Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Koncepcja zabezpieczenia przeciwpowodziowego rzeki Opatówki o dł. 52,1 km wraz z dopływami

Transkrypt

1 Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Koncepcja zabezpieczenia przeciwpowodziowego rzeki Działanie prowadzone i finansowane jest w ramach: Programu Ochrony przed Powodzią w Dorzeczu Górnej Wisły Kraków, sierpień 2015 r.

2 Opracowano w ARCADIS Sp. z o.o. Zespół autorski: mgr inż. Agnieszka Dyndał mgr inż. Magdalena Polus 2

3 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie Podstawa sporządzenia prognozy Cel, elementy prognozy i metody zastosowane przy jej opracowywaniu Charakterystyka projektu dokumentu Cel i zawartość programu Powiązania projektu z innymi dokumentami strategicznymi dotyczącymi programowania rozwoju Strategia Rozwoju Kraju Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko perspektywa 2020r Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku Strategia rozwoju województwa świętokrzyskiego do 2020 roku Plan zagospodarowania przestrzennego województwa świętokrzyskiego Program ochrony środowiska dla województwa świętokrzyskiego Program małej retencji dla województwa świętokrzyskiego Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły MasterPlan dla obszaru dorzecza Wisły Diagnoza stanu istniejącego Położenie geograficzne i rzeźba terenu Budowa geologiczna Zasoby naturalne Wody powierzchniowe Hydrografia Jednolite części wód powierzchniowych i ocena ich stanu Wody podziemne Główne zbiorniki wód podziemnych Krajobraz Różnorodność biologiczna Opis korytarzy ekologicznych związanych z dolinami rzecznymi Opis elementów środowiska objętych ochroną na podstawie ustawy o ochronie przyrody z dnia r Ekosystemy zależne od wód Gleby Dziedzictwo kulturowe Dobra materialne Klimat i jakość powietrza System ochrony przeciwpowodziowej w zlewni rzeki Opatówki i jej dopływów Różnorodność zagrożeń powodziowych Analiza obecnego stanu ochrony przeciwpowodziowej Opis wariantów ocenianych w ramach opracowania Koncepcja zabezpieczenia p.powodziowego rzeki Opatówki o dł. 52,1 km wraz dopływami Wariant I Wariant II A Zlewnia zadaniowa Z Zlewnia zadaniowa Z Zlewnia zadaniowa Z Zlewnia zadaniowa Z Zlewnia zadaniowa Z Zlewnia zadaniowa Z Zlewnia zadaniowa Z Zlewnia zadaniowa Z Wariant IIB Zlewnia zadaniowa Z Zlewnia zadaniowa Z

4 Wariant III Wariant rekomendowany Wybór wariantu proponowanego do realizacji Wariant najbardziej korzystny dla środowiska Istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu Sposób uwzględnienia wymogów Ramowej Dyrektywy Wodnej podczas opracowania Projektu dokumentu Sposób uwzględnienia elementów przyrodniczych, w tym obszarów ochrony przyrody podczas opracowania Projektu dokumentu Potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku braku realizacji Koncepcji Zgodność projektu dokumentu z celami ochrony środowiska ustanowionymi na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym II Polityka Ekologiczna Państwa Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (z późniejszymi zmianami) Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody Dyrektywa 2000/60/WE Rady i Parlamentu Europejskiego z dnia 23 października 2000 r. ustanawiającą ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej Ramowa Dyrektywa Wodna Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2007/60/WE z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim Dyrektywa Powodziowa Projekt Polityki wodnej państwa do roku Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły MasterPlan dla obszaru dorzecza Wisły Przewidywane znaczące oddziaływania na środowisko Oddziaływanie na wody powierzchniowe Faza budowy Faza eksploatacji Wpływ inwestycji w skali JCWP Oddziaływanie na wody podziemne Oddziaływanie na wartości przyrodnicze form ochrony przyrody w rozumieniu art. 6 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody w kontekście występujących na ich terenie zakazów i działań w zakresie czynnej ochrony ekosystemów Faza budowy Faza eksploatacji Oddziaływanie na korytarze ekologiczne Oddziaływanie na krajobraz Oddziaływanie na atmosferę (powietrze, klimat, hałas) Powietrze Faza budowy Faza eksploatacji Oddziaływanie na klimat Klimat akustyczny Oddziaływanie na ludzi Oddziaływanie na zasoby naturalne i powierzchnię ziemi, w tym glebę Oddziaływanie na zabytki, dobra kultury i dobra materialne Oddziaływania etapu likwidacji Oddziaływanie transgraniczne Oddziaływania skumulowane Podsumowanie oddziaływań Analiza rozwiązań alternatywnych Rozwiązania zapobiegawcze, minimalizujące i kompensujące negatywne oddziaływanie na środowisko Proponowane metody analizy skutków realizacji postanowień projektu Koncepcji

5 12. Napotkane trudności utrudniające ocenę oddziaływania na środowisko ustaleń projektowanego dokumentu Streszczenie Bibliografia

6 1. Wprowadzenie 1.1. Podstawa sporządzenia prognozy Opracowanie niniejszej Prognozy oddziaływania na środowisko projektu Koncepcja zabezpieczenia p.powodziowego rzeki wynika z art. 46 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko oraz prawa wspólnotowego tj. Dyrektywy 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko. Zakres niniejszej prognozy został uzgodniony z Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Kielcach (Załącznik nr 1: Pismo z dnia 15 maja 2015 r., znak: WPN- II AN) oraz Świętokrzyskim Państwowym Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym (Załącznik nr 2: Pismo z dnia 6 maja 2015 r., znak: SEV ). Zakres prognozy określa art. 51 ust 2 oraz art. 52 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku. Zgodnie z art. 51 ustawy, prognoza oddziaływania na środowisko: 1) zawiera: a) informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami, b) informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy, c) propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania, d) informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko, e) streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym, 2) określa, analizuje i ocenia: a) istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu, b) stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem, c) istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody, d) cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu, e) przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko, a w szczególności na: - różnorodność biologiczną, - ludzi, - zwierzęta, - rośliny, - wodę, 6

7 - powietrze, - powierzchnię ziemi, - krajobraz, - klimat, - zasoby naturalne, - zabytki, - dobra materialne z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy, 3) przedstawia: a) rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, b) biorąc pod uwagę cele i geograficzny zasięg dokumentu oraz cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych, w tym wskazania napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy. Prognoza powinna zawierać szczegółowe streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym, w celu przedstawienie każdemu, kto jest zainteresowany, a nie posiada specjalistycznej wiedzy z zakresu ochrony środowiska, informacji na temat ustaleń projektu dokumentu i prognozy, a przede wszystkim dotyczących ewentualnych skutków dla środowiska, jakie mogą wynikać z realizacji postanowień dokumentu. Stosownie do wyników oceny prognozy, w projekcie dokumentu należy zamieścić odpowiednie ustalenia określające warunki realizacji założeń dokumentu, umożliwiające uzyskanie optymalnych efektów w zakresie ochrony środowiska. Ponadto zgodnie z ustaleniami Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Kielcach prognoza powinna zostać uszczegółowiona w zakresie określenia, analizy i oceny: stanu środowiska na terenie objętym opracowaniem projektu dokumentu, a także na obszarach prognozowanych znaczących oddziaływań na środowisko, w tym powinna identyfikować występowanie cennych elementów środowiska, ze wskazaniem, w jaki sposób i w jakiej skali przyjęte rozwiązania mogą przekształcić środowisko przyrodnicze, zwłaszcza siedliska i gatunki zależne od wód, wpływu realizacji ustaleń Koncepcji na wszystkie elementy środowiska, korzyści płynących z wdrożenia rozwiązań zwłaszcza technicznych w porównaniu z potencjalnymi negatywnym wpływem ich realizacji na środowisko i przyrodę, sposobów ograniczenia ryzyka powodzi i oceny rozwiązań alternatywnych, które nie będą negatywnie oddziaływać na środowisko i przyrodę. prognozowanych oddziaływań skumulowanych, wartości przyrodniczych form ochrony przyrody, wymienionych w art. 6 ust. 1 pkt.1-9 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, 7

8 prognozowane oddziaływanie na podlegające ochronie gatunki roślin, grzybów i zwierząt, zwłaszcza powodujące naruszenia zakazów, o których mowa w ar. 51 i 52 ustawy o ochronie przyrody, wpływu realizacji projektowanych zabezpieczeń w powodziowych na korytarze ekologiczne, uwzględnienia w projekcie Koncepcji celów ochrony środowiska ustanowionych na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym w szczególności w Ramowej Dyrektywie Wodnej, Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły, MasterPlanie dla obszaru dorzecza Wisły, metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanej Koncepcji, rozwiązań mających na celu zapobieganie i ograniczenie, kompensację przyrodniczą w przypadku wystąpienia negatywnych oddziaływań na środowisko, przyrodę i obszary Natura 2000 mogących być rezultatem realizacji dokumentu, rozwiązań alternatywnych do rozwiązań zawartych w projekcie Koncepcji wraz z uzasadnieniem ich wyboru. Zgodnie z stanowiskiem zawartym w piśmie Świętokrzyskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego z dnia 6 maja 2015 r., znak: SEV r., przedmiotowa Prognoza winna spełniać wymogi określone w art. 51 ust. 2 pkt. 1, 2, 3 ustawy z dnia r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Informacje zawarte w prognozie winny być opracowane stosownie do stanu współczesnej wiedzy i metod oceny oraz uwzględniać przewidywane znaczące oddziaływanie w szczególności na życie i zdrowie ludzi, z uwzględnieniem ochrony powietrza, wód gruntowych i podziemnych oraz ochrony przed hałasem na etapie realizacji przewidzianych zadań inwestycyjnych Cel, elementy prognozy i metody zastosowane przy jej opracowywaniu Celem niniejszej prognozy jest identyfikacja potencjalnych oddziaływań na środowisko będących wynikiem realizacji projektu Koncepcji jak również analiza sposobu uwzględnienia aspektów środowiskowych w projektowanym dokumencie. Prognoza ta jest dokumentem stanowiącym element w sprawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. Głównymi elementami Prognozy oddziaływania na środowisko projektu Koncepcja zabezpieczenia p.powodziowego rzeki są: istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, cele ochrony środowiska, ochrony przyrody i gospodarki wodnej ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu oraz zgodność projektu dokumentu z tymi celami, istniejący stan środowiska m.in. identyfikacja korytarzy ekologicznych oraz obszarów chronionych na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, określenie stanu/potencjału ekologicznego wód oraz celów środowiskowych dla wód powierzchniowych, 8

9 sposób uwzględnienia aspektów środowiskowych podczas opracowania projektu Koncepcja zabezpieczenia p.powodziowego rzeki Opatówki o dł. 52,1 km wraz z dopływami przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko, w szczególności na: różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy, propozycję rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektu Koncepcji, w szczególności na cele i przedmioty ochrony obszarów chronionych oraz integralność tych obszarów. Materiałem wyjściowym do opracowania Prognozy były wyniki poszczególnych etapów opracowania pn. Koncepcja zabezpieczenia p.powodziowego rzeki Opatówki o dł. 52,1 km wraz z dopływami : Etap I A Opis obszaru objętego analizą, Analiza aktualnego stanu ochrony przeciwpowodziowej w zlewni Opatówki. Etap I B Analiza zagrożeń powodziowych na obszarze objętym koncepcją, Zestawienie działań technicznych według istniejących opracowań. Etap II Przeprowadzenie wariantowych analiz hydraulicznych, Wybór wariantu rekomendowanego. W kolejnym etapie pozyskano oraz przeanalizowano informacje o stanie poszczególnych komponentów środowiska wykorzystując m.in. materiały GDOŚ/RDOŚ dotyczące obszarów chronionych, dane opracowywane w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, dane literaturowe dotyczące obszaru zlewni, jak również przekrojowo obejmujące tematykę ochrony przeciwpowodziowej oraz dostępne bazy danych, dane statystyczne oraz aktualne mapy. Po zgromadzeniu materiałów przystąpiono do prac kameralnych i studialnych. Do analizy stanu środowiska a także graficznego przedstawienia wyników wykorzystywano również środowisko GIS. Przeprowadzono analizę powiązania ocenianego projektu z innymi dokumentami o charakterze strategicznym, przeanalizowano zgodność projektu Programu z ustaleniami dotyczącymi ochrony środowiska oraz ochrony przeciwpowodziowej zawartymi w tych dokumentach. Kolejnym etapem powstawania Prognozy, było określenie stopnia i charakteru oddziaływania projektu Koncepcji na poszczególne komponenty środowiska. Sformułowano opis spodziewanych oddziaływań, określając ich charakter pozytywny bądź negatywny, odnosząc się do rodzajów działań zaproponowanych w projekcie Koncepcja zabezpieczenia p.powodziowego rzeki. Ponadto określono skutki, które mogą nastąpić w przypadku odstąpienia od realizacji działań zaproponowanych 9

10 w analizowanym dokumencie oraz zaproponowano działania minimalizujące i prognozowane negatywne oddziaływania. Podczas opracowania projektu Koncepcji, wybierając lokalizację proponowanych obiektów infrastruktury przeciwpowodziowej, jak również badając możliwości ograniczenia ryzyka wystąpienia powodzi zastosowano podejście strategiczne, pozwalające na wyważenie korzyści płynących z realizacji proponowanego działania w porównaniu z jego negatywnym oddziaływaniem na środowisko, przede wszystkim na cele i przedmioty ochrony obszarów chronionych oraz stan lub potencjał ekologiczny i cele środowiskowe dla wód powierzchniowych. Podsumowując, prognoza została opracowana stosownie do stanu współczesnej wiedzy i metod oceny oraz dostosowana do zawartości i stopnia szczegółowości projektowanego dokumentu oraz etapu przyjęcia tego dokumentu. 2. Charakterystyka projektu dokumentu 2.1. Cel i zawartość programu Oceniany w ramach niniejszej Prognozy projekt Koncepcja zabezpieczenia p.powodziowego rzeki jest wynikiem prac realizowanych przez konsorcjum firm GRONTMIJ POLSKA Sp. z o.o i ARCADIS Sp. z o.o na zlecenie Świętokrzyskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Kielcach. Projekt pn. Koncepcja zabezpieczenia p.powodziowego rzeki Opatówki o dł. 52,1 km wraz z dopływami jest realizowany w ramach Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły (Uchwała nr 169/2014 Rady Ministrów z dnia 26 sierpnia 2014 r. w sprawie uchylenia Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły ), którego Pełnomocnikiem z ramienia Rządu RP jest Wojewoda Małopolski Pan Jerzy Miller. Podstawą do analiz programu inwestycyjnego była ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego w zlewni Opatówki, wskazująca obszary zagrożeń dla zabudowy i infrastruktury, w których należy podjąć określone działania w zakresie ochrony przeciwpowodziowej. Głównym elementem realizowanych prac były wariantowe analizy hydrauliczne działań technicznych z zakresu ochrony przeciwpowodziowej w obszarze zlewni rzeki Opatówki, w układzie 8 jednostek zadaniowych. Analizy w poszczególnych zlewniach prowadzone były w dwóch etapach: Etap I obejmujący zadania figurujące w opracowanych programach i koncepcjach (m.in. Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły zatwierdzony Uchwałą Rady Ministrów Nr 151/2011 z dnia 9 sierpnia 2011 r., Studium ochrony przed powodzią ze względu na ochronę ludzi i mienia województwa świętokrzyskiego na obszarze zlewni górnej Wisły, Program małej retencji dla województwa świętokrzyskiego, Koncepcja ochrony przed powodzią Wisły i jej dopływów w rejonie Sandomierza i Tarnobrzega, Rozbudowa lewego wału rzeki Wisły w km oraz rozbudowa wału cofkowego rzeki Opatówki w km (wał lewy) i w km (wał prawy) gm. Dwikozy, programy i koncepcje opracowane przez Świętokrzyski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Kielcach (ŚZMiUW), Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej (RZGW) oraz władze samorządowe z obszaru zlewni rzeki Opatówki). 10

11 Etap II obejmujący zadania autorskie, zaproponowane w oparciu o ocenę istniejącego stanu ochrony przeciwpowodziowej i stanowiące jednocześnie uszczegółowienie lub modyfikację działań zaproponowanych w opracowanych do chwili obecnej koncepcjach i programach. 11

12 Rysunek 1. Podział zlewni rzeki Opatówki na jednostki zadaniowe 12

13 Tabela 1 Podział zlewni rzeki Opatówki na jednostki zadaniowe Lp. Rzeki Jednostki zadaniowe Orientacyjna długość [km] 1 Opatówka 52,1 Dopływ z pod Niemiec 2,485 Z01 Dopływ spod Wrzosu 5,0 Dopływ spod Sadowia 5,5 2 Grabówka (Jałowęsówka) Z02 6,235 3 Rzeka Marcinkowska (Marcinówka) Z03 9,500 4 Kania (Kołaczówka) Z04 5,200 5 Dopływ spod Brzezia Z05 5,500 6 Żychawa Z06 6,650 7 Potok Lisowski Z07 10,120 8 Potok Daromiński Z08 4,300 Etap I realizowany był w dwóch częściach Etap IA i Etap IB. W ramach realizacji Etapu IA przeprowadzono analizę aktualnego stanu ochrony przeciwpowodziowej, zebrano informacje o powodziach historycznych oraz obszarach zagrożeń w zlewni. Identyfikacja zagrożeń w zlewni została przeprowadzona na drodze ankietyzacji jednostek samorządowych. W ramach Etapu IA przeprowadzono również inwentaryzację istniejącego systemu ochrony przeciwpowodziowej w zlewni. Wyniki inwentaryzacji stanowią tzw. wariant W0. Etap IB obejmował analizę zagrożeń powodziowych na obszarze objętym Koncepcją tzw. wariantu W0, jako wariantu porównawczego do późniejszych analiz efektów rozważanych wariantów inwestycyjnych. Identyfikację obszarów zagrożeń powodziowych, w zasięgu stref zalewowych, dokonano w ośmiu klasach użytkowania terenu: Tereny zabudowy mieszkaniowej, Tereny przemysłowe, Tereny komunikacyjne, Lasy, Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe, Użytki rolne, Wody, Pozostałe. W wyznaczonych zasięgach stref zalewowych dla wody Q 0,2% i Q 1% zinwentaryzowano również obiekty kubaturowe i liniowe wg następujących klas oraz przeprowadzono analizę demograficzną: Budynki gospodarcze, Budynki mieszkalne, Obiekty przemysłowe, Budynki użyteczności publicznej, Cmentarze, Drogi, Linie kolejowe. 13

14 Etap II obejmował przeprowadzenie wariantowych analiz hydraulicznych dla działań inwestycyjnych planowanych do realizacji w obszarach poszczególnych jednostek elementarnych zlewni Opatówki. W ramach tego etapu przygotowano tzw. wariant WI, zawierający zadania wynikające z: Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły, Studium ochrony przed powodzią ze względu na ochronę ludzi i mienia województwa świętokrzyskiego na obszarze zlewni górnej Wisły Koncepcji ochrony przed powodzią Wisły i jej dopływów w rejonie Sandomierza i Tarnobrzega, Rozbudowy lewego wału rzeki Wisły w km oraz rozbudowa wału cofkowego rzeki Opatówki w km (wał lewy) i w km (wał prawy) gm. Dwikozy oraz innych dokumentów o charakterze programów i koncepcji opracowanych przez Świętokrzyski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Kielcach (ŚZMiUW), Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej (RZGW), a także innych opracowań z tego zakresu wykonanych przez władze samorządowe z obszaru zlewni rzeki Opatówki. Dodatkowo wariant ten uzupełniono o informacje o planowanych pracach przekazane przez administratorów cieków i jednostki samorządowe. W kolejnym kroku, dla każdej z jednostek zadaniowych oraz dla zlewni główniej opracowano kilka wariantów autorskich, zawierających działania techniczne i nietechniczne. Rozpatrywanymi działaniami technicznymi z zakresu ochrony przeciwpowodziowej ujętymi w opracowaniu są: Podwyższenie dróg lokalnych biegnących wzdłuż rzeki, Budowa obwałowań przeciwpowodziowych, Budowa bulwarów, Budowa zbiorników retencyjnych, Budowa suchych zbiorników retencyjnych. Działania techniczne uzupełnione zostały działaniami nietechnicznymi, takimi jak: ograniczenie zabudowy na terenach zagrożonych, przystosowanie do zalania budynków zagrożonych podtopieniami, przesiedlenia, wykup gruntów i majątków, wyburzenia obiektów istniejących. Zaproponowane w ramach poszczególnych wariantów inwestycje zostały zaimplementowane do modeli hydraulicznych w celu sprawdzenia ich wpływu na rzędne zwierciadła wody oraz przepływy. Następnie wyznaczono strefy zalewowe dla wód Q1% i Q0,2% w celu identyfikacji obszarów zagrożeń powodziowych oraz obiektów kubaturowych i liniowych znajdujących się w zasięgu stref. Warianty działań inwestycyjnych powstałe w ramach etapu II poddane zostały wielokryterialnej ocenie końcowej w aspektach: środowiskowym, ekonomicznym, techniczno funkcjonalnym oraz pod kątem czasu osiągnięcia planowanych efektów, tak aby wskazać wariant rekomendowany zawierający zestaw działań pozwalających na zmniejszenie ryzyka powodziowego w zlewni. Projektowana Koncepcja zabezpieczenia p.powodziowego dla zlewni rzeki Opatówki nie ogranicza w całości ryzyka powodziowego, lecz w znacznym stopniu ogranicza ryzyko zagrożenia życia ludzkiego. Ograniczenie zabudowy powinno się odbywać poprzez uwzględnianie w dokumentach studialnych i planistycznych, a końcowo w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, posiadanej wiedzy o zasięgu zagrożenia powodziowego. Należy dążyć do wprowadzenia następujących ograniczeń zabudowy: 14

15 Zakaz wprowadzania nowej zabudowy oraz zakaz remontowania istniejącej (a także odbudowywania zniszczonej) na najbardziej zagrożonych terenach, co powinno doprowadzić do ich samoistnego wysiedlenia. Wprowadzenie obszarów preferowanego zagospodarowania w zależności od poziomu zagrożenia, na przykład: duże zagrożenie (p=10%) całkowity zakaz wprowadzania nowej zabudowy, likwidacja istniejącej, średnie zagrożenie (p=1%) zakaz wprowadzania nowej zabudowy, a w zależności od głębokości prawdopodobnej wody powodziowej likwidacja istniejącej (>1m) lub jej dostosowanie do okresowego zalewania (<1m), małe zagrożenie (p=0,2%) dopuszczona zabudowa z odpowiednio wysokim poziomem użytkowym/mieszkalnym obiektu (lub w inny sposób przystosowanym pod względem konstrukcyjnym i użytkowym do okresowego zalewania), brak zagrożenia brak ograniczeń, Nałożenie obowiązku posiadania ubezpieczenia od skutków powodzi dla zabudowy zlokalizowanej na terenach zagrożonych. Jako przystosowanie budynków zagrożonych podtopieniami rozumie się projektowanie konstrukcji mającej wpływ na redukcję skutków zalania wodami powodziowymi. Uzyskać to można poprzez: podniesienie poziomu mieszkalnego/użytkowego budynku ponad przewidywany poziom wód powodziowych możliwe do zastosowania także w przypadku niektórych konstrukcji istniejących, budowanie na ścianach, podniesienie najniższej kondygnacji użytkowej powyżej terenu o wysokość pozwalającą na zabezpieczenie części mieszkalnej. Przestrzeń pod budynkiem może być wykorzystana, jako przestrzeń wentylacyjna lub jako kondygnacja nieużytkowa. Gdy podniesienie miałoby sięgać powyżej 1,0 1,2 m, wskazane jest wzniesienie budynku o wysokość pełnej kondygnacji (w warunkach polskich ok. 2,80 m), budowanie na palach/słupach jest to rozwiązanie dostosowane do znacznych głębokości zalania oraz obciążeń dodatkowych parcia dynamicznego wody czy uderzeń obiektów pływających, odpowiednie metody fundamentowania preferowane są konstrukcje monolityczne, głęboko posadowione, budowa niskiego obwałowania ziemnego wokół posesji z zastosowaniem zasad budowy profesjonalnych nasypów hydrotechnicznych, pełniącego funkcję barier okresowo piętrzących wodę powodziową, wykorzystanie masywnych i uszczelnionych murów z materiałów wodoodpornych oraz stałych lub przenośnych barier przeciwpowodziowych stosowanie odpowiednich materiałów, stosowanie odpowiednich technologii odwaniających, jak np.: drenaż opaskowy (zewnętrzny), drenaż podposadzkowy (wewnętrzny), izolacje wodochronne, 15

16 zabezpieczenie elewacji przy pomocy powłok malarskich i tynkarskich, zabezpieczenie drzwi przy użyciu przegród płytowych, montowanych na stałe lub zakładanych czasowo, szczelne przejścia instalacji przez mury i stropy, stosowanie zaworów zwrotnych w przypadku kanalizacji grawitacyjnej, stosowanie systemów odprowadzania wód opadowych. W celu stwierdzenia konieczności przesiedlenia budynków zlokalizowanych na terenach zalewowych należy przeprowadzić analizę bilansu zysków i kosztów. Przesiedlenia powinny być przeprowadzane tylko w przypadkach braku możliwości zastosowania innych metod zabezpieczeń lub gdy koszty tych metod przewyższają koszty wywłaszczeń. Ostateczne decyzje leżą jednak w gestii jednostek sprawujących nadzór nad zagospodarowaniem przestrzennym danych terenów. Zgodnie z przeprowadzoną analizą wytypowano 61 obiekty do przesiedlenia lub wykupu oraz 172 sztuki obiektów wymagających przystosowania do zalania pod względem konstrukcyjnym. Jednak ze względu na rolniczy charakter użytkowania obszaru należy przyjąć, że znaczna część zagrożonych obiektów nie składa się wyłącznie z pojedynczego budynku mieszkalnego, ale również znajdujących się w gospodarstwie budynków gospodarczych. Należy jednak pamiętać, że możliwość dostosowania budynków do okresowego zalewania, a w razie jej braku konieczność ewentualnego przesiedlenia, zależą nie tylko od głębokości wody powodziowej, ale również obecnego stanu konstrukcyjnego obiektów. Możliwości płynące ze stosowania nietechnicznych metod ochrony przed powodziami muszą być, zatem rozpatrywane indywidualnie, co powinno zostać poprzedzone przeprowadzeniem dokładniejszych analiz. 2.2 Powiązania projektu z innymi dokumentami strategicznymi dotyczącymi programowania rozwoju Strategia Rozwoju Kraju Głównymi elementami systemu zarządzania rozwojem kraju, zgodnie z nowym modelem jest: długookresowa strategia rozwoju kraju DSRK Polska Trzecia fala nowoczesności) określająca główne trendy, wyzwania oraz koncepcję rozwoju kraju w perspektywie długookresowej, średniookresowa strategia rozwoju kraju - ŚSRK (Strategia Rozwoju Kraju 2020) najważniejszy dokument w perspektywie średniookresowej, określający cele strategiczne rozwoju kraju do 2020 r. oraz 9 strategii zintegrowanych, służących realizacji założonych celów rozwojowych. Ramy przestrzenne dla prowadzenia polityki rozwoju w Polsce, w tym realizacji poszczególnych strategii rozwojowych, stanowi Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, przyjęta przez Radę Ministrów 16 marca 2012 r. Jest to główny dokument strategiczny kreujący ład przestrzenny w Polsce oraz porządkujący zagadnienia związane z rozwojem. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju (DSRK) przyjęta została przez Radę Ministrów w dniu 5 lutego 2013 roku. Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju (ŚSRK) została przyjęta uchwałą Rady Ministrów w dniu 25 września 2012 roku. ŚSRK, uwzględniając kluczowe wyzwania zawarte w DSRK, wskazuje strategiczne zadania 16

17 państwa, których podjęcie w perspektywie najbliższych lat jest niezbędne, by wzmocnić procesy rozwojowe. Ponadto jednym z głównych celów rozwojowych kraju jest adaptacja do zmian klimatu. Zmiany klimatu mogą powodować częstsze pojawienia się ekstremalnych zjawisk pogodowych skutkujących zwiększeniem częstotliwości i skali powodzi i suszy 1. Według Europejskiej Agencji Ochrony Środowiska (EEA, ) koszty związane ze zmianami klimatu bez działań adaptacyjnych będą w 2030 r. ok. 5 razy wyższe od wartości kapitału, który trzeba zainwestować, aby im przeciwdziałać. Analizowana Koncepcja zawiera propozycję działań technicznych i nietechnicznych służących minimalizacji ryzyka związanego z coraz częściej występującymi ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi, czyli przede wszystkim podtopieniami i powodziami. Zaproponowane działania odnoszą się do zapewnienia bezpieczeństwa, także ze strony zagrożeń zjawiskami ekstremalnymi, takimi jak powodzie. W związku z powyższym zaproponowane działania wpisują się w wizję rozwoju kraju przedstawioną w Strategii Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko perspektywa 2020r. Podstawowym zadaniem Strategii Bezpieczeństwa Energetycznego i Środowiska, perspektywa do 2020 r. (BEiŚ) jest zintegrowanie polityki środowiskowej z polityką energetyczną w tych obszarach, gdzie aspekty te przenikają się wzajemnie. Ponadto dokument wskazuje kierunki rozwoju branży energetycznej oraz priorytety w dziedzinie ochrony środowiska. Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko formułuje działania w zakresie ochrony środowiska i energetyki w perspektywie do roku 2020, uwzględniając zarówno cele Unii Europejskiej jak i priorytety krajowe w tym zakresie. Głównym celem Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko jest: Zapewnienie wysokiej jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń z uwzględnieniem ochrony środowiska oraz stworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju nowoczesnego sektora energetycznego, zdolnego zapewnić Polsce bezpieczeństwo energetyczne oraz konkurencyjną i efektywną energetycznie gospodarkę. Cel przedmiotowego programu wpisuje się w zdefiniowany cel szczegółowy BEiŚ: 1.2. Zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska Gospodarowanie wodami dla ochrony przed powodzią, suszą i deficytem wody. Podsumowując, w obliczu nasilających się zjawisk ekstremalnych, takich jak zagrożenie powodziowe oraz przewidywanego wzrostu ich częstotliwości, niezbędne są działania zmierzające do złagodzenia negatywnych następstw zagrożeń naturalnych. Analizowana Koncepcja obejmuje działania zapewniające bezpieczeństwo powodziowe w zlewniach, zatem główny cel realizowanego projektu wpisuje się w wyznaczone cele główne dokumentów strategicznych dotyczących rozwoju kraju. 1 Według ODI 2009 do końca 2020 r. przewiduje się, że średnia temperatura na świecie wzrośnie o 1 st. W porównaniu ze stanem z 2010 r., co spowoduje zmianę ilości i intensywności opadów w różnych rejonach świata odczuwalną również w Polsce 2 EEA, 2010, Środowisko Europy 2010 Stan i Prognozy, Synteza, Europejska Agencja Środowiska, Kopenhaga 17

18 Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 (SPA 2020) wskazuje cele i kierunki działań adaptacyjnych, które należy podjąć w najbardziej wrażliwych sektorach i obszarach w okresie do roku 2020, w tym m.in. w gospodarce wodnej, różnorodności biologicznej, obszarach prawnie chronionych, budownictwie, gospodarce przestrzennej i obszarach zurbanizowanych. W SPA 2020 zaproponowano cele, kierunki działań oraz konkretne działania, które korespondują z dokumentami strategicznymi, w szczególności DSRK 2030 i innymi strategiami rozwoju i jednocześnie stanowią ich niezbędne uzupełnienie w kontekście adaptacji. W dokumencie stwierdzono, że największe zagrożenie dla gospodarki i społeczeństwa będą stanowiły ekstremalne zjawiska pogodowe i klimatyczne (nawalne deszcze, powodzie, podtopienia, osunięcia ziemi, fale upałów, susze, huragany, osuwiska itp.). Zjawiska te będą występować z coraz większą częstotliwością i natężeniem oraz będą dotyczyć coraz większych obszarów kraju. Działania SPA będą obejmować: przedsięwzięcia techniczne (np. budowę niezbędnej infrastruktury przeciwpowodziowej i ochrony wybrzeża), zmiany regulacji prawnych (np. zmiany w systemie planowania przestrzennego ograniczające możliwość zabudowy terenów zagrożonych powodziami, podtopieniami i osuwiskami, bardziej elastyczne procedury szybkiego reagowania na klęski żywiołowe), wdrożenie systemów monitoringu odnoszących się do poszczególnych dziedzin i obszarów, szerokie upowszechnianie wiedzy na temat koniecznej zmiany zachowań gospodarczych. Uwzględniono przy tym następujące generalne zasady: minimalizacja podatności na ryzyko związane za zmianami klimatu, m.in. uwzględniając ten aspekt na etapie planowania inwestycji, opracowanie planów szybkiego reagowania na wypadek katastrof klimatycznych (powodzie, susze, fale upałów), tak by instytucje publiczne były przygotowane do niesienia natychmiastowej pomocy poszkodowanym, priorytetyzaja działań pod kontem efektywności kosztowej, przygotowanie się na przeciwdziałanie zagrożeniom zdrowia i życia ludzi oraz szkodom, których skutki mogą być nieodwracalne (np. w postaci utraty dóbr kultury czy rzadkich ekosystemów) Strategia rozwoju województwa świętokrzyskiego do 2020 roku Strategia Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do 2020 roku jest nadrzędnym, wieloletnim dokumentem strategicznym rozwoju społeczno-gospodarczego województwa świętokrzyskiego. Uwzględnia zmienione uwarunkowania zewnętrzne (europejskie i krajowe) rozwoju regionu, stwarzające nowe perspektywy realizacji strategicznych celów rozwojowych województwa. Ponadto model programowania dopasowany jest do nowej formuły planowania działań wspieranych z funduszy UE. W Strategii zintegrowano polityki sektorowe na poziomie regionalnym, a także uwzględniono problemy międzyregionalne. 18

19 Strategia Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do 2020 roku określa misję strategii, cele strategiczne, cele operacyjne oraz kluczowe postulaty. Poniżej przedstawiono misję strategii i te cele, priorytety oraz kierunki działań zawarte w Strategii, które mogą odzwierciedlać potrzeby realizacji Koncepcji. Misja strategii: Pragmatyczne dążenie do najpełniejszego i innowacyjnego wykorzystania przewag i szans, odwrócenia niekorzystnych tendencji demograficznych oraz podniesienia jakości życia mieszkańców przy jednoczesnej dbałości o stan środowiska Cele strategiczne Cele operacyjne Kluczowe postulaty Cel 6 Cel 6.2 Inżynieria środowiska, czyli dokończenie infrastruktury komunalnej oraz efektywne wykorzystanie zlewni Wisły Cel 6.3 Adaptacja do zmian klimatycznych przeciwdziałanie zagrożeniom powodziowym i suszy, a także innym klęskom żywiołowym Cel 6.4 Ochrona cennych zasobów przyrodniczych - Zwiększenie retencji w zlewni Wisły, w szczególności poprzez działania lokalne i tzw. małą retencję, - Wykorzystanie potencjału rzek, zbiorników wodnych i ich otoczenia dla potrzeb turystyki i rekreacji z uwzględnieniem potrzeb ich ochrony jako korytarzy ekologicznych i regionalnych zasobów wód. - Rozbudowa i modernizacja infrastruktury chroniącej przed powodziami w dorzeczu Wisły z uwzględnieniem minimalizacji presji na środowisko przyrodnicze oraz w przypadku lokalnych podtopień - Rozwiązania organizacyjno - techniczne zmniejszające skutki powodzi, a także innych klęsk żywiołowych, - Racjonalna gospodarka przestrzenna na obszarach zagrożonych powodzią zmierzająca do wykluczenia zabudowy na tych terenach - Ochrona walorów przyrodniczych rzek województwa W okresie od uchwalenia Strategii w 2006 roku bardzo dynamicznie zmieniały się zewnętrzne uwarunkowania rozwoju (krajowe i europejskie). Na szczeblu krajowym rozpoczęty został proces porządkowania dokumentów strategicznych. Po przyjęciu 13 lipca 2010 r. Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego : Regiony, Miasta, Obszary wiejskie (KSRR) rozpoczęły się prace nad przygotowaniem długo- i średniookresowej strategii rozwoju kraju, ośmiu strategii zintegrowanych oraz Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (KPZK). 3 marca 2010 roku Komisja Europejska opublikowała nowy, długookresowy dokument Strategia Europa 2020 określający kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego Unii Europejskiej. Biorąc pod uwagę skalę i kierunki zmian sytuacji społeczno-gospodarczej w województwie i kraju, a także dynamiczne procesy w globalnym otoczeniu regionu, Sejmik Województwa Świętokrzyskiego podjął w marcu 2011 r. decyzję o rozpoczęciu prac nad aktualizacją Strategii, przyjmując uchwałę w sprawie przyjęcia zasad, trybu i harmonogramu opracowania 19

20 aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do roku Obowiązująca Strategia Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do 2020 roku zmieniona została Uchwałą Nr XXXXIII/589/13 Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego z dania 16 lipca 2013 r Plan zagospodarowania przestrzennego województwa świętokrzyskiego Obowiązujący Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Świętokrzyskiego zmieniony Uchwałą Nr XLVII/833/14 Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego z dnia 22 września 2014 r. określa cele i kryteria organizacji struktury przestrzennej regionu, które z jednej strony uwzględniają założenia polityki przestrzennej państwa, ujęte w dokumencie rządowym z sierpnia 2001 r. pt. Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, zaś z drugiej strony tworzą warunki przestrzenne do realizacji celów i programów zawartych w Strategii Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego. Podstawą formułowania ustaleń Planu jest zasada zrównoważenia rozwoju województwa, zakładająca spójność środowiska przyrodniczego, społecznego i gospodarczego. Inwestycje dotyczące zabezpieczenia p.powodziowego rzeki Opatówki są spójne z poniższymi celami warunkującymi i priorytetami polityki przestrzennej województwa dotyczącymi ochrony środowiska. Cele warunkujące Cel 4. Ochrona i racjonalne zagospodarowanie zasobów przyrodniczych i dóbr kultury, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Cel 6. Zwiększenie odporności struktur przestrzennych na zagrożenia oraz poprawa bezpieczeństwa publicznego Priorytety polityki przestrzennej - Zapewnienie ciągłości i spójności przestrzennej systemu obszarów chronionych i powiązań ekologicznych w tym funkcjonowania sieci ekologicznej Natura Rozwój komunalnej infrastruktury ochrony środowiska - Osiągnięcie europejskich standardów ochrony zasobów wód, bezpieczeństwa powodziowego oraz racjonalnego korzystania z tych zasobów - Podniesienie skuteczności ochrony przed powodzią i skutkami suszy Analizowana Koncepcja bezpośrednio uwzględnia potrzebę zwiększenia bezpieczeństwa przeciwpowodziowego w województwie świętokrzyskim, a działania ujęte w projekcie korespondują z celami warunkującymi określonymi w ramach celu generalnego Program ochrony środowiska dla województwa świętokrzyskiego Obowiązujący Program ochrony środowiska dla województwa świętokrzyskiego przyjęty został Uchwałą nr XII/211/11 Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego z dnia 12 października 2011 r. definiuje cele średniookresowe do 2019 roku oraz kierunki działań na 20

21 lata Poniżej zestawiono cele i kierunki działań, z którymi inwestycje dotyczące zabezpieczenia p.powodziowego rzeki Opatówki, są spójne. Zakres Ochrona przyrody Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi Cel średniookresowy do 2019 Zachowanie i wzmocnienie różnorodności biologicznej i krajobrazowej województwa Zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi województwa oraz zapewnienie skutecznej ochrony przed powodzią i suszą Kierunki działań na lata Utrzymanie różnorodności siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków - Wzmocnienie znaczenia ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej w planowaniu przestrzennym - Adaptacja do zmian klimatycznych w ochronie przyrody i gospodarce leśnej - Wdrażanie Ramowej Dyrektywy Wodnej i Dyrektywy Powodziowej na terenie województwa świętokrzyskiego - Realizacja Programu małej retencji dla województwa świętokrzyskiego Program małej retencji dla województwa świętokrzyskiego Celem Programu małej retencji jest zwiększenie i odbudowa zdolności retencyjnej zlewni rzecznych poprzez poprawę struktury bilansu wodnego. Propozycje rozwiązań zawartych w wojewódzkim programie małej retencji odnoszą się do budowy i rozbudowy zbiorników małej retencji, stawów rybnych, zbiorników małej retencji na terenach lasów, zwiększenia retencji glebowej gleb żyznych, poprawy warunków gruntowo-wodnych terenów bagiennych i torfowisk oraz wykonywania zabiegów agromelioracyjnych polegających na zwiększeniu retencji glebowej, a także do zalesiania i zadrzewiania gleb marginalnych. Tak, więc realizacja programu małej retencji przyczyni się nie tylko do zwiększenia retencji wodnej i łagodzenia skutków suszy, ale również pozytywnie wpłynie na stan całego środowiska przyrodniczego. Ogółem w Programie ujęto budowę 20 szt. zbiorników małej retencji do realizacji przez Samorząd Województwa Świętokrzyskiego, 154 szt. zbiorników małej retencji do realizacji przez Samorządy Gmin oraz 5 szt. zbiorników małej retencji na terenie Lasów Państwowych. Przedsięwzięcia zawarte w analizowanym projekcie Koncepcji w pierwszej kolejności stawiają na zwiększenie retencji wód i przy uwzględnieniu ochrony przyrody, co koresponduje z celami programu małej retencji Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły ustanowiony został Uchwałą Rady Ministrów Nr 151/2011 z dnia 9 sierpnia 2011 r. i stanowi zasób informacji na temat planowanych działań inwestycyjnych, w celu zabezpieczenia przed wielkimi, katastrofalnymi powodziami. 26 sierpnia 2014 r. Rada Ministrów podjęła uchwałę w sprawie uchylenia Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły. Jest to wynik wypełnienia zaleceń Komisji Europejskiej w zakresie spełnienia wymogów dyrektyw unijnych 21

22 i wdrożenia jednolitego sposobu gospodarowania wodami. Przewidziano jednak finansowanie inwestycji rozpoczętych w ramach Programu do końca roku Realizacja Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły przebiega równolegle z realizacją innych krajowych i regionalnych programów o charakterze komplementarnym, których celem jest podniesienie lesistości, rozwój małej retencji, poprawa stanu środowiska i jego ochrony. Efektem ma być poprawa stosunków wodnych oraz wzrost retencyjności obszaru dorzecza, co będzie przyczyniać się do łagodzenia skutków rozlewnych opadów, a także średnich wezbrań. W Programie wyróżniono trzy grupy zadań dostosowane do specyfiki dorzecza górnej Wisły, zwane osiami zadaniowymi Programu. Projekt Koncepcji zabezpieczenia p.powodziowego rzeki Opatówki o dł. 52,1 km wraz z dopływami jest realizowany w ramach Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły i wpisuje się w grupę I Zabezpieczenie przed zagrożeniem powodziowym doliny górnej Wisły i w grupę III Obniżenie zagrożenia powodziowego w układzie zlewniowym. Grupa I obejmuje między innymi zadania na obszarze dopływów Wisły w zakresie obwałowań cofkowych zabezpieczających przed powodzią tereny w obszarach węzłowych: Wisła dopływ. Grupa III obejmuje między innymi zadania obejmujące zlewnie bezpośrednich dopływów Wisły, w tym zlewnię rzeki Opatówki. Zadania projektowe tej grupy obejmują głównie ograniczenie szkód i strat poprzez zapewnienie odpowiedniej przepustowości rzek i potoków, umocnienia ich koryt oraz ich zabezpieczenia w trakcie przejścia wielkich wód, a także działania retencyjne dla ograniczenia wielkości powodzi, w tym także profilaktyczne, związane z rekompensatą lub odbudową traconej retencji naturalnej. Zadania projektowe w układzie zlewniowym zostały sformułowane dla obszarów o wysokim poziomie zagrożenia, udokumentowanym bezpośrednimi stratami powodziowymi Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły Obecne Plany gospodarowania wodami zostały opracowane dla wszystkich obszarów dorzeczy w Polsce (Wisły, Odry, Łaby, Ücker, Dunaju, Dniestru, Niemna, Pregoły, Świeżej oraz Jarfu), w I cyklu planistycznym. Plany gospodarowania wodami (PGW) są jednymi z najważniejszych dokumentów opracowywanych w ramach planowania w gospodarce wodnej. Opracowuje je Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej w uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw gospodarki wodnej oraz ministrem właściwym do spraw środowiska. Obecnie trwają prace związane z aktualizacją planów gospodarowania wodami (apgw). W dniu 22 lutego 2011 r. Rada Ministrów zatwierdziła Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły. Plan gospodarowania wodami w obszarze dorzecza Wisły stanowi narzędzie planistyczne, które ma usprawnić proces osiągania celów środowiskowych wynikających z Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW). Plany obejmują działania zmierzające do spełnienia celów RDW w zakresie osiągnięcia i utrzymania dobrego stanu wód, w szczególności ekosystemów wodnych i od wód zależnych. PGW stanowi syntezę prac przeprowadzonych na obszarze dorzecza w pierwszym cyklu planistycznym. W planie zawarto m.in. wykaz szczegółowych programów i planów gospodarowania dotyczących zlewni problemów lub typów wód wraz z przedstawieniem zawartości tych programów i planów. 22

23 W PGW ujęto dokumenty istotne z punktu widzenia zabezpieczenia p.powodziowego rzeki Opatówki tj. Program małej retencji województwa świętokrzyskiego, Strategię Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do roku 2020, Program ochrony środowiska dla województwa świętokrzyskiego, Wojewódzki Program Ochrony Zasobów Wodnych dla województwa świętokrzyskiego ze szczególnym uwzględnieniem restytucji i ochrony ryb dwuśrodowiskowych oraz przywrócenia możliwości wędrówek ryb MasterPlan dla obszaru dorzecza Wisły MasterPlan dla dorzecza Wisły został zatwierdzony przez Radę Ministrów w dniu 26 sierpnia 2014r. Jest on dokumentem o nadrzędnym znaczeniu dla wszystkich istniejących w Polsce krajowych i regionalnych planów i programów sektorowych, w których planowane są działania lub inwestycje mające wpływ na stan zasobów wodnych oraz cele ochrony wód wynikające z Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW). Nadrzędny charakter tego dokumentu polega na konieczności uchylenia dotychczas funkcjonujących dokumentów planistycznych na rzecz MasterPlanów. Równocześnie MasterPlan nie jest strategią zarządzania zasobami wodnymi w Polsce. Masterplan stanowi dokument zwierający zestawienie inwestycji planowanych do realizacji w perspektywie do 2021 r. dla obszaru dorzecza Wisły wraz z ich oceną pod kątem zgodności z Ramową Dyrektywą Wodną. Dokument ten jest wynikiem ustaleń z Komisją Europejską i będzie stanowił uzupełnienie obowiązującego planu gospodarowania wodami do czasu aktualizacji w 2015 r. Działania zawarte w projekcie Koncepcji zabezpieczenia p.powodzowego rzeki Opatówki nie zawierają się w zadaniach zawartych w MasterPlanie dla obszaru dorzecza Wisły. 3. Diagnoza stanu istniejącego 3.1. Położenie geograficzne i rzeźba terenu Zlewnia rzeki Opatówki o powierzchni 258,46 km² (wg MPHP) położona jest na obszarze dwóch powiatów: opatowskiego (gminy: Sadowie, Baćkowice, Opatów, Lipnik, Wojciechowice) i sandomierskiego (gminy: Wilczyce, Obrazów, Dwikozy). Zgodnie z regionalizacją fizyczno-geograficzną Polski (wg. J. Kondrackiego) zlewnia Opatówki od wschodu leży w prowincji Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem Zachodnim i Północnym (51), w podprowincji Podkarpacie Północne (512), makroregion Kotlina Sandomierska ( ) w obrębie, którego wyróżniono mezoregion Nizina Nadwiślańska (512.41) składający się z trzech terasów: zalewowego, wyższego terasu piaszczystego oraz terasu przykrytego lessem. Przeważająca część zlewni leży w prowincji Wyżyny Polskie (34), w podprowincji Wyżyna Małopolska (342), makroregionie Wyżyna Kielecka (342.3), w mezoregionie Wyżyna Sandomierska (342.36). Na niewielkim obszarze zachodnia części zlewni położona jest w mezoregionie Góry Świętokrzyskie ( ). Środkowa część zlewni w rejonie mezoregionu Wyżyna Sandomierska o charakterze wyżynnym, pokryta jest grubą warstwą lessu. Częstym zjawiskiem na zboczach jest występowanie teresów. W dolinie Opatówki występuje częściowo teresa nadzalewowa, 23

24 usytuowana na wysokości ok. 5-8 m ponad obecny stan rzeki. Specyficznym procesem występującym w miejscach krzyżowania się doliny Opatówki i większych dolin bocznych jest tworzenie się ostańców denudacyjno erozyjnych występujących w postaci rozległych i dość wysokich pagórów wznoszących się z dna teresy zalewowej. Zachodnia część zlewni Opatówki leży na obszarze mezoregionu Góry Świętokrzyskie charakteryzującego się pasmowym rodzajem wzniesień i obniżeń, obejmującym wschodnią część Pasma Jeleniowskiego. Podział zlewni Opatówki na jednostki fizycznogeograficzne przedstawiono na poniższym rysunku. Rysunek 2. Podział na jednostki fizycznogeograficzne w obrębie zlewni Opatówki 3.2. Budowa geologiczna Zlewnia Opatówki na zachodzie w rejonie Pasma Jeleniewskiego leży w terenie zbudowanym z skał osadowych złożonych z piaskowców kwarcowych i kwarcytowych. Największe znaczenie mają utwory kambryjskie z okresu dolnego i środkowego kambru, zbudowane z warstw jurkowickich i gołoszyckich ukrytych pod pokrywą lessową. Środkowa część zlewni w rejonie Wyżyny Sandomierskiej położona jest w obrębie niecki lubelskiej stanowiącej strefę graniczną platformy prekambryjskiej i struktur paleozoicznych. Zbudowana jest z utworów masywu paleozoicznego Gór Świętokrzyskich i permsko-mezozoicznej osłony jego obrzeża. Obszar na południe od doliny Opatówki stanowi masyw paleozoiczny, a część północną budują osady triasu, jury i kredy (osłona 24

25 mezozoiczna). Największy obszar zajmuje wysoczyzna lessowa. Budują ją pyły i gliny pylaste, lokalnie z wkładkami piasku i gliny. Występują deluwia lessowe (lessy na wtórnym złożu), piaski i żwiry tarasów rzecznych, utwory peryglacjalne oraz najmłodsze holoceńskie, martwica wapienna, torfy, piaski, namuły i mady rzeczne. Wschodnia część zlewni zbudowana jest z osadów kambru oraz ordowiku i syluru oraz osadów trzeciorzędowych reprezentowanych przez osady miocenu, helwetu, tortonu i sarmatu. Warstwę powierzchniową stanowią osady czwartorzędowe o znacznej miąższości reprezentowane przez żwiry, pyły, gliny zwałowe, piaski i iły Zasoby naturalne Zasoby naturalne to wszelkie występujące na Ziemi dobra naturalne wykorzystywane przez człowieka. W ich skład wchodzą: surowce mineralne, gleby, wody, rośliny, zwierzęta. W poniższym rozdziale omówiono surowce mineralne, czyli użyteczne dla człowieka skały i minerały zaliczane do zasobów nieodnawialnych. W obszarze zlewni Opatówki, na terenie poniższych gmin, występują następujące kopaliny: Gmina Lipnik piaskowce i piaskowce kwarcytowe na obszarze miejscowości: Międzygórz, Leszczków, Słabuszewice, wapienie w rejonie miejscowości Gozdawa, Leszczków, Żurawniki, dolomity odsłaniają się w rejonie miejscowości Słabuszewice, kruszywa naturalne: piaski rzeczne, piasek ze żwirem, piaski kwarcowo glaukonitowe w rejonie miejscowości: Malice Kościelne, Słabuszewice, Międzygórz, Miasto i gmina Opatów piaskowce kambryjskie (piaskowce kwarcytowe zwięzłe oraz piaskowce kwarcytowe z przerostami łupków ilastych mułowców i iłowców) na obszarze miejscowości: Tomaszów Jałowęsy, wapienie (dolomityczne, margliste) występujące w okolicach miejscowości Karwów, kruszywo naturalne (piaski i żwiry) w rejonie miejscowości Nikisiałka, surowce ilaste (gliny zwałowe, gliny lessowe, lessy) w okolicach Opatowa. Gmina Sadowie kruszywo naturalne (piaski i żwiry) w rejonie miejscowości Zochcin. Ponadto na analizowanym terenie występują następujące rodzaje złóż: 2 złoża piasku budowlanego w miejscowości Szczytniki, złoże kruszywa naturalnego w miejscowościach Gałkowice-Kolonia, (eksploatacja złoża zaniechana, ulega ono samurekultywacji) i Zochcin, Międzygórz, Dacharzów, złoża kamieni drogowych w gminie Lipnik w miejscowościach: Słabuszewice, Leszczków (2 złoża), Żurawniki (2 złoża), na terenie gminy Wilczyce w miejscowości Zagrody, złoża piaskowców perspektywiczne na terenie gminy Opatów w miejscowościach: Jałowęsy, Tomaszów, Gołaszyce. Ponadto na analizowanym terenie znajdują się następujące obszary i tereny górnicze o statusie terenów: aktualnych 25

26 Gałkowice, Pielaszów, Skała I Wojciechowice, Kolonia Druga, zniesionych Karwów, Żurawniki Wody powierzchniowe Hydrografia Głównym ciekiem zlewni jest rzeka Opatówka, która jest lewobrzeżnym dopływem (II rzędu) rzeki Wisły, o długości 55,88 km (zgodnie z obowiązującym MPHP). Sieć hydrograficzną zlewni stanowią dopływy lewobrzeżne, takie jak: Dopływ spod Niemiec, Dopływ spod Sadowia, Dopływ spod Brzezia, Potok Lisowski, Potok Daromiński i dopływy prawobrzeżne: Dopływ spod Wrzosu, Grabówka (Jałowęsówka), Rzeka Marcinkowska (Marcinówka), Kania (Kołaczówka), Żychawa, Dopływ z Wąwozu Łączki, Potok Komorniański. Dopływ spod Niemienic w całości przepływa i uchodzi do Opatówki w miejscowości Niemienice. Następnie w miejscowości Zochcin uchodzi Dopływ spod Wrzosu, dalej w miejscowości Porudzie do Opatówki wpływa Dopływ spod Sadowia zasilany przez lewobrzeżny dopływ Dopływ spod Kolonii Sadowie. Kolejno na prawym brzegu na terenie miasta Opatów uchodzi Grabówka, Rzeka Marcinkowska (Marcinówka) i Kania (Kołaczówka). Kolejno uchodzą: Dopływ spod Brzezia w miejscowości Żółczyce, Żychawa w miejscowości Słabuszewice, Dopływ z Wąwozu Łączki w miejscowości Międzygórz, Potok Lisowski, który przyjmuje w miejscowości Nowy Daromin lewobrzeżny dopływ o nazwie Potok Daromiński i następnie wspólnie uchodzą do Opatówki w miejscowości Tułkowice. Ostatni prawobrzeżny dopływ Opatówki to Potok Komorniański, który uchodzi do niej w miejscowości Zagrody. Długość cieków w obszarze zlewni wynosi 124,45 km Jednolite części wód powierzchniowych i ocena ich stanu Jednolita część wód powierzchniowych to, zgodnie z definicją RDW, oddzielny lub znaczący element wód powierzchniowych taki jak: jezioro lub inny naturalny zbiornik wodny, sztuczny zbiornik wodny, struga, strumień, potok, rzeka, kanał lub ich część, morskie wody wewnętrzne, wody przejściowe lub wody przybrzeżne. W obszarze zlewni Oparówki wydzielone zostały 3 jednolite części wód powierzchniowych, dla których szczegółowe informacje wraz z oceną ich stanu przedstawiono na poniższym rysunku i tabelach. 26

27 Rysunek 3. Jednolite części wód powierzchniowych w obszarze zlewni Opatówki Tabela 2 Jednolite części wód powierzchniowych w obrębie zlewni Opatówki wraz z oceną ich stanu Lp. Jednolita część wód powierzchniowych (JCWP) SCWP Typ JCW Status JCW Ocena stanu/potencjału ekologicznego Ocena stanu chemicznego 1 2 Opatówka do Żychawy Opatówka od Żychawy do ujścia PLRW GW NAT SŁABY DOBRY PLRW GW SZCW SŁABY DOBRY 3 Potok Lisowski PLRW GW NAT UMIARKOWANY DOBRY Typy jednolitych części wód powierzchniowych: 6 Potok wyżynny węglanowy z substratem drobnoziarnistym 9 Mała rzeka wyżynna węglanowa Status jednolitych części wód powierzchniowych: NAT naturalna część wód SZCW silnie zmieniona część wód SCW sztuczna część wód 27

28 Tabela 3 Ocena ogólna stanu JCWP w obrębie zlewni Opatówki Lp 1 2 Jednolita część wód powierzchniowych (JCWP) Nazwa JCWP Opatówka do Żychawy Opatówka od Żychawy do ujścia Kod JCWP Ocena stanu JCWP Stan JCW wg PGW Ocena ryzyka nieosiągnięcia celu wg PGW ** Odstępstwa od celów środowiskowyc h wg PGP ** PLRW ZŁY ZŁY NIEZAGROŻONA - PLRW ZŁY ZŁY ZAGROŻONA 4(4) 1 derogacje czasowe brak możliwości technicznych 3 Potok Lisowski PLRW ZŁY ZŁY NIEZAGROŻONA - ** Źródło: PGW dla dorzecza Wisły, KZWG, Wody podziemne Warunki hydrogeologiczne na obszarze zlewni Opatówki wynikają z istnienia licznych struktur geologicznych oraz występujących zbiorników wód podziemnych (GZWP). Występują tutaj poziomy wodonośne od dewonu po czwartorzęd, o zróżnicowanym rozprzestrzenieniu, miąższości i wodonośności Jednolite części wód podziemnych i ocena ich stanu Podstawowym elementem w gospodarowaniu wodami podziemnymi jest jednolita część wód. Zgodnie z obowiązującym do końca 2015 roku podziałem na 161 JCWPd zlewnia Opatówki na przeważającym terenie leży w obrębie jednolitych części wód podziemnych nr 123 i 124. Zachodnie i północne granice zlewni położone są w niewielkiej części w obrębie jednolitej części wód podziemnych nr 101, natomiast południowo-wschodnie granice zlewni wkraczają w obszar jednolitej części wód podziemnych nr 125. Na poniższej mapie poglądowej zaznaczono jednolite części wód podziemnych oraz przebieg GZWP na obszarze zlewni Opatówki. 28

29 Rysunek 3. Jednolite części wód podziemnych w obszarze zlewni Opatówki Ocena stanu wód podziemnych określana jest na podstawie wyników monitoringu, jakości wód podziemnych zawartych w opracowaniu Wyniki pomiarów, jakości wód podziemnych w województwie świętokrzyskim w roku Podstawy do oceny jakości wód podziemnych w ujęciu formalno-prawnym reguluje Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych 3. Zgodnie z rozporządzeniem klasyfikacja elementów fizykochemicznych stanu wód podziemnych obejmuje pięć następujących klas jakości wód podziemnych: klasa I wody o bardzo dobrej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych są kształtowane wyłącznie w efekcie naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych i nie wskazują na wpływ działalności człowieka, klasa II wody o dobrej jakości, w których wartości niektórych elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych i nie wskazują na wpływ działalności człowieka albo jest to wpływ bardzo słaby, 3 Dz.U.Nr 143, poz

30 klasa III wody zadawalającej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych lub słabego wpływu działalności człowieka, klasa IV wody niezadowalającej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych oraz wyraźnego wpływu działalności człowieka, klasa V wody złej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych potwierdzają znaczący wpływ działalności człowieka. Klasyfikacja ze względu na stan chemiczny obejmuje, wg kryteriów opisanych w rozporządzeniu, podział na: dobry stan chemiczny wód podziemnych, do którego zaliczono wody podziemne o I, II, III klasie jakości, słaby stan chemiczny wód podziemnych, do którego zaliczono wody o IV i V klasie jakości. W roku 2013 na analizowanym obszarze zlewni stan jakości wód podziemnych oraz stan chemiczny JCWPd określono jako stan dobry. Wody podziemne w punktach zlokalizowanych na terenie zlewni Opatówki zaliczono do III klasy jakości oraz do II i III klasy pod względem stanu chemicznego. Zgodnie z zapisami zawartymi w Ramowej Dyrektywie Wodnej dobry stan wód podziemnych oznacza stan osiągnięty przez część wód podziemnych, jeżeli zarówno no jej stan ilościowy, jak i chemiczny jest określony jako co najmniej dobry. Dla spełnienia wymogu niepogarszania stanu części wód, dla części wód będących w co najmniej dobrym stanie chemicznym i ilościowym, celem środowiskowym będzie utrzymanie tego stanu Główne zbiorniki wód podziemnych W obrębie zlewni Opatówki występują następujące główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP): Zbiornik udokumentowany: 421 Zbiornik Włostów obejmuje południowy fragment o utworach wodonośnych z okresu dewonu środkowego i górnego (dolomity i wapienie) i charakterze zbiornika wód podziemnych szczelinowo-krasowym. Wody te charakteryzują się dobrą jakością i nie wymagają uzdatniania. Zbiornik nieudokumentowany: 422 Zbiornik Romanówka obejmuje niewielki obszar w północno-wschodniej części zlewni o utworach wodonośnych z okresu jury górnej i trzeciorzędu (piaski, zlepy muszlowe, wapienie) i charakterze zbiornika szczelinowo-krasowym, porowym. Wody te charakteryzują się stosunkowo dobrymi jakością Krajobraz Krajobraz na terenie zlewni Opatówki charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą terenu, w której około 70% ogólnej powierzchni ma łagodne (do 5%) spadki stoków. Krajobraz tworzą liczne formy erozyjne w postaci wąwozów, jarów, parowów. Część z nich jest zakrzewiona, zadrzewiona i pokryta roślinnością ciepłolubną. Cechą charakterystyczną krajobrazu wyżynnego są szerokie i płaskie wierzchowiny o przeważających wysokościach m. n.p.m., opadające łagodnie ku dolinom. Zbocza 30

31 dolin rozcięte są licznymi formami erozyjno denudacyjnymi (dolinki nieckowate, wciosowe). Częstymi zjawiskami na zboczach są tereny i podcięcia erozyjne. Rozdolinnienie terenu wyżyny jest znaczne, co wynika z podatności podłoża lessowego na erozję wodną i wietrzną. Dolina Opatówki wraz z siecią jej dopływów, które meandrując tworzą doliny wcięte w podłoże, stanowi niezwykle malowniczy krajobraz Różnorodność biologiczna Opis korytarzy ekologicznych związanych z dolinami rzecznymi Korytarz ekologiczny to obszar umożliwiający migrację roślin, zwierząt lub grzybów. Są to zazwyczaj pasy naturalnej lub półnaturalnej roślinności, występujące pośród środowiska silnie przekształconego przez człowieka. Ze względu na specyficzny wydłużony kształt i charakterystyczną, pasowo rozmieszczoną roślinność na brzegach, doliny rzeczne tworzą najważniejsze korytarze ekologiczne. Rzeki stanowią szlak komunikacyjny dla roślin i zwierząt z nurtem lub wzdłuż rzek następuje przemieszczanie się różnorodnych gatunków roślin i zwierząt. Rzeka, jako korytarz ekologiczny, nie tylko umożliwia przemieszczanie się różnym gatunkom roślin i zwierząt, ale również daje im możliwość schronienia, rozmnażania i dostępu do pożywienia. Obecność zasobów wodno-pokarmowych zapewnia migrującym organizmom sprzyjające warunki. Z tego względu doliny rzeczne stanowią najbardziej uniwersalną formę korytarza ekologicznego. Obszary międzywala Wisły stanowią szlak wiosennych i jesiennych wędrówek szeregu gatunków m.in. ptaków, ssaków i ryb. Na niewielkim obszarze, zachodniej części zlewni Opatówki, wyróżniono korytarz ekologiczny o znaczeniu międzynarodowym o nazwie Dolina Środkowej Wisły, obejmujący niewielki ujściowy odcinek rzeki Opatówki w miejscowości Dwikozy. Na analizowanym terenie znajdują się również lokalne korytarze ekologiczne związane z występującymi tam ciekami: Dopływ spod Niemiec, Dopływ spod Sadowia, Dopływ spod Brzezia, Potok Lisowski, Potok Daromiński, Dopływ spod Wrzosu, Grabówka (Jałowęsówka), Rzeka Marcinkowska (Marcinówka), Kania (Kołaczówka), Żychawa, Dopływ z Wąwozu Łączki, Potok Komorniański. Przebieg korytarza ekologicznego Dolina Środkowej Wisły na obszarze zlewni Opatówki przedstawia poniższy rysunek. 31

32 Rysunek 4. Przebieg korytarza ekologicznego na obszarze zlewni Opatówki Opis elementów środowiska objętych ochroną na podstawie ustawy o ochronie przyrody z dnia r. Na obszarze zlewni Opatówki znajdują się następujące obszary chronione: Rezerwat Przyrody Wisła pod Zawichostem, Jeleniowski Park Krajobrazowy, Jeleniowski Obszar Chronionego Krajobrazu otulina Jeleniowskiego Parku Krajobrazowego, stanowisko dokumentacyjne zespół utworów geologicznych w miejscowości Karwów, 34 pomników przyrody. Obszary chronione na obszarze zlewni Opatówki przedstawiono na poniższym rysunku. 32

33 Rysunek 5.Obszary chronione na obszarze zlewni Opatówki Cele ochrony obszarów chronionych ustanowiono w oparciu o ustawę o ochronie przyrody, zostały określone w akcie prawnym tworzącym daną formę ochrony przyrody i mogą być następnie uszczegółowione w akcie planistycznym (plan ochrony, zadania ochronne lub plan zadań ochronnych) ustanowionym dla danej formy ochrony przyrody, jeśli taki plan został sporządzony. W stosunku do krajowych form ochrony przyrody (parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000), normy i cele mające znaczenie dla ustalenia celu środowiskowego dla wód oznaczają: dla parku narodowego: zachowanie różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody, przywrócenie właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenie zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów; przy czym cele te mogą być uszczegółowione w planie ochrony parku narodowego, dla rezerwatu przyrody: cel określony indywidualnie w akcie tworzącym rezerwat, biorąc także pod uwagę, że w rezerwacie podlega ochronie całość przyrody; przy czym cel ten może być uszczegółowiony i rozwinięty w planie ochrony rezerwatu, jeśli został ustanowiony, dla parku krajobrazowego: zachowanie wartości przyrodniczych w warunkach zrównoważonego rozwoju, przy czym może być to uszczegółowione i rozwinięte jako 33

34 szczególne cele ochrony w akcie prawnym tworzącym park krajobrazowy oraz w jego planie ochrony, jeżeli został ustanowiony, dla obszaru chronionego krajobrazu: ustalenia dotyczące ochrony zawarte w akcie tworzącym obszar, dla obszaru Natura 2000: zachowanie lub odtworzenie właściwego stanu ochrony występujących w nim gatunków i siedlisk przyrodniczych będących przedmiotem ochrony w obszarze. Poniżej scharakteryzowano obszary chronione występujące w obrębie zlewni Opatówki z uwzględnieniem celów środowiskowych dla obszarów chronionych, określonych w ramach opracowania Ustalenie celów środowiskowych dla jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP) i obszarów chronionych, KZGW, 2013r [14]. Rezerwat Przyrody Wisła pod Zawichostem Utworzony w 2008 roku w celu ochrony zachowania ze względów społecznych, naukowych i dydaktycznych ostoi lęgowych, miejsc żerowania i odpoczynku podczas wędrówek rzadkich, charakterystycznych dla doliny Wisły gatunków ptaków, w szczególności z rzędu siewkowych Charadriiformes. Wymaga: utrzymania niezakłóconego procesu tworzenia się łach rzecznych, zachowania transportu rumowiska rzecznego, warunków do jego akumulacji, naturalnego reżimu hydrologicznego w tym występowania stanów niskich i stanów wezbraniowych. Znajduje się w niewielkim fragmencie ujściowego odcinka rzeki Opatówki i obejmuje w całości strefę korytową rzeki Wisły, która stanowi siedliska lęgowe ptaków i miejsca odpoczynku wielu gatunków ptaków wodno-błotnych. Obszar rezerwatu obejmuje koryto Wisły od ujścia Sanu do ujścia Sanny po prawej stronie rzeki, natomiast na lewym brzegu od miejscowości Mściów i Szczytniki do miejscowości Piotrowice i Linów. Rezerwat położony jest na terenie trzech województw: świętokrzyskiego, podkarpackiego i lubelskiego. Jeleniowski Park Krajobrazowy Utworzony w 1988 roku i zaktualizowany uchwałą w 2014 roku w celu ochrony zachowania: cennych biocenoz z chronionymi i rzadkimi gatunkami flory, fauny i grzybów, różnorodności geologicznej, w tym obszarów występowania rzeźby lessowej, naturalnych fragmentów ekosystemów wodnych (rozlewisk i starorzeczy), zachowanie siedlisk zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, w tym w szczególności torfowisk. Wymaga: zachowania lub odtworzenia bagiennych warunków wodnych torfowisk, borów bagiennych i olsów, zachowania naturalnego charakteru nieprzekształconych dotychczas cieków, zachowania zasilania źródlisk, zachowania procesów erozji lessowej. Preferowana jest zabudowa nawiązująca do regionalnej tradycji i otaczającego krajobrazu, wartości historycznych, kulturowych i etnograficznych, układów i obiektów zabytkowych, a także licznych miejsc pamięci narodowej, istniejących punktów i ciągów widokowych, ograniczanie negatywnego wpływu działalności gospodarczej na krajobraz. Krajobraz tego obszaru kształtuje malownicze Pasmo Jeleniowskie, porośnięte lasami z dużym udziałem zbiorowisk jodłowo-bukowych. Ok. 64% całej powierzchni parku stanowią 4 typy siedliskowe lasu oraz 6 zespołów roślinności leśnej, do których zaliczyć można: wyżynny jodłowy bór mieszany, środkowopolski bór mieszany, podgórski łęg jesionowy, grąd subkontynentalny, kwaśną buczynę niżową i żyzną buczynę karpacką. Na terenie Parku 34

35 występuje ok. 728 gatunków roślin naczyniowych dziko rosnących, z czego 27 gatunków podlega ochronie krajowej, 21 należy do gatunków rzadkich i zagrożonych wyginięciem w skali regionu. Z gatunków objętych ochroną ścisłą występują m.in.: widłaki: wroniec, jałowcowaty i goździsty, paprotka zwyczajna, skrzyp olbrzymi, tojad dziobaty, parzydło leśne, wawrzynek wilczełyko, pokrzyk wilcza jagoda, naparstnica zwyczajna, lilia złotogłów, storczyk szerokolistny, podkolan biały, gnieźnik leśny, rojnik pospolity, pajęcznica gałęzista. Z gatunków objętych ochroną częściową stwierdzono obecność: kocanki piaskowej, kopytnika pospolitego, porzeczki czarnej, pierwiosnki lekarskiej, marzanki wonnej, konwalii majowej, kruszyny pospolitej, bluszcza pospolitego i kaliny koralowej. Gatunki rzadkie i zagrożone wyginięciem w skali regionu, rosnące na terenie Parku to: paprotnik kolczysty, zanokcica zielona, kokorycz pełna, bodziszek żałobny, pokrzyk wilcza jagoda, lepiężnik biały, kostrzewa leśna, miodunka miękkowłosa, oman szorstki, ożanka właściwa. Na terenie Parku i jego otuliny stwierdzono występowanie 37 gatunków owadów. Dokładniejszym badaniom poddano tu motyle, wśród których zaobserwowano gatunki zagrożone wyginięciem takie jak skalnik driada oraz rusałki: żałobnik i drzewoszek. Na terenie parku występuje 13 gatunków płazów podlegających ochronie, z których 2 objęte są ochroną międzynarodową. Są tu m.in. traszka, rzekotka drzewna, ropuchy: zielona i paskówka. Występuje 6 gatunków gadów m.in. jaszczurki zwinka i żyworodna, padalec, żmija zygzakowata oraz 91 gatunków zidentyfikowanych ptaków, spośród których ochronie krajowej podlegają 83, a międzynarodowej 9 gatunków. Występują tu m.in. bocian biały, myszołów zwyczajny, jastrząb gołębiarz, sowy: pójdźka i płomykówka, kukułka, lelek kozodój, dzięcioł duży, kruk, mysikrólik. Na terenie parku występują 32 gatunki ssaków, spośród których 11 podlega ochronie krajowej. Zaobserwowano kilka gatunków nietoperzy m.in. borowca wielkiego, karlika malutkiego, nocka wąsatka. Spośród drobnych ssaków spotkać można łasicę łaskę, popielicę, badylarkę, oraz zębiełka białawego i rzęsorka rzeczka. Ponadto w Parku i otulinie żyją zwierzęta łowne: sarny, zające, dziki, borsuki [7]. Zlewnia Opatówki zajmuje niewielki fragment w zachodniej części parku krajobrazowego. Jeleniowski Obszar Chronionego Krajobrazu Obszar utworzony w 2001 roku i zmieniony w 2014 roku stanowi otulinę Jeleniowskiego Parku Krajobrazowego. Obszar objęto ochroną ze względu na bogactwo ekosystemów, bardzo zróżnicowany krajobraz i rzeźbę terenu oraz funkcję korytarzy ekologicznych. Otulina parku charakteryzuje się bogatymi walorami przyrodniczo-krajobrazowymi. Jeleniowski Obszar Chronionego Krajobrazu w niewielkim fragmencie znajduje się w zachodniej części zlewni Opatówki. Stanowisko dokumentacyjne zespół utworów geologicznych w miejscowości Karwów, gmina Opatów. Obszar utworzony w 2002 roku stanowi odsłonięcie trzeciorzędowe detrytycznych wapieni o powierzchni wokół odsłonięcia o promieniu długości 2,50 m. Ponadto stanowisko tworzy: odsłonięcie łupków kambryjskich o promieniu długości 15 m w skarpie drogi prowadzącej do Źródła Wincentego Kadłubka oraz stożek martwicowy przy ujściu wód źródlanych do głównego koryta potoku. Na terenie stanowiska dokumentacyjnego zabrania się: niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu, wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę 35

36 terenu, z wyjątkiem obiektów związanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym, uszkadzania i zanieczyszczania gleby, wysypywania, zakopywania i wylewania odpadów lub innych nieczystości, zaśmiecania obiektu i terenu wokół niego, dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona przyrody i zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz gospodarki rybackiej, budowy budynków, budowli obiektów małej architektury i tymczasowych obiektów budowlanych mogących mieć negatywny wpływ na chronione stanowisko. Pomniki przyrody gmina Sadowie 2 lipy szerokolistne w miejscowości Niemienice w gminie Sadowie, w alei wzdłuż drogi przy dz. nr 362/7 i dz. nr 362/4, 362/8, które zostały objęte ochroną prawną w 1988 roku, 4 lipy drobnolistne, klon pospolity rosnący na dz. 362/12 na terenie parku w Niemienicach, zostały objęte ochroną prawną w 1988 roku, gmina Baćkowice 3 lipy drobnolistne wchodzące w skład alei lipowej złożonej z 79 sztuk lip w miejscowości Gołaszyce, rosnące wzdłuż drogi gminnej nr T0014 prowadzącej do zabytkowego cmentarza z okresu I wojny światowej, objęte ochroną prawną w 1999 roku, gmina Opatów wiąz szypułkowy, topola szara, topola biała rosnące w parku podworskim w miejscowości Jałowęsy, objęte ochroną prawną w 1988 roku, 3 lipy drobnolistne rosnące w parku podworskim w miejscowości Zochcinek, objęte ochroną prawną w 1988 roku, Wzgórze Czarci kamień znajdujące się wśród pól przy drodze polnej do Zochcinka, o wydłużonym kształcie i spłaszczonym wierzchołku, porośnięte roślinnością łąkową o obwodzie 50 m i wysokości 2,5 m, objęte ochroną prawną w 1991 roku, lipa drobnolistna i dereń jadalny rosnące w parku podworskim w miejscowości Nikisiałka Mała objęte ochroną prawną w 1988 roku, gmina Wilczyce 12 lip drobnolistnych, 3 sosny czarne, klon pospolity, rosnące w parku podworskim w miejscowość Wilczyce, objęte ochroną prawną w 1988 roku, wąwóz lessowy ze stanowiskami roślin chronionych, wiśni karłowatej i zawilca wielokwiatowego położony w miejscowości Gałkowice-Ocin, wzdłuż drogi gruntowej z Łukawy Kościelnej do Kichar Nowych. Obszar Natura 2000 Na obszarze zlewni Opatówki nie występują obszary sieci Natura Najbliższym obszarem jest obszar siedliskowy Dolina Dolnego Sanu PLH leżący w odległości ok. 1 km w kierunku wschodnim oraz Ostoja Jeleniowska PLH położony w kierunku zachodnim w odległości ok. 2 km od granicy zlewni. 36

37 Ekosystemy zależne od wód Obszary wodno błotne na które składają się bagna, mokradła, błota i torfowiska stanowią znaczący składnik sieci hydrograficznej i zarazem obiegu wody. Stanowią one siedliska fauny i flory oraz miejsca zasilania zasobów wód podziemnych. W obszarze zlewni Opatówki znajdują się ekosystemy od wód zależne (mokradła), które pełnią wyjątkową rolę w gospodarce wodnej. Retencjonują dużą ilość wody, chłonąc ją podczas wzmożonych opadów i zapobiegając tym samym powodziom. Ekosystemy zależne od wód występują: w dolinie Opatówki, terenie gminy Sadowie, od miejscowości Łężyce do miejscowości Bukowiany o powierzchni ok. 82,04 ha na oraz w miejscowości Niemienice o powierzchni ok. 1,93 ha. Są to mokradła o glebach mineralnych [10]. Obszary te zostały wyznaczone dla ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie Gleby W zlewni Opatówki przeważają gleby wytworzone z lessu, natomiast rzadko występują gleby składające się z piasku lub gliny. Gleby wytworzone z lessów narażone są na silną degradację poprzez spłukiwanie i erozję (w związku z urozmaiconą rzeźbą, znikomą lesistością oraz opadami). Ponadto, na niemal całej powierzchni zlewni występują czarnoziemy oraz gleby płowe z rzędu brunatnoziemnych wytworzone z pyłu. Czarnoziemy posiadają dobre właściwości wodne i powietrze, co świadczy o ich dużej urodzajności. W dolinach rzecznych Opatówki i jej dopływów wykształciły się mady rzeczne oraz gleby brunatne wytworzone na deluwiach rzecznych. W najniżej położonych częściach den dolinnych, o utrudnionym odpływie płytko zalegających wód gruntowych, wykształciły się gleby mułowo bagienne Dziedzictwo kulturowe W granicach zlewni Opatówki znajdują się następujące obiekty zabytkowe wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa świętokrzyskiego: cmentarz wojenny z I wojny światowej w Gołaszycach, nr rej. 342 z A.506 bramka na cmentarz kościelny w Malicach Kościelnych, nr rej. 48 z A.517 cmentarz parafialny nowy w Malicach Kościelnych, nr rej. 328 z A.518 cmentarz parafialny stary w Malicach Kościelnych, nr rej. 329 z A.519 ruiny zamków w Międzygórzu, nr rej. 21 z oraz 133 z A.520 zespół dworsko-parkowy w Jałowęsach, nr rej. 455 z , w tym park nr rej. 591 z A.525 zespół dworsko-parkowy w Nikisiałce Małej, nr rej. 446 z oraz 282 z A.526/1-2 o dwór, nr rej. 818 z oraz 446 z i 143 z o park, nr rej. 599 z oraz 446 z i 143 z układ urbanistyczny w Opatowie, nr rej. 33 z oraz 150 z A.527 zespół kościoła kolegiackiego w Opatowie: A.528/1-3 o kościół pw. św. Marcina, nr rej. 289 z oraz 437 z o dzwonnica, nr rej. 147 (t.) z o teren otaczający wraz z ogrodzeniem, nr rej. 437 z i 147 z

38 zespół klasztorny Bernardynów w Opatowie:, nr rej.: 148 (t.) z A.529/1-3 o kościół pw. Wniebowzięcia N. P. Marii w Opatowie, nr rej. 291 z oraz 447 z o klasztor oo. Bernardynów w Opatowie, nr rej. 291 z oraz 447 z o ogrodzenie zespołu klasztornego z bramką na cmentarz kościelny cmentarz parafialny w Opatowie., nr rej. 380 z A.530 cmentarz wojenny z I wojny światowej w Opatowie, nr rej. 370 z A.531 lapidarium na cmentarzu żydowskim przy ul. Kopernika w Opatowie, nr rej. 441 z A.532 mogiła powstańców z 1863 r. obok szpitala w Opatowie, nr rej. 508 z A.533 Miejsce Pamięci Narodowej na terenie ogrodu kolegiackiego w Opatowie, nr rej. 509 z A.534 Miejsce Pamięci Narodowej na rogu ul. Mickiewicza i 1 Maja w Opatowie, nr rej. 510 z A.535 pozostałości obwałowań miejskich w Opatowie, nr rej. 149 z A.536/1-2 o Brama Warszawska, nr rej. 773 z i nr rej. 149 z o fragmenty murów, nr rej. 149 (t.) z dom z podcieniami przy Rynku w Opatowie, nr rej. 49 z oraz 638 z A.537 park dworski w miejscowości Pobroszyn (obecnie Wąworków) nr rej. 625 z A.538 ruiny zamku w Tudorowie wraz z otaczającym terenem objętym strefą ścisłej ochrony konserwatorskiej, nr rej. 775 z oraz 210 z A.544 park dworski w Niemienicach, nr rej. 596 z A.564 zespół kościoła parafialnego pw. MB Bolesnej w Górach Wysokich, nr rej. 87 z A.668/1-3 o kościół, nr. rej. 444 z oraz 19 z o kaplica podziemna, nr rej. 40 z o ogrodzenie z kaplicami i bramkami cmentarz parafialny w Górach Wysokich, nr rej. 348 z A.669 zespół kaplicy pw. śś. Rocha i Jacka w Nowych Kicharach A670/1-2 o dawna kaplica, nr rej. 162 z oraz 102 z o częściowo zachowany mur ogrodzenia nr rej. 162 z cmentarz z I wojny światowej w miejscowości Różki nr rej. 708 z A.708 cmentarz parafialny w miejscowości Jankowice, nr rej. 366 z A.777 cmentarz parafialny w miejscowości Łukawa, nr rej. 367 z A.778 Ponadto w obszarze zlewni Opatówki znajdują się inne cenne obiekty zabytkowe, do których należą m.in.: miejsce zagłady w miejscowości Pielaszów i źródełko Kadłubka w Karwowie. W ramach opracowania projektu Koncepcji przeprowadzono ankietyzację wśród właściwych terenowo Urzędów Gmin, mającą na celu zidentyfikowanie skali zagrożenia 38

39 powodziowego w zlewni Opatówki. Jednym z elementów ankiety było wskazanie, w oparciu o przebieg powodzi historycznych, cennych obiektów dziedzictwa kulturowego, dla których zaistniało zagrożenie powodziowe. W przeprowadzonych ankietach nie wskazano obiektów dziedzictwa kulturowego zagrożonych powodzią Dobra materialne Dobra materialne to wszystkie środki, które mogą być wykorzystane, bezpośrednio lub pośrednio, do zaspokojenia potrzeb ludzkich. Z uwagi na bardzo szerokie znaczenie pojęcia dóbr materialnych, analizie poddano te z nich, których zalanie podczas powodzi może spowodować zagrożenie bezpieczeństwa, zdrowia lub życia ludzi oraz może stwarzać zagrożenie dla środowiska. Przeprowadzona w ramach opracowania projektu Koncepcji analiza wielokryterialna, uwzględniała wśród grupy kryteriów powodziowych kryterium odnoszące się do dóbr materialnych: redukcja wartości potencjalnych strat w zasięgu zalewu wody 1 %. W kryterium tym brano pod uwagę wartość potencjalnych strat powodziowych dla przyjętych siedmiu klas użytkowania terenu tj.: tereny zabudowy mieszkaniowej, tereny przemysłowe, tereny komunikacyjne, lasy, tereny rekreacyjna wypoczynkowe, użytki rolne. W odniesieniu do sumy chronionych obiektów użyteczności publicznej o szczególnym znaczeniu przyjęto kryterium odnoszące się do wody 0,2%. Przy określaniu wartości majątku opierano się o Rozporządzenie z dnia 21 grudnia 2012r. w sprawie opracowywania map zagrożenia i ryzyka powodziowego oraz map ryzyka powodziowego. Dla terenów zabudowy mieszkaniowej, terenów przemysłowych oraz terenów komunikacyjnych przyjęto rozróżnienie potencjalnej utraty majątku w zależności od głębokości wody w przedziałach: poniżej 0,5 m, powyżej 0,5 m. Dla klas użytkowania terenu takich jak: lasy, tereny rekreacyjno-wypoczynkowe, użytki rolne: grunty orne i użytki zielone, przyjmuje się stałe wartości strat niezależnie od głębokości wody, ze względu na niewielki wpływ głębokości wody na stopień utraty wartości majątku Klimat i jakość powietrza Według podziału Polski na regiony klimatyczne wg Martyn i Okołowicza [12] opisywany obszar znajduje się na granicy dwóch jednostek: regionu mazowiecko-podlaskiego oraz sandomierskiego, co zostało przedstawione na poniższym rysunku. 39

40 Rysunek 6. Podział klimatyczny Polski wg Martyn D., Okołowicz W. Na przeważającym obszarze, w rejonie mezoregionu Wyżyna Sandomierska zlewnia charakteryzuje się średnią roczną temperaturą wynoszącą 7,2-7,5 C. Średnie opady wynoszą mm, a największe zachmurzenie obserwuje się w listopadzie i grudniu. Średnia wilgotność wynosi od %. Na niewielkim obszarze wschodniej części zlewni średnie roczne usłonecznienie wynosi 1650 godzin, średnia roczna temperatura wynosi 7,0 C.Najchłodniejszym miesiącem jest styczeń z temperaturą 3,8 C, najcieplejszym lipiec z średnią roczną temperaturą 17,3 C. Amplitudy roczne wynoszą C, a długość okresu wegetacyjnego to około 240 dni. Średnie opady wynoszą poniżej 600 mm, średnia wilgotność %, zachmurzenie 65 dni w roku. W dolinach rzek zlewni Opatówki występuje inwersja temperatury, która powoduje zaostrzenie klimatu w porównaniu z obszarem wyżynnym. Większa wilgotność względna powietrza i znaczne spadki temperatury na obszarze dolin rzecznych powodują powstawanie mgieł radiacyjnych. Szczególnie intensywne zastoiska zimnego powietrza tworzą się u wylotu dolin bocznych, przy zmianie kierunku dolin, przed przewężeniami i przegrodami terenowymi. Roczna ocena jakości powietrza w województwie świętokrzyskim w 2013 roku została wykonana przez WIOŚ w Kielcach. Ocena przeprowadzona jest dla dwóch stref: miasto Kielce i strefa świętokrzyska. Zlewnia Opatówki znajduje się w strefie świętokrzyskiej. Ocena jakości powietrza wykonywana w oparciu o kryterium ochrony zdrowia obejmuje następujące substancje: benzen (C6H6), dwutlenek azotu (NO2), dwutlenek siarki 40

41 (SO2), ołów (Pb), pył zawieszony PM10, pył zawieszony PM2,5, tlenek węgla (CO), arsen (As); kadm (Cd), nikiel (Ni), benzo(a)piren (B(a)P) w pyle PM10, ozon (O3 ). W strefie świętokrzyskiej na obszarze powiatu opatowskiego stwierdzono ponadnormatywne stężenia substancji w zakresie: pyłu zawieszonego PM2,5 oraz obszarze powiatu opatowskiego i sandomierskiego ponadnormatywne stężenia substancji w zakresie benzo(a)pirenu. Stężenia pozostałych badanych substancji nie przekroczyły poziomu dopuszczalnego. Ocena jakości powietrza wykonana w oparciu o kryterium ochrony roślin obejmuje następujące substancje: tlenki azotu (NOX), dwutlenek siarki (SO2) oraz ozon (O3). Ocena jakości powietrza wykazała przekroczenie długoterminowego ozonu i brak przekroczeń dopuszczalnych wartości pozostałych wskaźników. 4. System ochrony przeciwpowodziowej w zlewni rzeki Opatówki i jej dopływów 4.1. Różnorodność zagrożeń powodziowych Zgodnie z Wstępną Oceną Ryzyka Powodziowego obszar zlewni Opatówki, poza odcinkiem ujściowym, nie został zaklasyfikowany, jako obszar narażony na niebezpieczeństwo powodzi. Wezbrania powodziowe na analizowanym terenie odnotowywano w dolnym biegu rzeki Opatówki, na odcinku o długości około 3,5 km od ujścia rzeki do miejscowości Dwikozy. Zidentyfikowane zagrożenie powodziowe wystąpiło głównie od strony Wisły w miesiącach maj czerwiec 2010 r. Powódź spowodowana była wodami cofkowymi z Wisły. Zalaniu uległy tereny w dolinie Wisły w miejscowości Dwikozy, Szczytniki, Bożydar, Debina, w gminie Dwikozy. Do zwiększenia zasięgu powodzi przyczyniło się przerwanie z nieustalonych przyczyn prawego wału na Opatówce na wysokości miejscowości Szczytniki. Ponadto w 2001 r. w zlewni Opatówki odnotowano powódź spowodowaną intensywnymi opadami na terenie dorzecza Wisły w południowej i środkowej części Polski. Powódź ta objęła przede wszystkim miejscowość Dwikozy. W środkowym i górnym biegu rzeki Opatówki oraz na jej dopływach nie występowały istotne zdarzenia powodziowe, a lokalnie występujące podtopienia dotyczyły przede wszystkim terenów rolniczych Analiza obecnego stanu ochrony przeciwpowodziowej Dominującym sposobem ochrony przeciwpowodziowej są zabezpieczenia w formie wałów przeciwpowodziowych na odcinku od źródła rzeki Opatówki po lewej i prawej stronie. Wykaz wałów zlokalizowanych w zlewni rzeki Opatówki przedstawia tabela poniżej.. 41

42 Nr obiektu Tabela 4 Lokalizacja wałów w zlewni Opatówki Rzeka Km Lokalizacja Klasa cieku (miejscowość) obwałowania (od do) III 1 Opatówka 2 Opatówka Szczytniki Dwikozy wał prawy Kępa Chwałowska Dwikozy wał lewy Długość ewidencyjna wału: 3,7 km Rzeczywista długość: 3,375-3,4 km III Długość ewidencyjna wału: 3,2 km Rzeczywista długość: 3,170-3,2 km Powierzchnia obszaru chronionego [ha] Rzędne korony ob. obwałowań (od do) [m n.p.m.] 442,1 144,72-146,3 19,9 144, ,392 Rodzaj uszczelnienia korpusu / podłoża stalowa ścianka szczelna stalowa ścianka szczelna Administrator Świętokrzyski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych - Rejonowy Oddział Sandomierz Świętokrzyski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych - Rejonowy Oddział Sandomierz Jedynym obiektem hydrotechnicznym mającym wpływ na kształtowanie obszarów zalewowych jest zbiornik retencyjny Zochcin zlokalizowany na rzece Opatówce w km w Opatowie. Pojemność całkowita zbiornika głównego wynosi 0,01586 mln m³, a zbiornika dolnego 0,05100 mln m³. Administratorem zbiornika jest Urząd Miasta i Gminy w Opatowie. Innym obiektem hydrotechnicznym na obszarze zlewni Opatówki jest jaz stały zlokalizowany w km rzeki Opatówki w miejscowości Dwikozy o wysokości piętrzenia 4,09 m, którego administratorem jest PPHU Lepsza Energia Marcin Olszewski Opis wariantów ocenianych w ramach opracowania Koncepcja zabezpieczenia p.powodziowego rzeki Opatówki o dł. 52,1 km wraz dopływami Proces wyłonienia wariantu ostatecznego dla zlewni rzeki Opatówki poprzedzono analizą wariantów w poszczególnych jednostkach zadaniowych. Do tworzenia wariantów przyjęto następujące założenia: Wariant W0 wariant porównawczy (stan zerowy) do późniejszych analiz efektów analizowanych wariantów inwestycyjnych. Jest to wariant odzwierciedlający aktualny poziom ochrony przeciwpowodziowej na obszarze objętym Koncepcją. Wariant WI zadania wynikające z Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły, Studium ochrony przed powodzią ze względu na ochronę ludzi i mienia województwa świętokrzyskiego na obszarze zlewni górnej Wisły Koncepcja ochrony przed powodzią Wisły i jej dopływów w rejonie Sandomierza i Tarnobrzega, Rozbudowy lewego wału rzeki Wisły w km oraz rozbudowa wału cofkowego rzeki Opatówki w km (wał lewy) i w km (wał prawy) gm. Dwikozy, Programu małej retencji oraz innych dokumentów o charakterze programów i koncepcji opracowanych przez Świętokrzyski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Kielcach (ŚZMiUW), Regionalny Zarząd 42

43 Gospodarki Wodnej (RZGW) a także opracowań w przedmiotowym zakresie wykonanych przez władze samorządowe z obszaru zlewni rzeki Opatówki. Dodatkowo informację uzupełniono o informacje o planowanych pracach przekazane przez administratorów cieków i jednostki samorządowe. Wariant WII warianty autorskie Wariant WIIA bierna ochrona przeciwpowodziowa poprzez podwyższenie dróg lokalnych biegnących wzdłuż rzeki, budowę wałów ziemnych, budowę bulwarów, murów żelbetowych lub zastosowanie mobilnych systemów ochrony przeciwpowodziowej, Wariant WIIB retencja sztuczna, Wariant WIII nietechniczne formy ochrony przed powodzią, Wariant rekomendowany wariant mieszany zawierający działania w zakresie ochrony obwołaniem terenów zagrożonych w ujściowym odcinku Opatówki oraz zastosowaniem działań nietechnicznych w górę zlewni Opatówki. W ramach procesu tworzenia i sprawdzania efektów przeciwpowodziowych kolejnych wariantów ważnym etapem były modelowe obliczenia hydrauliczne w obszarach poszczególnych jednostek zadaniowych. Stanowiły one podstawę do przeprowadzenia analiz porównawczych w stosunku do Wariantu 0 określającego stan istniejący. W punktach , 4.3.2, 4.3.3, 4.3.4, niniejszej Prognozy przedstawiono szczegółowy opis wariantów poddanych analizie hydraulicznej. Wyboru wariantu rekomendowanego dokonano za pomocą analizy wielokryterialnej, uwzględniającej skuteczność w ograniczeniu zagrożenia powodziowego, koszty inwestycyjne i utrzymaniowe, stopień ingerencji w środowisko przyrodnicze oraz wpływ na życie społeczne. Podczas analiz założono, iż wariant rekomendowany nie powinien przenosić zagrożenia do niżej położonych zlewni, a więc powinien cechować się przewagą rozwiązań sprzyjających retencji nad rozwiązaniami ograniczającymi zasięg zalewu. Kryteria uwzględnione w analizie wielokryterialnej przedstawia tabela poniżej. Tabela 5 Kryteria przyjęte w analizie wielokryterialnej Nazwa grupy kryteriów Nr kryterium Nazwa kryterium Grupa kryteriów powodziowych Grupa kryteriów społecznych Grupa kryteriów środowiskowych Redukcja wartości potencjalnych strat w 1 zasięgu zalewu wody 1% [zł] Redukcja zagrożenia dla ludzi w zasięgu 2 zalewu wody 1% [liczba mieszkańców] Redukcja kulminacji fali powodziowej (redukcja 3 przepływu w przekroju ujściowym danej zlewni dla przepływu Q1%] 4 Zajętość terenu dla całego wariantu [ha] Ilość przeniesień związanych z realizacją 5 wariantu [liczba mieszkańców] Suma chronionych obiektów użyteczności 6 publicznej o szczególnym znaczeniu [szt.] dla wody Q0,2% [liczba obiektów] Oddziaływanie na obszary chronione (parki 7 narodowe, rezerwaty przyrody, obszary sieci Natura 2000) [ocena punktowa] 43

44 Nazwa grupy kryteriów Nr kryterium Nazwa kryterium Grupa kryteriów ekonomicznorealizacyjnych Wariant I Zagrożenia dla siedlisk przyrodniczych oraz 8 (jeśli znane) dla populacji gatunków chronionych [ocena punktowa] Oddziaływanie na krajowe i regionalne 9 korytarze ekologiczne [ocena punktowa] Oddziaływanie na cele ochrony wód w 10 rozumieniu Ramowej Dyrektywy Wodnej [ocena punktowa] 11 Wartość nakładów inwestycyjnych [zł] Wartość średniorocznych kosztów 12 utrzymaniowych (liczonych na podstawie okresu 100 lat) [zł] Techniczny stopień trudności realizacji [ocena 13 punktowa] W wariancie tym zawarto działania wynikające z istniejących opracowań, takich jak: Program ochrony przed powodzią w dorzeczu Górnej Wisły, Studium ochrony przed powodzią ze względu na ochronę ludzi i mienia województwa świętokrzyskiego na obszarze zlewni Górnej Wisły, Koncepcja ochrony przed powodzią Wisły i jej dopływów w rejonie Sandomierza i Tarnobrzega, Dokumentacji projektowej p.n.: Rozbudowa lewego wału rzeki Wisły w km oraz rozbudowa wału cofkowego rzeki Opatówki w km (wał lewy) i w km (wał prawy), gm. Dwikozy, Program małej retencji dla województwa świętokrzyskiego. Wnioski płynące z analizy powyższych opracowań, potwierdzone badaniami modelowymi wykonanymi w ramach niniejszej Koncepcji, przedstawiono niżej: 1) Przedmiotem inwestycji p.n.: Rozbudowa lewego wału rzeki Wisły w km oraz rozbudowa wału cofkowego rzeki Opatówki w km (wał lewy) i w km (wał prawy), gmina Dwikozy, według umowy na opracowanie dokumentacji projektowej była rozbudowa: lewego wału rzeki Wisły na odcinku , lewego, cofkowego wału rzeki Opatówki w km , prawego, cofkowego wału rzeki Opatówki w km Jednak po wykonaniu pomiarów i inwentaryzacji rzeczywisty zakres inwestycji objął rozbudowę: lewego wału rzeki Wisły na odcinku (na długości 250 m), lewego, cofkowego wału rzeki Opatówki w km (na długości m), prawego, cofkowego wału rzeki Opatówki w km (na długości m). Według przedmiotowej dokumentacji istniejące wały nie spełniają warunków dla II klasy ważności ze względu na niedostateczną wysokość i niewłaściwe zagęszczenie korpusu. 44

45 W związku z powyższym wykazują one dużą podatność na zwiększone przesiąki przez korpus i podłoże oraz na możliwość przelania się wody przez koronę wału. Na długości ponad 80% wałów wnioskowanych do przebudowy, poziom wody miarodajnej Q1% znajduje się około cm powyżej korony wału istniejącego. Obliczenia modelowe, wykonane w ramach niniejszego opracowania potwierdzają konieczność podwyższenia istniejących odcinków wałów, w zakresie określonym powyższym opracowaniem. 2) Opracowanie p.n.: Koncepcja ochrony przed powodzią Wisły i jej dopływów w rejonie Sandomierza i Tarnobrzega odnośnie zlewni Opatówki wskazuje tylko jedno, bardzo istotne zagrożenie: Z doświadczeń z wezbrań, które miały miejsce na tym terenie wynika, że podczas wysokich stanów wody w Wiśle zasięg cofki sięga poza zakres istniejących obwałowań cofkowych, w związku z czym poza odcinkiem obwałowanym dochodzi do rozlewania się wody z koryta Opatówki na tereny przyległe. W dokumencie zaproponowano przedłużenie obwałowania Opatówki, co najmniej do mostu kolejowego, z zalecanym wydłużeniem zabezpieczeń powyżej terenów zabudowanych miejscowości Dwikozy. 3) Analiza Programu małej retencji dla województwa świętokrzyskiego wskazuje na fakt, że określone w nim charakterystyczne wartości, w tym najbardziej istotne z punktu widzenia ochrony przeciwpowodziowej wielkości objętości zbiorników były obarczone błędami (w przypadku zbiornika w Malicach ogromnymi). W projekcie Koncepcji określono od nowa charakterystyczne parametry poszczególnych zbiorników. W związku ze znacznymi zmianami w stosunku do założeń zawartych w Programie małej retencji nowe parametry zbiorników przedstawiono, jako wariant autorski WIIB Wariant II A Wariant IIA obejmuje swoim zakresem bierną ochronę przeciwpowodziową zagrożonych obiektów i proponuje zastosowanie trzech podstawowych zabiegów technicznych: podwyższenie dróg lokalnych, biegnących wzdłuż rzeki, budowę wałów ziemnych na odcinkach, gdzie brak dróg możliwych do zaadaptowania w tym celu, budowę bulwarów, murów żelbetowych lub zastosowanie mobilnych systemów ochrony przeciwpowodziowej tam, gdzie nie ma możliwości lokalizacji wałów ziemnych. Po zrealizowaniu inwestycji, dla powodzi o prawdopodobieństwie wystąpienia p=1% w dalszym ciągu zagrożonych pozostanie 14 budynków (6 wodą do pół metra głębokości oraz 8 wodą powyżej pół metra głębokości), a zatem zabezpieczonych zostanie 219 budynków (odpowiednio 166 i 53 dla wody o głębokości do i powyżej pół metra). W strefie zagrożonej wodą o prawdopodobieństwie wystąpienia p=0,2% ochronione zostaną wszystkie zagrożone (cztery) budynki użyteczności publicznej o szczególnym znaczeniu dla społeczeństwa. Zastosowanie zaproponowanych w wariancie II biernych metod ochrony przed powodzią jest działaniem bardzo skutecznym, lecz niedającym likwidującym zagrożenie i ryzyko powodziowe. Nie dla wszystkich zagrożonych obiektów udało się zaproponować realne do wykonania obiekty biernej ochrony przed powodzią. W przypadku 14 budynków 45

46 konieczne byłoby zastosowanie metod nietechnicznych 6 obiektów dostosowano do okresowego zalewania, a wobec 8 obiektów należałoby rozważyć likwidację Zlewnia zadaniowa Z01 W zlewni zadaniowej Z01 zdiagnozowano najwięcej obiektów zagrożonych wskutek występowania stanów powodziowych w rzece Opatówce, w związku z czym tutaj przewidziano konieczność realizacji największej liczby obiektów. Szczegółowy ich wykaz zawiera poniższa tabela Tabela 6 Działania proponowane do realizacji w zlewni zadaniowej Z01 Nr obiektu Rzeka/potok Km cieku (od do) Lokalizacja (gmina) Klasa obwałowania Powierzchnia obszaru chronionego 4 W dalszej części opracowania przedstawiono grafiki, obrazujące na tle ortofotomapy umożliwiającej ocenę zagospodarowania zagrożonych obszarów - lokalizacje proponowanych w powyższej obiektów infrastruktury przeciwpowodziowej (numery obiektów podano w nawiasach), każdorazowo według oznaczeń przedstawionych na zamieszczonej niżej grafice: [ha] Rzędne korony obwałowania (muru) (od do) [m n.p.m.] 1 Wisła - 146,00 146,00 2 Opatówka L II ,00 146,40 3 Opatówka P 146,00 146,40 4 Opatówka P ,40 147,50 5 Opatówka L Dwikozy ,40 148,30 6 Opatówka P 0,8 148,10 148,20 III 8 Opatówka P 0,9 155,10 155,80 9 Opatówka L 6,2 155,70 157,20 10 Opatówka P 3,7 156,30 157,10 11 Opatówka P Wilczyce III 7,4 170,00 172,40 12 Opatówka L 1,2 175,90 176,60 Lipnik III 13 Opatówka L 0,6 187,10 187,70 14 Opatówka L 0,3 199,50 199,60 15 Opatówka L 0,1 200,10 200,10 16 Opatówka P 2,0 199,30 200,50 Opatów III 17 Opatówka L 0,5 211,90 212,90 18 Opatówka L 0,0 215,10 216,70 19 Opatówka P 0,0 215,10 216,50 4 Obszar chroniony zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie Dz. U. 86 poz

47 Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Koncepcja zabezpieczenia p.powodziowego rzeki Rysunek 7. Legenda do zaproponowanych w Koncepcji działań Dla ułatwienia lokalizacji proponowanych obiektów, zamieszczono też poglądowe mapy topograficzne. Rysunek 8. Orientacja proponowanych rozwiązań technicznych. Wariant II A. Opatówka w km P (4), L (5), P (6). 47

48 Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Koncepcja zabezpieczenia p.powodziowego rzeki Rysunek 9. Lokalizacja proponowanych rozwiązań technicznych. Wariant II A. Opatówka w km P (4), L (5), P (6) Rysunek 10. Orientacja proponowanych rozwiązań technicznych. Wariant II A. Opatówka w km P (7), L (8), P (9) 48

49 Rysunek 11. Lokalizacja proponowanych rozwiązań technicznych. Wariant II A. Opatówka w km P (7), L (8), P (9) Rysunek 12 Orientacja proponowanych rozwiązań technicznych. Wariant II A. Opatówka w km P (10) 49

50 Rysunek 13.Lokalizacja proponowanych rozwiązań technicznych. Wariant II A. Opatówka w km P (10) Rysunek 14. Orientacja proponowanych rozwiązań technicznych. Wariant II A. Opatówka w km L (11) 50

51 Rysunek 15. Lokalizacja proponowanych rozwiązań technicznych. Wariant II A. Opatówka w km L (11) Rysunek 16.Orientacja proponowanych rozwiązań technicznych. Wariant II A. Opatówka w km L (12) 51

52 Rysunek 17. Lokalizacja proponowanych rozwiązań technicznych. Wariant II A. Opatówka w km L (12) Rysunek 18. Orientacja proponowanych rozwiązań technicznych. Wariant II A. Opatówka w km L (13), L (14), P (15) 52

53 Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Koncepcja zabezpieczenia p.powodziowego rzeki Rysunek 19. Lokalizacja proponowanych rozwiązań technicznych. Wariant II A. Opatówka w km L(13), L(14), P(15) Rysunek 20. Orientacja proponowanych rozwiązań technicznych. Wariant II A. Opatówka w km L (16), L (17), P (18). 53

54 Rysunek 21. Lokalizacja proponowanych rozwiązań technicznych. Wariant II A. Opatówka w km L (16) Rysunek 22. Lokalizacja proponowanych rozwiązań technicznych. Wariant II A. Opatówka w km L(17), P(18) 54

55 W strefie zagrożonej wodą o prawdopodobieństwie wystąpienia p=0,2% ochronione zostaną wszystkie zagrożone (cztery) budynki użyteczności publicznej o szczególnym znaczeniu dla społeczeństwa, czyli wszystkie tego typu obiekty zagrożone w całej zlewni Opatówki Zlewnia zadaniowa Z02 W jednostce zadaniowej Z02 (Grabówka) konieczna jest ochrona tylko jednego gospodarstwa, zlokalizowanego zbyt blisko koryta rzeki Opatówki, zagrożonego wodami powodziowymi o głębokości powyżej 0,5 m. Tabela 7 Działania proponowane do realizacji w zlewni zadaniowej Z02 Nr obiektu Rzeka/potok Km cieku (od do) Lokalizacja (gmina) Klasa obwałowania Powierzchnia obszaru chronionego [ha] Rzędne korony obwałowania (muru) (od do) [m n.p.m.] 1 Grabówka L Opatów III 0,2 258,40 258,90 Zabezpieczenie przedmiotowego obiektu proponuje się zrealizować poprzez wykonanie muru przeciwpowodziowego lub zastosowanie mobilnego systemu ochrony przeciwpowodziowej według zamieszczonego rysunku. Realizacja opisanego wyżej rozwiązania całkowicie ochroni przedmiotowe gospodarstwo. Rysunek 23. Lokalizacja proponowanych rozwiązań technicznych. Wariant II A. Grabówka w km L 55

56 Zlewnia zadaniowa Z03 W jednostce zadaniowej Z03 nie stwierdzono konieczności podejmowania działań technicznych związanych z ochroną przeciwpowodziową Zlewnia zadaniowa Z04 W jednostce zadaniowej Z04 nie stwierdzono konieczności podejmowania działań technicznych związanych z ochroną przeciwpowodziową Zlewnia zadaniowa Z05 W jednostce zadaniowej Z05 nie stwierdzono konieczności podejmowania działań technicznych związanych z ochroną przeciwpowodziową Zlewnia zadaniowa Z06 W jednostce zadaniowej Z06 (Żychawa) konieczna jest ochrona infrastruktury komunikacyjnej, co można osiągnąć poprzez podniesienie nasypu istniejącej drogi lokalnej zagrożonej zalewaniem w razie zaistnienia przepływów o prawdopodobieństwie wystąpienia p=1%. Lokalizację koniecznej przebudowy drogi przedstawia poniższy rysunek. Realizacja opisanego wyżej rozwiązania zabezpieczy zagrożoną drogę przed zalewaniem. Tabela 8 Działania proponowane do realizacji w zlewni zadaniowej Z06 Nr obiektu Rzeka/potok Km cieku (od do) Lokalizacja (gmina) Klasa obwałowania Powierzchnia obszaru chronionego [ha] Rzędne korony drogi (od do) [m n.p.m.] 1 Żychawa L Lipnik III 0,1 234,70 236,20 56

57 Rysunek 24. Lokalizacja proponowanych rozwiązań technicznych. Wariant II A. Żychawa w km L Zlewnia zadaniowa Z07 W zlewni zadaniowej Z07 (Potok Lisowski) zdiagnozowane zagrożenie powodziowe dotyczy zabudowań mieszkalnych i gospodarczych położonych wzdłuż lokalnej drogi biegnącej przez miejscowość Pielaszów w gminie Wilczyce. Tabela 9 Działania proponowane do realizacji w zlewni zadaniowej Z07 Nr obiektu 1 Rzeka/potok Potok Lisowski Km cieku (od do) Lokalizacja (gmina) Klasa obwałowania Powierzchnia obszaru chronionego [ha] Rzędne korony obwałowania (muru) (od do) [m n.p.m.] L Wilczyce III 1,0 170,70 171,60 Ograniczenie zagrożenia powodziowego proponuje się uzyskać poprzez budowę muru przeciwpowodziowego biegnącego wzdłuż wspomnianej wyżej drogi lokalnej, jak przedstawiono na poniższym rysunku: 57

58 Rysunek 25. Lokalizacja proponowanych rozwiązań technicznych. Wariant II A. Potok Lisowski w km L Zlewnia zadaniowa Z08 W zlewni zadaniowej Z08 nie stwierdzono konieczności podejmowania działań technicznych związanych z ochroną przeciwpowodziową Wariant IIB W Programie Małej Retencji analizowano lokalizację czterech zbiorników retencyjnych: Malice na Opatówce, Studzianki na potoku Lisowskim, Zochcin II na Opatówce, Wilczyce na Opatówce. W przypadku zbiornika w Wilczycach jego lokalizacja, jako obwałowanego polderu na naturalnej lewej terasie zalewowej nie ma żadnego znaczenia w ochronie przeciwpowodziowej, zatem zrezygnowano z analiz jego znaczenia (w PMR określony został jako zbiornik retencyjny dla rolnictwa, bez funkcji przeciwpowodziowej). W projekcie Koncepcji przeanalizowano powtórnie objętości poszczególnych zbiorników, konstruując odpowiednie krzywe objętości i zalewu, bazujące na numerycznym modelu terenu. Ponadto, ze względu na niewielkie pojemności rezerw powodziowych zbiorników 58

59 według poziomów piętrzenia zaproponowanych w PMR, również one zostały zmodyfikowane, czyniąc ochronę przeciwpowodziową głównymi funkcjami obiektów: Zbiornik Malice przewidziany został jako zbiornik suchy o zwiększonym poziomie MaxPP, co maksymalizuje jego zdolności retencyjne w istniejących warunkach terenowych. Realizacja zbiornika Studzianki według poziomów piętrzenia przyjętych w PMR wymagałaby przesiedlenia znacznej ilości gospodarstw rolnych lub kosztownej budowy zapór bocznych, w związku z czym obniżono planowane poziomy piętrzenia, jednocześnie zwiększając różnicę pomiędzy NPP, a MaxPP w celu odzyskania części utraconej w ten sposób rezerwy powodziowej. W przypadku zbiornika Zochcin II zwiększono poziom MaxPP, co znacznie zwiększyło objętość rezerwy powodziowej w stosunku do zweryfikowanych założeń PMR. Natomiast zbiornik w Wilczycach, którego lokalizacja jako obwałowanego polderu na naturalnej lewej terasie zalewowej nie ma żadnego znaczenia w ochronie przeciwpowodziowej, został odrzucony z dalszych analiz w niniejszym opracowaniu (w PMR określony został jako zbiornik retencyjny dla rolnictwa, bez funkcji przeciwpowodziowej). Zaproponowane w Koncepcji zbiorniki retencyjne mają realny wpływ na redukcję kulminacji fali powodziowej. W przypadku zbiorników Zochcin II oraz Studzianki redukcja wynosi nawet ok. 80%, są one jednak zlokalizowane w górnej części zlewni (Zochcin) oraz na niewielkim dopływie (Studzianki). Zbiornik Malice, zlokalizowany w centralnej części zlewni Opatówki, dodatkowo zaproponowany, jako zbiornik suchy, a zatem w pełni wykorzystujący terenowe możliwości retencyjne, redukuje falę kulminacyjną już tylko o 20%. Zaproponowane zbiorniki mogą być rozwiązaniem lokalnych problemów bezpośrednio poniżej przekrojów, w których są projektowane, nie mają jednak większego znacznie w skali całej zlewni Opatówki. W poniższej tabeli przedstawiono charakterystyczne dane określone w PMR oraz szczegółowe rozwiązania proponowanych do realizacji zbiorników retencyjnych, przyjęte w niniejszej Koncepcji.. Tabela 10 Porównanie parametrów planowanych zbiorników retencyjnych zgodnie z PMR oraz niniejszą koncepcją Zbiornik: Malice Studzianki Zochcin II PMR Koncepcja PMR Koncepcja PMR Koncepcja NPP MaxPP VNPP [tys. m ] (34*) (617*) (196*) VMaxPP [tys. m ] (206*) (746*) (267*) Qmaxp1% [m 3 /s] *wartości według zaktualizowanych obliczeń, PMR program małej retencji dla województwa świętokrzyskiego, Koncepcja niniejsze opracowanie, NPP normalny poziom piętrzenia, MaxPP maksymalny poziom piętrzenia, VNPP pojemność przy NPP, VMaxPP pojemność przy MaxPP, Qmax1% - przepływ maksymalny o prawdopodobieństwie wystąpienia p=1%. Szczegółowe wyniki przeprowadzonych analiz zamieszczono poniżej. 59

60 Zlewnia zadaniowa Z01 Zbiornik Malice na rz. Opatówce (Gmina Lipnik/Opatów, km ) Pod względem administracyjnym zbiornik wodny Malice planuje się zlokalizować w miejscowości Malice Kościelne na terenie gminy Lipnik, co przedstawiają poniższe rysunki: Rysunek 26. Lokalizacja zbiornika Malice mapa topograficzna 60

61 Rysunek 27. Lokalizacja zbiornika Malice ortofotomapa Podstawową funkcją przewidzianą dla zbiornika Malice w PMR jest retencja wody dla celów gospodarczych i pokrycia niedoborów poniżej zbiornika w okresach suszy, jednak w niniejszej Koncepcji zaproponowano wykonanie zbiornika suchego pełniącego tylko jedną funkcję przeciwpowodziową. W związku z tym przyjęto zbiornik o następujących parametrach: Tabela 11 Podstawowe parametry zbiornika Malice Rzędna dna zbiornika m n.p.m Wymiary urządzeń upust H x B [m] 2 x 6 upustowo-przelewowych przelew - B [m] 12 (192.30) Długość zapory [m] 360 NPP m n.p.m. - MaxPP m n.p.m Pojemność przy NPP [tys. m 3 ] - Pojemność przy MaxPP [tys. m 3 ] Pojemność p.pow. [tys. m 3 ] Q dopływu (kulminacja Qmaxp1%) [m 3 /s] Upust denny Q odpływu Przelew [m (kulminacja fali) /s] 0.76 Odp. całkowity Maks. rzędna zw. wody m n.p.m Wysokość piętrzenia [m] 4.90 Redukcja fali o: [%] 20% Źródło: Opracowanie własne 61

62 Zbiornik Zochcin II na rzece Opatówce (Gmina Sadowie, km ) Pod względem administracyjnym zbiornik wodny Zochcin II planuje się zlokalizować w miejscowości Zochcin na terenie gminy Sadowie, co przedstawiają: Rysunek 28 i Rysunek 29. Podstawową funkcją przewidzianą dla zbiornika Zochcin II w PMR jest retencja wody dla celów gospodarczych i pokrycia niedoborów poniżej zbiornika w okresach suszy. Dodatkowymi funkcjami przewidzianymi dla zbiornika są retencja powodziowa, nawodnienia rolnicze oraz sportowa i turystyczna. W niniejszej Koncepcji przewidziano zachowanie zbiornika o charakterze mokrym wraz ze wszystkimi planowanymi dla niego pierwotnie funkcjami, jednak znacznie zwiększono rzędną maksymalnego poziomu piętrzenia (o 3 m). Zdecydowanie zwiększyło to planowaną rezerwę powodziową, czyniąc ochronę przeciwpowodziową główną funkcją zbiornika. Ostatecznie przyjęto zbiornik o następujących parametrach: Tabela 12 Podstawowe parametry zbiornika Zochcin II Rzędna dna zbiornika m n.p.m. 233,5 Wymiary urządzeń upust H x B [m] ɸ0,9 upustowo-przelewowych przelew - B [m] 6 (240,70) Długość zapory [m] 200 NPP m n.p.m. 237,50 MaxPP m n.p.m. 241,00 Pojemność przy NPP [tys. m 3 ] 195,89 `Pojemność przy MaxPP [tys. m 3 ] 984,73 Pojemność p.pow. [tys. m 3 ] 788,84 Q dopływu (kulminacja Qmaxp1%) [m 3 /s] 25,24 Upust denny 4,48 Q odpływu Przelew [m (kulminacja fali) /s] 0,77 Odp. całkowity 5,25 Maks. rzędna zw. wody m n.p.m. 240,85 Wysokość piętrzenia [m] 7,35 Redukcja fali o: [%] 79% Źródło: Opracowanie własne 62

63 Rysunek 28. Lokalizacja zbiornika Zochcin II mapa topograficzna Rysunek 29. Lokalizacja zbiornika Zochcin II ortofotomapa 63

64 Zlewnia zadaniowa Z07 Zbiornik Studzianki na potoku Lisowskim (Gmina Lipnik/Gmina Wojciechowice/Gmina Wilczyce, km ) Pod względem administracyjnym zbiornik wodny Studzianki planuje się zlokalizować w miejscowości Studzianki, na terenie gm. Lipnik, w miejscowości Sadłowice, na terenie gminy Wojciechowice i w miejscowości Pielaszów na terenie gm. Wilczyce, co przedstawiają: Rysunek 30 i Rysunek 31. Podstawową funkcją przewidzianą dla zbiornika Studzianki w PMR jest retencja wody dla celów gospodarczych i pokrycia niedoborów poniżej zbiornika w okresach suszy. Dodatkowymi funkcjami przewidzianymi dla zbiornika są retencja powodziowa, nawodnienia rolnicze oraz funkcja sportowa i turystyczna. W niniejszej Koncepcji przewidziano zachowanie zbiornika o charakterze mokrym wraz ze wszystkimi planowanymi dla niego pierwotnie funkcjami, zweryfikowano jednak przewidziane charakterystyczne poziomy piętrzenia, zwiększając jednocześnie różnice między normalnym, a maksymalnym poziomem piętrzenia (z 0,5 do 3 m). Dzięki temu zdecydowanie zwiększono planowaną rezerwę powodziową, czyniąc ochronę przeciwpowodziową główną funkcją zbiornika. Ostatecznie przyjęto zbiornik o następujących parametrach: Tabela 13 Podstawowe parametry zbiornika Studzianki Rzędna dna zbiornika m n.p.m. 174 Wymiary urządzeń upust H x B [m] ɸ0,5 upustowo-przelewowych przelew - B [m] 3 (178,70) Długość zapory [m] 350 NPP m n.p.m. 176 MaxPP m n.p.m. 179 Pojemność przy NPP [tys. m 3 ] 39,46 Pojemność przy MaxPP [tys. m 3 ] 400,63 Pojemność p.pow. [tys. m 3 ] 361,17 Q dopływu (kulminacja Qmaxp1%) [m 3 /s] 7,34 Upust denny 1,13 Q odpływu Przelew [m (kulminacja fali) /s] 0,27 Odp. całkowity 1,40 Maks. rzędna zw. wody m n.p.m. 178,83 Wysokość piętrzenia [m] 4,83 Redukcja fali o: [%] 81% Źródło: Opracowanie własne 64

65 Rysunek 30. Lokalizacja zbiornika Studzianki mapa topograficzna Rysunek 31. Lokalizacja zbiornika Studzianki ortofotomapa 65

66 Wariant III Nietechniczny wariant III opracowany został, jako uzupełnienie wariantu I, który w swoim zakresie nie przewiduje żadnych działań dla większej części zlewni rzeki Opatówki, poza jej ujściowym odcinkiem w zakresie wałów cofkowych w gminie Dwikozy. Celem tego wariantu jest zwiększenie odporności zagrożonych społeczności i obiektów na powodzie, przy założeniu, że nie da się ich całkowicie uniknąć. Wariant nietechniczny obejmuje tylko działania o charakterze nie inwestycyjnym w sensie budowy urządzeń wodnych. Większość nietechnicznych form ochrony przed powodzią ma na celu utrzymanie ludzi z dala od wody. Do tej grupy zaliczamy między innymi planowanie przestrzenne, prawo budowlane, ubezpieczenia majątkowe, systemy wczesnego ostrzegania oraz edukację, czyli zestaw działań i regulacji zniechęcających do zamieszkiwania i intensywnego zagospodarowywania terenów zalewowych lub zachęcających do ich opuszczania i wycofywania z nich intensywnych form wykorzystania gospodarczego. Ponadto, nietechnicznymi formami ochrony przed powodziową jest zwiększanie retencji w zlewni (w różny sposób na terenach leśnych, rolniczych i zurbanizowanych), co jest uzyskiwane przez działania inwestycyjne, zlokalizowane jednak poza korytami rzek i potoków, to jest nieingerujące technicznie w ich naturalny charakter, nieprzerywające ciągłości korytarzy biologicznych oraz niezmieniające reżimu hydrologicznego cieków. Na terenie objętym Koncepcją, proponowanymi rozwiązaniami są przede wszystkim: ograniczenie zabudowy na terenach zagrożonych, przystosowanie do zalania budynków zagrożonych podtopieniami, przesiedlenia, wykup gruntów i majątków, wyburzenia obiektów istniejących. Ograniczenie zabudowy powinno się odbywać poprzez uwzględnianie w dokumentach studialnych i planistycznych, a końcowo w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, posiadanej wiedzy o zasięgu zagrożenia powodziowego. Należy dążyć do ograniczenia zabudowy na takich terenach, obejmującego: Zakaz wprowadzania nowej zabudowy oraz zakaz remontowania istniejącej (a także odbudowywania zniszczonej) na najbardziej zagrożonych terenach, w długofalowej perspektywie doprowadzi do ich samoistnego wysiedlenia, Wprowadzenie obszarów preferowanego zagospodarowania w zależności od poziomu zagrożenia, na przykład: o duże zagrożenie (p=10%) całkowity zakaz wprowadzania nowej zabudowy, likwidacja istniejącej, o średnie zagrożenie (p=1%) zakaz wprowadzania nowej zabudowy, a w zależności od głębokości prawdopodobnej wody powodziowej likwidacja istniejącej (>1m) lub jej dostosowanie do okresowego zalewania (<1m), o małe zagrożenie (p=0,2%) dopuszczona zabudowa z odpowiednio wysokim poziomem użytkowym/mieszkalnym obiektu (lub w inny sposób przystosowanym pod względem konstrukcyjnym i użytkowym do okresowego zalewania), o brak zagrożenia brak ograniczeń, Nałożenie obowiązku posiadania ubezpieczenia od skutków powodzi dla zabudowy zlokalizowanej na terenach zagrożonych. 66

67 Jako przystosowanie budynków zagrożonych podtopieniami rozumie się projektowanie konstrukcji mającej wpływ na redukcję skutków zalania wodami powodziowymi. Uzyskać to można poprzez: podniesienie poziomu mieszkalnego/użytkowego budynku ponad przewidywany poziom wód powodziowych - możliwe do zastosowania także w przypadku niektórych konstrukcji istniejących, budowanie na ścianach, podniesienie najniższej kondygnacji użytkowej powyżej terenu o wysokość pozwalającą na zabezpieczenie części mieszkalnej. Przestrzeń pod budynkiem może być wykorzystana, jako przestrzeń wentylacyjna lub jako kondygnacja nieużytkowa. Gdy podniesienie miałoby sięgać powyżej 1,0 1,2 m, wskazane jest wzniesienie budynku o wysokość pełnej kondygnacji (w warunkach polskich ok. 2,80 m), budowanie na palach/słupach jest to rozwiązanie dostosowane do znacznych głębokości zalania oraz obciążeń dodatkowych parcia dynamicznego wody czy uderzeń obiektów pływających, odpowiednie metody fundamentowania preferowane są konstrukcje monolityczne, głęboko posadowione, budowa niskiego obwałowania ziemnego wokół posesji z zastosowaniem zasad budowy profesjonalnych nasypów hydrotechnicznych, pełniącego funkcję barier okresowo piętrzących wodę powodziową, wykorzystanie masywnych i uszczelnionych murów z materiałów wodoodpornych oraz stałych lub przenośnych barier przeciwpowodziowych, stosowanie odpowiednich materiałów, stosowanie odpowiednich technologii odwaniających, jak np.: o drenaż opaskowy (zewnętrzny), o drenaż podposadzkowy (wewnętrzny), o izolacje wodochronne, o zabezpieczenie elewacji przy pomocy powłok malarskich i tynkarskich, o zabezpieczenie drzwi przy użyciu przegród płytowych, montowanych na stałe lub zakładanych czasowo, o szczelne przejścia instalacji przez mury i stropy, o stosowanie zaworów zwrotnych w przypadku kanalizacji grawitacyjnej, o stosowanie systemów odprowadzania wód opadowych. Dla stwierdzenia konieczności przesiedlenia budynków zlokalizowanych na terenach zalewowych należy przeprowadzić analizę bilansu zysków i kosztów. Przesiedlenia powinny być przeprowadzane tylko w przypadkach braku możliwości zastosowania innych metod zabezpieczeń lub gdy koszty tych metod przewyższają koszty wywłaszczeń. Ostateczne decyzje leżą jednak w gestii jednostek sprawujących nadzór nad zagospodarowaniem przestrzennym danych terenów. Poniższa tabela przedstawia szacunkową ilość gospodarstw koniecznych do przesiedlenia, oraz wymagających przystosowania do zalania. 67

68 Tabela 14 Zestawienie działań wariantu nietechnicznego III Budynki mieszkalne zagrożone wodą o głębokości nie przekraczającej 0,5 m Jednostka zadaniowa Miejscowość Liczba budynków [szt.] Dobrocice 7 Pęczyny 2 Nowe Kichary 3 Wysiadłów 1 Brak danych 32 Bożydar 12 Szczytniki 41 Z01 Dębowo 15 Dwikozy 26 Szubin 1 Ślesin 21 Karwów 2 Malice Kościelne 1 Męczennice 1 Słabuszewice 2 Marcinkowice 1 Z03 Jurkowice 1 68

69 Z07 Pielaszów 2 SUMA 172 Budynki mieszkalne zagrożone wodą o głębokości powyżej 0,5 m Dobrocice 4 Pęczyny 2 Nowe Kichary 4 Brak danych 8 Z01 Szczytniki 8 Dwikozy 13 Ślesin 8 Dębowo 7 Karwów 2 Malice Kościelne 1 Z02 Jałowęsy 1 Z03 Marcinkowice 2 Z07 Przezwody 1 SUMA 61 Na całym obszarze zlewni Opatówki oszacowano 61 do wykupu i przesiedlenia obiekty, a 172 do dostosowania pod względem konstrukcyjnym na wypadek ewentualnego zalania. Ze względu na rolniczy charakter użytkowania obszaru należy przyjąć, że znaczna 69

70 część zagrożonych obiektów nie składa się wyłącznie z pojedynczego budynku mieszkalnego, ale również znajdujących się w gospodarstwie budynków gospodarczych Wariant rekomendowany W wariancie rekomendowanym zaproponowano następujące działania techniczne zlokalizowane w ujściowym odcinku Opatówki, zagrożonym wskutek cofki od odbiornika w trakcie znaczących wezbrań Wisły: rozbudowie istniejących wałów cofkowych, przedłużeniu istniejących wałów cofkowych do mostu drogowego w ciągu ul. Sandomierskiej w Dwikozach. Zestawienie działań technicznych rekomendowanych do realizacji w zlewni Opatówki zawiera poniższa tabela: Tabela 15 Działania techniczne rekomendowane do realizacji Nr obiektu Rzeka/potok Źródło: Opracowanie własne Km cieku (od do) Lokalizacja (gmina) Klasa obwałowania Powierzchnia obszaru chronionego [ha] Rzędne korony obwałowania (muru) (od do) [m n.p.m.] 1 Wisła - II 146,00 146,00 2 Opatówka L II ,00 146,40 3 Opatówka P Dwikozy II 146,00 146,40 4 Opatówka P III ,40 147,50 5 Opatówka L III ,40 148,30 Realizacja rekomendowanych działań technicznych jest konieczna ze względu na dostosowanie parametrów wałów istniejących do obowiązujących dla II klasy ważności oraz w celu uniknięcia ich opływania w czasie najwyższych kulminacji w odbiorniku. Zaproponowane działania ochronią obszary zagrożone, o wysokim stopniu zagospodarowania, na terenie Gminy Dwikozy. Wysokość wałów ponad terenem chronionym to obecnie 4,0-5,0 m. W wyniku modernizacji podwyższenie wałów wyniesie w przedziale od 0,1 do 1,7 m. Zaproponowane działania techniczne rozszerzono o działania nietechniczneochrony przed powodzią, mające na celu zwiększenie odporności zagrożonych społeczności i obiektów na powodzie, przy założeniu, że nie da się ich całkowicie uniknąć. Zastosowanie wobec tych obszarów i obiektów działań technicznych jest nieefektywne ze względu na znaczne koszty inwestycyjne w stosunku do wartości chronionego majątku, a także problem związany z transferem zagrożenia i ryzyka powodziowego w dół cieku. Ponadto, nigdy nie można wykluczyć możliwości przelania, awarii lub zniszczenia wału przeciwpowodziowego, dlatego zdecydowanie pewniejszym zabezpieczeniem jest przeniesienie obiektów znajdujących się w strefach większych głębokości powyżej 0,5 m) poza strefę zalewową lub zmniejszenia wrażliwości obiektów zagrożonych płytszymi wodami powodziowymi (do 0,5 m). Zestawienie budynków zagrożonych powodzią po zastosowaniu proponowanych działań technicznych i przewidzianych do objęcia ochroną metodami nietechnicznymi przedstawia tabela poniżej: 70

71 Tabela 16 Działania nietechniczne rekomendowane do realizacji Budynki mieszkalne zagrożone wodą o głębokości nie przekraczającej 0,5 m Jednostka zadaniowa Miejscowość Liczba budynków [szt.] Dobrocice 7 Pęczyny 2 Nowe Kichary 3 Wysiadłów 1 Dębowo 1 Z01 Dwikozy 5 Brak danych 1 Karwów 2 Malice Kościelne 1 Męczennice 1 Słabuszewice 2 Marcinkowice 1 Z03 Jurkowice 1 Z07 Pielaszów 2 SUMA 30 Budynki mieszkalne zagrożone wodą o głębokości powyżej 0,5 m 71

72 Dobrocice 4 Pęczyny 2 Nowe Kichary 4 Z01 Brak danych 2 Dębowo 1 Dwikozy 2 Karwów 2 Malice Kościelne 1 Z02 Jałowęsy 1 Z03 Marcinkowice 2 Z07 Przezwody 1 SUMA 22 Podsumowując: wariant rekomendowany jest wariantem proponowanym do realizacji i zawierającym optymalny zestaw rozwiązań przeciwpowodziowych, najlepszych pod względem ekonomicznym, społecznym środowiskowym, spośród wszystkich wariantów analizowanych w projekcie dokumentu. Proponowany do realizacji wariant rekomendowany w największym stopniu realizuje cel główny cel projektu dokumentu czyli ograniczenia negatywnych skutków powodzi w zlewni Opatówki, przy jak najmniejszym wpływie na środowisko, w tym na obszary chronione oraz cele ochrony wód w rozumieniu Ramowej Dyrektywy Wodnej. Jest również wariantem najlepszym pod względem możliwości realizacyjnych i ekonomicznych, a poprzez uzupełnienie go działaniami nietechnicznymi znacznie ograniczono wrażliwość mieszkańców zagrożonych powodzą W wyniku realizacji wariantu rekomendowanego, to jest rozbudowy oraz przedłużenia istniejących wałów cofkowych rzeki Opatówki w miejscowości Dwikozy, ochronione zostaną 543 osoby zamieszkujące 181 budynki mieszkalne zagrożone powodzią o prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi p=1%. Zaproponowanymi metodami 72

73 nietechnicznymi należy objąć 52 budynki, w tym 30 szt. budynków pozostanie zagrożonych wodą do głębokości 0,5 m, a 22 szt. będzie narażone na wodę o głębokości powyżej 0,5 m. Ponadto chronione zostaną trzy obiekty użyteczności publicznej, ważne dla lokalnej społeczności, które są zagrożone powodzią o prawdopodobieństwie wystąpienia p=0,2% Dodatkowej ochrony przy zastosowaniu środków nietechnicznych wymagać będzie nadal Przychodnia lekarska przy ul. Spółdzielczej w Dwikozach Wybór wariantu proponowanego do realizacji W trakcie opracowywania projektu dokumentu przeprowadzono szereg analiz i ocen stanowiących techniczne rozwiązania osiągnięcia celu głównego jakim jest poprawa bezpieczeństwa powodziowego w zlewni. Przeprowadzono analizę wielokryterialną wszystkich wariantów realizacji inwestycji Szczegółowe rozwiązania inwestycyjne opracowane w analizowanych wariantach zostały przedstawione w punkach Analiza wielokryterialna uwzględniała cztery grupy kryteriów: ekonomiczne, społeczne, środowiskowe, powodziowe. Zgodnie z poniższą tabelą wariant rekomendowany (WR) uzyskał najwyższą całkowitą ocenę 39,2 %, spośród wszystkich analizowanych wariantów. W związku z powyższym przedstawiony został jako wariant proponowany do realizacji. Tabela 17 Działania techniczne rekomendowane do realizacji Analiza MCA Wariant Planistyczny 1 Wariant Planistyczny 2 Wariant Planistyczny 3 Wariant Planistyczny 4 Kryteria ekonomiczne # 38,0% # 18,6% # 10,7% # 32,7% Kryteria społeczne ### 12,2% ### 12,9% ### 0,1% ### 74,8% Kryteria środowiskowe ### 24,7% ### 28,3% ### 20,0% ### 27,0% Kryteria powodziowe ### 27,2% ### 31,1% ### 16,8% ### 24,8% Wyniki analizy MCA 25,5% 22,7% 11,9% 39,8% Wariant najbardziej korzystny dla środowiska Zgodnie z przeprowadzoną analizą wielokryterialną i kryteriami uwzględnionymi podczas wyboru wariantu preferowanego przedstawionymi w poniższym rysunku najwyższą ocenę punktową otrzymały rozwiązania zestawione w wariancie IIA z łącznym wynikiem 28,3 %. Proponowane rozwiązania uzyskały najwyższą ocenę w każdym z czterech rozpatrywanych kryteriów środowiskowych.wariant rekomendowany i proponowany do realizacji uzyskał w trakcie oceny porównawczej nieco niższą ocenę ekspercką wynoszącą 27,0%. Spowodowane było to niższymi ocenami uzyskanymi w kryterium Ś3 Oddziaływanie na krajowe i regionalne korytarze ekologiczne. Planowane rozbudowy wałów cofkowych będą wykonywane w obrębie rz. Opatówki stanowiącej lokalny korytarz ekologiczny mogący mieć znaczenie dla drobnych ssaków ziemno-wodnych. Ze względu na charakter i skalę przedsięwzięcia nie przewiduje się możliwości oddziaływania na funkcjonalność korytarza, 73

74 jednak fakt ten miał wpływ na przyznanie działaniom niższej oceny w zakresie tego kryterium. Z kolei planowane w ramach wariantu WIIA działania związane z budową murów żelbetowych/mobilnych metod będą realizowane w miejscach gdzie nie ma możliwości lokalizacji wałów ziemnych. Planowana lokalizacja murów/mobilnych metod w obrębie obszarów cechujących się dość gęstą zabudową (zabudowania gospodarcze, mieszkalne, zakłady), niebędących terenami atrakcyjnymi do przemieszczania się zwierząt zdecydowała o ocenie wariantu jako niewpływającego na możliwość utraty bądź pogorszenia funkcjonalności korytarza ekologicznego Opatówki. Rysunek 32. Kryteria środowiskowe przyjęte podczas analizy wielokryterialnej 5. Istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu Projekt Koncepcji stanowi zestaw przedsięwzięć hydrotechnicznych, których realizacja pozwoli na zminimalizowanie ryzyka powodzi na obszarze zlewni rzeki Opatówki. Na etapie jej opracowania przeanalizowano zaproponowane działania i ich wpływ na obszary chronione, siedliska i gatunki, korytarze ekologiczne oraz pod kątem zgodności z celami ochrony wód. Głównym problemem ochrony środowiska istotnym z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu jest fakt, że działania hydrotechniczne w większości wiążą się z negatywnym oddziaływaniem na stan wód oraz zasoby i walory przyrodnicze rzek i ich dolin. Ponadto analizowane działania ingerują w ekosystemy związane z wodami i od wód zależnymi. Budowa obiektów hydrotechnicznych powoduje zmiany w dolinach rzek, może wpływać na zmiany warunków siedliskowych i na korytarze migracji zwierząt. Istotnym elementem warunkującym realizację projektu Koncepcji są obszary prawnie chronione. Realizacja działań inwestycyjnych związanych z infrastrukturą przeciwpowodziową wymaga uwzględnienia przedmiotów ochrony obszarów chronionych. Jednocześnie działania przeciwpowodziowe mogą przyczyniać się do zmian 74

75 w zagospodarowaniu przestrzennym poprzez wprowadzenie ograniczeń w pozyskiwaniu nowych terenów dla rozwoju inwestycji i zabudowy mieszkaniowej na danym terenie. Wszystkie negatywne oddziaływania wymienione powyżej mają związek z celami środowiskowymi określonymi w Ramowej Dyrektywie Wodnej. Stan wód oceniany jest w oparciu o parametry hydromorfologiczne i biologiczne, a wyniki dokonanej oceny uzależnione są od elementu najsłabszego. Tak więc, pogorszenie, jakości w obrębie jakiejkolwiek grupy elementów, odbija się na stanie jednolitej części wód. Mając na uwadze powyższe problemy, podczas opracowania projektu Koncepcji obok celu głównego, jakim było zminimalizowanie ryzyka powodziowego, uwzględniono potrzebę ochrony stanu wód i ekosystemów wodnych i od wód zależnych oraz walorów przyrodniczych dolin rzek, uwzględnieniem terenów objętych ochroną prawną. Dowodem na to jest przeprowadzona analiza wielokryterialna obejmująca, obok kryteriów powodziowych, ekonomicznych, społecznych, kryteria środowiskowe, w tym zgodność z celami ochrony wód. Analiza ta pozwoliła na wybór takiego zestawu przedsięwzięć technicznych i nietechnicznych hydrotechnicznych, mających na celu zwiększenie odporności zagrożonych społeczności i obiektów na powodzie, przy ograniczeniu negatywnych oddziaływań dla środowiska Sposób uwzględnienia wymogów Ramowej Dyrektywy Wodnej podczas opracowania Projektu dokumentu Analiza środowiskowa w zakresie oddziaływania wariantów na cele ochrony wód w rozumieniu Ramowej Dyrektywy Wodnej sprawdza zgodność działań z prawem i celami środowiskowymi, określonymi w planach gospodarowania wodami dorzecza. Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego Rady z dnia 23 października 2000 r. zwana dalej Ramową Dyrektywą Wodną (RDW) ustala główne ramy strategii ochrony wód przed zanieczyszczeniem tak, aby możliwe było osiągniecie celów środowiskowych tj. dobrego stanu dla części wód naturalnych lub dobrego potencjału w przypadku silnie zmienionych części wód (SZCW). Analizę przeprowadzono zgodnie z Zasadami weryfikacji przesłanek z art. 4 ust. 7 Ramowej Dyrektywy Wodnej w odniesieniu do przedsięwzięć przeciwpowodziowych realizowanych w tanie prawnym obowiązującym przed i po 18 marca 2011 r. wraz z wytycznymi do oceny wpływu/oddziaływania przedsięwzięcia na cele ochrony wód w rozumieniu art dyrektywy, KZGW, Warszawa 2011, w następujący sposób: zidentyfikowano jednolite części wód, w obrębie, których położone są warianty i na które warianty mogą oddziaływać, zidentyfikowano kategorię jednolitej części wód a tym samym wyznaczony dla niej cel środowiskowy z uwzględnieniem celów dla obszarów chronionych (w kontekście wymagań RDW), określono stan części wód na podstawie Raportów o stanie środowiska WIOŚ w Kielcach, zidentyfikowano czynniki oddziaływania przedsięwzięcia na elementy jakości wód, ustalono, na jakie elementy jakości wód i ich składowe będą oddziaływać poszczególne warianty, 75

76 dokonano oceny, jak realizacja wariantów wpłynie na osiągnięcie celów środowiskowych RDW, jeżeli zostało wykazane pogorszenie stanu/potencjału ekologicznego albo zagrożenie nieosiągnięcia dobrego stanu/potencjału ekologicznego, wykonano analizę przesłanek z art. 4.7 RDW. 5.2 Sposób uwzględnienia elementów przyrodniczych, w tym obszarów ochrony przyrody podczas opracowania Projektu dokumentu W wyniku przeprowadzonej analizy wielokryterialnej dla projektu Koncepcja zabezpieczenia p.powodziowego rzeki dokonano wyboru wariantu rekomendowanego. W ramach przeprowadzonej analizy, wśród kryteriów środowiskowych wzięto pod uwagę: 1) Oddziaływanie na obszary chronione Celem analizy środowiskowej w zakresie oddziaływania przyjętych rozwiązań na obszary chronione jest ocena zgodności wariantów działań z wymaganiami Dyrektywy Ptasiej i Siedliskowej oraz ustawy o ochronie przyrody (Dz. U poz. 627), w związku, z czym przeanalizowano położenie obszarów chronionych na analizowanym terenie zlewni rzeki Opatówki i jej dopływów. Kryterium opisuje oddziaływanie wariantów na wybrane formy ochrony przyrody ograniczając się do rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych, obszarów chronionego krajobrazu, stanowiska dokumentacyjnego, pomników przyrody. Podstawowym uwarunkowaniem, które brano pod uwagę było położenie planowanego wariantu względem granic obszaru objętego ochroną. Ocena oddziaływania obejmowała analizę obszarów, na których planowane działanie się znajduje, jak i zlokalizowanych poza granicami planowanych działań, jednak znajdujących się w zasięgu ich oddziaływania. Po ustaleniu relacji przestrzennej planowanego przedsięwzięcia określano i zdefiniowano najistotniejsze zasoby przyrodnicze obszaru wraz z określeniem podstawowych warunków ich funkcjonowania. Kolejnym krokiem było określenie czynników oddziaływania właściwych dla analizowanego wariantu i występujących w nim działań. Najlepsze oceny uzyskał wariant, który nie powoduje negatywnych oddziaływań na obszary chronione. Natomiast wariant, który oddziałuje znacząco negatywnie dla wartości przyrodnicze obszarów chronionych, uzyskał oceny najsłabsze. 2) Oddziaływanie na korytarze ekologiczne Celem analizy środowiskowej w zakresie oddziaływania wariantów na korytarze ekologiczne jest ocena, czy występuje konflikt planowanych wariantów z ich przebiegiem. Jeśli nie ma żadnego negatywnego oddziaływania w tym zakresie wariant uzyskuje pozytywną ocenę. Negatywną ocenę uzyska wariant, który niekorzystnie wpływa na korytarze i gatunki zwierząt, dla których zostały one wyznaczone oraz może spowodować trwałą zmianę drożności tych korytarzy. Podsumowanie podjętych w analizie środowiskowej działań przedstawia poniższy schemat. 76

77 Rysunek 33. Schemat podjętych w analizie środowiskowej działań 6. Potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku braku realizacji Koncepcji.. Obecnie w zlewni rzeki Opatówki funkcjonują budowle hydrotechniczne mające za zadanie ograniczenie potencjalnych strat powodziowych. Są to obwałowania i zbiornik Zochcin, które wpływają bezpośrednio na kształt fali powodziowej. Nie zabezpieczają one w pełni przed skutkami powodzi, co znajduje potwierdzenie w wielkości zagrożenia powodziowego. W przypadku rezygnacji z realizacji przedsięwzięć, zostanie wyeliminowany wpływ na środowisko wynikający z realizacji prac budowlanych inwestycji ujętych w projekcie Koncepcji. Wpływ na środowisko przyrodnicze będzie korzystniejszy niż w przypadku braku realizacji inwestycji, jednak straty, jakie może ponieść otoczenie społeczne będą nieporównywalnie większe. 77