Prawo karne. Testy, podpowiedzi, rozwiązania Stan prawny na 15 kwietnia 2016 r. Redaktor naukowy i prowadzący Mikołaj Małecki

Transkrypt

1

2 Prawo karne. Testy, podpowiedzi, rozwiązania Stan prawny na 15 kwietnia 2016 r. Redaktor naukowy i prowadzący Mikołaj Małecki Autorzy Grzegorz Jan Artymiak, Agnieszka Barczak-Oplustil, Marek Bielski, Jacek Duda, Maciej Górczak, Wojciech Górowski, Kamil Mamak, Mikołaj Małecki, Małgorzata Pyrcak-Górowska, Marek Sławiński, Tomasz Sroka, Adam Wojtaszczyk, Dominik Zając, Witold Zontek Redakcja językowa i korekta Mikołaj Małecki Projekt okładki Bartosz Mamak Projekt typograficzny i skład Przygotowalnia Pracownia DTP i Grafiki Druk Legra sp. z o.o. drukarnia dziełowa w Krakowie ISBN: Copyright 2016 by Krakowski Instytut Prawa Karnego Fundacja Wydawca Krakowski Instytut Prawa Karnego Fundacja Kraków, ul. Orląt Lwowskich 14/3 fundacja@kipk.pl facebook.com/kipkfundacja

3 spis treści Wprowadzenie Zagadnienia podstawowe Czas i miejsce popełnienia czynu zabronionego Typizacja czynu zabronionego Sprawstwo skutku Umyślność i nieumyślność Usiłowanie i przygotowanie Współdziałanie Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną Tożsamość czynu i zbieg przepisów Zbieg przestępstw i kara łączna Rodzaje kar Wymiar kary Środki karne, przepadek, środki kompensacyjne Środki probacyjne Środki zabezpieczające Przedawnienie i zatarcie skazania Zagadnienia wszystkie 7 testy rozwiązania

4 wprowadzenie Niniejsza książka jest zbiorem testów z prawa karnego materialnego, obejmujących najważniejsze przepisy części ogólnej Kodeksu karnego z 1997 r., naukę o ustawie karnej, naukę o przestępstwie i naukę o karze. Oddawane do rąk czytelnika testy dla studentów znacząco różnią się od podobnych publikacji adresowanych do osób uczących się prawa karnego. Już pobieżny przegląd zawartości niniejszej książki pozwala zauważyć, że składa się ona nie tylko z klasycznych pytań testowych (pytań zamkniętych wielokrotnego wyboru), ale także z umieszczonych pod każdym pytaniem podpowiedzi oraz rozwiązań wraz ze szczegółowymi objaśnieniami, dlaczego poszczególne odpowiedzi są prawidłowe albo błędne. Podpowiedzi ułatwiają zidentyfikowanie problemu postawionego w treści pytania oraz pozwalają na świadomy wybór odpowiedzi. Rozwiązania zawierające wykaz poprawnych odpowiedzi umożliwiają szybkie zweryfikowanie posiadanej wiedzy i zrozumienie popełnionych błędów. Dodatkowe objaśnienia wskazują na konstrukcję pytania i relację omawianego problemu do innych przepisów prawa karnego, dzięki czemu czytelnik niniejszej książki nie tylko sprawdza, ale również nabywa wiedzę potrzebną do pomyślnego zdania egzaminu testowego. Koncepcja książki umożliwia samodzielne przygotowanie się do kolokwium czy egzaminu z prawa karnego, a także nadrobienie materiału na wypadek nieobecności na zajęciach uniwersyteckich. Wskazówki i objaśnienia zastępują korepetytora, który towarzyszy osobie rozwiązującej zadanie, naprowadza ją na właściwy tok myślenia, a następnie wyjaśnia, gdzie został popełniony ewentualny błąd. Dzielimy się z czytelnikiem wieloma spostrzeżeniami o metodzie rozwiązywania testów oraz podpowiadamy, w jaki sposób uczyć się prawa karnego.

5 STRONY 8 9 Mimo iż pytania testowe są powszechnie wykorzystywane do weryfikowania wiedzy studentów prawa i kandydatów na aplikacje prawnicze, w procesie uczenia się prawa karnego doskonalenie umiejętności rozwiązywania zadań testowych często ustępuje mechanicznemu przerabianiu jak największej liczby pytań. Wielość dostępnych na rynku testów prowokuje do uczenia się na pamięć klucza odpowiedzi oraz czysto pamięciowego kojarzenia treści nowych pytań z testami rozwiązanymi w czasie nauki. Nie bez znaczenia jest jakość testów prawniczych adresowanych do studenta, na którą składa się właściwy dobór kwestii poruszonych w pytaniu (nie o wszystko da się zapytać w formie pytania zamkniętego) oraz jednoznaczność treści polecenia (nie na każde pytanie da się udzielić jednoznacznej odpowiedzi). Przygotowując niniejszą książkę mieliśmy na względzie, iż ważniejsza od ilości przerobionych testów jest jakość procesu przyswajania wiedzy, którego rezultaty zależą w równej mierze od zaangażowania studenta i organizacji procesu dydaktycznego. Opracowując testy, podpowiedzi i rozwiązania staraliśmy się spożytkować doświadczenia dydaktyczne nagromadzone w toku pracy z tysiącami studentów prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Tym, czego sami nauczyliśmy się rozstrzygając wątpliwości uczestników ćwiczeń i opracowując testy na potrzeby corocznych egzaminów z prawa karnego materialnego, pragniemy podzielić się na kartach niniejszej książki. Umiejętność udzielenia poprawnej odpowiedzi na pytanie jest równie ważna jak umiejętność sformułowania dobrego pytania (gdyż, jak wiadomo, jakie pytanie taka odpowiedź ), warto więc zdradzić czytelnikowi kilka sekretów dobrego pytania testowego. Przede wszystkim zadbaliśmy o jednoznaczność pytań i ich możliwie najprostsze sformułowanie, choć, o czym czytelnik będzie miał okazję przekonać się podczas lektury książki, często w rozwiązaniach wyjaśniamy powody skonstruowania pytania i odpowiedzi w taki a nie inny sposób. Książka nie zawiera pytań nie sprawdzających żadnej istotnej wiedzy, np. pytań wymagających odtworzenia z pamięci sankcji grożącej za popełnienie jakiegoś przestępstwa czy określenia daty wejścia w życie Kodeksu karnego (czytelnik znajdzie takie pytania w innych, dostępnych na rynku, zbiorkach testów). Nie oznacza to, że testy składają się wyłącznie z pytań skomplikowanych. W każdym rozdziale znajdują się pytania prostsze, dotyczące podstawowych wiadomości i kluczowych przepisów, oraz pytania trudniejsze, wymagające dokładnego opanowania materiału i dostrzegania związków zachodzących między poszczególnymi instytucjami Kodeksu karnego, a także interpretacji przepisów z wykorzystaniem osiągnięć współczesnej nauki prawa karnego. Prezentowane w książce testy są pytaniami

6 WPROWADZENIE wielokrotnego wyboru (prawidłowa może być jedna lub więcej niż jedna odpowiedź). Tylko w nielicznych wypadkach poszczególne odpowiedzi wykluczają się, natomiast w przypadku większości pytań odpowiedzi są od siebie niezależne. Rozwiązanie testu wielokrotnego wyboru nie sprowadza się więc do wychwycenia jednej poprawnej odpowiedzi, lecz wymaga osobnego przeanalizowania wszystkich możliwości. Zadanie utrudnia odpowiedź dopełniająca: żadna z powyższych odpowiedzi nie jest prawidłowa, która sprawia, że nominalna liczba 241 pytań multiplikuje się niemal czterokrotnie (każde pytanie zawiera cztery możliwe odpowiedzi). Celem testów z prawa karnego nie jest sprawdzanie kompetencji z zakresu logiki formalnej. Nie żonglujemy poleceniami typu: Wskaż odpowiedź poprawną lub Wskaż odpowiedź błędną ; nie zadajemy pytań w formie potrójnych negacji w stylu: Kodeksowo rozumiana nieumyślność nie może polegać na: a. braku zamiaru; b. braku nieświadomości; c. nieprzewidywaniu nawet możliwości zrealizowania znamion czynu zabronionego; d. żadna z powyższych odpowiedzi nie jest prawidłowa. Punktem odniesienia wszystkich testów są instytucje przewidziane w obowiązującym Kodeksie karnym. Unikaliśmy pytań z historii prawa oraz pytań teoretycznych (o historyczne szkoły prawa karnego, teorie czynu itp.), które nie przekładają się wprost na kształt bądź interpretację obowiązujących regulacji prawnych. Uwzględniliśmy najaktualniejszy stan prawny, związany z wejściem w życie dwóch ustaw z dn. 11 marca 2016 r. (Dz.U. 2016, poz. 428 i 437) zmieniających brzmienie niektórych przepisów znowelizowanych poprzednio z dniem 1 lipca 2015 r. Według naszej najlepszej wiedzy książka ta jest pierwszym zbiorem testów z prawa karnego opartych w całości na aktualnym stanie prawnym na dzień 15 kwietnia 2016 r. Pytania testowe sprawdzają zatem wiedzę, która przyda się czytelnikowi w praktyce stosowania prawa, a niniejszy zbiór testów może zostać zaadresowany do wszystkich studentów prawa i administracji, niezależnie od trybu studiów, uczelni czy ośrodka akademickiego, w którym nauczane jest prawo karne. Rozwiązywanie testów zamieszczonych w niniejszej książce wymaga poczynienia przez czytelnika pewnych przygotowań i opanowania przynajmniej części materiału. Próba rozwiązywania testów po zaledwie jednokrotnym przejrzeniu Kodeksu karnego czy pobieżnej lekturze podręcznika nie ma większego sensu. Sugerujemy zatem, aby najpierw zapoznać się z treścią ustawy oraz przyswoić określoną partię materiału na podstawie podręcznika, utrwalić posiadaną wiedzę, a dopiero następnie przystąpić do rozwiązywania testów. Pytania zostały pogrupowane tematycznie, co pozwala na systematyczną pracę z testami, zaś ostatnia część książ-

7 STRONY ki, w której znajdują się pytania przekrojowe dotyczące wszystkich instytucji prawa karnego ( zagadnienia wszystkie ) umożliwia powtórzenie całości materiału. Odpowiadając na pytania nie należy korzystać z Kodeksu karnego. Jeżeli do udzielenia odpowiedzi na zadane pytanie niezbędne jest wykorzystanie części szczególnej Kodeksu karnego (np. w wypadku klasyfikacji znamion danego czynu zabronionego), w treści pytania został przytoczony potrzebny fragment ustawy. Zachęcamy natomiast do częstego sięgania do tekstu ustawy karnej i wielokrotnego aktualizowania wiedzy podczas studiowania treści rozwiązań. Wierzymy, że publikacja przyda się studentom prawa, osobom przystępującym do egzaminów na aplikacje korporacyjne oraz aplikantom przed egzaminami końcowymi. Powinna być również interesującą lekturą dla dydaktyków prawa karnego na uczelniach wyższych, ułatwiając opracowywanie kolokwiów i egzaminów. Z uwagi na szerokie grono odbiorców książki, staraliśmy się stworzyć publikację uniwersalną, tak aby każdy czytelnik mógł z niej korzystać według własnych potrzeb. Klasyczne pytania testowe mogą być rozwiązywane bez korzystania ze wskazówek i rozwiązań, lektura podpowiedzi przyda się w wypadku trudniejszych pytań, klucz odpowiedzi może być punktem wyjścia do samodzielnego rozstrzygnięcia, na czym polegał błąd popełniony przez osobę rozwiązującą test, co będzie można zweryfikować korzystając z zamieszczonych w książce wyjaśnień. Czytelnicy przyzwyczajeni do uczenia się wspólnie z innymi osobami mogą na przemian wcielać się w rolę odpowiadającego i zadającego pytanie. Rozwiązania mogą być czytane niezależnie od testów, stając się swoistym kompendium informacji o głównych instytucjach prawa karnego studiowane razem z testami spełnią rolę przewodnika dydaktycznego i przydadzą się do ostatnich powtórek przed egzaminem. Z zawartością merytoryczną książki korespondują przyjazne rozwiązania edytorskie: ciągła numeracja pytań ułatwia poruszanie się między poszczególnymi częściami publikacji, ruchome skrzydełka z przodu i z tyłu książki mogą pełnić funkcję zakładek, a szerokie marginesy pozwalają na robienie notatek. Książka jest zbiorem testów prawniczych, a nie podręcznikiem czy komentarzem do Kodeksu karnego, nie powinna zatem zastępować literatury podstawowej czy kontaktu z prowadzącym zajęcia akademickie. Zamieszczone w książce odpowiedzi i objaśnienia dotyczą zawsze konkretnych pytań testowych i powinny być odczytywane dokładnie w ich kontekście. Należy podkreślić, że rozwiązania testów niejednokrotnie bardzo obszerne i drobiazgowe nie zawierają wyczerpującej argumentacji, dlaczego dana odpowiedź jest prawidłowa albo błędna, lecz mają przede wszystkim wskazać

8 WPROWADZENIE studentowi kierunek dalszych poszukiwań; naprowadzić na kwestie wymagające samodzielnego rozważenia i uzasadnienia w toku pracy z Kodeksem karnym lub podręcznikiem. Z pewnością niniejsza książka nie jest wolna od wad, których mimo naszych wspólnych starań nie udało się wychwycić w toku opracowywania pytań i objaśnień oraz prac redakcyjnych. Jako redaktor książki będę wdzięczny za sygnały o dostrzeżonych błędach oraz wszelkie sugestie i uwagi, które pozwolą ulepszyć kolejne wydania testów (proszę o kontakt pod adresem: mikolajek@o2.pl). Tymczasem życzę niegasnącego zapału w zdobywaniu wiedzy i solidnego przygotowania się do egzaminu. Reszta jest formalnością. Kraków, 1 maja 2016 r. Mikołaj Małecki

9 umyślność i nieumyślność 53. Kodeks karny zawiera definicję: a. godzenia się; b. świadomości; c. nieświadomości; d. żadna z powyższych odpowiedzi nie jest prawidłowa. Odróżnij definicję zamiaru i definicję nieumyślności od definicji elementów składających się na te konstrukcje prawne. 54. Sprawca działa z zamiarem ewentualnym (wynikowym), gdy: a. przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego i chce jego popełnienia; b. przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego i na to się godzi; c. przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego i chce temu zapobiec; d. żadna z powyższych odpowiedzi nie jest prawidłowa. Czy wskazane w odpowiedziach sytuacje są rozłączne, np. czy można równocześnie chcieć popełnienia czynu zabronionego i na to się godzić? Które z opisanych sytuacji odpowiadają ustawowej charakterystyce zamiaru ewentualnego (wynikowego)? 55. Zamiar bezpośredni od zamiaru ewentualnego (wynikowego) zawsze różnicuje: a. płaszczyzna intelektualna; b. płaszczyzna woluntatywna; c. zamiar bezpośredni to synonim zamiaru ewentualnego (wynikowego); d. żadna z powyższych odpowiedzi nie jest prawidłowa.

10 TESTY Płaszczyzna intelektualna to stan świadomości sprawcy odnoszący się do rzeczywistości, w jakiej podejmuje on swoje zachowanie. Czy świadomość osoby, która chce dokonać czynu, zawsze różni się od świadomości osoby, która godzi się na popełnienie czynu zabronionego? Na czym ta różnica miałaby polegać? 56. Przestępstwo kradzieży z art k.k. może zostać popełnione: Art Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. a. z zamiarem bezpośrednim; b. z zamiarem ewentualnym (wynikowym); c. nieumyślnie; d. żadna z powyższych odpowiedzi nie jest prawidłowa. W opisie danego czynu zabronionego mogą znajdować się dodatkowe określenia wskazujące na specyficzną stronę podmiotową czynu. 57. Wskaż zdanie / zdania prawdziwe dotyczące strony podmiotowej czynu: a. przyjęcie, że sprawca chciał popełnić określony czyn zabroniony możliwe jest tylko wtedy, gdy zostanie stwierdzone, że sprawca ten miał pozytywny stosunek emocjonalny do popełnianego czynu zabronionego; b. przyjęcie po stronie sprawcy zamiaru wynikowego (ewentualnego) możliwe jest także wówczas, gdy dopiero po faktycznym dokonaniu czynu zabronionego sprawca uświadamia sobie, że popełnił czyn zabroniony i wówczas godzi się na to; c. możliwe jest przyjęcie, że sprawca zarówno chciał jak i godził się na wywołanie określonego skutku będącego znamieniem czynu zabronionego, a więc że wywołał on ten skutek równocześnie z zamiarem bezpośrednim i z zamiarem wynikowym (ewentualnym); d. żadna z powyższych odpowiedzi nie jest prawidłowa. Na czym polega chęć stanowiąca znamię zamiaru bezpośredniego? Na czym polega zasada koincydencji zamiaru? 58. Jeśli sprawca w chwili podjęcia zachowania w ogóle nie przewidywał realizacji znamion czynu zabronionego, możliwe będzie ustalenie, że podjął to zachowanie: a. z zamiarem bezpośrednim; b. z zamiarem ewentualnym (wynikowym); c. ze świadomą nieumyślnością; d. żadna z powyższych odpowiedzi nie jest prawidłowa. Zastanów się, w której z wymienionych sytuacji sprawca musi mieć świadomość realizacji znamion czynu zabronionego.

11 umyślność i nieumyślność 53. d. Kodeks karny nie definiuje ani godzenia się, ani świadomości, ani nieświadomości. Interpretacja pojęcia godzi się pozostawiona jest doktrynie i orzecznictwu, podobnie problematyka świadomości i nieświadomości powinna być rozpatrywana z uwzględnieniem ontologicznego otoczenia regulacji prawnych, w oparciu o ustalenia np. takich nauk jak psychologia czy kognitywistyka. 54. b. Chęć popełnienia czynu zabronionego (odpowiedź a) i chęć zapobiegnięcia popełnieniu czynu zabronionego (odpowiedź c) wykluczają możliwość przyjęcia, że sprawca godzi się na jego popełnienie, co wynika z interpretacji art. 9 1 k.k. 55. b. Zgodnie z art. 9 1 k.k. zamiar bezpośredni zachodzi, gdy sprawca chce popełnić czyn zabroniony, zaś zamiar ewentualny (wynikowy), gdy sprawca przewiduje możliwość jego popełnienia i na to się godzi. Płaszczyzna woluntatywna zamiaru bezpośredniego, opisana jako chęć zawsze jest odmienna od płaszczyzny wolicjonalnej zamiaru ewentualnego, opisanej jako godzenie się, dlatego odpowiedź b jest prawidłowa. Nie jest natomiast prawidłowa odpowiedź a. Osoba realizująca znamiona przedmiotowe czynu zabronionego z zamiarem bezpośrednim musi uświadamiać sobie możliwość albo konieczność jego popełnienia (nie da się bowiem czegoś chcieć bez uprzedniego uświadomienia sobie przedmiotu chęci), natomiast osoba realizująca znamiona czynu zabronionego z zamiarem wynikowym musi uświadamiać sobie możliwość ich realizacji, o czym mówi jednoznacznie art. 9 1 k.k. W obu

12 ROZWIĄZANIA wypadkach sprawca może mieć świadomość możliwości popełnienia czynu zabronionego, czyli płaszczyzna intelektualna obu postaci zamiaru może być identyczna. Nie jest więc prawdą, że intelektualna sfera stosunku mentalnego sprawcy do czynu zawsze różnicuje, tj. pozwala w każdym wypadku odróżnić zamiar bezpośredni od zamiaru wynikowego. Oczywiście błędna jest również odpowiedź c. 56. a. Przestępstwo kradzieży jest występkiem. Opis czynu zabronionego nie zawiera klauzuli nieumyślności, a więc można je popełnić tylko umyślnie, czyli mając zamiar. W opisie tego przestępstwa znajduje się dodatkowo sformułowanie w celu, które wskazuje na kierunkowe nastawienie sprawcy do czynu, co powoduje, że można je popełnić tylko z zamiarem bezpośrednim. 57. d. Odpowiedź a jest nieprawidłowa, ponieważ chęć popełnienia czynu zabronionego nie jest równoznaczna z jakimkolwiek stosunkiem emocjonalnym sprawcy do czynu. Nie ma znaczenia, czy sprawca był pozytywnie czy też negatywnie nastawiony na podejmowane przez siebie zachowanie; żadnej takiej zależności nie da się wyprowadzić z treści Kodeksu karnego. Odpowiedź b jest nieprawidłowa, gdyż nie jest możliwe ustalenie umyślności (zamiaru), jeżeli o realizacji znamion czynu zabronionego sprawca dowiedział się po fakcie i dopiero wówczas godził się na to, co zrobił. Ocena zachowania sprawcy po popełnianiu czynu zabronionego może być w praktyce pomocna przy ustalaniu, czy czyn zabroniony został popełniony umyślnie. Sprawca musi rzeczywiście trwać w podjętym wcześniej zamiarze, to znaczy popełnić umyślnie czyn zabroniony i podejmować następnie dalsze czynności, potwierdzające fakt posiadania przezeń zamiaru w czasie realizowania znamion czynu zabronionego. Jeżeli jednak sprawca nie uświadamia sobie realizacji znamion czynu zabronionego w momencie ich realizacji, lecz uświadamia to sobie jak czytamy w odpowiedzi b dopiero po ich zrealizowaniu, to nie jest dopuszczalne przyjęcie, że popełnił on ten czyn zabroniony umyślnie, gdyż ustalenie to okazałoby się kontrfaktyczne (nieprawdziwe). Odpowiedź c jest w sposób oczywisty błędna chęć jest znamieniem zamiaru bezpośredniego, natomiast godzenie się jest znamieniem zamiaru wynikowego. Są to dwie różne, wzajemnie wykluczające się formy zamiaru. Stwierdzenie, iż sprawca godził się na realizację znamion czynu zabronionego (działał z zamiarem wynikowym) oznacza, iż nie chciał zrealizować znamion czynu zabronionego

13 STRONY (albo przynajmniej nie ustalono, że chciał je zrealizować). Wykluczone jest więc przyjęcie, iż sprawca chciał wywołać konkretny skutek będący znamieniem czynu zabronionego i równoczesne godził się na jego wystąpienie. 58. d. Przewidywanie możliwości realizacji znamion przedmiotowych jest warunkiem koniecznym działania z zamiarem (art. 9 1 k.k.) oraz ze świadomą nieumyślnością (art. 9 2 k.k. przewidywał ). 59. b. Znamię człowiek ma charakter pozytywny: musi wystąpić spowodowanie śmierci żyjącego człowieka, aby doszło do dokonania czynu zabronionego z art. 155 k.k. Skoro sprawca nie jest świadomy, że powoduje śmierć człowieka, bo myśli, że zabija sarnę, to jego błąd polega na nieświadomości znamienia pozytywnego. W opisanym wypadku nie ma znaczenia urojenie sobie przez sprawcę, iż strzela do zwierzęcia; sarna nie jest znamieniem czynu zabronionego z art. 155 k.k. 60. a. Nieumyślność, zgodnie z art. 9 2 k.k., zawsze jest brakiem zamiaru popełnienia czynu zabronionego ( nie mając zamiaru ), dlatego odpowiedź a jest prawidłowa. Nie jest prawdziwa odpowiedź b, ponieważ zgodnie z Kodeksem karnym błąd co do bezprawności zachowania nie wpływa na ustalenia w zakresie strony podmiotowej czynu zabronionego. Dla ustalenia nieumyślności jest irrelewantne to, czy sprawca ma świadomość legalności podejmowanego zachowania; błąd co do bezprawności, uregulowany w art. 30 k.k., dotyczy innego aspektu struktury przestępstwa. Z uwagi na to, że nieumyślność może polegać na uświadamianiu sobie możliwości popełnienia czynu zabronionego (art. 9 2 in fine k.k.: możliwość przewidywał ), nie jest poprawna odpowiedź c. 61. a, b, c. Błąd co do któregokolwiek ze znamion przedmiotowych czynu zabronionego (nieświadomość znamienia pozytywnego albo urojenie znamienia negatywnego) powoduje, że sprawca popełnia ten czyn nieumyślnie, dlatego odpowiedź b jest prawidłowa. Błąd może dotyczyć zaistnienia następstwa opisanego w typie kwalifikowanym, prowadząc do odpowiedzialności za umyślno-nieumyślny czyn zabroniony (art. 9 3 k.k.), dlatego odpowiedź c jest prawidłowa. Prawidłowa jest również odpowiedź a: po pierwsze