologicznych oraz od stworzenia przez Unię korzystnych warunków politycznych i prawnych, chroniących jednocześnie interesy firm i pracowników. ( ). Władze publiczne i partnerzy społeczni na różnych poziomach muszą razem ocenić, jak najlepiej przekształcić politykę umiejętności, regulacje i instytucje rynku pracy, a także organizację pracy i procedury informacyjne, konsultacyjne i partycypacyjne, aby transformacja cyfrowa przyniosła maksimum korzyści wszystkim zainteresowanym. Większość działań trzeba będzie podjąć na poziomie poszczególnych krajów, sektorów i miejsc pracy. Partnerzy społeczni na każdym poziomie mogą przyczynić się do obrócenia cyfrowej rewolucji w sukces wszystkich obywateli i przedsiębiorstw Unii, tym samym wzmacniając i utrwalając europejski model społeczny. Jednak Unia Europejska powinna pełnić w tym procesie kluczową rolę koordynatora. 11 Jak stwierdzono we wspólnej analizie zatrudnienia przedłożonej przez europejskich partnerów społecznych, dialog społeczny na wszystkich relewantnych poziomach jest obecnie szczególnie ważny w celu wypracowania sprawiedliwych, odpowiedzialnych i skutecznych rozwiązań, które przyczynią się do ożywienia koniunktury oraz rozwijania spójności społecznej i partycypacyjnego charakteru gospodarki i społeczeństwa Unii Europejskiej. Osiągnięcie takich efektów będzie wymagało od partnerów społecznych zrozumienia wspólnych celów w zakresie tworzenia zrównoważonego wzrostu gospodarczego, wartościowych miejsc pracy i spójności społecznej, ale też gotowości do znajdowania rozwiązań prowadzących do osiągnięcia tychże wspólnych celów. Powyższe stwierdzenie w znacznym stopniu dotyczy też sytuacji, w której musimy uprzedzać cyfryzację oraz przygotowywać i dostosowywać się do jej przebiegu, a także wypracowywać takie podejście, które pomoże zaplanować długookresowe pozytywne efekty i pozwoli Europie wykorzystać możliwości oferowane przez cyfryzację. Jak najlepiej dostosować rynki pracy, stosunki pracy i organizację pracy, aby zagwarantować sprawne funkcjonowanie, elastyczność i wydajność rynków i organizacji pracy w cyfrowym i zglobalizowanym świecie? 11 Unijni partnerzy społeczni przyjęli wspólne oświadczenie w kwestii cyfryzacji podczas trójstronnego szczytu społecznego 16 marca 2016 r.

5 I, co ważniejsze, jaką rolę w tym procesie odegrają partnerzy społeczni i dialog społeczny? Jak zagwarantować, aby dialog społeczny przyczynił się do konkurencyjności i wzrostu w Europie i wszystkich krajach członkowskich?